|
2001
|
|
|
Karabanak trantsizio trenbidea 1903an jarri ziren martxan, eta, horri esker, Txinako teak astebetean iritsi ziren Errusiara. Britainiar batzuek (errege erreginak, aristokratak eta merkatariak) jada entzun zuten tea, edo, agian, Londresen 1658an agertu zen lehen data dokumentatua
|
baino
askoz lehenago probatu zuten. Thomas Garraway, Londresko Cityko denda baten jabe den merkataria, izan zen lehena enkantean saltzeko produktu berria iragartzen.
|
|
2002
|
|
|
Gauzak aldatu egin dira joan den urtean Anthea Boylston paleontologoak eta Bradfordeko Unibertsitate britainiarreko kolaboratzaileek egindako azterketatik. Ingalaterrako ipar ekialdean izurrite txiki bat dagoela frogatu dute, Kolonbiako bidaia
|
baino
askoz lehenago gertatu zena. Zientzialari horiek 1319 eta 1539 artean erabili zen hilerri bateko 245 eskeleto aztertu zituzten.
|
|
2003
|
|
|
Abantailak bistakoak dira: orain, diskoa aldatzerakoan bolantea gehiegi askatzea saihesteko, badira CDko bost kartutxo dituzten estereoak, baina ekipoak MP3 irakurtzen baldin badu, 12 orduko disko bakar bat bukatu
|
baino
askoz lehenago gasolina bota egin da.
|
|
|
Zenbait herrialdetan, hala nola Italian, orea prestatu ondoren kontsumitzen da ia, baina beste batzuetan, gurean bezala, ohikoa da dozenaka minutu eta zenbait ordu bitarteko denbora itxarotea. Pasta kontsumitu
|
baino
askoz lehenago prestatzeak ustekabeko ondorioak eragin ditzake. Hozkailuan plater beroegiak sartzea ez denez komenigarria, pasta hozten uzten da denbora batez.
|
|
|
Giza immunoeskasiaren birusa (GIB) Estatu Batuetara iritsi zen eta 1981ean lehenengo hies kasuak diagnostikatu
|
baino
askoz lehenago zabaldu zen herritarren artean, Kalifornian, New Yorken eta Georgian diagnostikatutako lehen zortzi gaixoen odol lagin urriekin egindako ikerketa baten arabera. Ebidentzia guztien arabera, GIBa Afrikan sortu zen oso antzeko birus bat txinpantze antzeko batek gizakiei transmititu dienean, agian kutsatutako haragiaren kontsumoaren bidez. Hala ere, oraindik ere zalantzak daude AEBetan GIBa nola eta noiz sartu zen jakiteko.
|
|
|
Jarduera horrek elikagai horien arriskua murrizten laguntzen du, eta, batzuetan, “hondakin urak” erabiltzeak eragiten du. Elikadura joera berriek, batez ere janariak jan
|
baino
askoz lehenago prestatzean oinarritzen direnek, zenbait alderdi berriro aztertzera behartzen dute, hala nola ontzi egokietan gordetzea, kontuan hartuz, gainera, elikagai bakoitzak bilgarri mota jakin bat behar duela. Adituek plastikoen erabilera bereizi gabea salatu dute; besteak beste, PVCa.
|
|
|
Organismo horiek metal astunen kontzentrazio handia dute, eta azidotasun nabarmena dute. Uretako bakterio horiek sulfuro metalikoen oxidaziotik lortzen dute energia, pirita irentsiz eta azido sulfurikoa eta burdinazko ioia sortuz duela 300.000 urtetik, meatzaritza zona onubense horretan hasi
|
baino
askoz lehenago. Espainiako zientzialarien hipotesia da Río Tintoren biologia eta ezaugarri kimikoak oinarri biologikoko erreaktore kimiko baten emaitza direla.
|
|
|
Teoria geologiko horren arabera, India “ibilgailu biotikoa” izan zen dozenaka milioi urtez modu isolatuan eboluzionatu zuten landare eta animalia taldeentzat. Espezie berria aurkitu duten adituen ustez, itxurazko isolamenduak eredu hori babesten du, nahiz eta “Nasikabatrachus sahyadrensis” eta Seychelleetako senideen DNA analisiak erakusten duen bi leinuak duela 130 milioi urte banandu zirela, India eta Seychelleak bereizi
|
baino
askoz lehenago.
|
|
|
Egonkortasun arazo bat Normalean, larbentzako partikula txikiagoak (100 mikrometro) lortzeko pentsua birrintzeko aukera ez da bideragarria, ikertzaileak dioenez. Partikulak oso azkar disolbatzen dira uretan, eta, eskuarki, larbetara iritsi
|
baino
askoz lehenago. Bestalde, gizentzeko baldintza normaletan pentsu aleak 3 milimetro bitartekoak dira, eta arrainek oso azkar jaten dituzte, eta, beraz, ez dute denbora ematen disolbatzeko.
|
|
2004
|
|
|
Hezur horren azterketa morfologikoak eta ondoren beste hezur garaikide batzuekin konparatzeak pentsarazten digu animalia urtar horrek gorputz adarrak garatu zituela gorputza gorantz tolestu eta, seguruenik, burua uretatik ateratzeko. Trantsizio espezie horiek ibaietako ur ez oso sakonetan barrena poliki poliki mugitzeko gaitasuna izango lukete, lurrean lau hanken gainean eusteko gaitasuna duten lehen ornodunak agertu
|
baino
askoz lehenago. Aurkitutako humeroak forma bakarra du, antzeko antzinatasuna duten antzeko beste izaki batzuen antzeko hezurrekin alderatuta.
|
|
|
Ondorio horretara iritsi dira José María Bermúdez de Castro, Ikerketa Zientifikoen Kontseilu Gorenekoa (CSIC) eta Atapuercako aztarnategietako zuzendarikidea, eta Fernando Ramírez Rozzi, Centre National de la Recherche Scientificekoa (CNRS), Frantzian. “Hortzen garapenaren arabera, Neanderthaleko gazteak heldutzat har zitezkeen 15 urterekin, “Homo sapiens” a
|
baino
askoz lehenago, zeina 18 haziko baitzen”, dio Bermúdez de Castrok. Hori ikertzeko, bi adituek “Homo antecessor en” zortzi hortzen hazkuntza jarraibideak aztertu dituzte (duela 850.000 urte bizi izan zen Atapuercan, eta neandertalen eta sapiensen arbaso komuna da); 106 hortz “Homo heidelbergensis” (Atapuerca, duela 350.000 urte, neandertalen aitzindari”; 146 hortz “Homo”.
|
|
|
Bipedalismoa, jarrera tente bat hartzeko eta bi hanken gainean ibiltzeko gaitasuna, gertaera erabakigarria izan zen gizaki modernoen etorkizuneko agerpenerako. “Science” aldizkariak gaur argitaratu duen ikerketak erakutsi duenez, lokomozio modu hori susmagarria
|
baino
askoz lehenago agertu zen, duela sei milioi urte Kenyan bizi izan zen hominido moduko batean baitzegoen. Garai hartan, klima aldaketa bortitza gertatu zen Afrikan.
|
|
|
XVIII. mendean Ipar Amerikan bisonteak modu masiboan ehizatu
|
baino
askoz lehenago, dozenaka milioi ale zeudenean, klima aldaketak gainbehera ekarri zuen duela 200 urte gertatutako espezie horren populazioa, Kanadako, Errusiako eta AEBetako zientzialariek egindako azterketa baten arabera. eta Erresuma Batua, gaur “Science” aldizkarian argitaratua. Ipar Amerikan, Txinan eta Siberian aurkitutako bisonteen 442 hezur fosilizaturen DNArekin egindako lan horrek adierazten du duela 37.000 urte Siberian, Alaskan eta Kanadan aniztasun genetikoa eta bisonte populazioen tamaina izugarri murriztu zirela.
|
|
2005
|
|
|
Batek gurinarekin txigortu bat irensten badu, aditu horrek azaldu duenez, ordubeteren buruan gurinetik datozen lipidoen konposizioa duten kilomikroiak izango ditu; txigortu bat oliba olioarekin hartzen badu, oliba olioaren lipidoekin kilomikroiak izango ditu. Ikertzaileek uste dute lehen adibidean, gurinaren adibidean, gantz asez osatua, kilomikroien kontzentrazio handia egongo dela arterietan, eta oliba olioaren lipidoek baino eragin negatiboagoa izango dutela, odola
|
baino
askoz lehenago desagertu egingo baitira. Horixe ari da ikertzen Gantzaren Institutuko taldea, kilomikroien konposizioaren eragina argitzen saiatzen ari diren bakarretakoa.
|
|
|
Mullisek esan zuen oso harrituta daudela “hain urrun egon den egitura zoragarri hori ikusita”. Zehazki, astronomoek jakin dute izarren, galaxien eta galaxia kumuluen egitura hierarkikoa berehala eratu zela Big Bangaren ondoren, zientzialariek duela urte batzuk uste
|
baino
askoz lehenago. Era berean, Mullis ek azaldu zuen galaxia kumulua Lurretik 9.000 milioi argi urtera dagoela, aurreko errekorra baino 500 milioi argi urte urrunago.
|
|
|
2001etik 2004ra bitartean, hildako animalia osasuntsuen kasu positiboen batez besteko adina 76,2 hilabetetik 95 hilabetera zihoan, baina 2004tik aurrera batez bestekoa 79,9 hilabetekoa izan da. Horrek adierazten du kutsadura iraganeko aldi oso zehatz batean gertatu zela, Europar Batasunean ezarritako neurriak indarrean sartu
|
baino
askoz lehenago. Aldaketa horiek guztiek eragin dute EB iraganean ezarritako neurri murriztaileren batean aldaketak baloratzen hastea.
|
|
2006
|
|
|
Bizitza osoko telebistaren erregealdiak, izpi katodikoen hodiak, duela pare bat urte espero zitekeena
|
baino
askoz lehenago ukitzen du bere amaiera. GFK aholkularitza enpresaren datuen arabera, 2005ean 900.000 LCD telebista eta 150.000 plasma telebista saldu ziren; 2,3 milioi hodi (LCR) saldu ziren.
|
|
|
Teknika horien bidez, guraso asko ere lasaitu dira, eta modu fidagarrian bermatu ahal izan da haurraren bihotza normala denean. Eta beste batzuei, berriz, jaiotza
|
baino
askoz lehenago ere anomalia bat dagoela jakin dute. Jaio ondoren, sortzetiko bihotz eritasunaren zeinu garrantzitsuenetako bat murmurioa da.
|
|
2007
|
|
|
“Hain denbora gutxirekin, saihestezina da erakunde bakoitzak arazo bat edo bi izatea”, adierazi zuen Gartner ikerketa kabineteko Will Cappellik. “Enpresa guztiak ordu aldaketa
|
baino
askoz lehenago komunikatu lirateke langileekin, eta zerbitzu teknikoen arduradunek martxoaren 11n eta 12an egon lukete gerran”, esan zuen.
|
|
|
“Dagoeneko ezin dugu esan karbono dioxidoak bakarrik eragin zuela glaziazioaren amaiera” esan zuen Lowell Stott ikerketaren egile nagusiak. Itsas hondoko tenperaturak azalera tropikalekoak baino 1.300 urte lehenago igo ziren, eta atmosferako co2aren maila igo
|
baino
askoz lehenago, adierazi zuen ikertzaileak. Berotegi efektuko gas hori atmosferan metatzea berotzearen ondorio izan zen, eta urtzea bizkortu egin zuen, baina ez zen izan arrazoi nagusia, zientzialariak azaldu duenez, ez du zalantzan jarri nahi co2ak azken urteetan planetaren beroketan eragina duela.
|
|
|
Lehen gaixoak ez ziren 1981era arte identifikatu. “GIBa askok susmatzen dutena
|
baino
askoz lehenago sartu zen Ipar Amerikan”, dio Michael Worobey ikerketaren zuzendariak. Ikerketa horrek, Worobeyk dioenez, Afrikatik zuzenean garatutako mundura birusaren etorrera adierazten zuten beste hipotesi batzuk bota ditu.
|
|
2008
|
|
|
Jabetza erregistratzaileen arabera, kontratu horiek “esku bateko hatzak” izan ditzakete gaur egun, eta bankuek onartzen dute “lege garapena falta da oraindik” eta erretiratuek “etxebizitza seme alabentzako ondare nagusitzat hartzen jarraitzen dute”. Adinekoek etxea hipotekatu
|
baino
askoz lehenago pentsatzen dute, pentsioa handitzeko errenta bat eskuratzeko. Orain arte, alderantzizko hipotekak “lekukotzak” dira, Eugenio Rodríguez Cepedak, Erregistratzaileen Elkargoko dekanoak, nabarmendu duenez.
|
|
|
Espezie horrek hutsune morfologiko ebolutiboa betetzen du, “Tiktaik” hegats lobulatuen arrainaren eta “Acanthostega” eta “Ichtyostega” tetrapodo primitiboen artean, talde zientifikoa zehaztu zuen. Zientzialariek adierazi zutenez, lanak erakusten du animalia horiek uste
|
baino
askoz lehenago dibertsifikatu zirela, eta animalien bilakaera posible egin zuten gertakarien segida berreraikitzen laguntzen du. Uretako animalia ornodunen bilakaera Devoniarraren azken aldian gertatu zen, duela 380 milioi urtetik 360 milioi urtera, eta aldaketa fisiologiko eta morfologiko ugari behar izan zituen.
|
|
|
Hegaztiek eta, bereziki, oilaskoak zeregin garrantzitsua dute Campylobacterrek eragindako intoxikazioan. Bakterio horren ibilbidea lehen mailako produkzioan hasten da, elikagaia manipulatu
|
baino
askoz lehenago. Prebentzioaren arloan gehien planteatu diren gaietako batzuk izan dira agente zoonotiko horren kontrolik onena zein den isolatzea:
|
|
2009
|
|
|
Batetik, erregai fosilen agortzearen datu historikoetan. Adibidez, Erresuma Batuko ikatz ekoizpena gainbehera etorri zen 1913an, espero
|
baino
askoz lehenago. Bestalde, Caltech eko adituak dio kalkulu ofizialen datuak oker egongo liratekeela, eta mineral hori ateratzeko zailtasuna eta kostuak gutxietsi egingo dituela.
|
|
|
Oro har, ez da komeni bi urtetik beherakoek fruitu lehorrak jatea; izan ere, oro har, ez dituzte ondo koordinatzen mastekatze mugimenduak, eta, oso ondo murtxikatzen ez badute, irensteko arriskua dago. Horregatik, haur txiki bati fruitu lehorrak ematen zaizkionean, garrantzitsua da jaten duen bitartean zaintzea, eta irentsi
|
baino
askoz lehenago mastekatzea, ezbeharrik ez izateko. Elikaduran sartzeko modu bat da ur edo olio pixka batekin txikitzea eta gurin bat prestatzea (kakahuetearena, adibidez) ogia edo galletak igurzteko.
|
|
|
Ura bizia da, ingurua da, biodibertsitatea da, paisaia da. Beste edozein arrazoirengatik
|
baino
askoz lehenago, uraz dugun kontzeptu merkantilista horren mehatxupean daude gure urmaelak. Bere hitzetatik ondorioztatzen dut denbora kontua dela Espainiako beste naturgune batzuetan Tablas de Daimiel bezalako gorabehera gehiago gertatzea.
|
|
2010
|
|
|
Haur lodiek CRPa 10 aldiz handiagoa zuten, eta fibrinogeno kontzentrazio handiagoak haur meheekin alderatuta. Anomalia horiek zazpi urte arteko haur lodietan gertatzen ziren, pubertaroa hasi
|
baino
askoz lehenago. Lanaren arduradunak dio datu horiek harrigarriak zirela, haurrak erabat osasuntsu zeudelako.
|
|
|
“Aurkikuntza horiek sorpresa bat izan ziren. Uste
|
baino
askoz lehenago ikusi genuen erlazioa pisuaren eta hantura markatzaile handien artean”, esan zuen Ashley Cockrell Skinner azterlanaren zuzendariak. Skinnerrek adierazi zuen heldu gehienek ulertzen dutela pisu gehiegi izatea edo gizen egotea ez dela ona haientzat, baina askok ez dakitela gehiegizko pisua ere ez dela osasungarria haur txikientzat.
|
|
|
“La Caixa” Fundazioak egina da, eta eskola uztea eta horren kausak aztertzea du helburu, hezkuntza maila guztietan gertatzen baitira (lehen hezkuntza, bigarren hezkuntza, batxilergoa eta gradomedioko heziketa zikloak). Dokumentuaren egileen artean daude Mariano Fernández, Salamancako Unibertsitateko Soziologiako katedraduna, eta Luis Mena eta Jaime Riviere, unibertsitate bereko Soziologia eta Komunikazio Departamentuko irakasleak, eta ondorioztatu dute eskola garaia baino lehen uztea ez dela ikaslearen erabaki zehatz bat, “eskolatik pixkanaka bereizteko prozesu bat baizik, arazoa
|
baino
askoz lehenago hasten dena”. Ikasleen desafekzio hori diziplina arazo, absentismo, kalifikazio baxu edo irakasgai gisa frogatzen da.
|
|
2011
|
|
|
Liburuak argitaratzen
|
baino
askoz lehenago hasi nintzen antzerkia egiten, baina lehen saria lortu nuelarik, Gran Angularra, El Zulo liburuagatik, literaturara lerratu nintzen.
|
|
|
“2008an, Gobernuak 500 mw eko potentzia fotovoltaikoa aurreikusten zuen, eta 3.400 MW ekoitzi ziren” Bai. Gainera, eguzki gehiago dugu, eta, beraz, haiek
|
baino
askoz lehenago irits gaitezke parekotasunera. Espainiak bere lidergoa berreskuratu ahal izango du?
|
|
|
Bikotea: atsedenaldia eta jarduerak adostea Oporrak, ahal den neurrian, liskarrik gabeko bake ameskeria izan daitezen, uda iritsi
|
baino
askoz lehenago hasi behar da oporrak prestatzen. Nola?
|
|
2012
|
|
|
Munduak bete egin du Milurtekoko Garapen Helburuen (MGH) helburua, hau da, edateko urik ez duten pertsonen proportzioa erdira murriztea 2015erako
|
baino
askoz lehenago. UNICEFek eta Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) argitaratutako txosten baten arabera, 1990etik 2010era 2.000 milioi pertsonak baino gehiagok lortu zuten edateko uraren iturri hobetuak eskuratzea.
|
|
|
pazienteak finkatu eta begiradarekin jarraitzen du. Eskua altxatu, eskaneatu edo ingurua begiz zaindu
|
baino
askoz lehenago, eta horrek adierazten du konektatzen hasi dela. Ikusmen seinaleak dituzten paziente guztiak ez dira esnatzeko gai, baina esnatzen diren guztiek dituzte”, dio Noek.
|
|
|
Elikagaien segurtasuna eta espeziak Espezie kopuru handia dago, eta askotariko funtzioak dituzte. Zaporea, usaina, kolorea emateko edo elikagaiaren kalitatea lortzeko, espezieak aspalditik erabili dira elikagaien segurtasunean, gaur egun erabiltzen diren teknologiak
|
baino
askoz lehenago. Espezieen funtzio nagusia kontserbatzailea da.
|
|
2017
|
|
|
ginger pig2000 4 Botila batzuk biokoak dira, baina horrek ez du esan nahi askok uste dutenik Botila batzuen etiketek «bio» terminoa aipatzen dute konposizioan, eta horrek nahasketa sor dezake. Meunierrek azaldu du plastiko «tradizional» bat sor daitekeela, hau da, petroliotik abiatuta «biodegradagarria» dela, konbentzionala
|
baino
askoz lehenago deskonposa dadin. Bestalde, «bio plastikoak» egin daitezke landare baliabideetatik abiatuta (azukre kanabera, adibidez), baina ez dira biodegradagarriak, nahiz eta ere egon daitezkeen.
|
|
2018
|
|
|
Ideia jasailea Oihalezko konpresak eta salvaslipak, baita itsas belakiak ere Honen erabilerari buruz gehiago jakiteko: Oihalezko konpresak eta salvaslipak erabilera bakarreko konpresak iritsi baino lehen ezagutu zituzten amei galdetzea besterik ez dago, eta bai, hegoak iritsi
|
baino
askoz lehenago, eta emakumeentzako hilerokorako material superxurgatzaileak. «Nik %100 erabiltzen dut kotoia, finak.
|
|
|
Oreka galtzea uste
|
baino
askoz lehenago hasten da, ikerketa batzuek 25 urtetik aurrera hasten dela adierazten baitute.
|
|
2019
|
|
|
Bozgorailu adimendunak etxe askotan jarri dira, baina oraindik errezeloak dituzte erabiltzaileen artean. Hala ere, gure etxeko dekorazioaren artean ezkutatutako bozgorailu bihurtu
|
baino
askoz lehenago, laguntzaile adimentsuek gure eguneroko bizitza inbaditu zuten. Bai Google Assistant, bai Siri (Apple), bai Alexa (Amazon), lehenbizi aktibatu egin ziren smartphone batean, eta, ondoren, bozgorailuetara eta gailu domotikoetara (telebistak, labeak eta bestelako etxetresna elektrikoak) jauzi egin zuten, eta, hala, Gauzen Internet deritzonaren buru izan ziren.
|
|
2020
|
|
|
Gainera, sasoiko produktuak erosteak karbono aztarna eta ingurumen inpaktua murrizten ditu. Munduko leku batean elikagaiak sasoitik kanpo daudenean, inportatu eta bidaiatu egin behar dute bertako merkatura iritsi
|
baino
askoz lehenago. — Hurbileko elikagaiak aukeratzea Elikagai freskoak, tokian bertan edo bizi garen lekutik hurbil landutakoak, elikagaiak ekoizten dituzten nekazariei eta inguruko ekonomiari laguntzeko modu bat da.
|
|
2021
|
|
|
Gastronomia Nork ez du inoiz esan «fruta honek edo tomate honek ez dakite ezer»? Beharbada, heldu
|
baino
askoz lehenago bildu zelako izango da. Hurbileko landare produktuak, ordea, une egokian eta sasoian jaso daitezke, ez dute izoztu beharrik edo saldu aurretik kontserbazio tratamendurik egin behar, eta hauek ematen dituzte:
|
|
2022
|
|
|
Baina biraketen eta martxen arteko oreka bilatu behar da, gidatzeko leuntasunaren barruan. Martxa bakoitzean ez da beharrezkoa motorra mugaraino biratzea, eta motorraren eta motorraren arabera, puntu horretara iritsi
|
baino
askoz lehenago egin daitezke abiadura aldaketak. Arropa egokia erabili.
|
|
2023
|
|
|
Beren zikloaren amaierara iritsi
|
baino
askoz lehenago kentzen ditugu etxetresna elektrikoak, telefono mugikorrak eta ordenagailuak. Haien bizitza laburra, zergatia eta ingurumenerako iraupen egokia azalduko dizkizugu.
|
|
|
Etxetresna elektrikoek eta gailu teknologikoek zenbat irauten duten Etxetresna elektrikoak, smartphone eta ordenagailuak beren zikloa amaitu
|
baino
askoz lehenago baztertzen dira. Izan ere, orain, munduak 55.000 milioi euro botatzen ditu urtean zaborretara birzikla daitezkeen materialetan.
|
|
|
Beren hutsuneak karraskariek eta azeriek erabiltzen zituzten ezkutatzeko, baina kairn en tamaina trinkoak, maltzurkeriak eta espazio estu horietan trebetasunez jarduteak ehiztari adituak bihurtzen zituen, eta ez zuten aukera handirik. Arraza ezagutu
|
baino
askoz lehenago egon zen, baina ez zen bereizten terrierak. XIX. mendearen bukaera arte ez ziren hazi eta sailkatu, orduan onartu ziren arraza independente gisa eta beren izena eman zitzaien.
|