|
2001
|
|
|
Espainian ez dakigu zein garaitan sartu zen, baina musulmanek arrakastaz landu zuten Penintsula okupatu bitartean Sevillan, Kordoban, Granadan, Murtzian, Alacanten eta Tarragonan. Europan, Grezian, Turkian, Errumanian, Hungarian eta Italian ere hazten da, nahiz eta ekoizpena ez den nahikoa kontsumorako, eta horrek inportatzera behartu du gehiena.Gaur egun, arroza, gariarekin batera, munduan gehien kontsumitzen den zerealetako bat da, eta mundu osoan antzeko ekoizpena eta kontsumoa du,
|
batez
ere Asiako herrialdeetan zereal hori asko kontsumitzen delako. Espainian ere kontsumo handia dago (7 kilo inguru pertsonako eta urteko), eta gure gastronomiako plater tipikoetako baten osagai nagusia da paella.
|
|
2003
|
|
|
Olibondoa (Olea europaea)
|
batez
ere Asian zabaldutako Oleazeoen familiako 400 inguru espezieetako ezagunena da. Olea genero hau mundu osora zabaldua da eta Ozeanian bezala, Indian edo Buena Esperanza lurmuturrean aurki daiteke.
|
|
|
Arrautza bakarra jartzen dute otsailetik martxora bitartean, eta bi gurasoek inkubatzen dute 50 egunez, eta oilaskoak jan egiten dituzte hegan egin arte, 95 edo 110 egunera, nahiz eta habiatik hurbil aste batzuk gehiago egoten diren. Sai beltza Paleartikoaren hegoaldean hazten da,
|
batez
ere Asian, Turkiatik Txinako iparralderaino. Europan Grezian, Ukrainan eta Errusiako hegoaldean egiten du habia, eta Espainian Mallorcan eta penintsulako hego mendebaldeko koadrantean.
|
|
2005
|
|
|
Somaly Mam Kanbodiako aktibistak, Nazioarteko Lankidetzako Asturiasko Printzea Saria jaso duenak, kanpaina bat hasi du, “91 emakume” izenekoa, Espainiako biztanleak emakumeen esklabotasunaren inguruan sentsibilizatzeko. Madrilen aurkeztu dute proiektua, eta lau milioi emakume eta neskatila esklabo gisa saltzen dituztela salatu du,
|
batez
ere Asiako hego ekialdean eta Hego Amerikan, urtero. Kanpainaren izena AFESIPek kudeatzen duen harrera zentro bateko 91 emakume desagertu ondoren sortu zen, duela lau hilabete Phnom Penh eko hiriburuan.
|
|
|
Adituek diotenez, gaur egungo erritmoa 2004 urtekoa baino motelagoa da ezinbestean, baina oso urte atipikoa izan zen, Asiako pneumonia atipikoak behera egin zuelako eta Irakek 2003ko emaitzetan parte hartu zuelako. Hori dela eta, 2004ko lehen seihilekoko hazkunde indizea ohiz kanpokoa izan zen,
|
batez
ere Asian eta Pazifikoan eta Ekialde Ertainean, eta aurreikuspen guztien arabera, ekitaldi horretan hazkundea egonkortu egingo zen. Lehen emaitza horiek bereziki onak izan dira Ekialde Ertainerako (%17ko hazkundea), Afrikarako (%12ko igoera) eta Amerikarako (%11ko igoera).
|
|
2006
|
|
|
Hegazti haragiaren kontsumoak zertxobait atzera egin du azken hilabeteetan,
|
batez
ere Asiako zenbait herrialdetan eta Turkian atzemandako hegazti gripearen agerraldien ondorioz. Hegaztiak, oro har, eta oilaskoa, bereziki, mikroorganismoekin kutsa daitezke, eta horiek, gripearen birusak bezala, erraz kontrola daitezke.
|
|
2008
|
|
|
Propietate sendagarriak dituzten alga marroiak Asiako dietaren onurei buruz asko ikertu, hitz egin eta idatzi da, batez ere zerealak, lekaleak eta barazkiak baitira. Mundu osoko ikerketa zentro askoren arreta sojak bideratu duen arren, algek gero eta leku handiagoa hartzen dute, eta, orain, elikagai ohituretan duten zeregin onuragarria dute,
|
batez
ere Asiako hego ekialdeko biztanleengan. Espirulinaz egindako produktuen kalitatea ez da batere ziurra oraindik, ezta haien eraginkortasuna eta segurtasuna ere.
|
|
2009
|
|
|
Orduan, Suitzako zentroko adituak ziurtatu zuen distira globalaren eragile nagusia airearen poluzioa gutxitzea zela, ez bakarrik Europan, baita Ipar Amerikan, Australasian, Japonian eta Txinan ere, industrializazio hasiberria izan arren. Hala ere, salbuespenak ere egongo lirateke, iluntze globalak okerrera egingo balu ere,
|
batez
ere Asiako hegoaldean eta Afrikan. Orduan, kutsaduraz arduratzeari utzi litzaioke klima aldaketari aurre egiteko?
|
|
|
Txostenaren arabera, Bangladesh, Uganda eta Nikaraguako nekazariek ezin dute konfiantza izan belaunaldiz belaunaldi pilatutako nekazaritza esperientzian, baizik eta urtero uzta galduei aurre egin behar diete. Arroza eta artoa labore garrantzitsuenetakoak dira, eta ehunka milioi pertsonaren mende daude,
|
batez
ere Asian, Amerikan eta Afrikan. Gainera, uztak nabarmen eroriko dira, nahiz eta etorkizunean klima pixka bat aldatuko den.
|
|
2010
|
|
|
Haatik, beste joera indartsu bat ere aipagarria da, alegia, hiru ardatznagusi horien arteko merkataritza fluxuen trukea. Europako esportazioak Europazharago Asia eta Ipar Amerikara bideratzen dira, Asiakoak Europara eta IparAmerikara (baita Ekialde Hurbilera ere, logikoa denez Asian bertan baitago) etaIpar Amerikako esportazioek Europa eta
|
batez
ere Asia dute helburu inportantegisa. Produkzio faktoreen antzeko zuzkidura duten herrialde garatuen artekomerkataritzaren kontzentrazio hau ez dator bat abantaila konparatiboen arlokoteoriekin (ezta ere Heckscher Ohlinek hobetutako teoriarekin).
|
|
|
Utah ko ikertzaileek GIBaren aldaera indartsu eta ohikoena erabili dute beren saiakuntzetan. Mundu osoan dago GIBa, baina
|
batez
ere Asiako hego ekialdean, Afrikan, Hego Amerikan eta Estatu Batuetan. Hala, GIBaren eragozpen nagusia konpontzen saiatu dira:
|
|
|
Mediterraneoko dieta bizirik dago, baina serioa da. Elikagai batzuek,
|
batez
ere Asiakoek, presioa egiten dute leku bat egiteko, baina ez dago lekurik hegazkinetan inportatutako produktuentzat, ez eta munduko beste aldetik itsasontzietan datozenentzat ere. Dieta mediterraneoa osatzen duten elikagaiak gure ingurunean landu eta ekoitzi behar dira, gure paisaian integratuta egoteaz gain.
|
|
2011
|
|
|
Igoera hori
|
batez
ere Asian eta Saharaz hegoaldeko Afrikan gertatuko litzateke.
|
|
|
Nazioarteko Moneta Funtsak (NMF) ohartarazi duenez, beste 23 milioi pertsona gehiago pobreziaren atalasearen azpitik gera litezke atzeraldia herrialde aurreratuetan gertatzen bada eta mundu mailako Barne Produktu Gordinean 1,3 eta 1,6 puntuko dezelerazioa eragiten badu 2011n eta 2012an. NMFko ekonomialariek garatutako ereduek adierazten dute hazkunde hori nabarmena izango litzatekeela
|
batez
ere Asian eta Saharaz hegoaldeko Afrikan. Munduko Bankuak (MB) honela definitzen du pobreziaren atalasea:
|
|
2012
|
|
|
Hego Afrikan errinozeronteen isileko ehizak gora egin zuen iaz, beste errekor bat lortu arte: 443 animalia abaildu ziren iaz, aurreko urtean baino 333 gehiago,
|
batez
ere Asian adar eskaria zela eta. Aspalditik uste da Asian errinozero adarrek propietate sendagarriak dituztela erreuma, hezueria, fiebre altuak edo, are, deabruzko posesioak sendatzeko.
|
|
|
Erredura horiek, kasu gehienetan, ez dira larriak izaten eta prebenitu egin daitezke, baina diru sarrera txiki eta ertainak dituzten herrialdeetan, heriotza eragiten dute, Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) argitaratutako txosten baten arabera. Erakundeak dioenez, “erredurak osasun publikoko mundu mailako arazoa dira”,
|
batez
ere Asiako hego ekialdeko eskualdeetan, non heriotza kasuen erdiak pilatzen baitira, eta non ospitalizazio luze bat gertatzen baita, desitxuratzeaz eta ezgaitasunaz gainera; horrek, askotan, estigmatizazioa eta gizarte arbuioa eragiten ditu. OMEk erredurak murrizteko arrakasta izan duten esku hartzeak sustatzen ditu.
|
|
2014
|
|
|
Telefono spam a kroniko bihurtzeko mehatxua da, ez Espainian bakarrik, baizik eta mundu osoan,
|
batez
ere Asiako hego ekialdean, haren intentsitatea egunetik egunera handitzen baita. Gure herrialdean, nahiz eta orain dela lau urte lege batek behartu egiten dituen enpresak identifikatzera, hots, kontsumitzaileak gogotik desegitera behartzen eta erregistratzen dutenean, telefonozko spam a ia ez da gutxitu, eta kontsumitzaileen kexak egunez egun errepikatzen dira.
|
|
2019
|
|
|
unitate fresko batek gehiago kosta dezake 250 euro. Gainera, bere ospea (frogatu gabea) elikagai afrodisiakoak ere balio handia du,
|
batez
ere Asian, ekoizpenaren% 90 kontsumitzen baitu. bibalbio honen mundu osoan. Oraindik ezin da erosi Espainian, bidaia egin eta aukera izan dutenak frogatu dute gastua merezi duela, eta, edozein bertsiotan (zopa, salteatua, galdarraztatua, suso sashimi), bikaina da.
|
|
2020
|
|
|
ezarritako energiaren hedapen osoaren %72 izan zen proiektu berriztagarriekin lortutakoa, hau da, ia hiru laurden, Energia Berriztagarrien Nazioarteko Agentziak (Irena) emandako datuen arabera. Bultzada hori
|
batez
ere Asian nabarmendu zen –Txina buru dela–, eta sektore eolikoak eta fotovoltaikoak eragin zuten.
|
|
2021
|
|
|
Europako hegoaldean, oraindik ere bada nolabaiteko errezeloa saquito bat jateko ontzi baten barruan egoteko. Iparraldeko herrialdeetan, eta
|
batez
ere Asian, horrek balio erantsia dakar. Japonian, nahiko ohikoa da bolleriako produktuetan etanola emititzen duten zorroak ikustea, lizunen hazkuntza saihesten laguntzen baitute.
|
|
|
Elikagai eta edari ez diren produktuetan eta zerbitzuetan, denetarik izan da. Inflazio orokorraren azpitik igo da jantziena eta oinetakoena ere, neurri handi batean merkatuaren zati gero eta handiagoa dutelako nazioarteko kateek, eta horiek
|
batez
ere Asian egiten dutelako ekoizpena, soldata oso apaleko herrialdeetan: lehen Txina, orain Vietnam eta Bangladesh, adibidez.
|
|
2022
|
|
|
Horiek horrela, GNLa urri, lehia latza izango du EBk hura erosteko,
|
batez
ere Asian. Eta, ondorioz, garesti kostako zaio EBri biltegiak betetzea negua iristen denerako.
|