|
2000
|
|
|
\ Gure inguruan hiesa agertu zenetik, 1984tik alegia, gaixoen erdia
|
baino
gehiago hil da, zehatz mehatz %60 EAEn eta %55 Nafarroan. Hala ere, Nafarroako datuek erakusten digutenez, hasierako urteetan lautik hiru hiltzen ziren bitartean, gaur egun heriotz tasa %30etik behera dago.
|
|
|
Eta, laborariari adio egin ondoren, pentsatu nuen: don Frantzisko hil zen, orain dela hogeita hamar urte
|
baino
gehiago hil zen, baina bizi da, zeren eta, hil zen arren, bertzeen baitan bizi baita, bere hitz haien bidez, zeinak erran komuna egin baitira. Eta pentsatu nuen:
|
|
2001
|
|
|
Egunean bost langile
|
baino
gehiago hil diren laneko istripu hilgarriek gora egin dute
|
|
|
2000 urtean zehar, bost langile
|
baino
gehiago hil ziren lan arrazoiengatik. Guztira, 1.891 ezbehar hil ziren; 1999an, berriz, 1.572 izan ziren, CCOOk egindako txosten baten arabera.
|
|
2002
|
|
|
Azken hamar urteotan, 1.200 langile
|
baino
gehiago hil dira Euskal Herrian. Urte honetako lehen bost hilabeteetan 53 langile hil dira lan istripuen ondorioz, horietako bi Iparraldean.
|
|
|
José María Parrak esan zuen zitazioa formalizatzeko informazio guztia eta egindako analitikak bildu arte itxarongo duela, isuriaren jatorria eta arrazoia argitzeko. 4.000 arrain
|
baino
gehiago hil ziren Ebro ibaian, isurketaren ondorioz. Greenpeacek atzo jakinarazi zuen aipatutako isurketen aurrean legezko ekintzak hasiko dituela eta prozesu irekiaren aurrean agertuko dela.
|
|
|
Biktimen ehuneko handi bat ia 17k, zientifikoa haurrak dira. 2002ko lehen hiruhilekoan, 135 oinezko
|
baino
gehiago hil ziren errepidean. Joera hori moteltzen ez bada, hildakoen kopurua milara irits liteke, eta hori ez da gertatzen 1995etik.
|
|
|
Ideia horren alde egin du estatistika dramatiko batek: ehun pertsona
|
baino
gehiago hiltzen dira eta beste 2.000 Estatu Batuetan ospitalizatzen dira urtero, ustekabean parazetamol gaindosiak eragindako gibeleko arazoengatik. Kopuru hori ez da oso handia, kontuan hartzen badugu urtero botiken milioika dosi kontsumitzen direla.
|
|
|
1984ko tragediak berriro mehatxatu du Etiopia.' Milioi bat etiopiar
|
baino
gehiago hil ziren urte horretan, lehorte latzengatik. Bi hamarkada geroago, gobernuz kanpoko erakundeek alarma ahotsa jarri diete berriro herrialde garatuei.
|
|
2003
|
|
|
Hortaz, urgentziazko balantze hau behin behinekoa da, eta litekeena da datu errealak are gordinagoak izatea. Dena dela, orain berean esan dezakegu iaz 140 langile
|
baino
gehiago hil zirela Euskal Herri osoan honelako edo halako istripu laboraletan, 700 lagunetik gora zauritu zirela (nor larriago, nor arinago), eta 59.000 lagun baino gehiagok izan zituztela zauri arinak. Ezbairik gabe, eraikuntzako sektorean gertatu zen ezbehar gehien:
|
|
|
Ezbairik gabe, eraikuntzako sektorean gertatu zen ezbehar gehien: 30 langile
|
baino
gehiago hil ziren, eta beste hainbat dozena lagun zauritu ziren oso larri. Ezbeharren zergatiei dagokienez, esan behar da zenbat eta prekarietate laboral handiagoa, hainbat eta siniestralitate handiagoa gertatzen dela, eta, hain zuzen ere, subkontratazioak direla kausa, eraikuntzan hartzen duela gaina prekarietateak.
|
|
|
Horregatik, Ur Gezaren Nazioarteko Urtean akordioak egin behar dira edateko urik ez duten 1.200 milioi lagunentzat eta osasun neurri egokirik ez duten 2.400 milioi lagunentzat ur eta osasun arazoei aurre egiteko. Gainera, urtean hiru milioi pertsona
|
baino
gehiago hiltzen dira giza kontsumorako egokia ez den urak eragindako gaixotasunengatik. 2015 baino lehen, edateko urik ez duten pertsonen kopurua erdira murrizteko, Nazio Batuek, gobernuek eta gobernuz kanpoko beste erakunde batzuek Nazio Batuen Ingurumen Programak (NBIP) koordinatutako ekitaldi eta jarduera batzuk proposatu dituzte aurten.
|
|
|
Txertoetarako eta Immunizaziorako Aliantza Globalak (GAVI) eta Txertoetarako Funtsak (Seattle, Washington) iragarri dute “rotabirusaren” aurkako txertoa lortzeko plan bat jarriko dela abian, eta, urtero, 600.000 haur
|
baino
gehiago hiltzen dira garapen bidean dauden herrialdeetan. “Rotabirusa” birus kutsakorra da, eta haurren beherako larriaren kausarik garrantzitsuena da.
|
|
|
Ia bost milioi pertsona hiltzen dira urtero munduan tabakismoaren ondorioz. Tabakoak beste edozein gaixotasunek baino pertsona gehiago hiltzen ditu, eta Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) kalkulatzen du 2030ean 10 milioi herritar
|
baino
gehiago hilko direla urtero, erretzearen ondorioz. OMEko kide diren 192 estatuak astelehenetik aurrera bildu dira Genevan, Tabakoaren Kontrolerako Esparru Hitzarmenari (tabakismoaren aurkako nazioarteko lehen hitzarmena) buruzko azken negoziazioetan adostasun zabala lortzeko.
|
|
|
Erretzeari utzi nahi dioten lokalek eremu itxiak eduki dituzte erretzaileen eskura, eta zerga bereziak ordainduko dituzte. Frantzia Frantzian, tabakismo aktiboa 60.000 pertsona
|
baino
gehiago hiltzen da urtean, eta tabakismo pasiboa beste 2.500 edo 3.000 Hondamendi horren urteko finantza kostua 4.000 milioi eurotik gorakoa da, eta duela urte batzuetatik 20 milioi euro inguru daude prebentzioan, legeria oso murriztaileari laguntzeko. 1991tik, Frantzian debekatuta dago tabakoaren zuzeneko publizitatea irratian, telebistan eta prentsa idatzian.
|
|
|
Espainian, kasu gutxiago izaten dira, oro har, hamar pertsona baino gehiago (azken urteetan lau pertsona baino ez dira izaten). Hala ere, kaltetutako pertsonen %50
|
baino
gehiago hiltzen da. Ukitutako produktuak Toxina botulinikoaren transmisio bidea elikaduratik dator.
|
|
|
Garapen bidean dauden herrialdeetako egoera, FAOk eta analista ekonomikoek bat egiten dutenez, oso bestelakoa da. Planetako eremu deprimituenetan, kalkulatzen da urak eta elikagaiek transmititutako beherako gaixotasunek urtean bi milioi pertsona
|
baino
gehiago hiltzen dituztela, gehienak bost urtetik beherako haurrak. Kopuru hori paludismoari egotz dakizkiokeen heriotza kopuruaren parekoa da.
|
|
|
Hala eta guztiz ere animali exotikoak izaten dira kalte handienak pairatzen dutenak; ohianetan harrapatu eta garraiatzerakoan animali' ale' erdia
|
baino
gehiago hil egiten baitira, bidai baldintza gogorren ondorioz.. Baina guri, dendan loro kuttun bat ikusterakoan grazia egiten digu eta berdin zaigu soldata gastatzea horrelakoetan, baldin eta gure oparia bereziena den.
|
|
2004
|
|
|
Jende guztia harrapatzen duen epidemia bat, »panek oro esan nahi du, dena, guztia; eta demosek jendea». Joan zen mendean hiru pandemia bizi izan zituzten eta 1918 urteetan hedatu zen gripeak, adibidez, milioi bat pertsona
|
baino
gehiago hil zituen. Adituak seko beldurtuta daude, beraien ustez horrelako pandemia bat izango dugulako espero baino lehen.
|
|
|
Eulien %5
|
baino
gehiago hiltzen ez badira, espazioa garbi dago eta berriro erabil daiteke horrela.
|
|
|
Isunak 100 eta 500 pezeta bitartekoak izaten ziren, garai hartarako diru asko (Altaffaylla Kultur Taldea, 1986: 164). 14 Frontean hildako soldadu kopurua aurkitzeko zailtasunak izan ditut, 36
|
baino
gehiago hilko ziren. Nik kopuru hau Udaleko Aktetatik eta Epaitegiko Libro de defunciones etik atera dut.15 Baztango Udala, Akten Liburutik().
|
|
|
Giza kasuak Giza kutsaduraren lehenengo kasuak 1997an hauteman ziren Hong Kongen (Txina), non OMEk urte hartan 18 kasu baieztatu baitzituen “oilaskoaren gripea” pertsonetan, eta horietatik sei hil ziren. Orduan sortutako alarmak milioi eta erdi eskorta hegazti
|
baino
gehiago hil zituen (gehienak oilaskoak, baina baita ehunka ahate, antzar, galeperrak eta usoak ere). Eritasuna Hong Kongen agertu zen 2001eko apirilean, 1,2 milioi hegazti hiltzera behartuz; eta 2002ko otsailean.
|
|
|
Gainera, dio hondamendi horietako asko saihets daitezkeela, nahiz eta gaur egun munduko populazioaren ia% 75 “aldian behin lurrikara, zikloi tropikal, uholde edo lehorte baten eraginpean egon”. 1,5 milioi pertsona
|
baino
gehiago hil ziren fenomeno natural horien ondorioz 1980 eta 2000 bitartean; gehienak Koreako, Armeniako, Etiopiako, Hondurasko eta Sudaneko Errepublika Demokratikoan. Aberatsak eta pobreak Txostenaren ondorioetako batek dioenez, “benetan hiltzen duena pobrezia da, ez naturaren indarrak”; izan ere, azterlanaren datuek erakusten dutenez, heriotza tasak askoz handiagoak dira herrialde pobreetan aberatsetan baino, nahiz eta arriskua bera izan, arrisku naturalen eraginpean dauden pertsonen %11 baino ez da bizi herrialde pobreetan, nahiz eta herrialde horietan erregistratutako heriotza guztien %53 baino gehiago gertatu.
|
|
|
Joan den abenduaren 26an, lurrikara beldurgarri batek 40.000 lagun
|
baino
gehiago hil zituen, eta 100.000 inguru etxerik gabe geratu ziren Irango Bam hirian. Lurrikara gertatu eta bi hilabetera, bizirik suertatu direnek kanpadendetan bizitzen jarraitzen dute, eta oraindik hutsune asko daude berreraikuntzari buruz, Nazio Batuen Albiste Agentziaren (IRIN) arabera.
|
|
|
Hala ere, badira salbuespenak, hala nola Bangladesh, Etiopia, Maroko, Nepal eta Yemen, non jaioaurreko bisita bakarra egiten duten emakumeen ehuneko handi samarrak baitaude. Mundu mailan, haurdunen %70era iristen ez den arretarekin, heriotza tasa 440 emakumekoa da 100.000 jaiotzako; horrek esan nahi du urtero 500.000 emakume
|
baino
gehiago hiltzen direla munduan, haurdunaldiarekin eta erditzearekin lotutako arazoengatik. Arazo horietako asko arreta egokiarekin saihets daitezke.
|
|
|
Gaur egun, oraindik ere, Indian eta Bangladeshen, milaka lagun salbatzen saiatzen dira, kutsatutako ura edan eta janari ustelak jan ondoren gaixorik erori direnak. Bestalde, Asiaren hegoaldeko uholde okerrenak baretzen dituzte 15 urtean, eta 1.350 pertsona
|
baino
gehiago hil dira. Ia 5.000 mediku talde jarri dira Bangladeshen, asko ontzietan, gaixotasunei aurre egiteko.
|
|
|
Arazoa da urruneko eremuetan jende askok ez duela lortzen ospitalera garaiz iristea, bidaiatzeko distantzia luzeak eta garraiobide txarrak direla eta. Uholdeek 1.350 pertsona
|
baino
gehiago hil dituzte Asiako hegoaldean, horietatik 660 inguru Bangladeshen eta gainerakoak Assam eta Bihar indiar estatuetan, arduradun ofizialen arabera. Hamabost urteko uholde okerrenek 10 milioi pertsona inguru utzi dituzte etxerik gabe Bangladeshen, eta beste 20 milioi pertsonak jasan dituzte herrialdeko 64 administrazio barrutietatik 43tan.
|
|
|
Estatinak berriro jartzen dira munduan. Duela hiru urte, lehen orrialdeetara eta albistegien azaletara jauzi egin zuten familiako kide bat, “Lipobay”, munduan berrogeita hamar pertsona
|
baino
gehiago hiltzearekin lotuta zegoela jakin zutenean. Orain, kolesterolaren aurkako substantzia horiek hiesaren aurkako tresna merkeak eta eraginkorrak izan daitezke.
|
|
|
3.000 zisne
|
baino
gehiago hil dira Txileko erreserba natural batean
|
|
|
Ekologistek, politikariek eta albaitariek salatu dute 3.000 zisne
|
baino
gehiago hil direla kutsaduragatik. Guztira, 6.000 zisne hiltzen dira Txileko hegoaldeko Valdivia hiriko erreserba natural batean.
|
|
|
Kalte itzulezina Baquedanok esan zuen begi bistakoa zela zelulosazko landareak hondakin likidoak deskargatuko zituela Gurutzeta ibaian, eta inguruko flora eta fauna kaltetuko zituela, “baina okerrena da kaltea itzulezina dela eta beste espezie batzuetara zabalduko dela ur kutsatuak kontsumitzeagatik”, azpimarratu zuen. Jorge Ruiz albaitariaren arabera, Valdiviako basa bizitza eta ornitologoa ikertzen aritzen da, landarea martxan jarri zenetik “hegaztietan aldaketak ikusi dira eta azken hilabeteetan erreserban zeuden 6.000 zisnetik 3.000
|
baino
gehiago hil dira”. Une honetan, Nekazaritza eta Abeltzaintza Zerbitzuaren eta Ingurumenaren Batzorde Nazionalaren txosten baten zain gaude, plantako hondakinek inguruko ekosisteman duten eraginari buruz.
|
|
|
Duela bi aste, milaka pertsona joan ziren hiriko kaleetan barrena, erreserba naturalean gertatzen ari den hondamendi ekologikoagatik protesta egiteko. Egunero hamabost zisne
|
baino
gehiago hiltzen dira erreserba horretatik.
|
|
|
Zehazki, 500 milioi pertsona baino gehiago daude Afrikan malariaz kutsatuta. Horietatik milioi bat
|
baino
gehiago hiltzen dira urtero, gehienak haurrak, bereziki Saharaz hegoaldeko Afrikan eta Asian. Konpainia farmazeutiko handiak sendagaia kostu-prezioan saltzen ari diren arren garapen bidean dauden herrialdeetan, garestiagoa da artemisinina eta malariaren kontrako beste sendagai batzuk konbinatzea, horiek ere beharrezkoak baitira tratamenduan.
|
|
2005
|
|
|
Ez dut hegoaldeko datu zuzenik baina badakit 2002 urtean 194 jendek beren buruaz beste egin zutela, bideko istripuetan 170 hil izan zirelarik. Hor ere bidetan
|
baino
gehiago hil, biziaz etsiturik. Ez dukete tripako min txarra horretaratzeko.
|
|
|
Esparru horretan, Osasun Sailak Tabakismoari Aurrea Hartzeko Legearen Aurreproiektua jarri du abian, saltzeko, kontsumitzeko, publizitatea egiteko, sustatzeko eta babesteko debekuak eta mugak ezartzen dituena. Espainian, urtean 50.000 pertsona
|
baino
gehiago hiltzen dira tabakoaren ondorioz 35 urtetik gorakoen %16, hiesa, alkohola, legez kanpoko drogak eta zirkulazio istripuak baino gehiago.
|
|
|
Arraste sareen bidezko arrantzak 2.000 izurde
|
baino
gehiago hiltzen ditu urtero Mantxako kanalean
|
|
|
Arraste sareen bidezko arrantzak 2.000 izurde
|
baino
gehiago hiltzen ditu urtero Mantxako Kanaleko uretan, Baleak eta Izurdeak Kontserbatzeko Elkartearen arabera. Izan ere, Ingalaterra eta Frantzia arteko lupia arrantza amaitzeko eskatu du, bestela zetazeo horiek desagertzeko arriskuan baitaude.
|
|
|
Horrez gain, adierazi dute banketxe barruan eta kanpoan dirua lortzeko asmoa dutela, sektore publikoak eta pribatuak barne. Munduko Bankuaren datuen arabera, malaria eltxo baten ziztadak eragindako gaixotasuna da, eta urtean milioi bat pertsona
|
baino
gehiago hiltzen ditu. Gainera, beste asko gaixotzen dira, gehienak bost urtetik beherako haurrak.
|
|
|
Osasunerako Mundu Erakundeak (OME) eta Haurrentzako Nazio Batuen Funtsak (UNICEF) txertaketaren bidez prebeni daitezkeen gaixotasunei aurre egiteko mundu mailako estrategia berri bat hartzeko konpromisoa hartu dute. Gaixotasun horiek urtero 2 milioi pertsona
|
baino
gehiago hiltzen dituzte, horietatik bi heren haur txikiak. Estrategia horrek “Immunizazioaren Munduko Ikuspegia eta Estrategia (VEMI) ” du izena, eta aldia hartzen du.
|
|
|
Espainiako Kontsumitzaile eta Erabiltzaileen Konfederazioak (CECU) ohartarazi du jostailu flotatzaileak ez direla behar bezala erabiltzen, eta gomendatu du kontu handiz ibili behar dela haurrekin uretan; izan ere, urtean 60 adingabe
|
baino
gehiago hiltzen dira itotzeagatik, eta horietatik %80 instalazio pribatuetan erregistratzen dira. CECUk gogorarazten du Espainian 580.000 igerileku daudela, eta horietatik 500.000 erabilera pribatukoak direla.
|
|
|
Izan ere, aditu batzuek jakinarazi dute hegazti migratzaileek Errusiatik Azerbaijanera, Iranera, Irakera, Georgiara, Ukrainara eta Mediterraneoko herrialdeetara zabal dezaketela birusa datozen hilabeteetan, hegazti horiek Siberiatik egiten dituzten ibilbideak aztertu ondoren. Cheliabinsk eskualdeko gobernadoreordeak ziurtatu du joan den asteburuan berrogeita hamar bat eskorta hegazti hil zirela; Larrialdi Ministerioko bozeramaile batek, berriz, atzo baieztatu zuen Kurgan eskualdean, baita Uraletan ere, birusak 3.000 hegazti
|
baino
gehiago hil dituela eta beste 4.600 hil egin behar izan dituztela. Atzo jakin zen, halaber, Altaiko lurralde autonomoan, Siberian, hegaztien heriotza masiboa gertatu dela gutxienez 13 barrutitako herrixketan.
|
|
|
Hori dela eta, askotan, biktimak beraiek jartzen dituzte. Horren ondorioz, urtero 26.000 pertsona
|
baino
gehiago hiltzen dira edo mutilazio traumatikoak izaten dituzte, eta horietatik, estatistikek adierazten dutenez, pertsonen kontrako minetako biktimen %90 zibilak dira eta horietako asko haurrak. Hain zehaztasunez diseinatutako eta milaka lekutan sakabanatutako armak egoteak laborantza lurretan, ureztatze kanaletan, zentral elektrikoetan eta errepideetan sartzea eragozten du.
|
|
|
Egun berezi honen helburua da gizartea egoera horren aurrean kontzientziatzea eta zainketa aringarrietan espezializatutako unitateak garatzeko funtsak lortzea. Urtero berrogeita hamar milioi pertsona
|
baino
gehiago hiltzen dira munduan, %80 garatzen ari diren herrialdeetan, mina kontrolatzen duten botikak edo oinarrizko zainketak jasotzeko aukerarik gabe, Osasunaren Mundu Erakundeak eta nazioarteko beste agentzia batzuek diote zainketa aringarria funtsezko elementua dela laguntza klinikoan. “Gizarte baten kalitatea bizitzaren amaieran pertsonak zaintzeko moduaren bidez neur daiteke”, esan zuen Centenok.
|
|
2006
|
|
|
Hildako israeldarrak 163 izan dira (tartean, 119 militar), zaurituak 1.750 eta ihesi joandako zibilak 500.000 Hezbolak zenbat gizon galdu dituen ez dago argi: erakundeak berak 74ren heriotza aitortu du eta Israelgo armadak dio 500
|
baino
gehiago hil dituela.
|
|
|
Hala ere, Trafiko zuzendariaren iritziz, “bide egokian gaude, denok bat kontzientziazioa handitu egin dela eta sentiberatasunez egin duela”. “Gizarteak ezbeharren aurkako borrokaren alde egiten duenean, ez dago atzera egiterik; ezin da itzuli 80ko hamarkadako indizeetara, egun horietan 300 pertsona
|
baino
gehiago hiltzen baitziren”. Trafiko Saila “kontrolean eta zaintzan ahalegin bat egiten ari dela” esateaz gain, Nafarroak adierazi zuen Gobernuak bide segurtasunaren arloan abian jarritako ekintzek “denborarekin emaitzak eman behar dituztela”.
|
|
|
Gainera, hiru kilometroko babes eremu bat ezarri behar dute kaltetutako lekuaren inguruan, eta zaintza eremu bat, ehiza debekatuta dagoen leku biribila, hamar kilometroan; kontrol gehiago egin behar dira; hegaztiak eremu babestuan konfinatu behar dira; haragi freskoa eremu horretatik kanpo saltzeko debekua ezarri behar da, produktuak aldez aurretik kontrolatu ezean; eta gaixotasunak kaltetutako hirugarren herrialdeek inportatzeko mugak ezarri behar dira. 2005 urtean, adituek aldaketa handiak ikusi dituzte animalien gaixotasunaren epidemiologian eta birusa beste herrialde batzuetara zabaldu da, eta horrek arriskua areagotzen du, ernamuinak ugaritu egin baitira hartutako kontrol neurri sendoak gorabehera; besteak beste, 140 milioi hegazti
|
baino
gehiago hil dira. Espero zuten egoera ikusita, Europar Batasuneko agintariek eta estatu kide guztietako agintariek lasaitasuna eskatzen diete kontsumitzaileei, eta gogorarazten diete hegaztia eta haren eratorriak ez direla arriskutsuak beren osasunerako, Italian gertatu den bezala, haien kontsumoa izugarri jaitsiko ote den beldur baitira.
|
|
|
Atzo aurkeztutako Europako azterlan baten arabera, 1.500 pertsona inguru hil ziren Espainian, tabakoak askatzen duen kea nahi gabe arnasteak eragindako gaixotasunen ondorioz. Lan horren ondorioa da urtero EBn 19.000 pertsona
|
baino
gehiago hiltzen direla biriketako minbizia, gaixotasun kardiobaskularrak, garuneko isuriak eta zigarroen kearen eraginpean egoteari lotutako arnas patologiak direla eta. Kopuru horiek kalkulatzeko, formula bat aplikatu da, eta formula horretan kontuan hartu dira nahi gabe kea arnasteak ekar ditzakeen eritasunen kopurua, eragindako biztanleriaren ehunekoa eta arrisku hori.
|
|
|
Gehienek (1.200 inguru) etxean jasan zuten tabakoaren eraginpean egotea, eta 300 inguru lanean. EBn, 10.000 erretzaile pasibo
|
baino
gehiago hil ziren 2002an gaixotasun kardiobaskularren ondorioz, 6.000 bat garun isuri, 1.500 birika patologia baino gehiago eta 1.200 arnasketa gaitz inguru. Tabakoaren aurkako politikak “Kerik gabeko espazio baten aldeko elkarteak” egindako dokumentuan, tabakismoaren aurka estatu kideetan aplikatutako politiken eragina ere aztertzen da.
|
|
|
Horregatik, ikertzaileek, mediku espezialistek eta epidemiologoek azpimarratzen dute beharrezkoa dela gaixotasunaren jatorrian zerikusia izan dezaketen arrazoiak identifikatzea. The Lancet medikuntzan ospe handiena duen argitalpenetako baten arabera, minbiziak eragindako heriotzak zazpi milioi
|
baino
gehiago hiltzen dira urtean, eta horietatik heren bat, bi milioi eta erdi inguru, saihets litezke. Berriki egindako azterlan baten arabera, tabakoaren eta alkoholaren gehiegizko kontsumoa saihets daitezkeen «bederatzi faktore»en zerrendan dago.
|
|
|
“Klima aldaketa ez da biharkoa, atzokoa da: 2003ko bero boladak 30.000 pertsona
|
baino
gehiago hil zituen Europan” esan zuen José Manuel Morenok, Gaztela Mantxako Unibertsitateko biologoak eta Ingurumen Ministerioak fenomeno horrek Espainian duen eraginari buruz egindako txostenaren koordinatzaileak. Lan horren bidez, EAEko batez besteko tenperaturaren igoera, 2100 urtearen inguruan, zazpi gradu igo da gehienez, eta ohartarazi da prezipitazioak asko murriztuko direla, nahiz eta klima aldaketaren ondorioak seguruenik txikiagoak izango diren itsasertz osoan.
|
|
|
Erresuma Batuko, Australiako eta Seychelles uharteetako ekologoak ondorio horretara iritsi ziren, 1995 eta 2005 bitartean, koralezko arrezifeen 50.000 metro koadroko azaleran 21 leku aztertzean. 1998an, Indiako Ozeanoan, Seychelleetan koralen %90
|
baino
gehiago hil zituen berotzeak epe luzean izan zuen eragina erakusten duen lehen txostena da. Halaber, erakusten du arrezife horietako asko ez zirela berreskuratu, eta asko algek estalitako hondakin bihurtu zirela, zientzialariek diotenez.
|
|
|
Eta, jakina, gizakiak. 2004ko urtarrilaz geroztik, hegaztien 208 gripe kasu inguru izan dira, eta erdiak
|
baino
gehiago hil dira. H5N1 birusaren inpaktua arinduko duen prebakuna garatzen ari dira ikerketak H5N1 anduiaren arriskua da berria dela:
|
|
|
Gene bakar bateko mutazioek infekzio onbera baten hiesaren birusa tximu eta tximinotan bihur dezakete 25 urtean 25 milioi pertsona
|
baino
gehiago hil dituen pandemia global bat, ikertzaile talde batek ziurtatu duenez. Gizakiaren birusak sistema immunea tximinoetan eta tximinoetan babesten zuen ezaugarri genetikoa galdu duela dirudi, txosten zientifikoaren arabera.
|
|
|
Birusa aldatuz joan da 2003an Korean lehenengo kasuak agertu zirenetik. Bere ezaugarri nagusiei eutsi die 150 milioi hegazti
|
baino
gehiago hiltzen zituen bitartean, baina Asiako hego ekialdean aurrera egin ahala, Errusia, Iran, Turkia, Europa eta Afrika aldatu egin dira. Nigerian bost kate aurkitu dira, H5N1 beraren ezaugarri desberdinekin.
|
|
|
Hilabeteka, urtarrilean 282 pertsona hil ziren errepideetan (2005eko urtarrilean baino %11, 5 gehiago); otsailean, 195 (%22 gutxiago); martxoan, 254 (%7 gutxiago); apirilean, 255 hildako (%2, 4 gehiago); maiatzean, 274 pertsona hil ziren, aurreko urtean bezala; eta ekainean, 265 pertsona hil ziren (%5, 4 gutxiago). Azken 10 urteetan, uztailean, Espainiako errepideetan 300 pertsona
|
baino
gehiago hil ziren, 2000ko uztailetik 2005eko uztailaren 342 arte. Berrogei pertsonak galdu zuten bizitza oporretako irteera eta itzulera operazioan, aurreko urtean Trafiko Zuzendaritzak martxan jarri zuen dispositibo berean errepideetan izan zen hildakoen kopuru bera.
|
|
|
Asiako H5N1 andui hilgarriaren azken eta hamaseigarren biktima Uthai Thani probintzian bizi zen 27 urteko gaztea da, Bangkoketik gertu. Orain arte, Thailandian 63 milioi hegazti
|
baino
gehiago hil dira 2004aren hasieran epizootia hegazti aziendak sarraskia egiten zuela onartu zenetik. Vietnam eta Thailandia izan ziren 2003ko abenduan Hego Korean agertu ondoren hegazti gripea zabaldu zen lehen herrialdeetako bi.
|
|
|
Cristina Narbona Espainiako Udalerrien eta Probintzien Federazioarekin (FEMP) lankidetza hitzarmen bat sinatzen parte hartu zuen, natur ondarea, intereseko habitatak edo paisaia zaintzeko. Ministroak gogorarazi zuenez, 16.000 pertsona
|
baino
gehiago hiltzen dira “trafiko edo lan istripuetan”. Narbonak adierazi zuen, atmosferaren kutsadurari dagokionez, Airearen Kalitateari buruzko Legea aztertzen ari dela, “kutsadura modu sistematikoan ebaluatzera behartzen duten eskakizunak Europan aplikatzeko”.
|
|
|
Espainian, WWF/ Adena erakunde ekologistak ohartarazi du, adibidez, klima aldaketak, prezipitazioak gutxitzeak eta erradiazio ultramorearekiko esposizioak espezie askoren heriotza areagotu dezaketela Doñanan, Europako biosferaren erreserba handienean. Era berean, Ornodunen Kontserbaziorako Elkarteak (SCV) gogorarazten du Espainian 30 milioi animalia
|
baino
gehiago hiltzen direla harrapatuta; horietatik bederatzi milioi anfibioak dira eta beste lau milioi narrastiak. Joera hori aldatzeko, zientzialariek, planetako ingurumen arazo larrienen aurkako ekintzak planteatzeaz gain, espezie asko gatibutasunean haztearen alde egiten dute, horrela espezie horietako batzuk beren egoera kritikotik ateratzea lortu baita.
|
|
|
Bost urtean 5.500 ale
|
baino
gehiago hil dira birus honen ondorioz
|
|
|
atxilotuak zertan zebilen aitortzen bazuen, aitortu zuelako; aitortzen ez bazuen, aldiz, aitor zezan. Ez omen zen haren eskutatik pasatutako inor libratzen, iheslari eta erresistente bat
|
baino
gehiago hil omen zitzaion esku artean. Hala ere, bere basakeriek ba omen zuten nola halako hierarkia bat:
|
|
2007
|
|
|
Obra horien autoreak duela 70 urte
|
baino
gehiago hil zirenez, musika kanona ordaintzeko obligaziotik at daude, jabetza publikoko ekoizpenak direlako, indarrean dagoen Jabetza Intelektualaren Legeko 26.
|
|
|
errepideetan urtero urtero ehun txirrindulari
|
baino
gehiago hiltzen dira.
|
|
|
Ameriketako Estatu Batuetako Armadak aste honetan ustezko 40 ekintzaile
|
baino
gehiago hil dituztela jakinarazi zuen atzo.
|
|
|
Ameriketako Estatu Batuetako Armadak atzo jakinarazi zuen[ (EZEN) aste honetan ustezko 40 ekintzaile
|
baino
gehiago hil dituztela].
|
|
|
Ameriketako Estatu Batuetako Armadak atzo jakinarazi zuen[ (EZEN) ustezko 40 ekintzaile
|
baino
gehiago hil dituztela aste honetan].
|
|
|
Ameriketako Estatu Batuetako Armadak aste honetan ustezko 40 ekintzaile
|
baino
gehiago hil dituztela jakinarazi zuen atzo.
|
|
|
Bost urtetik beherakoen heriotza tasa ez da bi herenetan murriztuko 2015erako, 2045erako baizik. Halaber, esan zuen urtero 500.000 emakume
|
baino
gehiago hiltzen direla erditzean, eta, ildo horretatik, zehaztu zuen ez dela lortuko 2015erako amen heriotza tasa hiru laurden murriztea. Vaquerizok azaldu zuenez, 2015erako ere ez da lortuko lehen hezkuntza unibertsala, eta ez da lortu genero berdintasuna eta emakumearen autonomia 2005ean.
|
|
|
Japoniak urteak daramatza teknologia garbiagoak ezartzen, Minamata badiaren hondamendiaren ondoren. 1950eko eta 1960ko hamarkadetan mila pertsona
|
baino
gehiago hil ziren merkurioarekin pozoitutako arraina irentsi ondoren. Espainiaren kasuan, instalazio horietako arduradunek konpromiso bat sinatu dute MMArekin, emisioak pixkanaka murrizteko eta 2011n teknologia berrietara birmoldatzeko planak aurkezteko.
|
|
|
Azterlan baten arabera, 36 urtetik beherako langileen erdiek
|
baino
gehiagok hilean 900 euro baino gutxiago kobratzen dute Espainian.
|
|
|
Langile Komisioen (CC.OO.) azterketa Kantabriatik begiratuta, 36 urtetik beherako langileen% 52k
|
baino
gehiagok hilean 900 euro baino gutxiago kobratzen du Espainian. Egoera hori are nabarmenagoa da Kantabrian, Kantabriako langileen soldatak batez bestekoak baino txikiagoak direlako, iturri beraren arabera.
|
|
|
Epidemiologoen arabera, datozen 50 urteetan biztanleriaren zahartze progresiboak zenbait patologia kroniko dituzten pertsonak ekarriko ditu. Gaur egun, datuek adierazten dute urtero 35 milioi pertsona
|
baino
gehiago hiltzen direla aldi berean jasandako gaixotasun kroniko baten edo batzuen ondorioz. Eta datuak ez dira batere pozgarriak:
|
|
|
Beraz, Gurutze Gorriak eltxo sareak zazpi milioi umeri banatzea pentsatu du, 2006an lortutako emaitza onei jarraiki. Urte horretan, 174.000 lagun
|
baino
gehiago hil ziren malaria bidez. Malaria agerian uztea Hala, Gurutze Gorriaren ordezkariak azpimarratu du kanpainaren helburua ez dela funtsak lortzea, baizik eta malaria “ikusaraztea”, gizarteak galdu egin baititu, besteak beste, txertoen itxaropenak sortu dituen “sentimendu faltsuagatik”. Ekimenak aurreikusten dituen ekintzen artean, honako hauek daude:
|
|
|
Ez betetzeak isuna ekarriko du eta gidabaimenaren hiru puntu galtzea. Hurrengo urteetako zifrek adierazten dute Espainian 14 urtetik beherako 120 haur
|
baino
gehiago hiltzen direla zirkulazio istripuen ondorioz, eta 6.000 baino gehiago zauritu direla, horietatik 855 larriak.
|
|
|
Hala, galera ekonomikoen %90 desnutrizioarekin lotutako gaixotasunek eta hezkuntza maila apalek eragindako hilkortasunaren eragin handiagoak eragiten ditu. 24.000 haur
|
baino
gehiago hil ziren 2004an goseak ikertutako herrialdeetan, eta horien erdiak Guatemalan erregistratu ziren. Eskualdean pisu gutxiko 880.000 haur daude, 5 urtetik beherakoen %14 Gainera, kopuru horiek “kontserbadoreak” dira, bai gosearen ondorio ekonomikoei dagokienez, bai arazo horrek etorkizunean izango duen kostuari dagokionez, autoreen arabera, gosearen aurka borrokatzea “negozio ona da guztiontzat”.
|
|
|
Zifrak, berriz ere, suntsitzaileak dira: Elefante zuri baten bi letaginen gehienezko pisua 60 kilokoa dela kontuan hartuta, kontrabandistek 23.000 elefante
|
baino
gehiago hil zituzten, hau da, Afrikako populazioaren %5 Era berean, Wasser ek dio elefante zuriak desagertzeak kalte larria eragingo liokeela gainerako habitatari, beste espezie batzuentzat funtsezko animalia baita. Ikerketaren arduradunaren arabera, egoera horri aurre egiteko modurik eraginkorrena kontrabandoaren jatorri berera joatea da, nazioarteko merkatura iristea lortzen badu oso zaila baita hura errotik ateratzea.
|
|
|
Darfur Eskualde horrek lau urteko istiluak izan ditu Sudango armadaren, matxinatuen eta Janjaweed gobernuaren aldeko milizien artean. Guztira, 200.000 pertsona
|
baino
gehiago hil dira eta bi milioi joan etorri inguru erregistratu dira. NBEko Segurtasun Kontseiluak Afrikako Batasunaren eta Nazio Batuen arteko bakeari eusteko operazio bateratu batekin parte hartzen du Darfurren (UNAMID).
|
|
|
Ikertzaileak adierazi zuenez, 2009ko udaberrian, beranduenez, malariaren aurkako txertoa izango du prest, eta horren bidez kutsagarrien %95 baino gehiago aurreztuko da. Gaur egun, urtean hiru milioi pertsona
|
baino
gehiago hiltzen dira malariatik munduan, kutsatzen diren 515 milioi pertsonetatik, eta, ondorioz, heriotza tasa %1 ingurukoa da. Gainera, tuberkulosiaren eta sistema linfatikoko minbizi baten (Burkitt en linfoma) aurkako txertoak ikertzen ari da orain.
|
|
|
Hala eskatzen duten erkidego mugakideek (baita Kataluniak ere) beren azienda mihi urdineko 1 serotipoaren kontra txertatu dute, detektatutako gunea kontrolatzeko. Galera larriak Ardien katarro sukarrak 75.000 ardi
|
baino
gehiago hil ditu Andaluzian Hasierako txertaketaz gain, abereek lehen inokulazioa egin eta 15 egunera oroigarri dosi bat hartu behar dute, eta sei hilabete geroago beste injekzio bat. “Txertoa jarrita, gaixotasuna desagertu egiten da.
|
|
|
Adituek azken urteko behi aziendaren inportazio zentsuaren azterketa osoa egin behar dute, eta kaltetutako eremuetako azterketa klimatologikoa egin, gaixotasuna transmititzen duen eltxoaren hedapena eragin duten haize nagusiak ezagutzeko. Alerta maximoa Andaluzian 75.000 ardi
|
baino
gehiago hil dira Andaluzian, ardi katarroaren sukarra dela eta. Sukar horrek 36.000 ustiategiri eragiten die, Judit Anda Nekazaritzako eta Abeltzaintzako Ekoizpeneko zuzendari nagusiak atzo esan zuenez, Madrilen egin zen Rasveko bileran parte hartu ondoren.
|
|
|
Bukatu berri den denboraldian sunbildarrek 50 basurde
|
baino
gehiago hil dituzte
|
|
|
Horren froga dugu denboraldi batean hiltzen diren basurdearen kopuruak. Sunbillan adibidez, aurten 50
|
baino
gehiago hil dituzte. Azpimarratzekoa da ere urtetik urtera handitzen ari den orkatzen kopurua gure eskualdean.
|
|
2008
|
|
|
Kenyak iazko abenduaren 27ko hauteskundeen ondoren kaosean murgildua dirudi. Poliziaren eskuetan, bi hautagai nagusien jarraitzaileen arteko liskarretan edo tribuen arteko mendekuetan, mila herritar
|
baino
gehiago hil dira. Nola iritsi da horretara Afrikako paradisutzat saltzen zena. Zer gertatzen da Kenyan?
|
|
|
Ez zekiten zer gertatuko zitzaien. Ordurako, azken 20 urteetan 22 itsaspeko galdu izan ziren mundu guztian, eta ondorioz, 1.000 gizon
|
baino
gehiago hil.
|
|
|
Piyushen amak arrozaren metodoa erabili zuen. Praktika hori zenbait herrialdetan arrunta da eta kalkulatzen da jaioberrien artean urtero milioi bat neskato
|
baino
gehiago hiltzen direla, neska izate hutsagatik.
|
|
|
Unicefek ohartarazi du 5 urtetik beherako 26.000 haur
|
baino
gehiago hiltzen direla egunero, saihets daitezkeen arrazoiengatik
|
|
|
Klimaren ondoriozko larrialdiak Oxfamen arabera, Asiako hegoaldeko hondamendien giza kostua eta kostu ekonomikoa “izugarria da”. 2004an, Cachemirako tsunamiak eta lurrikarak 120.000 pertsona
|
baino
gehiago hil zituzten, eta milioika pertsona etxerik gabe utzi zituzten. Iazko uholdeek 30 milioi pertsonari baino gehiagori eragin zieten Bangladesh, India, Pakistan, Nepal eta Sri Lankan.
|
|
|
Txostenaren gai nagusia, 2008 urteari dagokiona, bost urtetik beherako haurrek mundu osoan bizirauteko dituzten desberdintasunak murriztea da. Hala, haur pobreenak haur aberatsenak
|
baino
gehiago hiltzen dira. Aztertutako 55 herrialdeetatik 12tan, haur pobreenek aberatsenek baino bizpahiru aukera gehiago dituzte hiltzeko.
|
|
|
Horietatik %35, 7k uste du kafetegietan egoten dela denbora gehien zigarroen hezetzeko. FYC erdiak kalkulatzen du Espainian urtean 54.000 pertsona
|
baino
gehiago hiltzen direla tabakismo aktiboagatik eta pasiboagatik, 6.300 baino gehiago.
|
|
|
“Hala ere, hutsune horiek gorabehera, herritarren %53k, gutxienez, arnasten du aire kutsatua, hau da, legezko mugak edo OMEk gomendatutakoak gainditzen dituen airea”, gehitu du. 16.000 heriotza Ecologistas en Acción elkarteak gogorarazi du, Ingurumen Ministerioaren datuen arabera, airearen poluzioa 16.000 pertsonaren bizitza dela urtean Estatu osoan, eta zirkulazio istripuetan lau aldiz
|
baino
gehiago hiltzen dela. “Partikula esekiak (PM10) dira kutsatzaile problematikoenak:
|
|
|
miguel ugalde Zer gertatzen da matematikarako talentu berezia duten haurrekin estimulatzen ez badira? Galdera hori egin zuen duela hamar urte
|
baino
gehiago hil zen Miguel de Guzmán irakasleak, Zientzien Errege Akademiako Analisi Matematiko eta Akademikoko katedradunak. Erantzuna ez zen batere pozgarria; izan ere, ikasle horiek, arreta egokia izan gabe, beren eskola urteak igaro zitezkeen tratamendu egokirik ez izateagatik oharkabean edo zapuztuta; hala ere, matematikari on gisa, Guzmanek arazoari irtenbidea aurkitu zion:
|
|
|
Egunero, 2.000 haur
|
baino
gehiago hiltzen dira munduan, nahigabeko edo ustekabeko lesioengatik, eta dozenaka milioi sartzen dira urtero, lesioak dituztela eta, sarritan, ezinduak uzten dituzte bizitza osorako. Hori ondorioztatzen da Munduko Osasun Erakundeak (OME) eta Haurrentzako NBEren Funtsak (Unicef) egindako Haurren Lesioen Prebentzioari buruzko Munduko Txostenetik.
|
|
|
Pakistanen ere, azken urte honetan, atentatu suiziden ondorioz 1.100 pertsona
|
baino
gehiago hil dira.
|
|
|
Sindikatu abertzaleen arabera, honezkero 50 langile
|
baino
gehiago hil dira Euskal Herrian aurten. ELAren irudiko, istripuan zenbait ezaugarri jakin biltzen dira azpikontrata, etorkina edo bi hilabeteko antzinatasuna, baina arrazoiei heltzeko «utzikeria erabatekoa» izatea egotzi die administrazio publikoari eta enpresaburuei.
|
|
|
Ez da harritzekoa Elkanoren historia kontatu dutenek Cisnerosekin batera zertan ibili zen isildu edo ezkutatu nahi izatea orain arte. Izan ere, Francisco Jimenez Cisneros, inkisizioak izan zuen agintari ankerrenetakoa izan zen Erdi Aroan, eta Elkanok parte hartu zuen Oran hiriaren konkistan soilik 4.000 mairu
|
baino
gehiago hil zituzten, betiere historialari espainiarren arabera.
|
|
|
Laurak Totenkopf Sturmbann Burezurraren Batailoia taldeko kide izan zirela eta 1942 eta 1945 urteen artean Mauthausengo, Sachsenhausengo eta Flossenbergeko kontzentrazio esparruetan ardurak izan zituztela salatu dute. Kontzentrazio esparru horietan milaka espainiar eta dozenaka euskaldun kartzelatu zituzten, eta erdia
|
baino
gehiago hil ziren.
|
|
|
Iturriak gorabehera, Mozambiken 70 lagun
|
baino
gehiago hil ditu kolera piztaldiak, eta ehunka lagun kutsatu. Zimbabwen, gutxienez, 36 heriotza eragin ditu ere aipatzen dituzte, eta Hegoafrikan gaitza zabaldu dela onartu arren, oraindik inor ez dela hil jakinarazi dute.
|
|
|
1994 Karamai (Txina) hirian, laurehun pertsona
|
baino
gehiago hil ziren sute baten ondorioz.
|
|
|
Israelek 200 lagun
|
baino
gehiago hil ditu Gazan
|
|
|
Gazaren aurkako oldarraldia hasi du, eta herenegun blokeoa arindu izana Hamas nahasteko amarrua zela aitortu. Atzo, 200 palestinar
|
baino
gehiago hil zituen airez Gazako hiri jendetsuenak bonbardatuta. Gaza Hirian, Rafan eta Khan Junisen gutxienez 30 misil jaurtita Hamasen egoitzak eta segurtasun alorreko eraikinak erabat suntsitu zituen.
|
|
|
2008ko abenduaren 27a. Israelen azken erasoan 200 palestinar
|
baino
gehiago hil zituzten.
|