|
2000
|
|
|
XIV. mendearen hasieran Nafarroa ongi populaturik zegoen, baina erabateko aldaketa mende horren erdi aldean heldu zen, eguraldiaren laguntzaz ere bai (paleoklimatologia aztergai). Gosea sortu eta izurriteak etengabe eman ziren,
|
bata
bertzearen gibeletik. Eta garai hartan ez zegoen ihes egiterik.
|
|
|
Eta, halarik ere, oroitzen dut ezen ene bizitzako lehen urte haietan gogotsu baino gogotsuago egoiten nintzela aitaren aiduru, hura bidaia haietarik noiz itzuliko, zeren eta beti ekarriko baitzigun Mattini eta bioi, present gisa, jostailu bana edo bertze edozein objektu, biak berdinak gehienetan, baina neurri edo material diferentekoak: zurezko zaldi bi, aitzin gibeletarat balantzaka ibiltzen zirenak,
|
bata
bertzea baino handiagoa; kanoi tipi bi, bata zurezkoa, bertzea brontzezkoa; berunezko bi soldadutxo, kolore biziz pintatuak, bata sarjentua, bertzea jenerala...
|
|
|
Eta aitak, irria ezpainetan, bi fardeltxo erakutsi, eta geldi eta baratx ekiten zion lokarri korapiloen laxatzeari,
|
bata
bertzearen ondotik.
|
|
|
Bi kandelaren garrek argitzen zuten borda barrena, eta Maddalen eta osaba Joanikot lasto gainean jarririk zeuden,
|
bata
bertzearen alboan. Eta egin zuen osabak iduri bat airean bere hatzaz, eta Maddalenek erran zuen:
|
|
|
Eta ez osabaren zurrungengatik! Izan ere, hain izan zen betea bezperako eguna, eta hain iduriz eta gertakiz asea —katedraleko meza, Pisako karriketan barrena ikusi hainbat eszena koloretsu, osabaren fosila, Maurice Ducreuxekin izan genuen solas aberatsa... —, non haiek guztiak,
|
bata
bertzearen ondotik... harik eta iduri haien artean bat gailendu zitzaidan arte: Laura... eta Lauraren behakoa.
|
|
|
Eskailera mailen eta zur nagusien arteko angeluetan, eskuineko aldean, bat, bi, hiru, lau, bortz eta sei habia kontatu nituen: hiru, hasi berriak ziruditenak, eta bertze hirurak, erdi eginak... eta haiek guztiak zeuden
|
bata
bertzearen gainean, posizino erlatibo berean.
|
|
|
—Bai, originala delako izan daitekek, horixe pentsatu diat nihaurk ere hatsarrean, nahiz eta gero eta gutiago sinesten dudan: izan ere, jende originalak eta bere gisakoak ez dik berdinetik berdinerat egiten, baina berdinetik hoberat, eta hori ez duk gure zozoaren kasua, zeren habiak egin baititu,
|
bata
bertzearen gainean, toki berdintsuetan; gero, jostalaria izan zitekeela pentsatu diat, baina habia, hegazti batentzat, den gauzarik seriosena duk, eta serios denarekin ez zagok josteta egiterik; eta, orduan, bertze zerbait bururatu zaidak —eta, hatza luzatzen zuela, erran zidan—: ez al haiz konturatzen, bada, ezen mailen arteko leihoak —edo errektanguluak, hobeki— berdinak direla, eta, berdinak direlako, zozoak ez dituela, beharbada, bereizi, ergela delako?
|
|
|
Izan ere, neurtu ezin dena iluna da, eta arimaren gau iluna ezin da hitzen ilunetik baizik argitu, Joanes Gurutzekoak erranen lukeen bezala: izan ere, hitzak sukarriak bezalakoak izan daitezke, eta argi egin dezakete,
|
bata
bertzearen kontra marrusterakoan.
|
|
|
...rk erabaki zituela ere ene handik aitzinako urratsak, halabeharrez; ez dizut erranen, halaber, maitatu baizik egin ez nuela, zeren baitakizu nolakoak izaiten diren umeen arteko harremanak, orain maite du batak bertzea eta orain gorrotatzen du, orain akort eta alegera daude eta orain eta haserre, eta, beraz, badirudi ezen badela aldi bat onerizkoarentzat eta bertze aldi bat gaitzerizkoarentzat, eta
|
bata
bertzeari darraiola, nola itzala gorputzari. Baina sentimendu hauen joan jinetan, edo joan jin hauen gainetik, uste dut, orobat, ezen beti ere mintza daitekeela jokamolde orokor batez, eta oker handirik gabe erran diezazuket ezen ene jokamolde hura maitasunezkoa izan zela.
|
|
|
Ai, nola jarri zitzaidan bihotza taupaka, eta nola sentitu nituen bihotzean mila igel haiek,
|
bata
bertzearen gibeletik jauzika...! Zeren eta ene bihotza ezagutzen ez nuèn mundu eme urtsu haren egarri baitzen, eta igel guztiek nahi zuten mundu hartan murgildu, lehorretik uretarat jauzi eginik...
|
|
|
izkina batean pareta zegoen, eta paretari itsatsirik ohea, non Mignon baitzetzan, ene begien gozagarri eta ene gorputz osoaren kilikagarri; ohearen ertza belaunez ukitzen nuela, berriz, zutik eta paretari beha, nihaur nengoen, hankarteko korapiloa laxatu ezinik, harik eta, bat batean, tiroka hasi nintzen arte, bihia bihitegitik ihes... Eta, atseginak guztiz hartzen ninduela eta guztiz itsutzen; eta, itsutasunak, aldi berean, ahalkearen gainetik ipintzen ninduela, kanoiari bi eskuz atxiki, eta halaxe joan zitzaizkidan tiro guztiak,
|
bata
bertzearen ondotik...! Eta ikustekoa zen nola ene balek ohearen gainetik egiten zuten, paretaren aurka bortizki jotzeko... halako suertez, non Mignon ez baitzitzaidan, uste dezakezun bezala, irriz hasi; aitzitik, miretsirik bezala zirudien; eta zazpigarren desarratik aitzina, kontatzen hasi zen:
|
|
|
Abuztuko ortzegun horretako goizean, aitzin gaueko irudiek uko egiten zioten ahanzturaren besarkada eztian lurrintzeari. Buru barnea pantaila eginik,
|
bata
bertzeari kateaturik ageri ziren, zuri beltzezko filme zahar bateko fotometrajeen gisara, eta haietan ni Buster Keaton nintzen, ziztu bizian emandako tren makina geldiarazi nahi eta ezinean.
|
|
|
Ez nituen zangoak erretiratu, ezta hark ere. Horretarainoko zentimetro urrien tartea gainditurik, bakoitza bere kontrarioa ukika ari zen orain, tribu afrikarren bateko esploratzaile ahalketiak iduri, aspaldi handian elkar ikusi gabe eta
|
bata
bertzearen azterrean. Leunak eta finak ziren harenak, latzagoak eta zailduagoak nireak.
|
|
|
Nik ere banekien zerbait horretaz, baina ez nion lan aferez luzatzeko biderik eman nahi. Galdera saila kanporatu zitzaidan,
|
bata
bertzearen ondotik, hats hartzeko etenik gabe.
|
|
|
Zinemako porrotak muturtuxea ni, eta zabor janari emana semea, isiltasunak jo gintuen puska batean. Biharamunean igerilekura itzultzeko hitza emanarazi zidan,
|
bata
bertzearen kontra lasterketa bat egitera, eta hori lortuta elkarrekin solasteko guztiak agortuak zeudela ematen zuen. Erdia zorroratua zuela mintzatu zitzaidan berriz.
|
|
2001
|
|
|
Unamuno jaunarekin izan zuen harremana. Eta are gehiago,
|
bata
bertzearen" alter ego" izan zela erraiten ahal dugu. Izan ere, biak 1864an jaio ziren, foruak eta guda karlisten eragin zuzenapean.
|
|
|
Bertzeetan ez bezalako gorroto bat harrapatzen zioten euriteari. Aingeru lerroek
|
bata
bertzearen ondotik egiten zuten eraso, euren tximistazko ezpatekin, jende bekatariaren kontra, gupidarik gabe.
|
|
|
Etxeko atarian edukitzen genituen karroa eta zamariak kanpora atera eta dena garbi garbia utzia zuten emakumeek. Mahaiak errelduan,
|
bata
bertzearen ondoan, eta haien gainean, denak estaltzen zituela, mantel zuri gorria. Ruiztarren seme gazteenak metalezko bi ontzi utzi zizkigun, fabrika berotzeko ibiltzen zituztenak.
|
|
|
Zazpi kortejatzaile baztertuak zituen,
|
bata
bertzearen ondotik, Txapeltegiko alaba gazteak. Ez zuen nahi baserri batean preso eta lotua gelditu, arbola lurrari bezala, ahizpa senar zakarrarekin zegoen moduan.
|
|
2002
|
|
|
Idea, bakharra eta berdina, osokiro eta batera,
|
bata
bertzeagandik bananduriko gauza anhitzetan edirenen liteke, eta beraz, berberagandik berezitua.
|
|
|
Par. Bertze gauzetaz edo bataz lothura gabe, ezer izan ezin ditekenez, hekiek noraezean zernaitetan existi behar baitute, ¿ ez othe da agitz preminazko elkhar barnehartzea, bertze gauzak bat ean izanik, eta
|
bata
bertze gauzetan, hunela ezik ez bata ez eta bertzeak ere nehon existi izan ezpaitirateke?
|
|
|
Par. Bata, bertze gauzetan barrendu denez, bertze gauzak bata baino handiago dirateke, inguratzen baitute; eta
|
bata
bertzeok baino tipiago, inguratua delako. Eta elhe hortaz, bertze gauzak bataren barne izanik, bata, bertzeok baino handiago izanen da, eta haukiek, tipiago.
|
|
|
Par. Ba, hunela ba da, ¿ nola diteke
|
bata
bertze edozer gauza baino zaharrago, gazteago eta adin bereko izaitea?
|
|
|
Par. Eta den bata horren zathi biak hunelatsu: bata eta izakia,
|
bata
bertzeganik banantzen othe dira nehoiz. Bata izakiaganik eta izakia bataganik?
|
|
|
Par. Bainan,
|
bata
bertze othe da, batari buruz?
|
|
|
Par. Bata bertze orotaz bardinga, eta bertze oro bataz berdinga direlaren zioa, eta bertzalde,
|
bata
bertze oroz berdin eta bertze oro bataren berdin, zio berbera da.
|
|
|
Par. Bataz garaitiko guztiak, hartaz bertze direla erraitean, eta
|
bata
bertze dela garaitikoeri buru, bertze hitz horixe birritan oguztean, eztugu, halarik ere, gauza bat eta esentza bat baizik izendatzen: bertzea izenduna, alegia.
|
|
|
Par. Bata bertze gauzak baino handiago ala tipiago izaitea edota bertze gauzak bata baino handiago ala tipiago,
|
bata
bertze gauzak elkharkiro handiago ala tipiago izaitea, bata bata delako izanen ezlizateke, ez eta bertze gauzak bataz bertze direlako ere. Laburzki erran:
|
|
|
bertze batean den gauza bat, bera baino handiagoan dateke, bera tipiago izanik. Bertzenaz, ezina lizateke bi gauza differentetaz,
|
bata
bertzean existitzea.
|
|
|
Par. Halaber, ez othe da beharreko, bertze gauzak bataz differente izaitea, osterantzean
|
bata
bertze gauzetaz differente denik ezpaititeke erran.
|
|
|
Taularen ezagutza bederazkako" kate jokoarekin" burura daiteke. lrakasleak ikasleei,
|
bata
bertzearen ondotik:
|
|
2004
|
|
|
|
bata
bertzearen ondoan
|
|
2006
|
|
|
Banan banan irakatsi zizkigun. Banan banan irakatsi haien forma, haien pisua,
|
bata
bertzeari kateatzean hartzituz bezala bereganatzen duten mami berria. Josteta ezdeus baten itxura zuen horrek guztiak, baina aise ikasten nuen, eginahalik gabe eta axolarik batere gabe.
|
|
2007
|
|
|
Migeli ohiz kanpoko adierazpena iruditu zitzaion osaba batendako, baina irri egin zion erizainak; solasean ongi konpontzen zen edozeini deitzen zitzaion modu horretan Kuban. Adieraren nahasteak eragindako giroan, maitasunari buruzko kontuak ere azaldu ziren eta, galdera zehatzetatik urrun eta erantzun garbirik gabe, bihotzean maizterrik ez zeukala adierazten saiatu zitzaion
|
bata
bertzeari. Aldamenekoaren gezurra sumatzen zuen Migelek, baina bera ere tranpi koxkorren bat gordetzen ari zen; egiak denbora behar izaten du azaleratzeko, eta zerbitzaria bueltan zetorrela probestu zuen denbora puska batean isiltzeko.
|
|
|
Ohantzean biluzik,
|
bata
bertzearen bazterretan ibili ziren atsedenik gabe eta, nor bere desiraren mende, izerdi mintz gozoan bildurik egin zuten bat. Ezarian, erne, amildegiaren ertzean zelatu gabeko zaldiaren gainean dabilenaren arretarekin, elkarrenganako irrika soseguz gobernatzen saiatu ziren luzaro eta, azkenean, atseginaren hondarretara ailegatu zirelarik, hutsaren gainean geratu ziren zintzilik.
|
|
|
Aspaldi hartan, Maria Galanta eta bertze bi karabela haiek heldu zirelarik, hiruretan hogei mila biztanle inguru omen ziren Antilletako Perlan, baina ondoren gaizkilez betetako itsasontziak arribatu ziren
|
bata
bertzearen gibeletik eta, denboraren poderioz, ez zuten indigenetan alerik bizirik utzi.
|
|
2008
|
|
|
Gosaltzean igandeko gehigarria zabaldu dut sukaldeko mahai gainean. Bi argazkiei,
|
bata
bertzearen gainean, begira geratu naiz. Hamar diferentziaren jokoan bezala, berdintsu dira; hemen, ordea, diferentzia bakarra da.
|
|
2009
|
|
|
Cremolino parte txarrekoak hilgarria prestatzeko zer gai erabili zuen, bakoitzaren inguruko ezagutzaren araberako erantzunak metatu ziren
|
bata
bertzearen gainean: hagina, astaperrexila, ira belarra?
|
|
|
Batzu herriaz orroit, euskaraz ahantzi;/ bertzek euskara maite, herria gaitzetsi;/ hizkuntza ta herria berex ez doatzi,/ berek nahi daukute konpreniarazi/
|
bata
bertzea gabe ez daizkela bizi.
|
|
2011
|
|
|
baita egun gutiren buruan husten ere, jakina: erran nahi baita haren joan etorri gehienak eskortatik Quiricoren tabernarainokoak izaten zirela, eta Quiricoren tabernatik eskortarainokoak, astoa beti lagun, zeinari bi saski egokitzen baitzizkion, lau hankakoaren alde banatan paratzen zituenak,
|
bata
bertzearen kontrapisu.
|
|
|
Baina,
|
bata
bertzearen ondotik kateatzen zituèn istorioez aparte, galderaz josten zutenean ere, nola baitzen eperra udaberrian baino hitzontziago eta axeria baino lixtoago, orotarako aurkitzen zuen Penanok erantzun egokia.
|
|
|
Zeren denborak eta urak elkharren idurika handi baitute. Ura bethi doha,
|
bata
bertzeari darraika. Iragana aitzina da, ethorkizunekoa gibela dago, eta aitzinekoak aitzinean guti irauten du.
|
|
|
Bertze batzuek diote laborariaren alde ari diren ihizietarik dela satorra, eta bere kaltetan lebilkeela hura bere lurretarik ken lezakeena. Horra, bada, satorraz ez eta bai,
|
bata
bertzea bezain osorik. Anitz gauzatan hola ahoa betez mintzo denak, huts egin dezake erran dezan ez ala bai.
|
|
|
Lasto edo belar hari apur bat apalduko diozu erdia, ez sobera, bizkitartean, ez daitezengatik arrautzak bil
|
bata
bertzearen gainera, baina egon daitezen bata bertzearen aldean, oiloa gainera zaienean. Bata bertzearen gainean balira, edo hauts ahal litezke, edo ez litzake oiloak berdin bero guztiak.
|
|
|
Lasto edo belar hari apur bat apalduko diozu erdia, ez sobera, bizkitartean, ez daitezengatik arrautzak bil bata bertzearen gainera, baina egon daitezen
|
bata
bertzearen aldean, oiloa gainera zaienean. Bata bertzearen gainean balira, edo hauts ahal litezke, edo ez litzake oiloak berdin bero guztiak.
|
|
|
Bizkitartean, oilorik handienari ez zaio eman behar arrautzarik hein batetarik harat. Ez baititu oro ongi berotuko, edo zabalegi daudelakotz ohantzean, edo direlakotz
|
bata
bertzearen gainean: hamalau edo hamasei arrautzatarik goiti soberakinetan zinateke.
|
|
|
Xiten ateratzen ematen ohi ditu oiloak hemeretzi egunetarik hogeita bat arte hori. Oilo berak atera ditzake
|
bata
bertzearen ondotik bi xita aralde; ez gehiago, edo bere edo xiten kaltetan baizik.
|
|
|
Marmutxa horiek atzeman daitezke oraino martxo erditarik harat, goizik loratzen diren udare edo sagarretan, ezen haietara doaz lilijaleak lehen arrautzen errutera. Hedaturik orduan arbolaren azpian erran dugun oihala, behar litezke inarrosi,
|
bata
bertzearen ondotik, arbola haien adarrak. Hobe litzateke bi lagunek atxiki dezaten oihala inarrosten diren adarrer ahal bezain hurbil, erortzearekin ez daitezengatik hegaldaka marmutxak.
|
|
|
Emazu orain kofoina saihets baten gainera etzanik, baina, gogo emanez orrazeak hegiara izan daitezen mahaiari buruz, eta ez zabalera. Zabalera eman bazenitza,
|
bata
bertzearen gainera eror litezke; lan tzarra baitzenuke gero.
|
|
|
Buzokak miruaren eite handia badu; anitzek
|
bata
bertzearentzat hartzen ohi dituzte. Baina, kanpoz dira bakarrik elkar iduri.
|
|
|
Hala ere, alde horretarik dute elkarretarako eite bakarra. Urrunera baizik ikusi ez dituenak,
|
bata
bertzearentzat hartu dituzke, nahiz oraino belatxa kukua baino larriago den.
|
|
|
Har horiek, batzuetan egunaz, ardurago gauaz ateratzen ohi dira beren ohantzetik, eta
|
bata
bertzearen ondotik, badoaz lerroan, soka baten pare, haritz edo bertze arbola zenbaiten gainera. Haren hostoari alha zaizkio hain zorrozki non ezagun baita haien karraska.
|
|
|
Atzeman duenean bere hautukoa, hartarik hurbil erruten du lurrean arrautza bat, eta bere moko zabalean, haren jabeen arrautzen artean. Bertze arrautza guztiak,
|
bata
bertzearen ondotik, erruten ditu, eta orobat ohantze arrotz bederetan ezartzen. Gero, gogoa arinik, badoa bere bidean, har jatera eta hostopetik kantatzera.
|
|
|
Ordainez, hona non kukukumeak, indar hartzearekin,
|
bata
bertzearen ondotik, ohantzetik kanpo lurrerat jaurtikitzen dituen xori ttipiaren kumeak, eta gelditzen den ohantzearen jabe bakar.
|
|
|
Nola jale handi baita eta beti mokoa zabalik, akituko dira haren hazteko, beren bortz edo sei kumeen artatzeko eginen ziren baino gehiago. Bi hirur aldiz berak baino handiago dute, eta xori gaixoak heldu zaizkio,
|
bata
bertzearen ondotik, mokoa beterik.
|
|
|
Satorrak baditu bi lur meta eginik,
|
bata
bertzetik bi edo hirur urratsetan zerbait goiti beheiti, eta lur hura berri jaurtikia da kanporat. Zer egin orduan?
|
|
2012
|
|
|
Aurreikusiriko gerla kontseiluen aurkako protestek hartu zuten orduan mobilizazioaren lekukoa. Salbuespen egoera pean ere, Garmendia, Otaegi, Eva Forest eta Carreroren eta Rolando kafetegiaren aurkako atentatuengatik auzipeturik zeuden gainerako lagunak askatzeko eskatzeko eta zapalkuntzaren aurka egiteko mobilizazioak
|
bata
bertzearen gibeletik etorri ziren. Ekainaren 11n, errepresioaren aurkako borroka egunak jarraipen handi xamarra jaso zuen, Gipuzkoan batez ere12 Eta, uztailean, Pilar Careaga Bilboko alkatearen aurka auzokideek eginiko kanpaina luzearen ondoren, horrek dimisioa eman zuen.
|
|
|
Egoera horri erantzuna emate aldera, Carrero hil ostean eraturiko gobernuak, Carlos Arias Navarro presidente zuenak, parte hartze bideak zabaltzea ahalbidetzeko erreforma programa garatzeko borondatea agertu zuen, betiere erakunde frankisten markoaren baitan. Dena den, 1974ko otsailaren 12an zabaltze programa iragartzearekin batera hasi zen aroan mobilizazio soziopolitikoek goiti egin zuten, batik bat Euskal Herrian,
|
bata
bertzearen ondotik etorri ziren gobernuek euren egitasmoak arrakastaz burutzea galaraziz4 Bertze leku batzuetan (hala nola Vallès edota Baix Llobregat Kataluniako eskualdeetan) gertatuko zen antzera, lan gatazkek, protestaren eragile nagusia zirenek, elkartasuna lanpostutik harago hedatzea eta finkatzea izan zuten ezaugarririk behinena. Euskal Herrian, gainera, lan gatazka anitzek zera ekarri zuten:
|
|
|
Amnistiaren aldeko ekintza kanpaina antolatu zuen orduan Gipuzkoako Amnistiaren aldeko Batzordeak, hilaren 9tik 15era bitarteko asterako, Hegoaldeko lau hiriburuetan elkarretaratzeekin amaitzekoa zena. Tentsioa gero eta handiago bilakatu zen, ekitaldiak geldiarazteko poliziak eginiko bidegabekeriak
|
bata
bertzearen gibeletik etorri arau. Nafarroako Gobernu Zibilaren arabera, «orain arte ezagutu diren, greba orokorrik?
|
|
|
Luzio barran aritzen zen, eta Txaro sukaldean. Hiru seme alaba egin zituzten,
|
bata
bertzearen ondotik. Baina gizona agudo gaizkitu zen.
|
|
2013
|
|
|
Ezkaratz bat iragan nuen, jauregiaren gainerakoa bezala altzariz hutsik kasik osoki. Bi ate zeuden haratago,
|
bata
bertzea baino handiagoa. Oraingoan ez nintzen ausartu nire argiaz baliatzera, barnean zer ote zen ikusteko.
|
|
|
Handik guttira, ostatuko atea kolpean ireki, eta jende multzo handi bat sartu zen
|
bata
bertzeari bulkaka. Lokala bete egin zen bat batean.
|
|
|
Santiren eta Xabiren lagunak elkarrekin zeuden Gerendiaingo hiletan,
|
bata
bertzearen arrimuan, elkarren ondoan babesa bilatzen duten animalien gisara. Hitzik egiteko gauza ez.
|
|
|
Bere senarraren ondoan bizitzen zen baina ez egiazki elgarrekin. Ez ziren hegiz hegi ibiltzen, ez
|
bata
bertzeari hazka, gurutzatzen ziren bakarrik. Pasatzen zuen egun asko elkar ikusi gabe, eta orduan mezuak usten zizkion paper pusketan.
|
|
2014
|
|
|
Hasiera hartan, baina, koadro urdinak pintatu zituen,
|
bata
bertzearen ondotik. Eta alferrikakoak ziren Beñaten komentarioak,, zergatik mugatu behar duk bizitza kolore bakar horretara, Fox??, txakurrak ez baitzuen bertzerik nahi, antza.
|
|
|
oraino ez didazu esplikatu zertaz garen
|
bata
bertzearen irakurle. Erosketa berria berreskuratua nuen.
|
|
|
Goizaldeko lauretan lotuko dira guziak. Herronkan jarririk
|
bata
bertzearen ondotik, su hegirat sartuko dira, herrestan, erreka arteetako lohiak oro bilduz jauntziekin, eta uros soldadu alemanen batek atzematen ez baditu bidean. Oren pare bateko bidea egin herrestan eta erreketarat sarturik zutituko dira berriz.
|
|
|
" Badut zerbait hemen". Kutxa irekiz, erretoreak sortu ditu jostorratz bat eta hari mutur batzuk,
|
bata
bertzeari lotu dituenak. Poincare presidentea eta Ingalaterrako erregea tropen ikusterat jinen direla kontatu die Lurori eta Bordagarairi.
|
|
|
Belaskotarrekin etsaitua den sendi bateko aitak erran omen du, etxeko sukaldean hark ere," Lastima aitari ez jo izana". Hori aditurik, amatxi hasi da zeinuaren egiten," Aitaren, semearen eta...", baina oroituz eta belaskotarrez mintzo direla, tanpez isildu da, zeinua bururatu gabe, eta eskuak ezarri ditu,
|
bata
bertzearen gainean, magalean.
|
|
|
Eta finitu da film hori, kaiserrak deabruari medaila bat ezarri diolarik, zakur kate handi batez loturik. Filma ikustera jin diren gutiz gehienek irri karkailekin ospatu dituzte horma zuri horretan
|
bata
bertzearen gibeletik higitu diren irudi horiek, bai Etienek berak ere, baina filma finitu eta argiak piztu dituztelarik Manexek oraino ez du ulertu zer gertatu den areto horretan. Manexek baitarabil, izan ere, bertzelako burutazio bat, ikuskizuna behar zen gisaz ulertzen utzi ez diona:
|
|
2015
|
|
|
Urarekin alderatzen du Axularrek denbora,, zeren denborak eta urak elkarren idurika handi baitute. Ura beti doa,
|
bata
bertzeari darraika. Iragana aitzina da, etorkizunekoa gibela dago, eta aitzinekoak aitzinean guti irauten du?.
|
|
|
Batzuk herriaz orroit, euskaraz ahantzi bertzek euskara maite, herria gaitzetsi; hizkuntza ta herria berex ez doatzi, berek nahi daukute konpreniarazi
|
bata
bertzea gabe ez daizkela bizi
|
|
2016
|
|
|
Erran nahi baita, hizkuntza gutxitu bateko hiztunak hizkuntzarekiko konpromisoa duela, bere ardura du, eta inoren aitzinean bere hizkuntza gutxituan solasteak ez du ikustekorik bertzearekiko errespetuarekin ez oldarkortasunarekin:
|
bata
bertzearen ondoan baldintza berdinetan bizitzea bertzerik ez da hori. Behin, horixe erran nuen Iruñean, eta hizkuntz eskolako irakasle bat solasean etorri eta erran zidan:
|
|
|
Batzuk duela milaka urte agertu ziren; gaur egun, musika gehienen erritmoa markatzen dute eta jendeen irudimen mugagabeak etengabe asmatzen ditu musika tresna edo erritmo berriak. Klabeak zur gogorrezko bi makilatxo dira,
|
bata
bertzearekin jotzen direnak. Hegoamerikar musikan usu entzuten dira.
|
|
2017
|
|
|
Teorian bederen. Egun hartan, ordea,
|
bata
bertzearen gainean zeuden, ageriko ordenarik gabe. Teoriaren eta praktikaren arteko talkaren errepresentazio poetikoa ikusi zuen Lurrak furgonetako zaman.
|
|
2018
|
|
|
|
bata
bertzea gabe ez daizkela bizi.
|
|
|
|
bata
bertzea gabe ez daizkela bizi.
|
|
2019
|
|
|
Aipu bat irakurri du bere hitzaldia hasteko: " Ausarta eta kementsua, baina aldi berean zakarra den bizkaitarrak eta zuberotar finak hizkuntza bera hitz egiten dute, eta bakarrik egun guttiko tarteak bereizten du
|
bata
bertzearengandik; elkarrengandik hurbil dauden eskualdeetan hitz ezberdinak erabiltzen dituzte, baina hizkuntza berari dagozkionak, gauza berberak izendatzeko; ondo ondoan dauden herriek nekez ulertzen diote elkarri, baina elkar onartzen dute nazio baten eta beraren anaiak gisa". Nork esana da?
|
|
|
Kamioiko leihotik begira denbora bat egon gara, isil isilean, errinozeronteak zanpa zanpa belar jaten
|
bata
bertzearen gibeletik urrundu diren arte.
|
|
|
Beraz, hainbat galdetzaile atzizki bati bertze atzizki bat atxikiz sortu izanak direla ezin da ukatu. Prozedura ezagutu eta gero, ulertzen da nola joan ziren agertzen esaldiaren osagarriak
|
bata
bertzearen atzetik. Badugu, beraz, nondik hasi.
|
|
|
Laburbilduz, deklinabideari esker —atzizkien erabilera:
|
bata
bertzeari loturikezagutu dugu galdetzaileen nolakotasuna eta, gainera, uztardura horri esker esaldiaren osagarrien funtzioak eta lekuak agerian geratu dira eta formari erreparatuz, nola joan ziren agertzen konprenitzeaz gain, kronologikoki sailkatzeko parada izan dugu.
|
|
|
Singular/ plural oposizioa, euskararen historian, hurrengo kapituluetan ikusiko dugun bezala, oinarrian dago. Hala eta guztiz ere, deklinabidea aztertzean ikusi dugu atzizkiak anitzetan
|
bata
bertze atzizki baten gibelean jartzen ibili zirela; beraz, zaldi+ a+ k sekuentzia gainbegiratzeko tenorea da. Galdetzaileekin ikusi dugun bezala, singularrari tzu hizkia txertatu ondoren plurala lortu zuten.
|
|
|
Bigarrena, interjekzioak. Interjekzioen existentzia, bere soinuak, alorrak, ezaugarriak... denak eramaten gaitu pentsatzera
|
bata
bertzeren atzetik, ez errateagatik eskutik, etorri zirela.
|
|
|
Hori bai, Isturitzeko txilibitua egin zutenetik hona 18.000 urte pasa omen dira eta bitarte horretan 720 belaunaldi
|
bata
bertzearen atzetik joan dira. Koba berean bizi ziren lehenengoak, orain 80.000 urte, 3.200 belaunaldi inguru gurea baino aitzinagokoak dira; ba, garai horietan Homo primigenius7 izenarekin sailkatutako jendea bizi omen zen.
|
|
|
Gure kasuan, ikerketan zehar jasotako kotak zerrendatu eta gero, iritsi gara momentu batera non, jada, aditz laguntzailerik gabe geratu garen; baina, hala ere, geratzen zaizkigun" hizkuntza langai" apurrei esker, jakin, badakigu bertze garaiko belaunaldi batzuk existitu zirela. Gure lana, beraz, hizkuntza osagai zahar horiek aztertzea eta sailkatzea da, baliabide horiek baitira frogatzen dutenak gizaldi anitz,
|
bata
bertzearen atzetik, bizi izan zirela eta aitzineko gizaldi horiek zirela, hain zuzen, hizkuntza osagai berria lortzeko behar zuten oinarria osatu zutenak.
|
|
|
Gaztea tresna bat, aizkora bat adibidez, prestatzen ari da; eskuetan harri bana, eta
|
bata
bertzearekin jo eta jo ari da; lagunak, gaztearen ezgaitasuna ikustean, bi harriak eskatu eta modu berean hasi bitartean, non jo eta nolako kolpeak eman behar dituen erakusten, holako zerbait erranen dio:
|
|
|
Gauza da baldintza esaldi hura indarrean jarri baino askoz lehenago, haren arbasoak, kausa ondorio gertaerak direla-eta, jakitun ziren ondorioa atzean zutela; adibidez, mina sentitu baino lehen kolpea hartu zutela, eta mina zela kolpea ren ondorioa, ez baitzen alferrik
|
bata
bertzearen atzetik etortzen. Hortaz," uzten baduzu" belaunaldiak, esaldiak jarraipen berarekin eta loturik emateko orduan, menderagailuaren beharra sumatu zuen:
|
|
|
Ez dago jakiterik! Otsoak, uluka; behiak, marruka; zaldiak, irrintzika... badirudi
|
bata
bertzearekin datorrela, elkarrekin bizirauten dutela; bada, modu berean, gizakiak hots artikulatuak erabiliz aurrera egin du.
|
|
|
Hori ikusi eta hainbat duda
|
bata
bertzearen gibeletik etorri zaizkigu:
|
|
|
NI — HI, alde batetik, eta GU — ZU, bertzetik. Ez ote zaie nabaritzen ispilu baten aurrean daudenik eta
|
bata
bertzearen isla baino ez direnik?
|
|
|
Planteamendu hau egin eta gero, bi bikote horiek
|
bata
bertzearen gibeletik nola joan ziren agertzen azaltzea baino ez zaigu geratzen.
|
|
|
Bi adibideetan aditz laguntzailea lortzeko bide bera erabili zuten. Horrek erakusten du
|
bata
bertzea baino lehen asmatua izan zela. Zein, ordea?
|
|
|
• Bigarrena, frogatu dugu
|
bata
bertzea baino beranduago datorrela; lehen aipatu dugun bezala, garapena mailakatze horretan ageriko baita.
|
|
|
ZL' ZU frogatzeko
|
bata
bertzea baino lehen asmatua izan dela, edo berdin dena, bata agertzeko bertzearen existentzia ezinbertzekoa dela.
|
|
|
Sei sinadurak ixten dute testua amaieran. Sei gizonen izenak ematen zaizkigu,
|
bata
bertzearen gainean bi zutabetan, hiru eta hiru. Afera biziki garrantzitsua zela uste izanik, euren iritzia ematea deliberatu zuten, erabaki okerra izan zitekeenaren ondorioz herriak kalte makurrik jasan ez zezan.
|
|
2020
|
|
|
Haatik, ongi gordeta zeukan gogoan garai batean lagunarekin egindako tratua. Hilabeteak,
|
bata
bertzearen gibeletik igaro ziren eta Txominen berririk ez. Bixente etsitzen hasita zegoen.
|
|
|
izerdia nabari zaie urrundik. Pala partida bat jokatu berriak dirudite, eta solasean ari dira,
|
bata
bertzearengandik hurbil —inondik ere ez metro batera— Urrats batzuk harago, herriko etxeko atarian, jendea dabil sartu irtenean: gehienak zaharrak dira, eta pauso motelean doaz; guti, baina tantaka.
|
|
|
Jarri dute pantaila handi bat bozkaleku ñimiñoko paretetako batean, eta jendea gero eta gehiago: zutik, jarria,
|
bata
bertzearengandik hurbil, elkar ukitzen... Eta gela ttipiko leihoak, berriz, itxita:
|
|
|
Errealitateko elementu solteen nahasketa bat baitira ametsak, finean. Elementuak puzzleko piezak bailiran
|
bata
bertzearekin ongi lotu beharrean, ordea, hari matazen modura korapilatzen zaizkio. Eta egiazkoegi dira errealitate nahasketak, ametsetatik ernatu orduko memoriatik ezabatzeko.
|
|
|
Halako batean unibertsitatean agertzen zaio haurtzaroko lagun bat, bertze batean etxean dago baina etxe hori ez dago bizi den herrian, elkarrekin zerikusirik ez duten lagunak ikusten ditu elkarrekin... Piezak
|
bata
bertzearen gainean, era desordenatuan, baina aldi berean kutsu erreal handiz, ernatu eta minutu luze batzuk behar izateraino dena gezurra dela ohartzeko. Baina ez ote da existitu bere pentsamenduan bada ere?
|