|
2000
|
|
|
Eredu aldetik ez omen dago arazorik, atzerriko literaturetatik nahi adina jaso
|
baitaiteke
. Lexikoak ere ez omen du eragozpenik ekartzen.
|
|
|
Jarrera honek nahiz literatura egiteko ideal perfekzionista eta zorrotz horrek, Lauaxetaren lehen liburuko beste" post scriptum" ospetsu hura," Uarra" izeneko idatzi laburra oroitarazten du. Lehen aldiz hark Bide barrijak liburuaren ostean azaldu zituen ideia, asmo eta ametsen oihartzuna entzun
|
baitaiteke
Sarrionandiarenean: " Olerkari nazala agertutiari enago, izkuntza onetan be gogai batzuk azaldu daikeguzala erakustiari bai." (Lauaxeta, Olerkiak, Erein, Donostia, 1985)
|
|
|
Intrigazko argumentuaren eta fokalizazioaren bidez, filme baten antzera eraikitako eleberri baten aurrean gaudela ikus dezakegu. Kasu honetan ere, narratzaile estradiegetiko batek kontatzen digu intrigazko istorioa, honela narratzaile guztiahalduna pertsonaia guztiengana hurbil
|
baitaiteke
. Egile honek ere kanpo fokalizazioa darabil gertaeren berri emateko.
|
|
|
Hala ere, geroago errepikatuko denez, dagoenalde txikia gogoangarria dela uste dugu: izan ere, euskarazko albistegiak gaztelaniazkoen itzulpenak izanik, erabat berdinak ez direla antzeman
|
baitaiteke
, gainera joeratxiki baina sendoa erakutsiz: euskarazko albistegietan Euskal Herriko erreferentziakgehiago dira gaztelaniazkoetan baino.
|
|
|
segurtasun balbula gisako bat da, zeinari esker deskargatu egin daitekeen gehiegizko kitzikadura. Izan ere, giza organismoan energiaren metatzea ere arriskutsua izan
|
baitaiteke
, ondo sustraituta ez bazaude; bananduta senti zaitezke, angustia sentitu edohisteriko bilakatu.
|
|
|
Artikulu honetan bi alde nabarmendu behar dira. Lehenbizikoan, euskarak lan munduanduen presentzia urriaz gogoeta egiten da, nekez lor
|
baitaiteke
euskararen normalizazioaekonomia alorrean ere gertatzen ez bada. Euskara merkataritza harremanetan txertatueta garatu behar da.
|
|
|
bi departamentu desberdinei egoztea, emisioen departamentuarieta maileguen departamentuari?. Erreforma hori indarrean jarri baino lehen, beti egonen da desorekarako arriskuren bat, zeren banku batek berak eskuratu ez dituengordailuak mailegatzea gerta
|
baitaiteke
: kasu horretan, bankuak monetizatu gabekoproduktu berri bat sortzen du, inflaziora eramaten duena.
|
|
|
Iragarleentzat faktore geografikoa oso garrantzitsua da zeren irratiari esker herrialde bateko entzuleengana, hiri multzo batera edo hiri bakarrera hel
|
baitaiteke
(González eta Carrero, 1999, 158).
|
|
|
Kazetaritza eskoletan esaten zen esamolde bat parafraseatuz, irratilariak zenbat balio, nola beraren agendak zenbat pisu; hau da, irratilari berriemaile edo iruzkingilearen balioa iturriekiko erlazioan dago. Eta honi hertsiki lotzeak bide arriskutsu batera eraman gaitzake, zeren iturrien nolabaiteko menpekotasuna agerian gera
|
baitaiteke
. Esaterako, irratilari profesionala ezin da inoiz iturri bakar baten menpekotasunean geratu, iturri desberdinetatik etor daitekeen informazioa kontrastatu egin beharra baitago.
|
|
|
Lehenik eta behin, nazionalismoa zer den esatera ausar gintezke, horretarako gai honi buruz egindako ehundaka lan ezberdinek proposaturikoen artean, nahiko irizpide zabala aukera
|
baitaiteke
; baina iruditzen zaigu ezen, nazionalismoaren edozein definizioren gakoa, nazioaren definizioa emateko orduan aurkituko dela ezinbestean. Egoeraren zailtasunaz ohar gintezen, Delannoi k nazioaren honako definizio, biribila?
|
|
|
Eta osabak erran zigun: " Denborak ez dik sekereturik izanen hemendik aitzina, zeren, orain bai, kasik prezisione osoz neur
|
baitaiteke
". Eta, penduluaren joan jinei beha paraturik, erantsi zuen:
|
|
|
—Nehoiz ere apez egiten bazara, zeren apez izaitea munduko gauzarik ederrena izan
|
baitaiteke
, izan zaitez maitasunetik eta eskuzabaltasunetik: zalantzatik eta esperantzatik, alegia...
|
|
|
Baina, deusetan aitzinatu baino lehen, derradan ezen Salamancarako bidea Burgostik egin nuela eta ez nukeela ahantzi nahi, halatan, bertako katedralak eragin zidan zirrara eta inpresionea... Ordea, Burgosko katedralarekin korapilatzen hasi baino lehen, natorren zuk Salamancako unibertsitatean eman zenigun lehen eskolaren deskribatzerat, alde batetik, zeren abiapuntu ezin hobea izan
|
baitaiteke
, eta, bertzetik, zeren eskola hura ere ezin hobeki etor baitakiguke, katedralari buruzko gogoeta egiteko bide batez, eta haren signifikantzaz mintzatzeko, zeharka bada ere.
|
|
|
Deus ere ez! Zin zinez zuen... eta zin zinez du gure bizitza honek zimendu flako eta eria, zeren eta egun batean Olinpo mendirat igan, eta hurrengoan Olinpo mendia bera bilaka
|
baitaiteke
gure hezurren tonba eta hilobi, deus ere ez... Eta, orduan, neure deusezaren kontzientziak estutu eta larritu ninduen, harik eta bertze egun batean bertze hura gertatu zen arte, zeina emanen baitizut aditzerat orain berean.
|
|
|
Eta libertateak ere bere matematika dik, eta matematika hori ez duk numero bakarrerat mugatzen... Eta numeroen mundu horretan bakoitzak bere inportantzia dik, zeren numero bakoitza izan
|
baitaiteke
zurrunbilo baten sorleku edo ustekabeko pintzelada batena. Eta munduaren kontzepzione berri honetan eta magiarekin zerikusirik ez duten numeroen errealitate horretan —zeren eta ni ez bainaiz Ficino edo Pico della Mirandolaren eskolakoa eta ez baitut aritmologia mistiko misteriotsurik sinesten—, goia eta behea eta koadroaren alde guztiak mugimenduak lotzen ditik... eta arestian aipatu numeroen zurrunbiloek lotzen ditiztek.
|
|
|
Eta zurrunbilo horiek, pintorearen odolean ere sartzen direlarik, gorputzean eta kontzientzian tenpesta eta ekaitza eragin ziezaioketek. Zeren gizona baretasuna eta jabalaldia izan
|
baitaiteke
, baina ekaitza ere izan daitekek: ekaitza duk batez ere, noiz eta aro batetik bertzerat egiten baitu eta noiz eta bide berrien urratzerat abiatzen baita, nola gertatzen den egun. Eta, nola diagonaletarik hobeki adieraz daitezkeen ekaitzaren errealitatea eta ekaitzaren desoreka koadroaren simetri ardatzetarik baino, hala bihur daitezkek diagonalak koadroaren ardatz.
|
|
|
—Orduan, Alessandroren laguntzarekin, Italian bertan erosiko ditiat koadroak, zeren, batetik, merkeagoa izan
|
baitaiteke
, eta zeren, bertzetik, Italia baita, Greziaren ondotik, artearen sehaska —eta, aita are gehiago sosegatu nahian edo, erantsi zuen—: Hago segur ezen ez naizela Italiatik esku hutsik itzuliko, eta hago lasai, Martin...
|
|
|
—Aita ez zuan hil, Joanikot, zeren hilen ausentzia bizien presentzia baino biziagoa eta eraginkorragoa izan
|
baitaiteke
batzuetan, are gehiago ene aitaren kasuan, zeren aitak, hainbat handikik eta hainbat jauntxok ez bezala, maite baitzuen pintura, eta ulertzen zuen pinturaz, eta ezin nioan, halatan, haren memoriari ez ukorik ez engainurik egin, ohorea galdu nahi ez banuen bederen... Eta nik ez nian, bertzalde, Ubarneko etxeko heredero izan nahi, baina jainkotzat nituen Italiako pintore handien heredero, Rafaelena bere batez, aitari argi eta garbi adierazi nion bezala, bere denboran...
|
|
|
Izan ere, anaia mesprezatzen eta gutxiesten ari zara, zeren eta Joanikot ero samarra izan daiteke, baina baita gizon noblea eta bihotz onekoa ere, eta bere mailako emazteki batekin ezkonduko da, nehoiz ezkontzen bada... zeren hori bertze kontu bat da! Eta ahantz ezazu Maddalen, neskame bat izanik, jostailu bat izan
|
baitaiteke
, gehienik ere, Joanikoten eskuetan... Aldiz, etxetik egotziko bagenu eta jostailuari jostailuak ez duen inportantzia emanen bagenio, kontrakoa izanen litzateke ondorea, eta orduan bai seta eta tema litekeela Joanikot...
|
|
|
Eta ezin erran genezake ezen gure izena erremediorik gabe zikindu duela, non eta Ma dda le nekin ezkontzen ez den... Eta horregatik, hain zuzen ere, ez naiz Ma dda len berriro jauregirat ekartzearen aldeko, na hiz eta gure eskubidea den, zeren jauregiko eta gure etxeko zerbitzaria den... eta zeren, bertzenaz, Joanikot harekin ezkontzeko tentamenduan sar
|
baitaiteke
, setakeriaz. Zeren jaunaren eta neskamearen arteko ezkontza izanen bailitzateke zinez contra natura eta zinez iraingarri, eta ez jaunak neskamea bere zerbitzuan jartzea eta hari faboretxo batzuen eskatzea...
|
|
|
—eta, eri erakuslea goititzen zuela, erantsi zuen—: Hala, bada, jakizu, alde batetik, ezen Potosi goiti beheiti doala eta gaurkoa ez dela atzokoa, zeren egun bateko zilarra biharamuneko hauts bihurtu baitzen —Sibiliatik atera zenetik bere galeoiko hainbat kideren ezpainetarik aditua zuen iritzia aditu zion Joxek aita Zacaríasi ere—, eta zeren, harat joaitea, ondorez, nekea eta gaitza ez ezik, erokeria hutsa ere izan
|
baitaiteke
, baita munduko ezpataririk handienarentzat ere, zure entseiuaren fruituak idorrak, agorrak eta hautsaren parekoak izan litezkeelako, finean. Eta jakizu, bertzetik, ezen, Potosirat joan gabe ere, badirela Santo Tomáseko asentamenduaren ondoan etxaldeak edo haziendak, batik bat behi aziendaren hazkuntzari emanak eta zureak bezalako beso indartsuen beharrean daudenak, beren ondasunen begiratzeko eta ordenaren ezartzeko, eta nagusi haietarik bati eskain diezazkiokezula zeure zerbitzuak eta endrezuak...
|
|
|
—Eta zer gertatuko litzateke hala balitz eta, halatan, haien infernuan sartuko bagina eta handik ateratzen lagunduko bagenie...? Zeren Utopia, leku bat baino gehiago, arimaren behako hori izan
|
baitaiteke
, benturaz, munduko mesprezatuenekin bat egiterat bulkatzen gaituena, Joanes...
|
|
|
prest al zeundeke zu ere zeure oineko behatzaren ebakitzerat, baldin santaren behatzezurrez zure aita sendatuko banu? Zeren zure sinesterik gabe ezin egin baitezaket aitzina... eta zeren zure oferenda hori izan
|
baitaiteke
zure sineste faltaren ordaina"; eta, nola nik hain maite bainuen aita, erran nion: " Be hatza ez ezik, oin osoa ere bai";" Ez, ez", ihardetsi zidan hark," hatzarekin aski izanen duzu, zeren erlikiako gorpuzkiaren neurrikoa behar baitu, mirakuluaren eskertzeko, Jainkoari egin beharreko oferendak.
|
|
|
Eta, aintzakotzat harturik Publilio Siriarraren errana, zeinak baitio: Bene vixit is qui potuit cum voluit mori, gure arbaso jaun Esteban Etxegoienen eredurat hil nahi nuke, eta osaba Joanikot eta Maddalenen eredurat, zeren zinez izan
|
baitaiteke
uros nahi duenean hiltzen dena, eta zeren hagitzez hobea izan daitekeen mementu jakin batean pozoinaren hartzea bizitza osoa pozointzerat uztea baino.
|
|
|
Eta, horregatik, amets bat da eta ezinezko bat da, zeren, gutien igurikitzen dugunean, uste izanik ezen eztitan gaudela, muga orotarik harat, aldiz, liztorrak ustekabean zizta baikaitzake eta hala bihur
|
baitaiteke
istant ezin laburrago batean libertatearen eztia libertate faltaren ezten; baina, eztenaren mugetarat makurtu ondoren eta eztena geure baitarik edeki ondoren, berriro egin dezakegu bertze lur baterat.
|
|
|
Eta galdetu nion orduan zenbatekoa edo noiz arterainokoa izan zitekeen purgatorioko pena, eta aita misionestak erran zidan: " Hori ezin erran dizut, don Fidel, zeren eta izan
|
baitaiteke
egun batekoa, urteetakoa, edo mendeetakoa ere. Baina, dakizun bezala, penaren irautea otoitzen eta induljentzien bidez guti daiteke, eta sakrifizioen eta sufrimenduaren bidez..." Eta nik ez dakit zergatik, baina, hitz haiek aditu bezain fite, iduritu zitzaidan ezen ene semearen purgatorioko kondenak mendeetakoa izan behar zuela, eta bertzeen sufrimenduak baizik ezin erredimi zezakeela haren pena.
|
|
|
‘Hobeki pentsatu dut, eta uste dut nahiago dudala egunorozko ogia, egunorozko miseria baino’ Zer min eman zidaten haren hitzek, zeren zaldizainak promes egin baitzidan egun guti batzuk lehenago ezen zernahi egiteko prest zegoela, baita untzia hartu eta Espainiarat ihes egiteko ere, mila sakrifizio eta bertze hainbat buruhausteren artean, baldin zirkunstantziek hartarat bulkatzen bagintuzten! Ordea, ikusten duzu zertan geratu zen haren hitza eta haren promesa, eta asma dezakezu, halaber, nolakoa izan zitekeen ene dezepzinoa... halako moldez, non deliberatu bainuen ezen zuhurragoa izan behar nuela handik aitzina eta ezin gal nezakeela neure burua gizon bategatik... zeren pertsona bat behin eror
|
baitaiteke
traba edo behaztopa baten aitzinean, eror daiteke bi aldiz, baina ez hiru, eta ni hirugarrenerako bidean nintzen jada".
|
|
|
Zeren huraxe baitzen, gezurra badirudi ere, hamar hamaika urteren buruan soinu hura zinez eta minez aditzen nuen lehen aldia, eta zeren soinu edo kanta bat mila aldiz entzun
|
baitaiteke
eta adi, entzun eta aditu ere gabe. Eta zeren, kontu hartaz denaz bezainbatean, halaxe bainengoen ni, bertzalde, ordu arte beltzen mundu hartarat guztiz hertsirik bizi izan nintzelako eta haien kantek, halatan, azalean baizik ukitu ez nindutelako.
|
|
|
—Bai, baina beti ere zehaztasunez, eta ez argumentu onto tontologikoen eraikitzeko, Marcel. Zeren hitzen nahaste merketik ezin etor
|
baitaiteke
argitasunik... —Badira, ordea, gauzak ezin neurt daitezkeenak, eta, numeroetarik haratago, bertze mintzamolde bat behar dutenak, hala nola sentimenduak eta gizonaren bihotzari loturikako bertze anitz gorabehera... eta mintzamolde hori poesia da.
|
|
|
Ote da zeren anitzetan lotuagoak egon baitaitezke bi egun diferentetan edo urte diferentetan gertatu hainbat gertaki, egun berean eta urte berean gertatuak baino, eta zeren, nola jaun Marcelez ari bainintzen, jaun Marcelekin jarraiki bainatzaizu? Eta ote da zeren azkenean hobe izan
|
baitaiteke
loturik dauden gertakiak loturik emaitea, egunen gainetik eta urteen gainetik, gertakien arima eta aroma hobeki eskuratu ahal izaiteko, aitzin-solasean erran dizudan bezala. Eta ez al da egia, bertzalde, ezen atzo, gaur eta bihar, hirurak ere nahasten direla anitzetan gure memorian, eta sori eta zilegi izan daitekeela —baita biziago eta eraginkorrago ere— nahasmendu horretarik mintzatzea, kaosaren edo anabasaren ekiditeko gai garen neurrian?
|
|
|
Eta ez ote nintzen hargatik guztiagatik itsasoratu eta hargatik ibili gorputz batetik bertzerat porturatu izan nintzen bakoitzean? Ordea, tratu haietan nihaurk ordaintzen nuen, eta nihaurk jartzen nuen, ondorez, soinua gorputz haiek egin zezaten ene inguruan dantza, ohartu ere gabe ezen, gisa hartan, ene nahia nahikeria bihurtzen zela, eta amorioa —edo amorio iduriko hura, hobeki, zeren amorioa nekez eros
|
baitaiteke
diruz— desamorio.
|
|
|
Ordea, ez al da egia, halaber, ezen lehen ere luzaz mintzatu natzaizula osaba Joanikoten kalbarioaz eta hark enegan eragin zuen amorruaz... eta deus guti berri erants niezaiokeela, oraingo kontakizunaz denaz bezainbatean, orduan erranari? Eta ez al da egia, finean, ezen neure bizitzako sufrimenduen katea hagitz ere luzea dela, eta kateko bertze hainbat mailaren berri ere eman nahi nizukeela, eta hobe dudala, halatan, aditzerat eman nahi dizkizudan gertakien koadroa osatzeko, pintzelada berri batzuen emaitea eta ez lehengoen errepikatzea, zeren, alde batetik, arinagoa eta aberatsagoa izan
|
baitaiteke
, eta zeren tipiagoa izan baitaiteke, bertzetik, zu gogaitzeko arriskua ere?
|
|
|
Ordea, ez al da egia, halaber, ezen lehen ere luzaz mintzatu natzaizula osaba Joanikoten kalbarioaz eta hark enegan eragin zuen amorruaz... eta deus guti berri erants niezaiokeela, oraingo kontakizunaz denaz bezainbatean, orduan erranari? Eta ez al da egia, finean, ezen neure bizitzako sufrimenduen katea hagitz ere luzea dela, eta kateko bertze hainbat mailaren berri ere eman nahi nizukeela, eta hobe dudala, halatan, aditzerat eman nahi dizkizudan gertakien koadroa osatzeko, pintzelada berri batzuen emaitea eta ez lehengoen errepikatzea, zeren, alde batetik, arinagoa eta aberatsagoa izan baitaiteke, eta zeren tipiagoa izan
|
baitaiteke
, bertzetik, zu gogaitzeko arriskua ere?
|
|
|
ezin handiagoa agertzen zait alde batetik, ez hain handia bertzetik: skribatzaile gisa, munduan izan diren erretorika maisurik ederzaleenen pareko, etorri eta hitz jario handikoa, baina baita doia eta zuzena ere, ugaria bezain zehatza; pentsalari gisa, Trentoko kontzilioaren jarraitzaile ezin fidelagoa eta leialagoa, halako suertez, non beldurrik gabe afirma
|
baitaiteke
ezen deus guti berririk eransten eta eratxikitzen diela Trentotik hedatu ziren ideiei eta arau moralei... nahiz eta ezin zaion kendu, bertzalde, ezen, haien janzteko eta indartzeko, ezin hobeki erabili zituela bai bihotzaren eta arimaren jaidurei buruz zuen jakintasuna, zuhurra eta zorrotza, eta bai antzinateko eta elizako doktoreen aipu kontaezinak ere, guztiak ongi lotuak eta maisuki josiak, sk... Aineza nik ere haren trebezia, nahi dudana edo nahiko nukeena behar bezala adierazteko, eta neure burutazio eta ideiei gorputz emaiteko, gorputz sendo bat, zeinak harria den hitza eta hitza den harria bailituzke oin eta zimendu!
|
|
|
—Zeren eta, batzuetan, heriotzari ihes egitea heriotza handiago batean sartzea izan
|
baitaiteke
...
|
|
|
mugak eta burdinak... Eta ongi duk, halaber, ene anaiaren gustuen meneko azaltzea, batik bat hatsarrean, baina ez hain meneko... eta heure koadro zurrun horiei zirrituren bat ere ireki hieke, noizik behin, handik edo hemendik, zeren eta edozein zirritutarik sar
|
baitaiteke
libertatearen haizea...
|
|
|
Oroit, Joanikot, ezen ene saindu patroinaren egunean hil zituztela Frantzian milaka higanot...!" Eta gogoratzen al duk haren gorrotozko behakoa? Ez harritu, bada, egunen batean Ofizio Saindukoak etortzen bazaizkit, zeren zernahi gerta
|
baitaiteke
, baldin aita jesuitak bere neurrigabeko gorrotoari leku emaiten badio —baina, konbentzimenduak zalantzen gainetik jartzen zituela, erran zuen—: Ordea, ezin eman nioan txakurra, zeren Luthero zuan ene libertatearen izena, eta ez nikek libertaterik gabe bizi nahi...
|
|
|
Izan ere, herdoilak jana ikusten diat kanoia, zeren azken urteotan ez baitu nehork ere zaindu ez garbitu... eta, beraz, ez harritu jauregiko arrano inperialari apuntatu eta eliz dorreko hontzari emaiten badiot; saguzarra banintz ere, kontuz ibiliko nindukek gau horretan... Halarik ere, jauregiko arranoa lumatu ezean, kanoi hotsa bederen aditu zidatek, eta kanoi hotsa ere ederra izan daitekek, noiz eta bihur
|
baitaiteke
libertatearen oihu.
|
|
|
Harik eta egun batean inkontru egin nuen arte munduko itsaso guztiak iragan zituen Bordeleko marinel zahar jakintsu batekin, zeinak erran baitzidan: " Itzar hadi, mutila, zeren eta neskatxekin berdin egin
|
baitaiteke
bekatu, nola eginaz, hala egin gabeaz... Baina etsenplu batekin hobeki ulertuko didak, benturaz:
|
|
|
Neurriz kanpoan ibili haiz, eta neurriz kanpoan ibiltzeak halako ondoreak ekarri izan ohi ditik... —zuk Salamancan eman zenizkidan arrazoin bertsuak eman zizkidan, jaun André—, zeren oilaskoa ahamen ezin apetitosagoa izan
|
baitaiteke
egun batean, baita hurrengoan ere eta hurrengoan, baina beti zagok muga bat eta, muga haren haustetik heltzen duk oilaskoari eta bertze edozein janariri asearen aseaz hartzen zaion narda... Atse gi na ren atseginaz atsekabetzen baita atsegina, Joanes!
|
|
|
Agian esango duzu, irakurle, zertara datorren azken hegaldi hau, eta agian pentsatuko duzu berriz ere bidenabarretan galdu naizela, eta ea zer arraiotara joan naizen Ubedako muinoetaraino. Eta hori pentsatu baduzu, irakurle, oraingoan esango dizut ez duzula arrazoi pitorik ere, eta ez naizela Ubedako muinoetara ezertara joan ez naizela inoiz joan, joateko gogo handiak ditudan arren, esan didatenez ikuspegi paregabeaz goza
|
baitaiteke
bertatik; eta, behin errieta ematen hasita, esango dizut, gainera, bide guztiek ez ezik bidenabar guztiek ere Erromara daramatzatela, eta pertsiarrek esaten duten legez, pazientzia sustrai mikatza duen arbola dela, baina fruitu ezinago goxoak ematen dituena. Eta, horixe:
|
|
2001
|
|
|
Haur literaturan sailkatua dagoen edozein liburu adin guztietako zaletuok irakurri beharrekoa bilakatzen da sarri. Berdin gertatzen da honekin; bertan helduei pentsarazteko den hainbat aipu aurki
|
baitaiteke
. Orriz orri.
|
|
|
edo irakurria izango zen, gai hori hizpide zuen editorialean, esan
|
baitaiteke
bere buruaren defentsa egiten zuela. " Gure Erriko arazoetaz behar dan neurriz eta ugaritasunez mintzatu ez giñala diotenak ere ba dira" aitortzen zuen batean, behintzat, zirt eta zart hauxe erantzuten zien lotsagabeei:
|
|
|
Interes kulturala behar dute eta interesgarriak izan behar dira. Nola egiten duzun ere kontuan izan behar da, zerbait interesgarria aspergarria bihur
|
baitaiteke
.
|
|
|
Haitzetakoek normalean indar gehiago izaten dute eta arriskutsuagoak dira. Ezberdintasuna neurtu
|
baitaiteke
zeren kontra jotzen duzun, haitzaren kontra edo harearen kontra!
|
|
|
Gainera, dio Sebastianek, Amerikako ekonomiaren politikak nahiko maniobra aukera duela, monetaren nahiz zergen arloan, eskariaren esparruan astinaldi iragankor bati aurre egiteko. Eta, gainera," abertzaletasunaren" eszenatoki bat eratzen bada eta gastu publikoa nahiz pribatua koordinatzen badira, eragin makroekonomikoa, doluminentzako epe baten ondoren, are susperraldi ere bihur
|
baitaiteke
. Kontsumoa, berriro ere, %3raino eror daiteke eta inbertsio pribatua berrindartu egin daiteke, defentsan, segurtasunean eta teknologian egingo den inbertsio publikoaren gorakadaren itzalean.
|
|
|
Oso bestelakoa izango zen erasoaldia erabat ekonomi egoera oparoan gertatu izan balitz. Orain zailagoa izango da haren epe ertaineko ondorioei aurre egitea, eta horiek dira arriskutsuenak, eta ez epe motzekoak, zeren epe motzean, esan bezala, oso azkar itzul
|
baitaiteke
normaltasunera.
|
|
|
Modu kronologikoan atontzen dute liburua, bizitzako aro bakoitza atalka banatuz. Argazkiek ere leku garrantzitsua betetzen dute, bestela, idazlearen hitzetan," gatzik gabea" gerta
|
baitaiteke
liburua. Nahi izanez gero, zuhaitz genealokioa ere sar daiteke.
|
|
|
13 Etenduraz hitz egitean kontu handiz ibili behar dugu. Izan ere, irakurketak irakurketa, ezin esan
|
baitaiteke
nobela honek arrakastarik eduki ez duenik, eta oraindik irakurlerik ezagutzen ez duenik. Garaian burutu ziren irakurketez ari gara batik bat, momentuan euskal irakurleriarekin etendura sortu zuten haietaz.
|
|
|
Zergapekoari dagozkion murrizketa guztiak aplikatzen ahalegindu beharra dago, horrela ordaindu beharreko kopurua jaitsi egin
|
baitaiteke
|
|
|
Datu hau garrantzitsu da, 1989a baino lehen odol transfusioak behar izan zituzten zenbait pertsona infektaturik egon
|
baitaiteke
.
|
|
|
Pertsonaien inguruan antolatzen dena, gehienbat euskaltegiarenikuspegitik baino harantzago egin litzateke, gutxienez inguruan euskararen ikaste prozesuan dauden guztiei begira eta horretan ari diren guztiekinelkarlanean. Bakoitza bere aldetik aritzea, baliabide asko kontsumitzeaz gain, kalterako izan
|
baitaiteke
.
|
|
|
Aurreko puntuan zailtasun mailaz esan denaz gain, ezer gutxi esan daitekeariketen progresio edo mailaketari buruz. Memoria honetan, klasean erabili ditudan hurrenkera errealean ordenatuta aurkeztuko ditut, baina horrek ez du esan nahierabilera zentzuzkoena edo zentzuzko bakarra horixe denik, unean uneko beharrenarabera hurrenkera hori moldatu egin
|
baitaiteke
.
|
|
|
Horretarako, euskal komunikabideek eskaintzen duten aukera aprobetxatzea iruditu zait modurik errealistena eta eraginkorrena.Zorionez, euskaraz diharduten komunikabideak (prentsa, irratia, telebista) normaltasun osoz hedatu dira Euskal Herriko eskualde erdaldunetan ere, eta nolabaitekoeuskal bizitza eraikitzen hasteko ezinbesteko tresna bilakatu zaizkigu. Beraz, euskalgintzaren arloan gabiltzanok, eta batez ere irakasleok, komunikabide horienpresentzia aintzat hartu, sendotu, eta aprobetxatu egin genuke, hiztun komunitatearen trinkotzea lortzeko bide aproposa izan
|
baitaiteke
.
|
|
|
Horretarako aginduak alde batera utzi, eta iradokizunakegin ditu. Ikasleak iradokizuna bere horretan hartzea lortu du, arriskutsua izan
|
baitaiteke
ikasleak agindu bezala ulertzea. Aholkulariak beremezuak moldatzen jakin du, hori gerta ez dadin.
|
|
|
zor neto baten objektua da ibilgailuzko diruan. Ibilgailuzko diruaren izaera argi dago determinatuta, zeren ordainketa I diruan soilik gauzatu
|
baitaiteke
. Bere kanpo zorrak zerbitzatzen dituen heinean, zorpeko herrialdea H zor neto baten objektua da I herrialdearen ibilgailuzko diruan.
|
|
|
Urturiko gantza geldi geldirik dagoenean, loreek emandako ura kendu egin behar zaio, bestela hartzidura erraz gerta
|
baitaiteke
. Gantz usaindun horiek, sarri pomadak deiturikoak, etanol absolutuarekin tratatzen dira, esentzia olioak etanol puruan oso disolbagarriak baitira.
|
|
|
Perfumegileek badakite perfume on bat egiteko beharrezkoak direla lehengai usaindun asko eta onak, denak ondo nahastuta beren proportzio egokietan, zeren, bestela, itogarria izan
|
baitaiteke
perfume hori. Are gehiago, lehengai usaindun asko eta onak eduki arren, horrek ez du esan nahi edozein konbinazio ona izango denik, musika noten konbinazioaz batzuetan musika sortu barik zarata sortzen den bezalaxe, edo sukaldaritzan lehengai fresko eta onak eduki arren jaki eskasa presta daitekeen bezala, edo kolore desberdinez osatutako polikromismo guztiak maisulan ez diren bezalaxe.
|
|
|
Adibidez, badakigu hotzak Campylobacter ugaltzea eragozten duela; ondorioz, ez da hotzaren katea elikagaiekin hautsi behar. Hori kentzeko beste modu bat da nahiko egosita edo frijituta dauden elikagaiak hartzea, beroak erabat ezabatzen baitu; eta, azkenik, sukaldeko gainazalak garbitu eta desinfektatu behar dira, mikroorganismoa ur eta elikagai hondarretan egon
|
baitaiteke
. Norberaren garbitasunak ere garrantzi handia du; horregatik, eskuak eta azazkalak ondo garbitu behar dira bainua hartu ondoren, ez banatzeko.
|
|
|
Ahoa heze eta garbi izateko ezintasunak txantxarra eta ahoko gaixotasunak (gingibitisa edo hortzoietako infekzioa, adibidez) areagotu egiten ditu. Laguntzen duten elikagaiak Listuaren ekoizpena handitzeko laguntzetako bat elikagaiak ondo murtxikatzea da, ahalik eta gehien zukutu eta ur gehiago atera
|
baitaiteke
. Mastekatze indartsua behar duten produktuak aukeratzea komeni da, hala nola azenario gordina, apio zurtoinak eta sagarra edo gutxi heltzen diren beste fruta batzuk.
|
|
|
Hernán Cortés Madrilgo Argiaren Ospitaleko onkologoak dio substantzia horiek giza kontsumorako erabiltzea debekatuta egon litzatekeela. Cortesen arabera, bentzopirenoen arazoa da organismoak ezin duela desagerrarazi; horregatik, oso zaila da legez mugatzea janari kilogramo edo ur litro bakoitzeko egon daitekeen kantitatea, adibidez, kalterik egiten ez duen dosiaren kontsumoa epe luzera kaltegarria izan
|
baitaiteke
. Hala ere, zailtasun hori gorabehera, zenbait herrialdek ez dute ezarri bentzopireno kantitate maximorik; adibidez, Alemaniak konposatu horren gramo bat finkatu du 1.000 milioi g olio bakoitzeko.
|
|
|
Modurik errazena, gaina zurezkoa bada, zulo bat egitea da, zulatzeko makina batekin, trazaduraren ertzean, eta, ondoren, zuloa zulatzeko, zerrote puntadun edo orratz batekin edo kalatzeko zerra mekaniko batekin egitea, lana askoz azkarrago eta errazago egiteko. Mozketa amaitutakoan, sobera dagoen zura kentzen da (ez botatzea komeni da, hainbat gauzatarako erabil
|
baitaiteke
, hala nola argazkietarako markoak, mahaierako oinarri bat eta abar). eta harraska zuloan eragozpenik gabe sartzen dela egiaztatzen da.
|
|
|
edozein pieza zeramiko osorik estaltzen du, ertzak barne. Irtenbide ezin hobea da apetatsuenentzat, pieza bakoitzaren arrazoia hainbat diseinuren artean aukeratu
|
baitaiteke
, edo argazki pertsonal bat erreproduzitu. Teknika horren bidez, definizio eta errealismo handiko irudiak lortzen dira.
|
|
|
Lauzazko edo hormigoizko sabaietan instalazioa errazagoa eta seguruagoa da. Nolanahi ere, ez da inoiz ainguraketa banaketa kaxan jarri behar, aska
|
baitaiteke
. Zurezko sabaietan haizagailua ainguratzeko modu seguru bat habeetan finkatzea da.
|
|
|
Murtzian atzemandako Legionellaren agerraldiak zalantzan jarri du kontsumo publikoko edateko uraren segurtasuna. Osasun agintariek, prebentzio neurri gisa, ur hornidura eten dute iturri publikoetan, aitortutako agerraldiaren arrazoia izan
|
baitaiteke
bakterio hori ur hodietan egotea.
|
|
|
Egiaztatu behar da larruazalak ez duela inolako akatsik, hala nola orbanak, puntu beltzak edo gehiegizko heltzearen zantzuak. Ez da fruta ukitu behar heldutasun maila egiaztatzeko, hondatu egin
|
baitaiteke
. Jakina da helduta dagoela, baldin eta, urtzean, hezurra mugitu egiten dela nabaritzen bada edo hatzarekin presio arina egiten badu.
|
|
|
Eta produktu arinek beti suspicaziak piztu dituztenez, horien kontrako faktoreetako bat etiketetan informazio falta da. Alde horretatik, interesgarria da adieraztea zergatik den arina produktua, zer mantenugairen kontura, produktu bat arina izan
|
baitaiteke
mantenugai bakar bat edo gehiago murriztuta batez ere karbohidratoak, proteinak eta lipidoak. Ezinbestekoa da haien osaera zehatz mehatz ezagutzea, dieta egokia egiteko.Kontrako beste faktore bat kostua da, produktu gehienen prezioa jatorrizko aurkezpenena baino% 20 edo 30 garestiagoa baita.
|
|
|
zopak, salda kubotxoak, tomate saltsak eta abar egiteko erabiltzen da. zenbait koipe ere izan baititzakete zehaztu gabe. “Animalia koipe” terminoa zehaztu gabe dago, edo gurina izan
|
baitaiteke
. “Proteinak”:
|
|
|
Eta oso modu oldarkorrean egingo du; izan ere, haginak ditu muturretan, eta hortz horiekin ehunak mozten ditu elikatzeko eta, animalia hiltzen bada, migratzeko. Hortik aurrera, gizakiari eragin diezaioke, L3rekin kutsatutako arraina irents
|
baitaiteke
. Infestazioa gerta dadin, itsas ugaztunak izan behar dira, horiek mantenduko baitute parasitoa uretan.
|
|
|
Bularra ematen duten amek 2 litro likido hartzen dituzte egunean. Likidoen beharrak betetzeko modurik onena edateko ura da, baina, era berean, behar horiei erantzun diezaiekegu elikagaiek duten uraren bidez, beste edari batzuen bidez (saldak, infusio leunak, zukuak…) eta barazki eta fruta gehienen bidez, non ura pisu osoaren %90 izan
|
baitaiteke
. Egunean zehar, elikagaiek eman dezaketen ura 700 eta 1.000 mL/ egun bitartekoa da; beraz, ez da nahikoa behar fisiologikoak asetzeko.
|
|
|
Halaber, Valentzian eta Madrilen hemodialisi tratamenduan dauden hamar gaixoren heriotzaren kasuan, Kroazian heriotza horiei buruzko txostenak eskatzea aztertzen ari da. Horri dagokionez, Valentziako Virgen del Consuelo klinikan eta Madrilgo La Princesa ospitalean hildako hamarretatik zortziren senideak ordezkatzen dituen Manuel Mata abokatuak esan zuen, Kanpo Arazoetako Ministerioaren bidez, Kroaziaren kasuei buruzko txostenak eskatu ahal izango liratekeela, Valentzian egiten den ikerketa judizialerako interesgarria izan
|
baitaiteke
. Matak argitu beharreko muturretako bat Kroazian erabilitako dializatzaileen jatorri zehatza da, hau da, Valentzian eta Madrilen erabilitako partida berekoak diren zehaztea, nahiz eta beste lote bateko zati izan.
|
|
|
Esnearen eta haren deribatuen nutrizio ezaugarriek oinarrizko elikagaien artean kokatzen dute. Horiek kontsumitzeak ez du kontsumitzailearentzako arriskurik sortzen, haien jariaketatik kontsumora bitarteko urrats guztietan alda
|
baitaiteke
. Arrisku nagusiak mikrobiologikoak eta kimikoak dira.
|
|
|
Osasuna. Puntu horretan dago faktore garrantzitsua, egoera txarrean dagoen esnea mikroorganismo patogenoek edo haien toxinek eragindako gaixotasun zoonosikoak transmititzeko bidea izan
|
baitaiteke
. Behiak edo jezteko makinak eta esnea manipulatzen duten pertsonak dira kutsadura iturri nagusia.
|
|
|
Hala ere, oso garrantzitsua da medikuarekin kontsultatzea edozein gehigarri hartu baino lehen, elikagai jakin batzuen gehiegizko ekarpena kaltegarria izan
|
baitaiteke
, bai amarentzat, bai haurrarentzat. Zergatik dira hain handiak burdina beharrak?
|
|
|
Herritarrek elikagai egonkorren eta oinarrizkoena dela onartzen dute, kontsumitzaileen adina edozein dela ere. Baina produktu hau ez dago arriskuetatik salbuetsita, kutsatu egin
|
baitaiteke
behia jariatzen denetik kontsumitu arte. Esneak eta, beraz, kontsumitzaileak bi arrisku talde nagusi ditu:
|
|
|
Era berean, ohartarazi zuen bere zaintza eta kontrol funtzioak mantenduko dituela, bai eta arrisku material espezifikoak (MER) kentzeko ezartzen diren aseguruetarako hobariak ere, baina ez luke 26.000 milioi pezeta ordainduko, autonomia erkidegoekin erdi bana, MER horiek eragiten dituzten animalia irinak merkatutik kentzea kostatu baita. Exekutiboaren asmoa da ordainketa gehigarri hori txikizkako sektorean aplikatzea, batez ere saltoki handietan, eta kontsumitzaileari jakinaraztea, animalia irinak ezabatzea ondoriorik gabe gera
|
baitaiteke
EBk pentsuak egiteko debekua kentzen badu urte erdian.
|
|
|
“Espainian eguzki eta teknologia ugari ditugu, baina orain arte eguzki energian inbertitzeko erabakia falta izan da, energia zikinetan masiboki inbertitzen jarraitzen den bitartean”, esan du José Luis García Ortegak, Greenpeace Solar proiektuaren arduradunak. Erakunde ekologistaren asmoa da, ekimen horren bidez, energia garbia eskala handian garatzea Espainian, hori izan
|
baitaiteke
klima aldaketaren konponbideetako bat. Era berean, eguzki energia eskala handian erabiltzea nahi du, ez bakarrik teknologia fotovoltaikoaren bidez, baita eguzki teknologia termikoaren bidez ere.
|
|
|
Orain arte, FBIk agindu judizial bat behar zuen ordenagailuetan espiatzeko teknologia instalatzeko, ‘Carnivore’ izenekoa eta terminal bakoitzean fisikoki instalatu behar dena. Albiste hori oso aldaketa garrantzitsua izan daiteke Internet bidezko komunikazioetan, segurtasuna arriskuan jar
|
baitaiteke
.
|
|
|
buruarekin esandakoa onetsi eta jarraitzen utzi egin nion. Orduan, bat gatoz biok, ez
|
baitaiteke
ulertu zoriontasunik hezkuntzarik egon ezean. Zuk ondo baino hobeto azaldu duzu aurreko hau eta baita formakuntz prozesua bideratzeko zientzia onuragarrienak zerrendatu ere.
|
|
|
zenbat ere aspaldiago orduan ere egiazkoago gerta zitekeen beharbada gure munduan. Gipuzkoar batek, diogun errenteriar batek, bazituen, nekez aurki
|
baitaiteke
jaioterri bakarreko gizakirik, bi sorterri  guttienez: sorterri nagusia eta sorterri txikia, orduko ohituraren arabera.
|
|
|
Nolanahi ere, irakurgairen bat zailtzat jotzen dugunean, esan behar genuke ere norentzat den zail, gure ustean. Gerta
|
baitaiteke
, eta maiz gertatzen baita, zailtasun horren hobena idazlearena ez izatea. Eta ez da idazlearena izango euskara argi eta garbian mintzatzen baldin bada, hemen Etxaide bezala, nahiz euskara argi eta garbi hori, hemen bezala berriz ere, aberatsa eta ohi baino ugariagoa izan.
|
|
|
inon ikasi ez duena eta inon ikas ez zezakeena. Etorri hori berezkoa baita, ez
|
baitaiteke
inon aurki.
|
|
|
Diglosiak joa dagoen egoeran, ez zaio orain beheko maila baizik aitortzen gure hizkuntzari. Beldur naiz, haatik, ez ote ziren gauzak bestela gertatzen gurean, ez
|
baitaiteke
izan azpiko eta morrontzako hizkuntzarik mendez mende iraungo duenik gureak bezala.
|
|
|
Baina lonek, berak onartu bezala, Homeroz bakarrik daki, beste poetez ezer ez dakielarik. Honen aurrean, eta logikari jarraituz, Sokratesek frogatu egiten dio Homero ere ez duela ulertzen; singular bat, kasu honetan olerkaria, egia irizpideen unibertsaltasunetik abiatuta bakarrik uler
|
baitaiteke
.
|
|
|
Arima, transmigrazio bidez, aurrez berezko egitura duen gorputzean haragitzen da. Eta arima ez da giza haragian bakarrik gorpuzten, bere aurreko bizitzan izan duen bizitza moralaren arabera, animaliaren batean ere haragitu
|
baitaiteke
, hala nola, txerri, lehoi edo bestelako animaliaren batean. Moralki bizimodu hoberena izan duenak hurrengo gorpuztean ontologikoki eta moralki bizitza modu hoberena lortuko du.
|
|
|
ugaltzea eta elikatzea bilatzen dituen plazerraren printzipioak gidatzen duen portaera, arima begetatiboa deiturikoa; ausardia eta kemena bere bertute oinarrizkoenak dituen arima suminkorra, bulkada eta indar psikologikoaren egoitza; eta pentsatu, hausnartu eta errealitateaz jabetzen den arima kalkulatzaile edo razionala. Arima razionalak beste biak bere nagusigora biltzen dituenean pertsonak bizitza ona eraman ahal izango du, menpetasun horri esker soilik lor
|
baitaiteke
funtzioen arteko harmonia eta banako moralaren autonomia.
|
|
|
Espazioa eta denbora euskarritzat hartuta egiten den homogeneoaren sintesia hedaduraren eraikuntzaren oinarria da. Hemen ere lerroaren marrazketak eskaintzen duen adibidea aipa dezakegu, bertan guztiz egokiro ikus
|
baitaiteke
hedaduraren eraiketa hori.
|
|
|
... hori baizik ez, hain gutxi non edozein unetan akaba
|
baitaiteke
ministro bat inolako eragozpenik gabe, are eta gutxiago tradizio literario gotor baten mehatxupean zegoen Ministro hau. Berlusgoñi saiatu da, bai, gu engainatzen, baina bere ariketa intelektual eta gogo jardun guztiak alferrekoak izan dira, oraintxe baieztatuko duzunez.
|
|
2002
|
|
|
Erregai berri honek bi aukera ematen ditu, gasoleoarekin nahastuta edo nahastu gabe erabil
|
baitaiteke
. Angelek argitu digunez ezin da esan bata bestea baino hobea denik.
|
|
|
Gonzalez de Duranak aitortu duenez, ez baitago museoko zuzendari izateko ikasketa ofizialik. Eta ofizioa esperientzia bidez soilik ikas
|
baitaiteke
.
|
|
|
Baina Moskuko plazarik famatuenak emozio gehiagorako badu: bertan hila, hala ez balitz bezala ikus
|
baitaiteke
. Azazkalak moztu behar omen dizkiote zaindariek, zendua izanik ere hazten baitzaizkio:
|
|
|
Eta honek bide ematen digu beste gomendio bat luzatzeko: Egokia litzateke noizean behin txat eta foroak bisitatu eta bertan parte hartzea, gainerakoen iritzi, gomendio eta esperientzien berri izatea baliagarria izan
|
baitaiteke
. Oraindik zalantzak dituzuenak, beraz, animatu sarean zehar nabigatzera, bila zabiltzaten mauka hor egon daiteke-eta
|
|
|
Ertzaintzak iragan larunbateko manifestazio zabal eta jendetsua era bortitzez eragotzi izanak, manifestazio eskubidea modu larrian ukitua dagoela adierazten du, eta jarrera hori denboran mantentzen bada, manifestazio eskubiderik ez dela adierazi da, horrek esan nahi duen guztiarekin. Kontraesanez eta interes politikoz jositako une politikoan, Eusko Jaurlaritza eta hura sostengatzen duten alderdien posizioa da aldi honetan korapilotsuenetakoa, nekez ulertu
|
baitaiteke
legalitatearen izenean oinarrizko eskubideen urratzea denboran luzatzea, areago euskal gizartean arbuiatzen diren neurrien izenean.
|
|
|
Ildo horretan, TotalFinaElf hasia da Irakeko gobernuarekin negoziatzen, Majnoon eko eta Nahr Umr eko petrolio hobiak ustiatzeko, zeinen erreserbak, bienak batuta, 20.000 milioi inguru upelera iristen baitira. Era berean, Errusiako kontsortzio bat, Lukoil buru duela, beste petrolio hobi batez interesatu da, zeinen erreserba 10.000 milioi upeletik gorakoa izan
|
baitaiteke
. Italiako Eni petrolio enpresa eta Txinako Estatuaren petrolio enpresa ere presente daude negoziazioko kontestu horretan.
|
|
|
Hamar hamabost orriko testu bat eleberri laburtzat har ez daitekeen moduan, berrogeita hamar orrikoa ezin ipuin kontsideratu. Hortik aurrera, zail da kopuru zehatzik ematea, eleberri laburra 250 orri artekoa ere izan
|
baitaiteke
zenbait kritikariren aburuz.
|
|
|
Olioa hustean Tefal izan zen onena, erresistentzia kubetatik kanpo dagoelako eta, gainera, askatu egin
|
baitaiteke
, garbitzeko zein olioa ateratzeko.
|
|
|
Material hauskorra izan arren erorita hautsi egin
|
baitaiteke
lurrarentzat lan eskerga da beira eraldatzea.
|
|
|
Entzun dezagun arretaz eta esker dezagun informazio hori, lagungarri izan
|
baitaiteke
guraso, maitale, lankide, ikasle, adiskide edo seme alaba hobea izateko, azken batean, etengabeko harremanetan bizi garen gizaki gisa geure burua lantzeko.
|
|
|
Hobe da haurraren arazoa ez medikalizatzea, bere tiken inguruan hausnartzea eragingo duen guztia kaltegarria izan
|
baitaiteke
.
|
|
|
Azken hamarkadetan, berrikuntzaren eredu lineala albo batera utzirik, berrikuntzaren eredu berria izan da eztabaidagai,, berrikuntza sistema?, zeinen esparrua nazioa, erregioa edo sektorea izan
|
baitaiteke
. Literaturan garaturiko berrikuntza sistemaren kontzeptua ez da bakarra; dena den, adituen ustez, onartuena Lundvall ena (1992) da.
|