|
2006
|
|
|
EUSTATek emandako datuak
|
baino
ez baditugu aztertzen ere, EAEko euskaldungoa Euskal Herri osoan duen pisu demografikoa jakinda bertan antzemandako joerak, oro har, baliagarriak direlakoan gaude. Gure datu iturriak, beraz, zuzenak izan dira, 1981, 1986 eta 1991ko Zentsu/ Udal Erroldetatik atereak hain zuzen ere.
|
|
2008
|
|
|
Horien artean 2.261 hizkuntzek
|
baino
ez dute adierazpen idatzia, eta 300 hizkuntzetan bakarrik kontsultatu daitezke hiztegi elektronikorik. Euskara 300 hizkuntza horien tropelean dabil, eta areago, IKT eta hizkuntza teknologiako produktuak aztertuta ziur euskara sartuko litzakeela lehenengo 100 hizkuntzen artean, agian lehenengo 50 hizkuntzen artean ere bai. batean klik egitea besterik ez dago proposatutako bilaketa horietan aurrera jarraitzeko.
|
|
|
Yourdictionary.com gunean azaltzen den bezala, munduan 6.800 hizkuntza omen dago. Horien artean 2.261 hizkuntzek
|
baino
ez dute adierazpen idatzia, eta 300 hizkuntzetan bakarrik kontsultatu daitezke hiztegi elektronikorik. Euskara 300 hizkuntza horien tropelean dabil, eta areago, IKT eta hizkuntza teknologiako produktuak aztertuta ziur euskara sartuko litzakeela lehenengo 100 hizkuntzen artean, agian lehenengo 50 hizkuntzen artean ere bai.
|
|
|
Azken irizpide hau kontutan harturik, oso gutxi dira Euskal Herrian bertsio elektronikoa
|
baino
ez duten komunikabideak. 1997ko udan sortu zen Gorka Jagobe Palazio Euskal Herriko Unibertsitateko irakaslearen Basque Media Mirror izeneko hilabetekaria.
|
|
2010
|
|
|
Gure zientzia gaztea da. Soziolinguistikak mende erdi
|
baino
ez du. Eta hizkuntzen berreskurapeneta normalizazio prozesuek, are gutxiago. hizkuntza eskubideak eta estatuak hizkuntza horiekiko dituen betebeharrak ezartzeko, espainiak askatasun osoz onartu dituen nazioarteko konpromisoen arabera. bai espainiako panorama politikoan inoiz tokirik izan ez duen hizkuntzen lege horri dagokionez, bai aipatutako zazpi arlo horietan hartu beharreko neurri zehatzagoei dagokienez, nire aurreko lan batean proposatzen dudanari lotzen natzaio (ikus El euskera en la CAV (2009):
|
|
|
errepara diezaiogun, esate baterako, eskualde horietako funtzionarioei, oro har ez baitute euskara jakiteko betebeharrik. bigarren taldea euskaldunen presentzia handia (%30) duten eskualdeek osatuko lukete. eremu horietan euskara hiltzen ari zen, eta belaunaldi bakar batean da berreskuratzeko bidean (donostiako ibarra, bilbo handiko iparraldeko eskualdeak, arabako iparraldea, burunda eta nafarroako mendialdearen erdialdea). eskualde horiek elebidunak dira ofizialki, baina horrek ez du esan nahi euskarak ez duenik erabilerarako zailtasun handia, hainbat esparrutan. alderdi askotan, duela hogeita hamar urteko araudi beraren arabera jokatzen da, oraindik ere, nahiz eta eskualde horietako haur gehienak euskaldunak izan. horregatik, bultzada berria eman behar zaie eskualde horietako politika normalizatzaileei. hirugarren taldea berriz euskalduntasunera itzultzen ari diren eskualdeek osatzen dute; hau da, orain arte egindako lanaren ondorioz, jada biztanleen %10etik gora elebidunak dituzten eskualdeek. begi bistakoa dirudi eskualde horietan lege araudiak haurrei eta gazteei erreparatu behar diela, batez ere (beste alderdi batzuez arduratzeari utzi gabe), eta beren hizkuntza erabiltzeko tresnak eta esparruak eskaini behar dizkiela. zoritxarrez, laugarren eskualde multzo batez ere hitz egin litzateke. ez dirudi nafarroa erdialdearen eta erriberaren zatirik handienak datorren urtean %10a lortzeko moduan ere egongo direnik. nafarroaren azken 25 urteetako hizkuntza politikaren emaitza ezin zen bestelakoa izan, eskualde horiek eremu ez euskaldunean utzi direnez gero. nafarroari dagokionez, lurralde osoan euskara berezko hizkuntzatzat joz eta probintzia osoan planifikazio bati ekinez soilik lor daiteke hegoaldearen hegoaldeko muturra euskararen rlSren gurdira igotzea. arabara begiratu besterik ez dago, horrela dela egiaztatzeko. gure zientzia gaztea da. Soziolinguistikak mende erdi
|
baino
ez du. eta hizkuntzen berreskurapeneta normalizazio prozesuek, are gutxiago. ez dut uste gehiegizkoa denik esatea arlo horretan diharduten guztiek hura eraikitzen laguntzen ari direla, gehiago edo gutxiago. guztiek egiten dugula zientzia, batzuetan akatsak eginez eta besteetan asmatuz. eta argi dago aurretik joateak eta erreferentzia puntu gehiegi ez izateak ez duela asko laguntzen. baina denbora...
|
|
|
...n, hala nola esparru kulturalean zein politikoan, galiziera gaztelaniaren lekua irabazten ari da apurka apurka. hala ere Galiziako Mapa Soziolinguistikoaren analisi gehienak kezkagarriak dira, oso gutxi dira itxaropentsuak. datu horien arabera, 65 urtetik gorakoen %82ak lehenengo hizkuntza galiziera izan zuen; baina ehuneko horrek nabarmen egiten du behera 20 urtetik azpikoen artean, eta hor %35ak
|
baino
ez du galiziera lehenengo hizkuntza. galizieraren erabilera handiak habitatarekin (landa eremuak eta eremu erdi landakoak) eta adinarekin (helduak eta adinekoak) du erlazioa. galiziako gazteek askoz hobeto menperatzen dituzte molde linguistikoak nagusiek baino, batez ere molde pasiboak, baina galiziera gutxiago erabiltzen dute eta hizkuntzaren kalitatea ere baxuagoa da haiengan; horrek argi uzten... %5, 14 Coruñan edo %6, 29 Vigon. baina, adin tarte berean, ahozko ulermenari dagozkion ehunekoak oso altuak dira:
|
|
2011
|
|
|
Dena den gai honek hemen egingo ez dugun azterketa zehatz eta sakonagoa luke. Baina laburtuz esan genezake irratiotan radiableak
|
baino
ez duela tokia eta programazioa euskaraz egiten duten arren bertara euskal musikaren zipriztin batzuk baino ez direla iristen, programazio hori erdalduna baita nagusi. Honekin batera aipatu behar da" Gaztea" irratiak astelehenetik ostiralera EAE eta Nafarroan 90.000 entzule dituela, beraz, gazteen euskararen normalizaziorako edozein plangintzak kontuan hartu lukeena dela iruditzen zait.
|
|
|
Irakaskuntzak konpetentzia formalak
|
baino
ez dituela erakusten eta hizkuntzaren erabilera, batez ere, konpetentzia informaletan oinarritzen da. Eskolak, ordea, arazo asko ditu hauek transmititzean.
|
|
|
Ibilbide kulturalean eragiteko esparru hauen gainean bi gauza aipatu behar dira. Batetik, irakaskuntzak konpetentzia formalak
|
baino
ez dituela erakusten eta hizkuntzaren erabilera, batez ere, konpetentzia informaletan oinarritzen da. Eskolak, ordea, arazo asko ditu hauek transmititzean.
|
|
|
ezohiko prozesua da. egindako aurrerabideari begiratuta —argi dago, hainbat arrazoi tarteko, nahi genukeen baino gutxiago egin dela aurrera—, zorionak eman behar dizkiot talde honi eta, batez ere, hizkuntzaren alde lan egiteko bildutako udalerriei (ueMA). etortzen naizen bakoitzean txunditu egiten nau zer nolako gaitasuna duen herrialde honek, edo, herritarrek, hobeto esanda, antolatzeko eta, irudimenaren bidez, ekiteko modu berriak asmatzeko eta behin betiko konponbideak aurkitzeko. Nik ideia batzuk
|
baino
ez ditut; dena den, konturatu naiz zuen teorizazio maila handia dela eta ekintza ugari dituzuela abian.
|
|
2012
|
|
|
euskarak ez du mundua" ordezten" (are gutxiago, eraikitzen, artikulatzen edota eratzen), euskarak, askoz jota, munduko gauzei" izendatzaile zurrunak" jartzeko balio du. ez dute esanahirik, nonbait, baina hau edo beste seinalatzen dizute: Iker, Dornaku, Aiora edo Doltza izenen gisan, Osakidetza, Ertzaintza, Construcciones Etxeandia Eraiki edo Panader� a Okinder kasuetan bezala... euskararen lana denotatzea da; konnotazioa, esanahitik" kodera" lerratu da, euskara edo euskal zera
|
baino
ez dute euskal hitzek konnotatzen. erdaraz egiten dugula, neutro, zibil, zabal, aberats eta unibertsal egiten dugunez, munduaz aritzen gara lasai asko. Gardena da mintzaira boteretsu hura.
|
|
2013
|
|
|
— Darwinismoa inguruko batzuk askotan aipatuak izan dira; Txostenean ere esaten da: " handiek txikiak jaten dituztela eta, hortaz, indartsuek
|
baino
ez dutela denboran irauten> motako ideiak (hizkuntzen darwinismo eta planteamendu liberalenak) gainditzea eta hizkuntzen gaineko interbentzio planifikatua egitea aldarrikatzen da, hizkuntzen arteko harreman horiek zaindu eta arautu beharra azpimarratuz. Horretarako, aniztasunaren balioa oinarri hartuta, etika eta balio berriak bultzatu behar dira" (63 or.).
|
|
|
Nolanahi ere, esan daiteke gertaera horren arrazoia lan asko praktikatik ez teoriatikabiatuta izatea da, hau da, helburu aplikatua
|
baino
ez dute. Gainera, mundu akademikoak sarri mespretxatu, gaitzetsi edo albo batera utzi duelako ideia ere zabaldu da, eta horrek ba ditu bere ondorioak; egokia litzateke, akaso, euskalgintza praktikoaren eta lan teorikoa egiten dutenen arteko elkarlan handiagoa egitea, helburu mota biek aurrera egingo badute.
|
|
|
CRIC erakundeak sortzeaz batera aldarrikatu zuen jatorrizko hizkuntzak eta kulturak jagon eta sustatu beharra, baina orain dela 40 urte hartutako neurriak ez direla eraginkorrak, izan ikusi dute. Eskola sistema propioa kudeatu duten arren, jatorrizko hizkuntzak astero 4 orduko presentzia
|
baino
ez du. Irratiak izan arren, gutxi dira jatorrizko hizkuntzan eginiko saioak.
|
|
2016
|
|
|
Nolanahi ere, aurreko herri gehienak landa eremukoak ziren, izaera horrek daramatzan ezaugarri guztiekin, hala nola, biztanleriaren zati garrantzitsuena nekazaritza eta basogintzatik bizi zen, dentsitate demografikoa txikia zen eta, ondorioz, bertako gazte askorentzat bertan ez zegoen etxebizitzarik ezta lanik ere; gainera, herri horien garapenerako jasotzen ziren laguntza administratiboak, biztanle kopuruen araberakoak izaten direnez gero, ez ziren nahikoa azpiegituren berrikuntzarako. Azken hogei urteotan, ordea, urbanizazioa, lurralde antolamendua eta dislokazio sozio-kulturala bitarteko izan direla (Fishman, 1991; Zalbide, 2007a), goian aipatutako herrietatik hiruk
|
baino
ez dute arnasguneen definizio operatiboa betetzen; beste bostak, berriz, %50 eta %80 bitarteko udalerri tartea osatzera pasatu dira gaur egun (Eustat, 2006). Herri hauetan guztietan, azken hamarkadan, batik bat, etxebizitza berriak eraiki dira, 100 etxebizitzatik gora herri bakoitzean, eta horrek, biztanlerian aldaketa nabarmenak sortu ditu.
|
|
2017
|
|
|
2016ko azken galdeketako datuen arabera, herritarren ehuneko 40 inguruk adierazten du irlanderaz hitz egiteko gai dela, baina horietako gehienak ez dira hiztun aktiboak. hezkuntza sistematik kanpo, herritarren ehuneko 2 inguruk hitz egiten du irlanderaz egunero (73.803 pertsonak) eta astero hitz egiten dutenen ehunekoa apur bat handiagoa da (111.473 pertsonak hitz egiten dute astero) (estatistikako bulego nagusia 2017) 2 estatua sortu zenetik etenik gabe hazi da irlandera modu konpetentean erabiltzen dutela adierazten duten pertsonen kopurua. hala ere, 2016ko inkestak erakusten du behera egin duela hizkuntzaren erabilera konpetenteak eta, baita ere, erabilerari lotutako kategoria nagusi guztiek. beherakadarik nabarmenena gaeltacht eremuan izan da, orain bost egoiliarretatik??? batek
|
baino
ez baitu irlandera hitz egiten egunero hezkuntza sistematik kanpo (20.586 pertsona), nahiz eta hizkuntza hori modu konpetentean erabiltzen duela adierazi duen bertako herritarren ia ehuneko 70ek (63.664 pertsona) (estatistikako bulego nagusia 2017). hiztunen beste zenbatespen bat lor daiteke baldin eta gaeltacht eremutik kanpo eguneroko nahiz astero irlanderaz hitz egiten duten pertsonei ipar irl... 220.000 pertsona lirateke guztira, hots, irlandako herritarren ehuneko bost inguru. euskararen, katalanaren eta europako beste hizkuntza gutxitu batzuen aldean gutxiengo oso txikia baldin bada ere, hiztunen kopurua hazi egin daiteke irlanderaz moldatzen direla adierazten duten ehuneko berrogei horren baitan. irlandan barrena hiztun berrien sareak baldin badaude ere, ikerketa sistematiko gutxi egin da gai honen inguruan. baliteke hiztun berrietako batzuk loturak izatea murgilketa ikastetxe batekin (Gaelscoil edo Gaelcholáiste delakoekin) 3 zenbait eremutan, baina gehiago ikertu litzateke horri buruz. drawing on Ó Murchú (2006 eta 2007) irlanderako hiztun berriei buruzko artikulu berrian, esaterako, irlandako hogei eremuren zerrenda eman da, eremu horietan ahalegin koordinatuak egiten
|
|
|
hizkuntzen ahozko kale erabilera. horrek esan nahi du: batetik, kaleko eremura mugatzen den neurketa dela, hau da, ez du espazio itxietako erabilerarik neurtzen (tabernak, dendak edo etxea, esaterako); bestetik, ahozkoa
|
baino
ez duela jasotzen, idatzizkoa kanpo utziz (kartelak, adibidez), hau da, jendeak kalean dituen hizkuntzazko hartu emanak soilik jasotzen ditu. hain zuzen ere, horiek oso esanguratsuak dira, orduan baita, jendea hizkuntza erarik" naturalenean" erabiltzen ari den unea: bat bateko eta eguneroko elkarrekintza arruntetan. baina kale neurketaren alderdirik aipagarriena metodologikoa da2; izan ere, behaketa zuzena da erabiltzen den teknika, hau da, datuak jasotzen dituenak neurtzaileakez dio inori ezer galdetzen, ez du inkestatzaile lanik egiten, baizik eta kalean dabilen jendea behatzen du eta horien elkarrizketak neurtzen ditu haiekin elkarrekintzarik izan gabe. horrek bi gauza esan nahi ditu:
|
|
2018
|
|
|
Bigarren arazoa" hizkuntza politikaren izaera bertikala" da, euskararen gainerako lurraldeetan ez bezala udalak kanpo uzten dituena. Iparraldean dauden 138 udaletatik hiruk
|
baino
ez dute erabilera sustatzeko horren garrantzitsua den udalerri mailako hizkuntza politikarik: Hendaiak, Miarritzek eta Baionak.
|
|
|
Lan honen xedea eusle metodologiaren ezaugarriak eta lortzen diren emaitzak azaltzea izanik, dena den, ez gara hemen arituko osatu gabe geratu diren esperientzien xehetasunez. Gainera, eusle metodologiaren ikerketarako darabilgun informazio sinple eta mugatua kontutan izanik, oso oinarrizko eta zeharkako informazioa
|
baino
ez dugu ongi garatu ezin izan diren esperientzia horiei buruz.
|
|
|
Izan ere, UPV/EHUko irakasle doktoreen% 84,01 eta ez doktoreen% 57,82 elebidunak dira. Osakidetzan, aldiz, 2016 urtean Osasun Sailburuak emandako datuen arabera, profesionalen% 33,96k
|
baino
ez zuten egiaztaturik euskara profila. Egoera horrek zaildu egiten du, zalantzarik gabe, Euskal Autonomia Erkidegoko osasun sistema publikoak biztanleriari osasun zerbitzua euskaraz eman ahal izatea, xede hori erdiesteko ezinbesteko eragileak baitira profesional euskaldunak.
|
|
|
Osakidetzan, 2016 urtean, profesionalen% 33,96k
|
baino
ez zuten egiaztaturik euskara profila.
|
|
|
zer egin zen, nondik gatozen, egindakoa baloratu eta aitortu... Gutxi idatzi da honetaz, are gutxiago herri bakoitzean egindakoaz, batzuek
|
baino
ez dute egindakoaren berri, eta errelatoa egin beharra dago eta ezagutarazi, batez ere gazteek (etorkizuneko helduek) jakiteko eta aintzat hartzeko; aukerak ugariak dira: argitalpen arin edo mardulagoak, euskararen arnasgune soziofuntzionalak eta motorrak mapan kokatu eta ibilbideak antolatu, hitzaldiak edo mahai inguruak, ikus entzunezko euskarrietan jaso...
|
|
2019
|
|
|
2016an gertatu ziren jaiotzen% 21,4 k amak espainiatik kanpoko jatorria zuen (euStat, 2018). etorkizunari dagokionez, euStatek biztanleriaren bilakaerari buruz sortutako etorkizuneko proiekzioetan migrazioen saldo positiboan datza eaeko biztanleriaren hazkundea, hazkunde naturala (bertokoei dagokiena) negatiboa izango delarik3 (euStat, 2017: 22). hemen muturreko kasuak
|
baino
ez ditugu aipatu4 Berez, 2016an jaio diren 18.240 haurretatik zenbatek zuten gutxienez guraso bat euskaldun, eta horietatik zenbat ziren arnasgune batekoak jakitea interesgarria litzateke. hipotesi bat egin daiteke, hala ere, oker egiteko arrisku handiegirik gabe: kopuru hori ez da nahikoa, urrundik ere, arnasguneetako biztanleriaren berriztatzea ziurtatzeko. gai honen inguruko politika bat litzateke eta arnasguneei dagokienez egokitzapen batzuk egin lirateke demografiaren arazoari aurre egiteko:
|
|
|
Baina edozein kasutan aldapa gorako borroka egin dute. adiera klasikoaren arabera, bizirik dauden 7.000 hizkuntzen artean, agian 2.500ek iraungo dute bizirik beste mende bat. Baina 250 hizkuntza
|
baino
ez dute digitalki iraungo, eta besteak, ezinbestean, ondare egoerara (Nynorsk) edo desagerpen digitalera (mandinka) mugituko dira. horren ondorioz babeste lanak (http://www.endangeredlanguages.com) oso garrantzitsuak dira. zoritxarrez, ikuspuntu praktikotik, ondareari begirako proiektuak (inkubagailu moduko wikipediak barne) planifikaziorik gabekoak izan ohi dira, ez baitute dokumentazio programa... Baliabideak maiz alferrik xahutzen dira, aurretik gertatutako galera funtzionalak eta hizkuntza aniztasunaren aurka doazen pizgarri ekonomikoak kontuan hartuta (ginsburgh V, weber S (2011).
|
|
|
Azken gaitzarentzat ideia lauso batzuk
|
baino
ez ditut; orduan, bere horretan utziko dugu oraingoz.
|
|
2020
|
|
|
Gure ikasleak ez ziren salbuespen izan. Duela sei hilabete, erdiek
|
baino
ez zuten horrelako zerbitzuetarako sarbideren bat, COVID betean% 85 baino gehiagok aitortu zuen zerbitzu horien erabilera. Hori gutxi balitz, esan beharra dago ordura arte Netflixek zuen nolabaiteko monopolioa hautsi egin zela, eta ordainpeko zerbitzu bat baino gehiago izateko joera detektatu zen.
|
|
2022
|
|
|
Irratiari dagokionez, Urlak (1995) 90eko hamarkadan Usurbilgo Paotxa irrati librean egindako behaketen berri
|
baino
ez dugu. Haren iritziz, hitanoa kidetasun horizontal bat irudikatzeko erabiltzen zuten esatariek, gizarteko hierarkiekin hausteko.
|
|
|
hitanoak oraindik ere bere bizkar daraman ospe txarra, eremu kolokialarekin lotzea eta harreman profesionalerako egokitzat ez ikustea, hartzaileentzat ulergaitza izateko beldurra edota hitano batua egiteko zailtasunak, besteak beste. Kulturgintzaren esparruan aukerak eskaini
|
baino
ez dituela egiten iruditzen zaigu. Bai alor batean eta bai bestean, komunitatearen inplikazioa ezinbestekoa izango da hitanoari balioa eman eta publikoa horretan hezteko.
|
|
|
Horrela, irudia ikusita bakarrik, edozeinek jakin lezake entitate horretan euskararen normalizaziorako urratsak ematen ari direla. Zehaztasun handiagoak nahi dituenak, beheko xingola irakurtzea
|
baino
ez du. Hiru izendapenak ulergarriak dira eta ez dute azalpenik behar.
|
|
|
Bestetik, sexu berekoen arteko erabileran alde nabarmenak ditugu, eta azaletik
|
baino
ez dugu hemen aipatu genero edo antzeko arrazoi identitario sakonak tartean egon daitezkeen ustea. Zehatzago begiratu litzateke horrela ote den eta, izatekotan, horren gakoak zein diren.
|
|
2023
|
|
|
Gure ikasleen irudien kontsumoa aztertuta ikusiko dugu nekez iristen zaiela euskal kultura garaikidearen oihartzunik. Ondorioztatzen dugu gutxik
|
baino
ez dutela ezagutzen hemen eta orain egiten den euskal kultura.
|
|
|
Gure ikasleen irudien kontsumoa aztertuta ikusiko dugu nekez iristen zaiela euskal kultura garaikidearen oihartzunik. Ondorioztatzen dugu gutxik
|
baino
ez dutela ezagutzen hemen eta orain egiten den euskal kultura.
|