|
2000
|
|
|
Xehetasun honek garrantzia du, zeren gaurdaino telebista lokalak eskaintzeko sozietateak, merkataritza erakundeak, hortaz? bakarrik lehia
|
baitzitezkeen
. Orain, irratian bezala, arlo honetan ere, telebista lokalenean, alegia?
|
|
|
Eta uste dut ezen alegatzeko moduko bertze arrazoin bat ere bazuela aitak, aitzinago ulertuko nuena, eta hura zen aita Bartolomeren aurka senti zezakeen jelosia, apezaren eskua gero eta luzeagoatuz joan zelako eta haren itzala gero eta zabalagotuz, bai jauregian eta bai Urbiaingo jendeengan ere... eta zeren aita ez baitzegoen bere boterea bertze nehorekin partitzeko prest. ...rren arrazoin bat, arestian aipatuaren korolario eta ondore, zeren eta, nola gure aita ezin gogarago senti baitzitekeen aita Bartolomerekin, honek Nafarroari eta Eliza Katolikoari buruz pentsa zezakeenaz denaz bezainbatean, berdin eta orobat senti baitzitekeen desgogara aita jesuitak moralaren eta seigarren manamenduaren alderakotzat zituen ideia ezin hertsiago haiekin, zeinak aitaren kontra bihur
|
baitzitezkeen
—Ubarneko dama gaztearen kontu harekin, konparazione—, baldin jesuitaren boterea haziz bazihoan, eta baldin, haztearen hazteaz, behar hainbat indar eta botere bereganatzen bazuen, aitaren kontra ekiteko.
|
|
|
Izan ere, nik uste nuen ezen jakintasunak —zinezko eta minezkoak— gorputz sendo eta gotor bat zuela eta, aldi berean, airosa, Burgosko katedralaren antzekoa. Ez al zen, bada, katedral hura, monumentu ezin astunagoa, alde batetik, zeren egina baitzen, eta beti da astun, baina baita arina ere, bertzetik, zeren baitzirudien ezen, Galileoren iritzien gainetik, zerurantz egin zezakeela noiznahi den, bere bi dorre haiekin —zeinak izan
|
baitzitezkeen
lantzak edo tragazak, lurraren baitan zetzàn Greziako mitologiako jigant batek edo gure euskal lurretako jentil batek jaurtiki berriak—, grabitate indarra garaituz gero. Arratsez iritsi nintzen Burgosat, eta arrats hartan hala ikusi nuen katedral hura.
|
|
|
Baina xehetasun bakar batek hobeki argituko dizu adierazi nahi dizudana eta, hartarakotzat, Gipuzkoarat egin bidaia hari atxikiko natzaio. Zeren oroitzen baitut nola harako bidean gelditzen zen herri guztietan, forjalan guztien aitzinean, zeinak eliza, edifizio publiko eta palazio pribatuetako atarietan begizta
|
baitzitezkeen
, eta nola, ate, balkoi eta hesi haiei beha, erraiten zigun, liluraturik:
|
|
|
...n zuen neurrian babesten baitzuen amak, halaber, apeza bertze alorretan—, aita Bartolomek herri osorat zabaldu nahi izan zituen bere itzala eta bere eragina, eta erdietsi ere zuen, denborarekin, dantzen eragoztea eta debekatzea, aldi batez, baita emaztekiek buru oihal haien eramaitea ere, zeinak, aita Bartolomeren erranetan, beren forma haiekin —harroak eta luze bezain biribilak— ez
|
baitzitezkeen
izan haragikeriarako eta lizunkeriarako tentagarriak baizen; eta, nola uste baitzuen ezen emaztekiak dortokaren etsenplutik ikasi behar zuela, eta hargatik geratu behar zuela etxean, edo bere mantelinaren azpian gorde behar zuela burua elizarakoan, dortokak bere maskorraren azpian bezala, hala debekatu zien haiei, halaber, Ama Birjinaren ohorez egiten zen hainbat eta hainbat prozesionetan —h...
|
|
|
Eta osabak dorretxetik alde egin zuen, eta ni Pedroren studiorat joan nintzen, non aurkitu bainuen Ubarnekoa santa Klararen koadro harekin, zeinak erakusten baitzuen, lehen planoan, Asisko santa otoitzean belauniko, koroa eta guzti, eta ondoan, ate ireki bat, nondik begizta
|
baitzitezkeen
, gibeleko planoan, sarrazenoak, Asisko murrailak izan zitezkeenetarik ihesi, eta zeina egun batzuk lehenago Pedroren eta osabaren arteko liskar iturri gertatu baitzen, santaren koroa zela kausa.
|
|
|
Eta zer zen, bada, niri ere gertatzen ari zitzaidana, bertze aro berri batean murgiltzen ari nintzela baizen, eta mendebalari beha zegoen haurra ekialdeari beha jarri zela, kasik oharkabean? Bai, halaxe zen, nahiz eta egia ere zen ezen bi aro haiek ez zutela elkarren artean zerikusirik, zeren batak zientzia baitzuen harroin, eta bertzeak poesia; eta, poesiaren bidetik, indar ezezagun batzuek bertze mundu berri batzuetarat ninderamaten, non, matematikaren eta filosofia naturalaren kontzeptu guztien kontra, zuhaitzak eta harriak ere hegalda
|
baitzitezkeen
, eta ogi guztiak ziren usoak, esnetan bustiak.
|
|
|
Gero, bertze karta leitu nuen. Eta, horrela, nola karta haiek bertze edonoren eskuetan perilos izan
|
baitzitezkeen
, galdegin zidatenean zer zioten, ihardetsi nien guztiei ezen famili kontuak zekartzatela, nehori axola ez zitzaizkionak, eta, kartak kainaberan berriro biltzen nituela eta larrukian sartzen, leku segur batean gorde nuen, kaperako sukaldeko sabai kantoiko habe zabalaren gainean —eta, luzatzen zidalarik magalean zuen larrukia, erran zidan—: Hemen dituzu bi gutunak:
|
|
|
Eta justifikazino baten bila abiatu zen, hartaraz gero, zeren sinesten zuena sinetsi nahi baitzuen eta sinetsi beharra baitzuen, are gehiago zirkunstantzia haietan, usterik ezen paradisu hura noiznahi den fina zitekeela eta akaba... zeren eta Gorukik aipatu zigùn mehatxu hura baikenuen, bertzalde, bi tokitatik iristen ahal zitzaiguna, indiar gorrien aurkako borrokan indiar horiak eta gizon zuriak bat eginik zeudenez gero; eta gizon zurien artean jaun Santiago de Tapioles y Vi llarrín nuen nik gogoan, zeren, jaun hartaz denaz bezainbatean, ezin ahantzi bainituen haren erranetarat trabailatzen zen zaldunaren hitzak, jaun Julián Arévalorenak, noiz eta gomendatu baitzigun ezen ez geniezaiola Calatravako gurutzea zuen gizon printzipal hari ihes egin, erraiten zigula: " Eta, halarik ere, jakizue ezen, ihes eginen bazenute ere, guztia alferrikakoa litzaizuekeela, zeren jaun Santiago de Tapioles y Villarrínen osabetarik bat inkisidorea izan baitzen, eta ene nagusia haren eskolakoa da, eta ez luke, halatan, zuek atrapatu arte etsiko..." Eta bazegoen, finean, bertze mehatxu bat ere, zeren armadako arduradunak ere gure xerka ibil
|
baitzitezkeen
, bi soldadu haiek akabatu ondoren...
|
|
|
Izan ere, indiarrak eta gu bildurik geunden egun batean, ez dakit zeren janean, tigre hura hurbildu zitzaigun, bere larruko ñabardurekin eta kolore pikardatuekin, eta bere begi izugarri haiekin, zeinak izan
|
baitzitezkeen
basilisko batenak, edo Heriorenak berarenak.
|
|
|
Ene aldi hartako gelak leiho tipi bat zuen, hiru burdinak josia, nondik izar batzuk hauteman
|
baitzitezkeen
, baita ilargia ere, noizik behin...
|
|
|
Nola ez nuen maitatuko, bada, baldin kontseilu ezin hobeak emaiten bazizkidan, bertzalde, eta baldin haren esortazioneak justuak eta doiak baziren... eta baldin, finean, gizon hura zure eskolakoa bazen, frankoa eta liberala, jaun André, zeren haren kontseiluetarik anitz eta anitz zuhaurk emanak izan
|
baitzitezkeen
–
|
|
|
" Minutuak eta orduak luzeegiak dituk mugimendu bizkorren studiatzeko, eta egunen batean norbaitek erloju bat asmatu dik, pultsazioen neurtzeko gai ere izan daitekeena, diiin daaan, diiin daaan..." Eta denboraren neurri hari dindana deitzen hasi gintzaizkion. Baina, erlojaria ez zenez, uraren bidez neurtzen zituen osabak dindanak —bere dindanak, alegia, zeren eta, bertzenaz, mila dindan suerte izan
|
baitzitezkeen
, batzuk din dan eta bertzeak diiiiiin daaaaaan, haiek laburragoak eta hauek luzeagoak—, erabiliz, hartarakotz, ontzi bat ur, beheko aldean hodi tipi bat zuena, nondik isur baitzitekeen ontzian zegoen ura, baldin itxitura bat zabaltzen bazen, eskuz manaia zitekeena; eta osabak diiin daaan erraiten zuen, eta, hura erraiten zuen bitartean, hodia zabalik uzten zuen, hoditik zetorren ura bertze o...
|
|
|
Eta, ai, nola sentitu nintzen egun haietan bekatuak usteldurik eta korronpiturik, zeren bere burua ustez hain ongi gobernatzen zuena galtzeko bidean baitzegoen, eta zeren orban haiek ezin
|
baitzitezkeen
izan ene bekatuaren seinaleak eta ene plazer desordenatuen ordain baizen...! Eta nola sentitu nuen orduan ezintasunaren sastada erraietan, bizitzaz etsirik banengo bezala eta bizitzarekin etsaiturik!
|
|
|
Zeren eta bizi pizgarri bat behar bainuen, eta hantxe nuen pizgarria! Eta zeren Tomas Mororen Utopiaren orriak eta Utopiako mapa hura izan
|
baitzitezkeen
nik behar nuen bidea eta nik behar nuen argia, neure kezkak eta antsiak aterabidean jartzeko... Eta nola sentitu nintzen, orduan ere, Hiponako saindua bezala, zeinak aurkitu baitzuen bere aterabidea jondone Pauloren epistola hartan, behakoa Alypio irakurtzen ari zen liburuan pausatu ondoren!
|
|
|
...uzagi zirudiena, zeina begibakarra baitzen, gure galeoirat, ondoan bere gizon batzuk zituela, bakoitza bere armarekin; desarmatu zituzten gure galeoiko gizonak; miatu zituen gure untziaren goiak eta beheak; mintzatu zen bere gizonekin untzian zihoazen handikiez eta handikien reskateekin atera zitzakeen irabaziez, beti ere frantsesez; mintzatu zen, halaber, bertze jende guztiez, zeinak salduak izan
|
baitzitezkeen
, esklabo gisa, hango eta hemengo plantazioneetarat... harik eta aginte zubirat igan, eta gaztelania gaixtoan mintzatzen hasi zen arte, guztiok ongi aditzeko moduan. Eta so egin zion bere untziari, seinalatu zuen hatzaz, eta erran zuen irritsu:
|
|
|
Eta, oharturik ezen galtzoin haiek ez zirela bereak, bertze kutxa batean gorde zituen. Eta, galdetzen ziolarik bere buruari behin eta berriro norenak ote ziren galtzoin haiek, zeinak jigant batenak izan
|
baitzitezkeen
neurriaren arauaz, malenkonia handi batean sartu zen, hain handia, non jateari ere utzi baitzion.
|
|
|
Zirkunstantzia haietan, itsasotik noizbehinka zetorrèn haizea Luziferren tropetako deabru ikustezin bat izan zitekeen, emazteki haien lepainguruetarat noiznahi den amoltsuki biribilka zitekeena, edo zilipurditxoren bat ere egin zezakeena, haien paparretan beherat, edo, soinekoen beheko aho zabaletik belaunetan gorat, toki sekeretuagoetarat. Eta harritzen ninduten, halaber, haien begiek... zeinak kale kantoi batetik bertzerat baitzebilzkien, saguzar kapadunen joan jinak ere galdu nahi ez balituzte bezala, zeren negozio hartan tratuak eta sal-erosiak berdin eta orobat egin
|
baitzitezkeen
ageriz nola kapapetik. Eta neska haietarik batek begietarat eta bertatik bertara so egin zidan, ahalkegabeki, eta bertze alderat behatu behar izan nuen, zeren sua edo su iduriko hura baitzuen neska hark begietan, eta su hartan suturik gerta bainintekeen...
|
|
|
Erran dizut, izan ere, nola ibili nintzen egun hartan, desiraren albardak karga karga eginik, imajinazinoaren labe gero eta beroagoan iduri lizun bati bertze bat zerraiola; eta nola, nengoen puntuan nengoela, otso gose sabel uzkur bat bainintzen, golos eta lamiti, Mignonen gorputza haginkatzeko prestik, zeren haren haragi giharrak bildots batenak izan
|
baitzitezkeen
, edo oreinkumearenak bezain samur, uxter eta sasoal, hala, iduri lizun haietarik bakoitzak iratzartzen zizkidan apur bat nerbioak, sutzen zidan apur bat odola, ernarazten eta kilikarazten zizkidan apur bat burmuinak, berretzen eta emendatzen zizkidan neure gizonezkotasun ustezkoari zegozkion humoreak, ene izter arteko poltsatxoetarat biltzen zirenak, iduri bakoitzari humore xorta bat balegokio be... Eta are gehiago kilikatu ninduen, gelan sartu bezain sarri Mignonek ezpainetan eman zidàn musu luze hark —marrubiak edo mugurdiak ote ziren ezpain haien fruituak, jaun André? —, zeinak hatsaren estualdi hura eragin baitzidan.
|
|
|
izan ere, zenbat eta zenbat mintzatu ginen kapitaina eta biok, itsasoratu aitzin, honetaz eta hartaz, baina batik bat itsasoaz eta itsasoarekin loturikako hainbat gaiz...! Eta konbertsazione haietan hura zen kasik beti erraile eta irakasle, eta ni entzule eta ikasle... eta hala hitz egin zidan, konparazione, euskaldunek urruneko itsasoetan egin izan zituzten balentriez, balearen arrantzuan; hitz egin zidan marrazoez eta bertze mila arrain suertez; hitz egin zidan Ekialdeko Indiaz eta Mendebalekoaz, non ezin konta ahala lurralde hauteman
|
baitzitezkeen
, eta bertze hainbat herri eta gizon arraza, bakoitza bere izatasunarekin eta ez sinesteko moduko sinesteekin; hitz egin zidan urpean zeuden su-mendiez, zeinetarik uharteak eta artxipelagoak sortzen baitziren... Eta hitz egin zidan bertze mila kontuz, eta nik harri eta zur aditzen nion.
|
|
|
Eta segur nengoen, bertzalde, ezen neure asmoak ere betetzerat zihoazela, zeren eta sentitu bainuen, neure oinaren urrats hartan eta untzi gainerat igaiteko puntu hartan, ireki izan balitzait bezala, bat batean, ate magiko bat, bertze espazio eta bertze denbora baterat jotzen zuena, norat hegalda
|
baitzitezkeen
kapitainaren etxeko gela hartan hilabetez bizi izan ninduten ametsak, espazio hartan zitezen obra eta arnasberri...
|
|
|
Batez ere, erantzun filosofiko singularizatua eman zutela, kasuz kasukoa. Eta joerazko terminoen kontzeptualizazioak orokortasuna behar zuen —kasu denentzat baliozkoa izatea—, bestela ikusmolde filosofiko zientifikotik at gera
|
baitzitezkeen
.
|
|
|
Programa logizistak, oro har, bi gauza nahi zituen erakutsi: alde batetik, logikak eta matematikak estatus epistemologiko berbera zutela eta, bestetik, matematika logikara murriztu zitekeela, matematikaren kontzeptuak eta teoremak, definizioz, logikaren kontzeptu eta teoremetatik lor
|
baitzitezkeen
. Ikusmolde logizista, gainera, Russell eta Whiteheaden Principia Mathematica k berretsi zuen.
|
|
2002
|
|
|
Inbertsioko baliabideen eta inportazioko ondasunen mugenondorioz, Estatuak murriztu egin zuen sektore batzuen hedapena: kontsumoa bainoprodukzio ahalmen handiagoa zuten sektoreak, errota gaiak, xaboia, oinetakoak, papera...?; lehengai eskasak erabiltzen zituzten sektoreak, gozogintza, kontsumoko metalezko artikuluak, lurrin produktuak...?; eta elikagaiak prestatzeko sektoreak, pastak, gailetak, kontserbak...?, haien osagaiak zuzen erabil
|
baitzitezkeen
. Produkzio kuotak ezarri ziren, prezioak kontrolatu ziren, inbertsiorako baimenak ahal zen guztietan murriztu ziren, eta inportaziorako baimen gutxi batzukbaizik ez ziren ematen.
|
|
2004
|
|
|
Kritikak eta eztabaidak laster hasi ziren, argazkiek izaera dokumentala izateaz gain metafora gisa uler
|
baitzitezkeen
eta garai horretan konnotazio politikoak nonahi aurkitzen ziren. Kritika askok argazki arriskutsuak zirela uste zuen.
|
|
|
Murtziako eskualdearen kasuan, 80ko eta 90eko hamarkadetan fabrikak ibaietara isurtzen hasi ziren kutsadura espezie bioadierazle hori inguratuz joan da ipar mendebaldeko ibaiertzeko basoaren eremu txikietan. Biztanleria erbesteratuta dago orain Benamor eta Taibilla ibaietan, eta Segura ibaian, Zizezan, garai batean igarabak aurkitu
|
baitzitezkeen
ia Murtziako geografia osoan, itsasertzean barne. Turismo ekologikoa Nutria proiektuaren barruan, ekologistek ibaiertzeko basoko ekosistemaren beste alderdi asko babestu nahi dituzte.
|
|
|
Konfiantza kontua zela ohartu zen gero. Hurbilduz gero floridarrak bezain sutsuak izan
|
baitzitezkeen
. Hala ere...
|
|
2005
|
|
|
1/ animaliak gorputz trinkoa daukanean (azelomatuak), 2/ gorputz barrunbea txikia denean, edo 3/ gorputzak oso txikiak direnean (larbak). Nefrostomak, hau da, metanefridioak inefikazak izan daitezke azelomatuetan, barrunberik ez daukatelako, eta pseudozelomatuetan, zeren, txikiegiak izanda, arinegi aska
|
baitzitezkeen
gorputz fluidoak. Alderantziz, protonefridioak ez dira gai ornogabe zelomatuen gorputz erlatiboki handiak eta dauzkaten fluidoen bolumen tipikoak maneiatzeko.
|
|
2006
|
|
|
Ez da erraz ulertzen Weber-ek aipamenik egin ez izana gure herriaz, bertan izan eta zazpi urte geroago idatzitako Etika protestantean. Agian gure herriak kolokan jar zezakeen bere tesia, edo tesia ñabartzera behartu zezakeen; izan ere, lurralde oso katolikoa izanik kapitalismo aurreratuena eta lanaren kultura bertan aurki
|
baitzitezkeen
. José Miguel de Azaola, 1997an Bidebarrieta aldizkariak argitaratutako artikuluan, harrituta ageri zen Weber-ek Euskal Herrian ikusitakoa kontuan hartu ez zuelako.
|
|
2008
|
|
|
zertarako beste lur bat eraiki, euskararen lurra berea bazuen eta lur hartan norbait bazen, besteen aurrean?; ez al zen, bada, osaba Bixente harro agertzen noizean behin etxeko, bertsolari txikiaz?, Beñardok aitarekin izaten zituèn auzietan aitaren alde agertzen bazen ere?; eta ez al zituen lagunak ere harri eta zur uzten bere ateraldiekin, sarri askotan barreak eta irri karkailak eragiten zizkiela? baita beldurra ere noiz edo noiz, zeren Beñardoren eztenkadak pozoitsuak eta mintsuak ere izan
|
baitzitezkeen
–Euskarak eskaintzen ziòn talaia hartan ezin erosoago zegoen, hortaz, Beñardo, eta erosotasunaren talaia hartatik gauzak bere erara ikusi behar zituen:
|
|
|
Baina ez diot zure iruzkinari ihes egingo, eta ongi entzun: gillotina halabeharrezko ondorioa izan zen, aurrera egin behar zuenak (zientziak eta askatasunak, adibidez) aurrera egin zezan, XVIII. mendeko biztanleak ezin bizi
|
baitzitezkeen
Erdi Aroan baleude bezala. Aurrerapenak bere burua du?
|
|
|
Beñardok, arestian Kaxkagorriri behetik gora begiratu zionak, atariko lurzorutik balkoira, bertatik bertara eta berdinetik berdinera begiratu zion hura balkoitik jaistean, proba gainditzearekin batera distantziak, aldeak eta mailak ezabatu balira bezala. Elkarri emandako bi esku haiek, ordea, esanahi bat baino gehiago izan zezaketen eszenaren bospasei segundoko iraunaldian, zeren izan
|
baitzitezkeen
adiskidetasun konpromiso bat berresten zuèn lehen keinua, sinadura?, edo izan zitezkeen bi mezu: Beñardok Kaxkagorriri zuzendua bata, esker onekoa, inondik ere, eta Kaxkagorrik Beñardori zuzendua bestea:
|
|
|
Eta eutsi goiari, mundu honetan, izan ere, gutxik diagu bertsoa egiteko dohaina??; beraiena, bertsolariena, alegia? zirkulu txiki bat zen, izan ere, nora Jainkoak edo Fortunak aukeratutako gizaki gutxi batzuk sar
|
baitzitezkeen
. Egia zen zirkuluaren barruan ere bazirela aldeak eta mailak, horra zirkulua kono bihurtua, eta horra Kaxkagorri konoaren erpinean eta Beñardo oinean?, baina egia zen, halaber, zirkuluak, konoak?
|
|
|
Beñardok, baina, ardoaren mirarian sinetsi zuen, antza, eta, handik aurrera, beste basoerdi bat hartu zuen, botila ere mahai gainean zuten, eta Kaxkagorrik bere gain hartu zuen ardoa zerbitzatzeko ardura?, beste bat eta beste bat? lauzpabost basoerdi hartu zituen eguerdiko saio hartan, mundua ere ez zèn mundu itxuraldatu batera eraman zutenak, non hegalda
|
baitzitezkeen
, ardoak burmuinetan eragindako erreakzio kimikoen eskutik, harriak eta harkaitzak, burdinak eta berunak. Eta Beñardo, bere buruan gero eta konfiantza handiagoarekin, zoriontsu, zer besterik zen haren aurpegia zorionaren irudia baizik, entzuleak txaloka hasten zitzaizkion bakoitzean??, bere buruaz aspaldiko partez harro.
|
|
|
Soreasu eta Iraurgi gauza beretzat jotzen du Juan San Martinek. Hobeto zehaztu behar litzateke hau, zeren eta Iraurgi, egungo Azpeitia, Azkoitia iza nik, Zestoako parrokiak Soreasukoak izan
|
baitzitezkeen
. Beste batzutan kidekotasu na argi dago, herri batzuk zehazteko badaude ere.
|
|
|
mundua ere ez zen, egia esan, mundua beti baita mundua esateko gai den hizkuntzarena, eta Beñardo ez baitzen hizkuntza arrotz hartan mundua esateko gai; ez zèn lurra zen gaztelaniarena, berak ere –Beñardok– bere baitan eraiki zezakeena, bai, baina ordura arte eraiki nahi izan ez zuena, beharrik ere ez; jakin minak –Nazariok eta Honoratok bazutenak– bultza zezakeen lur hura eraikitzera, baina bazituen aurreragoko baldintzapen psikologikoak, itxuraz: ...al zen, bada, osaba Bixente harro agertzen noizean behin etxeko" bertsolari txikiaz", Beñardok aitarekin izaten zituèn auzietan aitaren alde agertzen bazen ere?; eta ez al zituen lagunak ere harri eta zur uzten bere ateraldiekin, sarri askotan barreak eta irri karkailak eragiten zizkiela... baita beldurra ere noiz edo noiz, zeren Beñardoren eztenkadak pozoitsuak eta mintsuak ere izan
|
baitzitezkeen
–Euskarak eskaintzen ziòn talaia hartan ezin erosoago zegoen, hortaz, Beñardo, eta erosotasunaren talaia hartatik gauzak bere erara ikusi behar zituen:
|
|
|
Baina ez diot zure iruzkinari ihes egingo, eta ongi entzun: gillotina halabeharrezko ondorioa izan zen, aurrera egin behar zuenak (zientziak eta askatasunak, adibidez) aurrera egin zezan, XVIII. mendeko biztanleak ezin bizi
|
baitzitezkeen
Erdi Aroan baleude bezala. Aurrerapenak bere burua du... baina atzerapenak ere berea du... baina eta aurrerapenak aurrera egin nahi badu, atzerapenari moztu behar dio burua, bata ala bestea... horixe gertatu baitzen, horixe baizik ez, frantses iraultzan!
|
|
|
Beñardok, arestian Kaxkagorriri behetik gora begiratu zionak, atariko lurzorutik balkoira, bertatik bertara eta berdinetik berdinera begiratu zion hura balkoitik jaistean, proba gainditzearekin batera distantziak, aldeak eta mailak ezabatu balira bezala. Elkarri emandako bi esku haiek, ordea, esanahi bat baino gehiago izan zezaketen eszenaren bospasei segundoko iraunaldian, zeren izan
|
baitzitezkeen
adiskidetasun konpromiso bat berresten zuèn lehen keinua –sinadura–, edo izan zitezkeen bi mezu: Beñardok Kaxkagorriri zuzendua bata, esker onekoa, inondik ere, eta Kaxkagorrik Beñardori zuzendua bestea:
|
|
|
" Eskua eman diat, eta nire eskuan izango duk aurrerantzean heldulekua! Eta eutsi goiari, mundu honetan, izan ere, gutxik diagu bertsoa egiteko dohaina..."; beraiena –bertsolariena, alegia– zirkulu txiki bat zen, izan ere, nora Jainkoak edo Fortunak aukeratutako gizaki gutxi batzuk sar
|
baitzitezkeen
. Egia zen zirkuluaren barruan ere bazirela aldeak eta mailak –horra zirkulua kono bihurtua, eta horra Kaxkagorri konoaren erpinean eta Beñardo oinean–, baina egia zen, halaber, zirkuluak –konoak– berdintzen zituela biak, aldi berean.
|
|
|
Beñardok, baina, ardoaren mirarian sinetsi zuen, antza, eta, handik aurrera, beste basoerdi bat hartu zuen –botila ere mahai gainean zuten, eta Kaxkagorrik bere gain hartu zuen ardoa zerbitzatzeko ardura–, beste bat eta beste bat... lauzpabost basoerdi hartu zituen eguerdiko saio hartan, mundua ere ez zèn mundu itxuraldatu batera eraman zutenak, non hegalda
|
baitzitezkeen
, ardoak burmuinetan eragindako erreakzio kimikoen eskutik, harriak eta harkaitzak, burdinak eta berunak. Eta Beñardo, bere buruan gero eta konfiantza handiagoarekin, zoriontsu –zer besterik zen haren aurpegia zorionaren irudia baizik, entzuleak txaloka hasten zitzaizkion bakoitzean? –, bere buruaz aspaldiko partez harro.
|
|
2009
|
|
|
zabalik behar zuen: Feliperen osabak, adibidez, lur bat agindu ziezaiokeen, non harriak mintzatu eta patatak printzesa sorginduak izan
|
baitzitezkeen
, eta Gabino lur hura bere egiten ahaleginduko zen ziurrenik, baita harri eta patata bildumak osatzen ere, oina mundu hartan pausatu ahala; Feliperen osabak, baina, mapen lurra agintzen zion, eta mutila mapen amaraunean harrapaturik gelditu zen:
|
|
|
deitua zegoen bitartean. Domingok zuèn ametsari, errealitatearekin eta grabitate indarrarekin lotuta zegoen heinean, errealitateak berak emango baitzion, azken batean, behin betiko sendotasuna, han helmugan, zurezko arranoa gobernatzeko gai izatean?, Gabinorena ez, honen ametsak ametsaren lurrak baitzituen abiapuntu eta helmuga, halako eran, non ametsak iraun bitartean iraungo baitzuen, baita ametsaren azken hatsarekin batera lehertuko ere bidaiaren helmugan, ezerezean amiltzeko: ...nzko jauzia egitera behartzen zuena; Gabinorena, aldiz, amets hutsa zen, ametsaren mehetasuna zuena eta bere izatea eta bere ibilbidea ametsaren baitan topatzen zituena; horregatik, begi erne bizi ongi zabalduak eskatzen zizkion ametsak Domingori, errealitatearekiko loturak ez zion besterik eskatzen, ziurki, errealitatearekin talka eginez gero edo lurra hartu beharrean lurra joz gero pikutara joan
|
baitzitezkeen
bere asmo guztiak?, eta Gabinori begi itxiak, bere baitan gauzatzen eta mamitzen den ametsak ezerezarekin lotutako hondo ilun mugarik gabekoa baitu sorterri, amets egiteko ahalmena ere, ezerezetik mundu bat sortzekoa, alegia, edo mundu bat dagoen lekutik beste mundu bat nahiz mila mundu, iturri agortezin bihurtzen duena, halako moldez, non lehertutako burbuilen baitatik beste burbuila batzuk sor daitezkeen:
|
|
|
...n ari zenik ohartu ere gabe, izebak ahoskatzen zituèn hitzen inguruan sortzen zèn bake giroan integratuta; hizketaldi hura, gainera, Maria Bibianari zuzendua zen, berari espresuki?, eta horregatik, beharbada, Maria Bibianaren begiek distira berezi bat zuten, bere arreta osoaren isla izan zitekeena, edo bere esperantzarena, izebaren hitzak, bake sortzaile izateaz gain, aizto txiki batzuk ere izan
|
baitzitezkeen
, ausaz, bere existentziaren korapilo ustez askaezina aska zezaketenak, hitzez hitz eta aiztokadaz aiztokada.
|
|
|
Domingok eta Adak bertatik bizi izan zuten, bakoitzak bere eran, baina beste anai arrebek baino bertagotik? Benjamin Mariaren drama, eta ondorioak ere halakoak izan zituzten, inplikazioaren araberakoak, biak ala biak nekez urrun
|
baitzitezkeen
Jainkoak, patuak edo dena delakoak igorritako itzaletik: itzaletik edo?
|
|
|
lehenik Damasok hitz egin zuen, gehiegi hitz egin ere, ezer ez esateko, askotan ohi zuen bezala, batez ere erabaki konprometituak hartu behar izaten zituenean? kasu hartan, adibidez, zeinean, bi anaien artean norbaiten alde egin beharreko dilemaren aurrean, bere interes interesatuak ere jokoan egon
|
baitzitezkeen
; sarritan, nahaste borraste batean sartzen zela, alegia, jakin ez orduan ere gehiegi ikusten zuelako, auziak bi ikuspuntu baitzituen, eta ikuspuntu bakoitzak mila arrazoi, balantzaren bi platertxoak hornitzeko ahaleginean?, edo ongi kalkulatutako estrategian ari zelako, bizi senak eta iraun nahiak bultzaturik: baten alde egiten badut, bestea haserretuko zait, biekin ere ongi geratu nahi eta; batzuetan, baina, auziak ez zuen erdibiderik, eta orduan igarri egiten zitzaion, biderik bihurgunetsuenari ekin ostean ahaltsuaren alde lerratzen baitzen azkenik, ahularen kaltetan.
|
|
|
Ez al zen aski txoko bat munduan? Zeren txoko batean munduko txoko guztiak sar
|
baitzitezkeen
, apika, irudimena izanez gero. Zer ziren, bai, soldadu haien pauso nabarmenak, belarrira lurrikararen hotsak ekartzen zituztenak?
|
|
|
deituak, berez Zugazaga ziren arren?, honako izen hauek zituztenak, zaharrenetik gazteenera: ...rtean Teofilo Maria zen bezala; hala, bada, patioan biharamunean egindako hala moduzko bilera batean, orbetarrak lau, eta zetatarrak beste lau, guztira zortzi?, Eduardok Teofilo Mariari exijitu zion ezen, irainaren orbana garbitzeko, Prosperok bat ur irauli behar ziola Domingori; beste egoera batean, jauregiaren eremuan, alegia, edo orbetarren eremu fisiko psikologikoan, hobeki, non bidezkoak izan
|
baitzitezkeen
anaien arteko liskarrak?, Teofilo Mariak berak irauliko zion Domingori bat ur, baita upel bat ur eta itsasoko ur guztia ere, gustura baino gusturago, hala egokituz gero, baina han, orbetarren eremutik kanpo, orbetarren izen ohoreak defendatzea zen argudio eta balio nagusi; are gehiago, orbetarrek ez zuten planteatu ere egiten hura argudio baliotsua ote zen ala ez ote zen: atera egiten zitzaien, besterik gabe, odolean zeramatelako edo orbetarren inkontziente kolektiboak, horrela hitz egin badaiteke, hartara bultzatzen zituelako, zetatarren inkontziente kolektiboak zetatarrak defendatzera bultzatzen zituen bezala, odolarena lege unibertsal bat balitz bezala eta argudio guztien aurreko argudio; horregatik, beharbada?
|
|
|
–Ezer ez? esan zuen, baina zerbait gertatu zen, eta zerbait baino gehiago ere bai?, Regina eta bere arteko harremanak ez
|
baitzitezkeen
izan, ez baitziren jada, berdinak:
|
|
|
hobeto zegoen, bai, bere anaiatxoa, munstro irudi harekin maindire baten azpian ibiltzeko, betiko mozorrotuta. Gabino gelditzen zen, eta Gabino izan zen anai, arrebetatik bakarra, aitaren prediku laburraren ondotik baietz egin zuena buruaz, denbora batean berak marraztutako lauki beltzean itxita bizi izan ondoren, garaia zen, beharbada, lauki beltzari leiho bat zabaltzekoa, nondik aingeruak eta globo zuriak sar
|
baitzitezkeen
, globoak edo zepelinak?, hiruzpalau bider egin ere.
|
|
|
Maria Bibiana, ordura arte nora ezean ibilia, liluraturik bezala geratu zen amaren hitzen aurrean: aspaldian zebilen helduleku baten bila, eta hantxe aurkitu zituen entzun nahi zituèn hitzak. Maria Bibianak berak hala aitortu zuen gerokoan behin baino gehiagotan?, nekez gerta
|
baitzitezkeen
hiru kasualitate batera, ez apeta hutsez asmatutako hiru kasualitate, benetan gertatutakoak baizik?, Jainkoak haietan esku hartu ezean, horrexek definitzen baitzuen errealitatean gertatutakoaren muina, gainerakoa bigarren mailan utzita: haurra beldurgarria ote zen edo ez ote zen, Maria Bibianak berak haurra ikusi ote zuen edo ez ote zuen, garrantzitsuena ez baitzen, seguru ezetz, historia nola hasten zen baizik eta nola bukatzen zen, eta ez baitzuen dudan jartzen Jainkoak anaiatxoa hartu zuela bere altzoan:
|
|
|
itzal beltzaren astuntasunari eusteko gai balitz bezala, nork daki?? Hala, bada, musikak irabazi zuen Ada, eta musikak irabazi zuelako irabazi zuen ondotik, ausaz, amaren hitzak, eragin atzeratuarekin irabazi ere, denboraren eten hartan, non munstroak ere aingeru bihur
|
baitzitezkeen
, zergatik ez?
|
|
|
kanario bakoitza bere kaiolan zegoen, eta kaiola bakoitzak, atea zegoèn partetik? hesi batek inguratutako atari moduko bat zuen eranskin, nora atera
|
baitzitezkeen
kanarioak eta non txartel sorta bat baitzegoen, kaiola batean kolore arrosakoak ziren txartelak, emakumezkoentzat, eta bestean urdinak, gizonezkoentzat?, bakoitza bere mezuarekin, zeina moldiztegiko letretan inprimatua baitzegoen, eta zeinak, normalean, atsotitz baten forma hartzen baitzuen, ez da zaldirik, erortzen ez denik; otsoari ihesi, eta hartzak atzeman, eta abar?, edo txartel erosleari ze...
|
|
|
–Lasai?; mutilak neskaren keinu hura ikusi zuen, jakina, hasieran begia alaitu eta halako lasaitasun bat eman ziona; edo inozo baten moduan jokatzen ari zen orduan ere Domingo?, zeren beste gauza bat esaten ari baitzitzaion Miryam, ausaz, keinu haiek, begien ixtea eta buruaren ezezkoa? ukoaren adierazpideak ere izan
|
baitzitezkeen
, Domingoren beraren aurkako ukoarenak; baina eta orduan, Miryamen aurrean zuritzeko zuèn gogoa Domingori are zuriagotu zitzaiolako, beharbada, honela mintzatu zitzaion neskari:
|
|
|
Barreak lasaituta zeuden biak. Domingo eta Miryam?, konplize bihurtuta ere bai jendearen harridura keinuen eraginez, keinu haiek espazio bat mugatu balute bezala, joko zelai bat, alegia?, non biak bakarrik mugi
|
baitzitezkeen
, jolasetik ere asko zuèn harremanen jokoari ekiteko prest, besteengandik bereiz; hargatik, beharbada, baita barre hura haize bortitz bat bezala sartu zitzaiolako, ausaz, barne hesiak (lotsarena eta herabetasunarena, adibidez) eraitsiz?, Domingok naturaltasun handiz esan zion:
|
|
|
horregatik aldendu zuen, ausaz, Domingok bere belauna Adaren belaunetik, eta horregatik aldendu, halaber, eskuak Adaren eskuetatik mugimendu azkar batean? ez nolanahiko mugimendu batean, halere, esku keinu haiek bai baitzuten, agidanez, beren esanahia, eta Domingok aurki ahoskatu behar zituèn hitzentzako lurreratze pista bat izan
|
baitzitezkeen
, solasa beste norabide batean jartzen zuena:
|
|
|
esaten zuen lagunaren aitak, haur bat balitz bezala, Domingok ere bere egingo zuèn esaldian), harik eta iraileko tupusteko ekaitz batek belaontzia, egun hartan badian ainguratua zegoena, hondatu eta hondoratu zion arte?, edo Adarekin eta Maria Bibianarekin joaten zen zinera; egun batean, zinea ikusi ondoren. Lobos de mar? , txokolatea eta txurroak jatera joan ziren kafetegi batera, nondik hiriko portua eta badia begizta
|
baitzitezkeen
.
|
|
|
eta Nikolaik bere neurriko ametsak zituen, ausaz, ez Stalin bezalako buruzagi karismatikoa izateko, ezta ministroa ere, baina bai partiduan kargu on bat izateko, beharbada, hiriko edo probintziako partiduko buru, konparazio batera, edo antzeko zerbait; Nikolaik, beraz, kamioiaren kutxa merituz beteta zeraman, baina, egoitzara iritsi ez beste, ia meritu gehienak kendu zizkioten, sei gizonetatik berehala askatu baitzituzten lau; Nikolaik, gainera, ekintza hura zela-eta, entzutekoak entzun behar izan zituen hiriko partiduko buruarengandik, berea. Nikolairena? inorekin kontsultatu gabeko ekintza izan zelakoan, indiziplina hutsa, eta erne ibiltzeko hurrengoan, gerra garaian fusilamenduekin ordain
|
baitzitezkeen
indiziplina faltak.
|
|
|
itzalean egoten saiatu arren probintziako enpresaririk ahaltsuenetakoa baitzen Nazario, eskuin muturreko jarrerekin lotua; argazki bat ere gordetzen zuten hiritarrek, gainera, azken bolada hartan hartua eta hiriko egunkari batek baino gehiagok argitaratua, zeinean Teofilo Maria eta integristen hautagaia besarkada estu batean josita azaltzen baitziren, aurreko hauteskundeetan; esan nahi baita jende hura, orbetarrak? ...ten ikuspegitik, eta halako jendea neutralizatzea eta giltzapetuta edukitzea bete beharreko lehen araua zela, gerrari buruzko edozein eskuliburutan irakur zitekeenez; bigarren arrazoia, berriz, zera zen, komunistek noiznahi erabil zezaketela beren alde operazio hura, nola bahisari bat eskatzeko, hala balizko preso truke bati ekiteko, gerra luzea izan baitzitekeen eta gerra luze batean ugariak izan
|
baitzitezkeen
gorabeherak; zeudèn puntuan egonda, beraz, altxor bat zuten komunistek, eta hargatik hartu zuten, beharbada, gau hartan bertan, altxorra leku seguruan ezkutatzeko erabakia, Nazario eta Teofilo Maria toki gordeago batera eramaten zituztela, haien automobila Regina eneko sarrera nagusiaren parean utzita gero, kaleko burdinesiaren ondoan; eta, handik aurrera, badirudi komunistek bala bala zabaldu z... ezetz, beraiek ez zutela zerikusirik bahiketa balizko harekin, balizkoa baino gehiago ere bai, kontu hartan guztian gauza garbi bakarra baitzegoen:
|
|
|
izenekoan, komandantearen beraren esanetan; kontua, baina, zera zen, magal nagusia lur eremu irekia zela, belar motza eta zuhaitz bakan batzuk zituena, ezker eskuinetako eremuak oihantsuak ziren bitartean, pagadi itxia alde banatan; eta kontua zen, halaber, lubakietatik, luzera berdintsuko bi lerro paralelo, airetiko ikuspegitik? ezker zein eskuineko pagadietarako tarteak babesik gabeko eremu harritsuak zirela, berrogei bat metro ezkerraldera, eta gutxixeago beste aldera?, halako moldez, non balizko soldaduak itu erraz bihur
|
baitzitezkeen
goian zegoèn metrailadorearentzat toki haietan.
|
|
|
zaldiaren besoen mehatxua ikusten zuen, ikusteko moduan zegoen bederen?, besook, kasko ferradunetan bukatzen zirenak? bi mailu ere izan
|
baitzitezkeen
, edo bi gabi, zaldiak emakumearen buru gainera jaurti zitzakeenak; hara hantxe nagusien nagusikeriaren argazkia!, Domingok, argazki makinarik ezean, begietan jaso zuena, amorru biziz jaso ere: hain amorru handiz, non zerbait egin behar zuela bururatu baitzitzaion?
|
|
|
–armadan ezagutu zuèn sarjentuaren irudia piztu ote zitzaion Domingori une hartan irudimenean, flash batean bezala??, eta bere helburua lortu zuen; are gehiago: ...du zen; gero, tiro hots batzuk entzun, eta berandu gabe jakin zuen Domingok manifestaziora etorritako guztiak ez zirela etxera itzuliko, haietako batzuk zerraldo erori baitziren, bat, bi, hiru, lau, bost eta sei; Eisensteinen Potemkin korazatua filmean ez bezala, herritarrak ez zihoazen jauregiko harmailadian gora, non tsarraren poliziak, erreboltariak baino talaia goragokoan, bere posizioaz balia
|
baitzitezkeen
manifestariak birrintzeko, hain ziren itu argi eta zalantzarik gabea?, berdinetik berdinera baizik, manifestazioaren eremua guztiz laua zenez gero: esateko modu bat da, borra duena edo zaldia duena beti baitago maila bat eta mila maila gorago, pistola edo fusila duena zer esanik ez?
|
|
|
(?) Regina haur temati bat bezala ibili zen, demagun hala ibili zela?, berak jaurtitako esaldiaren inguruan, leloa behin eta berriro errepikatzen, modu batean ez bazen bestean, bariazioak ere milaka izan
|
baitzitezkeen
: ez diogu uzten, ez diogu uzten?
|
|
|
Hain barrutik eta hain egiazkotasun handiz atera zitzaizkion Domingori hitz haiek, non nekez pentsatuko baitzuen inork –balizko behatzaile desinteresatu batek, esate baterako– gibel asmoren batek gidatzen zuenik, Miryamek ere halatsu... bai baitzirudien ezen neskak, Domingok eskainitako hitzezko makuluarekin nora ezean zebilenak, orduantxe aurkitu zuela lurra –lur ezegonkor bat ziurki, baina lur bat gutxienez–, begiak itxi eta ezker eskuin mugitu baitzuen burua, keinu harekin Domingori esan nahi balio bezala: " Lasai"; mutilak neskaren keinu hura ikusi zuen, jakina, hasieran begia alaitu eta halako lasaitasun bat eman ziona; edo inozo baten moduan jokatzen ari zen orduan ere Domingo?, zeren beste gauza bat esaten ari baitzitzaion Miryam, ausaz, keinu haiek –begien ixtea eta buruaren ezezkoa– ukoaren adierazpideak ere izan
|
baitzitezkeen
, Domingoren beraren aurkako ukoarenak; baina eta orduan, Miryamen aurrean zuritzeko zuèn gogoa Domingori are zuriagotu zitzaiolako, beharbada, honela mintzatu zitzaion neskari:
|
|
|
Barreak lasaituta zeuden biak –Domingo eta Miryam–, konplize bihurtuta ere bai jendearen harridura keinuen eraginez, keinu haiek espazio bat mugatu balute bezala –joko zelai bat, alegia–, non biak bakarrik mugi
|
baitzitezkeen
, jolasetik ere asko zuèn harremanen jokoari ekiteko prest, besteengandik bereiz; hargatik, beharbada –baita barre hura haize bortitz bat bezala sartu zitzaiolako, ausaz, barne hesiak (lotsarena eta herabetasunarena, adibidez) eraitsiz–, Domingok naturaltasun handiz esan zion:
|
|
|
lurpeko zabalune haiek, aterpetzat zituztenak, baita hegazkinen tiro jasetatik babesteko gunetzat ere, toki estrategiko hura –berrogeita zortzi orduko epean galdu eta berreskuratua– tiro lekutzat zein gordelekutzat harturik; beste bi konpainiek, berriz, ezker eskuinetatik ekingo zioten, helburura iristeko inguratze operazio batean: ..., ezker eskuinetako eremuak oihantsuak ziren bitartean, pagadi itxia alde banatan; eta kontua zen, halaber, lubakietatik –luzera berdintsuko bi lerro paralelo, airetiko ikuspegitik– ezker zein eskuineko pagadietarako tarteak babesik gabeko eremu harritsuak zirela –berrogei bat metro ezkerraldera, eta gutxixeago beste aldera–, halako moldez, non balizko soldaduak itu erraz bihur
|
baitzitezkeen
goian zegoèn metrailadorearentzat toki haietan.
|
|
|
esan nahi baita bihotzaren erritmoa zertxobait azkartu zitzaiola, baita odolaren abiadura ere, ondorioz; Domingoren zainetan zehar zihoana ez zen, beraz, itsasikara bat, baina bai olatu bat, iragan urrunetik zetorkion arren defentsiban jarri zuena ezinbestean, ez burua galtzerainoko puntuan, bistan da, baina bai ordura arteko ziurtasun erabatekoari erabatekotasuna zartatzeko puntuan: horregatik aldendu zuen, ausaz, Domingok bere belauna Adaren belaunetik, eta horregatik aldendu, halaber, eskuak Adaren eskuetatik mugimendu azkar batean... ez nolanahiko mugimendu batean, halere, esku keinu haiek bai baitzuten, agidanez, beren esanahia, eta Domingok aurki ahoskatu behar zituèn hitzentzako lurreratze pista bat izan
|
baitzitezkeen
, solasa beste norabide batean jartzen zuena:
|
|
|
Behin plazan, zuzenean joan zen bi kanario zituèn gizon batengana: kanario bakoitza bere kaiolan zegoen, eta kaiola bakoitzak –atea zegoèn partetik– hesi batek inguratutako atari moduko bat zuen eranskin, nora atera
|
baitzitezkeen
kanarioak eta non txartel sorta bat baitzegoen –kaiola batean kolore arrosakoak ziren txartelak, emakumezkoentzat, eta bestean urdinak, gizonezkoentzat–, bakoitza bere mezuarekin, zeina moldiztegiko letretan inprimatua baitzegoen, eta zeinak, normalean, atsotitz baten forma hartzen baitzuen –ez da zaldirik, erortzen ez denik; otsoari ihesi, eta hartzak atzeman, eta abar–, edo ...
|
|
|
gerra bat... gerra baitzen esparrurik behinena eta egokiena jende goranahiak aparrak bezala gora egin zezan, historiak –bere ezin konta ahala adibiderekin– behin eta berriro erakusten zuenez: ...baina, egoitzara iritsi ez beste, ia meritu gehienak kendu zizkioten, sei gizonetatik berehala askatu baitzituzten lau; Nikolaik, gainera, ekintza hura zela-eta, entzutekoak entzun behar izan zituen hiriko partiduko buruarengandik, berea –Nikolairena– inorekin kontsultatu gabeko ekintza izan zelakoan, indiziplina hutsa, eta erne ibiltzeko hurrengoan, gerra garaian fusilamenduekin ordain
|
baitzitezkeen
indiziplina faltak.
|
|
|
Nikolairen lekuz kanpoko ekintza ezkutatzeko edo askatu zituzten berehala bahituak; eta pentsatzekoa da Nazario eta Teofilo Mariarekin ere berdintsu jokatuko zutela, neurri haren aurkako bi arrazoi ikusi izan ez balituzte: ...ten ikuspegitik, eta halako jendea neutralizatzea eta giltzapetuta edukitzea bete beharreko lehen araua zela, gerrari buruzko edozein eskuliburutan irakur zitekeenez; bigarren arrazoia, berriz, zera zen, komunistek noiznahi erabil zezaketela beren alde operazio hura, nola bahisari bat eskatzeko, hala balizko preso truke bati ekiteko, gerra luzea izan baitzitekeen eta gerra luze batean ugariak izan
|
baitzitezkeen
gorabeherak; zeudèn puntuan egonda, beraz, altxor bat zuten komunistek, eta hargatik hartu zuten, beharbada, gau hartan bertan, altxorra leku seguruan ezkutatzeko erabakia, Nazario eta Teofilo Maria toki gordeago batera eramaten zituztela, haien automobila Regina eneko sarrera nagusiaren parean utzita gero, kaleko burdinesiaren ondoan; eta, handik aurrera, badirudi komunistek bala bala zabaldu z... ezetz, beraiek ez zutela zerikusirik bahiketa balizko harekin –balizkoa baino gehiago ere bai, kontu hartan guztian gauza garbi bakarra baitzegoen:
|
|
|
...k ohartu ere gabe, izebak ahoskatzen zituèn hitzen inguruan sortzen zèn bake giroan integratuta; hizketaldi hura, gainera, Maria Bibianari zuzendua zen –berari espresuki–, eta horregatik, beharbada, Maria Bibianaren begiek distira berezi bat zuten, bere arreta osoaren isla izan zitekeena, edo bere esperantzarena, izebaren hitzak, bake sortzaile izateaz gain, aizto txiki batzuk ere izan
|
baitzitezkeen
, ausaz, bere existentziaren korapilo ustez askaezina aska zezaketenak, hitzez hitz eta aiztokadaz aiztokada.
|
|
|
eraso oihutzat eta garaipen oihutzat, aldi berean–, zaldiak kutsatuta, antza, baita egoeraren goriak bultzatuta ere; esan nahi baita emakumea zaldi zutituaren besoen azpian zegoela, ez bertikal berean, atzerago baizik, metro eta erdira edo: emakumeak, beraz, behetik gorako begiradan –egin ere, egin zuen buru mugimendu bat, norantza hartan– zaldiaren besoen mehatxua ikusten zuen –ikusteko moduan zegoen bederen–, besook –kasko ferradunetan bukatzen zirenak– bi mailu ere izan
|
baitzitezkeen
, edo bi gabi, zaldiak emakumearen buru gainera jaurti zitzakeenak; hara hantxe nagusien nagusikeriaren argazkia!, Domingok, argazki makinarik ezean, begietan jaso zuena, amorru biziz jaso ere: hain amorru handiz, non zerbait egin behar zuela bururatu baitzitzaion... orduantxe egin behar zuen, gainera, istant hartan, egitekoa:
|
|
|
" Putakumea!" –armadan ezagutu zuèn sarjentuaren irudia piztu ote zitzaion Domingori une hartan irudimenean, flash batean bezala? –, eta bere helburua lortu zuen; are gehiago: ...n; gero, tiro hots batzuk entzun, eta berandu gabe jakin zuen Domingok manifestaziora etorritako guztiak ez zirela etxera itzuliko, haietako batzuk zerraldo erori baitziren, bat, bi, hiru, lau, bost eta sei; Eisensteinen Potemkin korazatua filmean ez bezala, herritarrak ez zihoazen jauregiko harmailadian gora –non tsarraren poliziak, erreboltariak baino talaia goragokoan, bere posizioaz balia
|
baitzitezkeen
manifestariak birrintzeko, hain ziren itu argi eta zalantzarik gabea–, berdinetik berdinera baizik, manifestazioaren eremua guztiz laua zenez gero: esateko modu bat da, borra duena edo zaldia duena beti baitago maila bat eta mila maila gorago, pistola edo fusila duena zer esanik ez... bat, bi, hiru, lau, bost eta sei; haietako bat Alberto zela jakin zuenean, ezpainetara hitz bakarra etorri zitzaion –putakumeak, putakumeak eta putakumeak! –, eta begietara malko asko eta asko, mina eta sumina bihotzean nagusi.
|
|
|
...balitz bezala, Domingok ere bere egingo zuèn esaldian), harik eta iraileko tupusteko ekaitz batek belaontzia, egun hartan badian ainguratua zegoena, hondatu eta hondoratu zion arte–, edo Adarekin eta Maria Bibianarekin joaten zen zinera; egun batean, zinea ikusi ondoren –Lobos de mar–, txokolatea eta txurroak jatera joan ziren kafetegi batera, nondik hiriko portua eta badia begizta
|
baitzitezkeen
.
|
|
|
Maria Bibiana, ordura arte nora ezean ibilia, liluraturik bezala geratu zen amaren hitzen aurrean: aspaldian zebilen helduleku baten bila, eta hantxe aurkitu zituen entzun nahi zituèn hitzak –Maria Bibianak berak hala aitortu zuen gerokoan behin baino gehiagotan–, nekez gerta
|
baitzitezkeen
hiru kasualitate batera –ez apeta hutsez asmatutako hiru kasualitate, benetan gertatutakoak baizik–, Jainkoak haietan esku hartu ezean, horrexek definitzen baitzuen errealitatean gertatutakoaren muina, gainerakoa bigarren mailan utzita: haurra beldurgarria ote zen edo ez ote zen, Maria Bibianak berak haurra ikusi ote zuen edo ez ote zuen, garrantzitsuena ez baitzen, seguru ezetz, historia nola hasten zen baizik eta nola bukatzen zen, eta ez baitzuen dudan jartzen Jainkoak anaiatxoa hartu zuela bere altzoan:
|
|
|
esan nahi baita Adarena ez zela jada ohiko espazioa, izugarrikeriaren itzal beltz beruntsuak estalia, beste bat baizik... edo espazio bera zen, beharbada, musikaren aireak garbitua, edo argiaren bela urdinak, baden eta ez den haizearen erratz bihurtutakoak... harik eta munstroaren formak argiaren baitan ezabatu eta musikaren egituran urtu ziren arte; edo ez zen hala izan, menturaz, munstroaren itzala nekez ezabatuko baitzen Adaren oroimenetik; Aleluia hura entzuten ari zèn memento haietan, ordea, nork daki musikaren soinu uhinak oroimenean sartu ez ote zitzaizkion Adari eta han munstroa sehaskatzea lortu –argiaren bela urdina musikaren airean kulunka–, baita munstroa lotaratzea ere, musikaren arintasuna –uhinen mehetasun bera zuena– itzal beltzaren astuntasunari eusteko gai balitz bezala, nork daki...? Hala, bada, musikak irabazi zuen Ada, eta musikak irabazi zuelako irabazi zuen ondotik, ausaz, amaren hitzak, eragin atzeratuarekin irabazi ere, denboraren eten hartan, non munstroak ere aingeru bihur
|
baitzitezkeen
, zergatik ez...
|
|
|
Domingok eta Adak bertatik bizi izan zuten –bakoitzak bere eran, baina beste anai arrebek baino bertagotik– Benjamin Mariaren drama, eta ondorioak ere halakoak izan zituzten, inplikazioaren araberakoak, biak ala biak nekez urrun
|
baitzitezkeen
Jainkoak, patuak edo dena delakoak igorritako itzaletik: itzaletik edo...
|
|
|
Zetatarrak, izan ere, orbetarrak bezalaxe, lau anaia ziren –" Zeta anaiak" deituak, berez Zugazaga ziren arren–, honako izen hauek zituztenak, zaharrenetik gazteenera: ...aria zen bezala; hala, bada, patioan biharamunean egindako hala moduzko bilera batean –orbetarrak lau, eta zetatarrak beste lau, guztira zortzi–, Eduardok Teofilo Mariari exijitu zion ezen, irainaren orbana garbitzeko, Prosperok bat ur irauli behar ziola Domingori; beste egoera batean –jauregiaren eremuan, alegia, edo orbetarren eremu fisiko psikologikoan, hobeki, non bidezkoak izan
|
baitzitezkeen
anaien arteko liskarrak–, Teofilo Mariak berak irauliko zion Domingori bat ur, baita upel bat ur eta itsasoko ur guztia ere, gustura baino gusturago, hala egokituz gero, baina han, orbetarren eremutik kanpo, orbetarren izen ohoreak defendatzea zen argudio eta balio nagusi; are gehiago, orbetarrek ez zuten planteatu ere egiten hura argudio baliotsua ote zen ala ez ote zen: atera egiten zitzaien, besterik gabe, odolean zeramatelako edo orbetarren inkontziente kolektiboak, horrela hitz egin badaiteke, hartara bultzatzen zituelako, zetatarren inkontziente kolektiboak zetatarrak defendatzera bultzatzen zituen bezala, odolarena lege unibertsal bat balitz bezala eta argudio guztien aurreko argudio; horregatik, beharbada... horregatik seguru, Teofilo Mariak bere anaiaren interesak defendatzeari ekin, eta honela erantzun zion Eduardo Zetaren exijentziari:
|
|
|
hobeto zegoen, bai, bere anaiatxoa, munstro irudi harekin maindire baten azpian ibiltzeko, betiko mozorrotuta. Gabino gelditzen zen, eta Gabino izan zen anai–arrebetatik bakarra, aitaren prediku laburraren ondotik baietz egin zuena buruaz –denbora batean berak marraztutako lauki beltzean itxita bizi izan ondoren, garaia zen, beharbada, lauki beltzari leiho bat zabaltzekoa, nondik aingeruak eta globo zuriak sar
|
baitzitezkeen
, globoak edo zepelinak–, hiruzpalau bider egin ere.
|
|
|
Hasteko, Teofilo Mariak bere bertsioa eman zuen, eta gero Domingok; lekukoen txanda zen, beraz: lehenik Damasok hitz egin zuen, gehiegi hitz egin ere, ezer ez esateko, askotan ohi zuen bezala, batez ere erabaki konprometituak hartu behar izaten zituenean... kasu hartan, adibidez, zeinean, bi anaien artean norbaiten alde egin beharreko dilemaren aurrean, bere interes interesatuak ere jokoan egon
|
baitzitezkeen
; sarritan, nahaste borraste batean sartzen zela, alegia, jakin ez orduan ere gehiegi ikusten zuelako –auziak bi ikuspuntu baitzituen, eta ikuspuntu bakoitzak mila arrazoi, balantzaren bi platertxoak hornitzeko ahaleginean–, edo ongi kalkulatutako estrategian ari zelako, bizi senak eta iraun nahiak bultzaturik: baten alde egiten badut, bestea haserretuko zait, biekin ere ongi geratu nahi eta; batzuetan, baina, auziak ez zuen erdibiderik, eta orduan igarri egiten zitzaion, biderik bihurgunetsuenari ekin ostean ahaltsuaren alde lerratzen baitzen azkenik, ahularen kaltetan.
|
|
|
Ez al zen aski txoko bat munduan? Zeren txoko batean munduko txoko guztiak sar
|
baitzitezkeen
, apika, irudimena izanez gero... Zer ziren, bai, soldadu haien pauso nabarmenak, belarrira lurrikararen hotsak ekartzen zituztenak?
|
|
|
(•) Regina haur temati bat bezala ibili zen –demagun hala ibili zela–, berak jaurtitako esaldiaren inguruan, leloa behin eta berriro errepikatzen, modu batean ez bazen bestean, bariazioak ere milaka izan
|
baitzitezkeen
: ez diogu uzten, ez diogu uzten... eta nola ez baitiogu uzten, ez diogu utziko, eta abar eta abar:
|
|
|
" Ezer ez" esan zuen, baina zerbait gertatu zen, eta zerbait baino gehiago ere bai..., Regina eta bere arteko harremanak ez
|
baitzitezkeen
izan –ez baitziren jada– berdinak: nola izango ziren, bada, baldin eta, Nazariok emazteari so egiten zion bakoitzean, haurraren irudia tartekatzen bazitzaion, biak zikintzen zituèn errealitate ezin itsusiago bat balitz bezala?
|
|
|
Feliperen osabak sutsu hitz egiten zion Gabinori, bai, eta Gabino adi adi zegokion, ahoa zabalik eta begiak ere zabalik, mundu berri haren atarian; Gabinok, egia esan, bisitarien berri jakin ondoren eta bisita gelako txistu saioa entzun ondoren –Feliperekiko errudun usteak txistuaren hotsetan urtu zitzaizkion, apika, nolabaiteko hegaldiaren eta kontzientzia zabaltzearen esperientzia bereganatuz–, Feliperen osabak eskain ziezaiokeèn zernahitara –baita mundurik ezinezkoenera ere– zabalik behar zuen: Feliperen osabak, adibidez, lur bat agindu ziezaiokeen, non harriak mintzatu eta patatak printzesa sorginduak izan
|
baitzitezkeen
, eta Gabino lur hura bere egiten ahaleginduko zen ziurrenik, baita harri eta patata bildumak osatzen ere, oina mundu hartan pausatu ahala; Feliperen osabak, baina, mapen lurra agintzen zion, eta mutila mapen amaraunean harrapaturik gelditu zen:
|
|
|
bataren zein bestearen ametsek, jakina, hazi bat zuten abiapuntu –burbuila bat–, amets guztiek bezala, baina Domingoren ametsa ametsetik at gauzatzera –gorputz hartzera eta itxuraldatzera, alegia– deitua zegoen bitartean –Domingok zuèn ametsari, errealitatearekin eta grabitate indarrarekin lotuta zegoen heinean, errealitateak berak emango baitzion, azken batean, behin betiko sendotasuna, han helmugan, zurezko arranoa gobernatzeko gai izatean–, Gabinorena ez, honen ametsak ametsaren lurrak baitzituen abiapuntu eta helmuga, halako eran, non ametsak iraun bitartean iraungo baitzuen, baita ametsaren azken hatsarekin batera lehertuko ere bidaiaren helmugan, ezerezean amiltzeko: ...jauzia egitera behartzen zuena; Gabinorena, aldiz, amets hutsa zen, ametsaren mehetasuna zuena eta bere izatea eta bere ibilbidea ametsaren baitan topatzen zituena; horregatik, begi erne bizi ongi zabalduak eskatzen zizkion ametsak Domingori –errealitatearekiko loturak ez zion besterik eskatzen, ziurki, errealitatearekin talka eginez gero edo lurra hartu beharrean lurra joz gero pikutara joan
|
baitzitezkeen
bere asmo guztiak–, eta Gabinori begi itxiak, bere baitan gauzatzen eta mamitzen den ametsak ezerezarekin lotutako hondo ilun mugarik gabekoa baitu sorterri, amets egiteko ahalmena ere –ezerezetik mundu bat sortzekoa, alegia, edo mundu bat dagoen lekutik beste mundu bat nahiz mila mundu– iturri agortezin bihurtzen duena, halako moldez, non lehertutako burbuilen baitatik beste burbu... burbuila berdinak nahiz desberdinak, klonikoak zein ezklonikoak, guztia galtzen den arren ezer galtzen ez den errealitaterik gabeko errealitatean; Domingok balentria bat zuen buruan, errealitatearen baitan burutu beharrekoa, eta balentria burutzeko baldintzek lotzen zuten; Gabinok, aldiz, kate bateko katemailak balira bezala, ezerezetik ezerezerako bidaiak zituen bere asmoen zerumugan, eta ezerezaren askatasuna zuen ondorioz, kate orotatik –ezerezak ez zuen formarik ez pisurik, definizioz– edo ia kate orotatik libratzen zuena; ikuspegi hartatik, baliteke, hortaz, Gabinoren askatasuna Domingorena baino askatasunago izatea, nahiz eta Gabino –hamalau urte betetzear zegoen, etxera itzuli zenean– nekez ohar zitekeen hartaz; Gabinok, baina, ongi ikusten zituen anai arreben lehentasunak –" Zu pilotu izatean, heroi handi bat izango dugu Regina enean" esan zion Adak Domingori behin batean–, baina ez al zen bera ere –Gabino– beste pelikula bateko heroi izan, bazilo armada bat belaunikarazi zuena, guduaren erdian birika bat –ustezko heroia are heroiago bihurtzen zuena– galdu behar izan bazuen ere?
|
|
|
Nolanahi ere, ezinezkoa izango zuten ezer gertatu ez balitz bezala bizitzea. Poliziak euren aurkako giza ehiza abiaraziko zuen; halako amorruz abiarazi ere, non, edozein momentutan eta edozein bazterretan tirokatuak eta hilak izan
|
baitzitezkeen
. Mario Onaindiak hala dio Grand Placen:
|
|
2010
|
|
|
Baina, neure beldur ezkutuak estaltzen nenbilelako edo, inkontzientearen indarrak orduan ere gailen, Gabino?, halako lasaitasun bat nagusitu zitzaidan, aitak esandakoaren ondotik: ...tzi gizon emakume hil zirela atentatu hartan eta hura tamalgarria zela, baina egia zen, halaber, hura bigarren mailan geratzen zela, zeren bizirik behar zuèn espainiar bakarrak bizirik iraun baitzuen, erregearen irudia ikur bat ere bazen, azken batean, gertatutako zoritxarreko gertaerari garaipen metafisiko baten kutsua ematen ziona?, eta zeren hogeita zortzi gorpu haiek hogeita zortzi mila bihur
|
baitzitezkeen
, Mateo Morrali atentatua ongi atera izan balitzaio, lurrikara hark auskalo beste zer lurrikara eragingo baitzituen gizarte ehunean, statu quo aren egiturak ere kolokan jar zitzaketenak, frantses iraultzan edo Errusiakoan gertatu zen bezala?
|
|
|
hitz egin behar nizula: orduantxe hitz egin behar nizun, gainera, nire hitz haiek lehen urratsa izan
|
baitzitezkeen
zu konbertitzeko eta bihotz berritzeko bidean, eta hala, serio jarri eta honela mintzatu nintzaizun: –Damaso:
|
|
|
zenbat eta gertaera hura gehiago oroitu, orduan eta sinesgarriagoa egiten zait neure interpretazioa. Edo, besterik gabe, aitak bere min hura ezin jasan, buruaz nagusitu ahala bereganatzen ditu minezko minak buru bihotzen norabide guztiak, non urtu eta ezaba
|
baitzitezkeen
Beñardoren, Jainkoaren eta aitaren beraren irudiak, baita haiei lotutako pentsamendu eta sentimendu guztiak ere, betiko atsedena amets, eta minak erabaki ote zuen, azkenean, minaz eta bere buruaz beste egitea?
|
|
|
Nik hartu nuèn poza, modu batean edo bestean buruan neukana orri eta lerro haietan idatzita ikusi nuenean! Nik neuk sinatuak izan
|
baitzitezkeen
orri haiek?! Ez zen bakarrik, gainera, idazleak zer esaten zuen, baizik eta nola esaten zuen, estilo zuzen bezain korrosiboan.
|
|
|
Txillarren isilpean hizketan ari zirenetako batzuen alderdikide bat izango zen Espainiako gobernuburu. Rodriguez Zapaterok aginte makila hartzearekin, indar berria hartu zuten PSE EEko eta Batasuneko buruzagien arteko elkarrizketek, Elgoibarko baserriko solasaldietako teoria praktikara eramateko aukerak ireki
|
baitzitezkeen
.
|
|
|
Tantaz tanta osatzen omen da ibaia. Ibaiak pluralean, leihatila bakoitzean Euskal Herriko erreka guztiak eta gehiago ikus
|
baitzitezkeen
, gainez egin zuten Oria nahiz Nerbioi ere bai.
|
|
|
Nik hartu nuèn poza, modu batean edo bestean buruan neukana orri eta lerro haietan idatzita ikusi nuenean! Nik neuk sinatuak izan
|
baitzitezkeen
orri haiek...! Ez zen bakarrik, gainera, idazleak zer esaten zuen, baizik eta nola esaten zuen, estilo zuzen bezain korrosiboan.
|
|
|
argi berezi bat zen, nire begiek ezin ikusi zutena baina nire bihotzak sentitu bai...; eta orduan, beste zerbait sentitu nuen... ez ordea bihotzaren erdian, buruan baizik, senak eman balit bezala —edo Ama Birjina ari ote zitzaidan Pagoagatik aholkua ematen modu misteriotsu batean? — hitz egin behar nizula: orduantxe hitz egin behar nizun, gainera, nire hitz haiek lehen urratsa izan
|
baitzitezkeen
zu konbertitzeko eta bihotz berritzeko bidean, eta hala, serio jarri eta honela mintzatu nintzaizun: " Damaso:
|
|
|
Baina, neure beldur ezkutuak estaltzen nenbilelako edo —inkontzientearen indarrak orduan ere gailen, Gabino—, halako lasaitasun bat nagusitu zitzaidan, aitak esandakoaren ondotik: ...emakume hil zirela atentatu hartan eta hura tamalgarria zela, baina egia zen, halaber, hura bigarren mailan geratzen zela, zeren bizirik behar zuèn espainiar bakarrak bizirik iraun baitzuen —erregearen irudia ikur bat ere bazen, azken batean, gertatutako zoritxarreko gertaerari garaipen metafisiko baten kutsua ematen ziona—, eta zeren hogeita zortzi gorpu haiek hogeita zortzi mila bihur
|
baitzitezkeen
, Mateo Morrali atentatua ongi atera izan balitzaio, lurrikara hark auskalo beste zer lurrikara eragingo baitzituen gizarte ehunean, statu quo aren egiturak ere kolokan jar zitzaketenak, frantses iraultzan edo Errusiakoan gertatu zen bezala...
|
|
|
zenbat eta gertaera hura gehiago oroitu, orduan eta sinesgarriagoa egiten zait neure interpretazioa. Edo, besterik gabe, aitak bere min hura ezin jasan —buruaz nagusitu ahala bereganatzen ditu minezko minak buru bihotzen norabide guztiak, non urtu eta ezaba
|
baitzitezkeen
Beñardoren, Jainkoaren eta aitaren beraren irudiak, baita haiei lotutako pentsamendu eta sentimendu guztiak ere, betiko atsedena amets— eta minak erabaki ote zuen, azkenean, minaz eta bere buruaz beste egitea. Hori ere baliteke, nik uste...
|
|
|
Hortik aurrera esnatze hainbaten ondorioz, multzo hau handitu besterik ez zen egin. Metodistak eta baptistak izan ziren gehien zabaldu zirenak, hauen sinesmenetan kristauak bi eta hiru aldiz konberti
|
baitzitezkeen
inolako oztoporik gabe. Honen karietara, proselitismo arrakastatsuagoa gertatu zitzaien bi taldeoi.
|
|
|
Izan ere, Buruxkak irakurritakoan jabetuko zara norainoko haustura zekarkion Etxeparek ordura arteko euskal letra jainkojale eta ahalketien mundutxoari, esparru berriak irekiz bai euskarari berari eta bai euskaldunei ere. Esaterako, Aldudeko medikuak amodioa eta sexua euskal irakurleen solasgai bihurtu zituen, eta, esan gabe doa, aurrez aurre jo zuen ortodoxiaren kontra, zeinaren arabera sexua eta, tabu diren arren, erdaraz aipa
|
baitzitezkeen
ezinbestean, baina euskaraz ez, euskarak babestu egiten zuen-eta kutsatu gabeko eremu bat, non bertako biztanleak, Lotilandiako euskaldun maitagarriak, Jaungoikoaren lege barruan bizi baitziren edozein eragin galgarritatik euskarak gerizatuta. Bada, sexu agerikoa aipatzeaz gainera, halaber nor eta Nietzsche bera zegoen kukututa Buruxkak liburuaren orrialdeetan han hemenka.
|
|
|
Alabaina, dortoka erraldoiak ziren janari nagusia, apoarmatuak. Artean ugari zirelarik, Darwini Lawsonek esan zionez, nahikoa zen egun biko ehiza, asteko hurrengo bostetan dortokakia jateko; dena dela, dortoka kopurua nabarmen behera eginda zegoen, zenbait urte lehenago egun bakar batean gutxienez 200 bat meta
|
baitzitezkeen
fragata baten sotoan. Areago, dortoka erraldoi horietariko asko erraldoiak ziren benetan, gizon bi behar izaten zirelarik tripaz gora jartzeko, eta sei bat gizon dortoka altxatu ahal izateko.
|
|
2011
|
|
|
Gaztelugoiko gaina, berriz, behatoki ikusgarri bezain aparta zen, naturaren ederra goresten dutenen pausaleku miresgarria, nondik begizta
|
baitzitezkeen
, arranoek egin ohi duten eran, beheko eta inguruko lurrak, ibaiak zeharkatuak eta ibaiak berak besarkatuak, hurbileko nahiz urruneko herriak eta mendiak ere ikusgai?
|
|
2012
|
|
|
Euri bortitz edo xehearen efektua egin dezake, ureztatu nahi den landarearen arabera dio lehenengo puntuan. Aurrerago, eramangarria izatearen abantaila azpimarratzen du, horri esker hainbat soro urezta
|
baitzitezkeen
gailu bakarrarekin. Eta uraren presioaren arabera, hainbesteko zirkunferentzia ureztatzen zuela ere azaltzen zuen:
|