|
2011
|
|
|
Bertze batzuek diote laborariaren alde ari diren ihizietarik dela satorra, eta bere kaltetan lebilkeela hura bere lurretarik ken lezakeena. Horra, bada, satorraz ez eta bai,
|
bata
bertzea bezain osorik. Anitz gauzatan hola ahoa betez mintzo denak, huts egin dezake erran dezan ez ala bai.
|
|
|
Lasto edo belar hari apur bat apalduko diozu erdia, ez sobera, bizkitartean, ez daitezengatik arrautzak bil
|
bata
bertzearen gainera, baina egon daitezen bata bertzearen aldean, oiloa gainera zaienean. Bata bertzearen gainean balira, edo hauts ahal litezke, edo ez litzake oiloak berdin bero guztiak.
|
|
|
Lasto edo belar hari apur bat apalduko diozu erdia, ez sobera, bizkitartean, ez daitezengatik arrautzak bil bata bertzearen gainera, baina egon daitezen
|
bata
bertzearen aldean, oiloa gainera zaienean. Bata bertzearen gainean balira, edo hauts ahal litezke, edo ez litzake oiloak berdin bero guztiak.
|
|
|
Bizkitartean, oilorik handienari ez zaio eman behar arrautzarik hein batetarik harat. Ez baititu oro ongi berotuko, edo zabalegi daudelakotz ohantzean, edo direlakotz
|
bata
bertzearen gainean: hamalau edo hamasei arrautzatarik goiti soberakinetan zinateke.
|
|
|
Xiten ateratzen ematen ohi ditu oiloak hemeretzi egunetarik hogeita bat arte hori. Oilo berak atera ditzake
|
bata
bertzearen ondotik bi xita aralde; ez gehiago, edo bere edo xiten kaltetan baizik.
|
|
|
Marmutxa horiek atzeman daitezke oraino martxo erditarik harat, goizik loratzen diren udare edo sagarretan, ezen haietara doaz lilijaleak lehen arrautzen errutera. Hedaturik orduan arbolaren azpian erran dugun oihala, behar litezke inarrosi,
|
bata
bertzearen ondotik, arbola haien adarrak. Hobe litzateke bi lagunek atxiki dezaten oihala inarrosten diren adarrer ahal bezain hurbil, erortzearekin ez daitezengatik hegaldaka marmutxak.
|
|
|
Emazu orain kofoina saihets baten gainera etzanik, baina, gogo emanez orrazeak hegiara izan daitezen mahaiari buruz, eta ez zabalera. Zabalera eman bazenitza,
|
bata
bertzearen gainera eror litezke; lan tzarra baitzenuke gero.
|
|
|
Buzokak miruaren eite handia badu; anitzek
|
bata
bertzearentzat hartzen ohi dituzte. Baina, kanpoz dira bakarrik elkar iduri.
|
|
|
Hala ere, alde horretarik dute elkarretarako eite bakarra. Urrunera baizik ikusi ez dituenak,
|
bata
bertzearentzat hartu dituzke, nahiz oraino belatxa kukua baino larriago den.
|
|
|
Har horiek, batzuetan egunaz, ardurago gauaz ateratzen ohi dira beren ohantzetik, eta
|
bata
bertzearen ondotik, badoaz lerroan, soka baten pare, haritz edo bertze arbola zenbaiten gainera. Haren hostoari alha zaizkio hain zorrozki non ezagun baita haien karraska.
|
|
|
Atzeman duenean bere hautukoa, hartarik hurbil erruten du lurrean arrautza bat, eta bere moko zabalean, haren jabeen arrautzen artean. Bertze arrautza guztiak,
|
bata
bertzearen ondotik, erruten ditu, eta orobat ohantze arrotz bederetan ezartzen. Gero, gogoa arinik, badoa bere bidean, har jatera eta hostopetik kantatzera.
|
|
|
Ordainez, hona non kukukumeak, indar hartzearekin,
|
bata
bertzearen ondotik, ohantzetik kanpo lurrerat jaurtikitzen dituen xori ttipiaren kumeak, eta gelditzen den ohantzearen jabe bakar.
|
|
|
Nola jale handi baita eta beti mokoa zabalik, akituko dira haren hazteko, beren bortz edo sei kumeen artatzeko eginen ziren baino gehiago. Bi hirur aldiz berak baino handiago dute, eta xori gaixoak heldu zaizkio,
|
bata
bertzearen ondotik, mokoa beterik.
|
|
|
Satorrak baditu bi lur meta eginik,
|
bata
bertzetik bi edo hirur urratsetan zerbait goiti beheiti, eta lur hura berri jaurtikia da kanporat. Zer egin orduan?
|
|
2012
|
|
|
Luzio barran aritzen zen, eta Txaro sukaldean. Hiru seme alaba egin zituzten,
|
bata
bertzearen ondotik. Baina gizona agudo gaizkitu zen.
|
|
2019
|
|
|
Beraz, hainbat galdetzaile atzizki bati bertze atzizki bat atxikiz sortu izanak direla ezin da ukatu. Prozedura ezagutu eta gero, ulertzen da nola joan ziren agertzen esaldiaren osagarriak
|
bata
bertzearen atzetik. Badugu, beraz, nondik hasi.
|
|
|
Laburbilduz, deklinabideari esker —atzizkien erabilera:
|
bata
bertzeari loturikezagutu dugu galdetzaileen nolakotasuna eta, gainera, uztardura horri esker esaldiaren osagarrien funtzioak eta lekuak agerian geratu dira eta formari erreparatuz, nola joan ziren agertzen konprenitzeaz gain, kronologikoki sailkatzeko parada izan dugu.
|
|
|
Singular/ plural oposizioa, euskararen historian, hurrengo kapituluetan ikusiko dugun bezala, oinarrian dago. Hala eta guztiz ere, deklinabidea aztertzean ikusi dugu atzizkiak anitzetan
|
bata
bertze atzizki baten gibelean jartzen ibili zirela; beraz, zaldi+ a+ k sekuentzia gainbegiratzeko tenorea da. Galdetzaileekin ikusi dugun bezala, singularrari tzu hizkia txertatu ondoren plurala lortu zuten.
|
|
|
Bigarrena, interjekzioak. Interjekzioen existentzia, bere soinuak, alorrak, ezaugarriak... denak eramaten gaitu pentsatzera
|
bata
bertzeren atzetik, ez errateagatik eskutik, etorri zirela.
|
|
|
Hori bai, Isturitzeko txilibitua egin zutenetik hona 18.000 urte pasa omen dira eta bitarte horretan 720 belaunaldi
|
bata
bertzearen atzetik joan dira. Koba berean bizi ziren lehenengoak, orain 80.000 urte, 3.200 belaunaldi inguru gurea baino aitzinagokoak dira; ba, garai horietan Homo primigenius7 izenarekin sailkatutako jendea bizi omen zen.
|
|
|
Gure kasuan, ikerketan zehar jasotako kotak zerrendatu eta gero, iritsi gara momentu batera non, jada, aditz laguntzailerik gabe geratu garen; baina, hala ere, geratzen zaizkigun" hizkuntza langai" apurrei esker, jakin, badakigu bertze garaiko belaunaldi batzuk existitu zirela. Gure lana, beraz, hizkuntza osagai zahar horiek aztertzea eta sailkatzea da, baliabide horiek baitira frogatzen dutenak gizaldi anitz,
|
bata
bertzearen atzetik, bizi izan zirela eta aitzineko gizaldi horiek zirela, hain zuzen, hizkuntza osagai berria lortzeko behar zuten oinarria osatu zutenak.
|
|
|
Gaztea tresna bat, aizkora bat adibidez, prestatzen ari da; eskuetan harri bana, eta
|
bata
bertzearekin jo eta jo ari da; lagunak, gaztearen ezgaitasuna ikustean, bi harriak eskatu eta modu berean hasi bitartean, non jo eta nolako kolpeak eman behar dituen erakusten, holako zerbait erranen dio:
|
|
|
Gauza da baldintza esaldi hura indarrean jarri baino askoz lehenago, haren arbasoak, kausa ondorio gertaerak direla-eta, jakitun ziren ondorioa atzean zutela; adibidez, mina sentitu baino lehen kolpea hartu zutela, eta mina zela kolpea ren ondorioa, ez baitzen alferrik
|
bata
bertzearen atzetik etortzen. Hortaz," uzten baduzu" belaunaldiak, esaldiak jarraipen berarekin eta loturik emateko orduan, menderagailuaren beharra sumatu zuen:
|
|
|
Ez dago jakiterik! Otsoak, uluka; behiak, marruka; zaldiak, irrintzika... badirudi
|
bata
bertzearekin datorrela, elkarrekin bizirauten dutela; bada, modu berean, gizakiak hots artikulatuak erabiliz aurrera egin du.
|
|
|
Hori ikusi eta hainbat duda
|
bata
bertzearen gibeletik etorri zaizkigu:
|
|
|
NI — HI, alde batetik, eta GU — ZU, bertzetik. Ez ote zaie nabaritzen ispilu baten aurrean daudenik eta
|
bata
bertzearen isla baino ez direnik?
|
|
|
Planteamendu hau egin eta gero, bi bikote horiek
|
bata
bertzearen gibeletik nola joan ziren agertzen azaltzea baino ez zaigu geratzen.
|
|
|
Bi adibideetan aditz laguntzailea lortzeko bide bera erabili zuten. Horrek erakusten du
|
bata
bertzea baino lehen asmatua izan zela. Zein, ordea?
|
|
|
• Bigarrena, frogatu dugu
|
bata
bertzea baino beranduago datorrela; lehen aipatu dugun bezala, garapena mailakatze horretan ageriko baita.
|
|
|
ZL' ZU frogatzeko
|
bata
bertzea baino lehen asmatua izan dela, edo berdin dena, bata agertzeko bertzearen existentzia ezinbertzekoa dela.
|