|
2006
|
|
|
helburuak ere definitzen duela egokitasun hori. Izan ere, egoera irizpide bakartzat hartuta, arkaismoz jositako hizketaldia lagunartean desegokitzat joko genuke ziurrena,
|
baina
hiztunaren helburua lagunak inpresionatzea, edo nazkaraztea, baldin bada, agian erregistro hori egokia da.
|
|
|
Nik baino balore handiagoa zeukan. Ni ekintzailea bai,
|
baina
hiztuna ez naiz izan behin ere. Josu Txapartegi!
|
|
2007
|
|
|
Ez du ordea honek esplikatzen guztia, euskararen erabileraren gorakada, ez da euskara gehien ezagutzen den zonaldeetan bakarrik eman, euskara gutxiengoak ezagutzen duen guneetan ere gertatu da igoera V.kale neurketako datuei begiratuz. Gizarte aukerak beharrezkoak dira hizkuntza bat erabili ahal izateko,
|
baina
hiztunak hizkuntza horretan hitz egin nahi izatea da beharrezkoa hizkuntza horretan hitz egingo badu. Txillardegiren teorietan oinarrituz egiten diren interpretazioetan adierazten da euskararen ezagutzaren arabera egokitzen zaiona baino altuagoa dela ematen den erabilera, hiztunaren izan nahia, euskaraz bizi nahia edo hainbat teoriek deitzen dieten identitate etnolinguistikoa da gertakizun hau esplikatzen duena.
|
|
|
Kritikaren arabera, badirudi kulturan gora eraman nahi genuela hizkuntza,
|
baina
hiztun idazleek hainbestetarako indar edo gaitasunik ez zutela35 Esan daiteke neurri on batean kale eta pot egin zutela azken bi ahalegin horiek, eta zenbait gazteri begiak irekiarazi zizkigutela. Berehalako batean, bi horien kritikari, Olabideren Biblia itzulpenari egindakoa gehitu zitzaionean, zalantzatarako toki gutxi geratuko zitzaigun batzuoi36 Euskal hitzen euskaltasuna definitzeko Euskaltzaindiak emandako irizpide agiriak berretsiko zuen zahar berria zen bidea (1959) 37 Baina aurrera baino lehen, begira dezagun besterik zer den 1956ko urte hartan.
|
|
2008
|
|
|
eta, gabe? hitzen konposaketan du29,
|
baina
hiztunak ez du horren kontzientziarik. Bi hitz hauek lotsa>(, beldur?) eta ahalke ez dute banaketa diatopiko berdina, beldur hitza hedatuagoa dagoelako lotsa> baino gauza bera adierazteko.
|
|
|
Baina horiek ere esanguratsuak gertatzen dira edozein hizkerari antzeman nahi zaionean. jaiki>/ > jeiki>/ > jiki>/ > xogi, > bulka (tu) >/ > bultza (tu), > usain>/ > urrin>/ > usin, > matel>/ > mazel> hitzek, esaterako, hitz bakartzat hartu behar ote dira? Egia da desberdintasunak fone tikan oinarritzen direla,
|
baina
hiztunentzat hitzak dira, bata darabiltenak ez baitute bestea ezagutu ere egiten; eta, edozein modutan, nahiz batak nahiz besteak, bakoitzak bere hizkera agertzen du. Beraz, hobe litzateke hitz bakartzat hartzera jotzea ahal den neurrian, eta azterketa maila fonikoaren alderditik egitea.
|
|
2010
|
|
|
oso pertsonala eta emozionala da, ñabardura, xehetasun eta bizipen pertsonal besterezin eta ordezkaezinez josia, eta hizkuntza portaeraren arduraren zamaren zati bat ere beregana dezake. Horregatik, euskararekiko leialtasuna indartu behar baldin bada, euskararen garapenerako baldintza soziopolitikoak landu eta jorratu ditugu,
|
baina
hiztun indibidualaren alorra eta haren jarrera kontzienteak eta positiboak ere ukitu genituzke.
|
|
|
Nafarroa eta Iparraldea, berriz, bigarren klusterrean sartzen dira, hain indartsu ez diren hizkuntzen artean. Taldekatze hau 1996 urtean egin zen,
|
baina
hiztunen kopuruaren bilakaerari erreparatzen badiogu ikus dezakegu lurralde hauen arteko aldeak mantentzen direla. Euskal Herrian 2006an egindako laugarren Inkesta Soziolinguistikoaren arabera, EAEko elebidunak %24, 1 ziren 1991n eta portzentajea %30, 1era igo da 2006 urtean (Eusko Jaurlaritza, 2008).
|
|
|
Bertze hizkuntza bat bertzerik ez? Euskara gure hizkuntza da, gu egiten gaituena,
|
baina
hiztunik gabe ez da hizkuntzarik. Euskarak galdu ditu azkarki eta galdu adina eta gehiago ditu irabazteko.
|
|
|
Nagusi hori atergabe mintzo da. Inork ere ez dio kasu berezirik egiten beharbada, ez zaie axola handirik zer dioen,
|
baina
hiztunak etengabe hitz egin behar du. Zer dioen da gutxienekoa, berdin da arauak aipatzen dituen edo ipuinak kontatzen, baina ez da isiltzen.
|
|
2011
|
|
|
h hiztun elebakar batzuk, eta Lhiztun elebakar besteak68; (c) (diglosia,+ elebitasuna): hiztun elkartea ez da diglosia giroan bizi
|
baina
hiztunak (hainbat hiztun) elebidun dira69, eta (d) (diglosia, elebitasuna): hiztun elkartea ez da diglosia giroan bizi eta hiztunak ez dira elebidun, elebakar baizik70 goiko bigarren berrikuntza ere gogoan izan behar da, punta muturreko lau situazio paradigmatiko horien izaeraz ondo jabetzeko. horrela," elebidun" esaten denean kasuan kasuko hiztunak bi kode linguistiko dituela71 esan nahi da soilsoilik (kode horiek bi hizkuntza diferente edo hizkuntza beraren bi aldaera, hurbil edo urrun, izan litezkeelarik). era berean, hiztun elkarte bat" diglosikoa" dela esaten denean hiztun elkarte horrek bi kode linguistiko72 darabiltzala esan nahi da (kode horiek bi hizkuntza diferente edo hizkuntza bereko bi aldaera, hurbil edo urrun, izan litezkeelarik). oker ulertu da, sarri, Fishman-en lau situazio paradigmatiko edo polarren taula hori. ez da askotan ulertu, hasteko, lau punta mutur deskribatzen dituela ardatz biko taula horrek. egoera posible askoren arteko lau punta mutur bakarrik direla horiek. punta muturreko lau mugarri. errealitatean, Fishman-ek berak argi azaldu izan duenez, oso gutxitan aurkitzen dira justu justu lau gelaxka horietariko batean koka litezkeen hiztun herri edo hiztun taldeak.
|
|
|
Mintzaira zer den galdetuko balitzaio, jende gehienak ez lekike xuxen erantzuten, nahiz eta bere izate eta bizitzaren atal garrantzitsuenetariko bat izan. Izan ere, mintzaira bere baitan gizarte osoa hartzen duen gainegitura baita, abstraktua dena, batetik,
|
baina
hiztunek beren etengabeko mintzoetan aldian aldian konkretatu eta gauzatu egiten dutena, bestetik. Nolabait esan, hiztun arruntek ez darabilte inolako kezkarik hizkuntzaren inguruan; erabili egiten dute eta kito?.
|
|
|
Peru, beraz, pertsonaia zuhurra eta buruz ondo jantzia izateaz gain, zintzoa, bihotz onekoa, hitzekoa, herri kulturaren jabea eta euskal hiztun eredugarria da. Bere kidea, berriz, tituluduna baina jakintza gutxikoa, diruduna baina zekena, kanpoederra baina barruko ustela, dotorea
|
baina
hiztun txarra.
|
|
2012
|
|
|
Zerk bultzatzen gaitu euskara erabiltzera, edo bederen, erabili nahi izatera? Begirada guztien zentro dira hizkuntza eta hiztun komunitatea,
|
baina
hiztuna bere horretan bigarren maila batean dagoela dirudi, alegia, hizkuntzaren ikuspegi psikologikoa ez dela izan horren entzutetsua. Zarragak bere lanean dioen moduan"... Irrikak, nahiak, iritziak, motibazioak eta abarrak psikologiari dagozkion adarrak dira.
|
|
|
euskal liburuen betebehar ia ia bakarra hizkuntzaren bizitzari laguntzea denez gero, berdintsu zen liburu hauek itzulpenak izan edo ez izan, garrantzizko gauza bakarra euskara jatorrean idatzita egotea izanik, hau da, euskara egokian; itzulpenek abantaila handi bat dute, beste askoren artean: literato onak gutxi dira berez eta nekez hazi daitezke,
|
baina
hiztun eta idazle jatorrak, garbiak, itzulpen txukunak egiteko gai diratekeenak, bai hezi daitezke; hauek behar eta komeni ziren liburuak itzultzera jarriez garo polito konpon zitekeen, eta gainera epe labur samarrean, euskarak eta euskaldunek zuten gabezia latzena? (Ruiz 1995:
|
|
2013
|
|
|
katalana, bretoiera, alsaziera... Gaur egun, esaten da" mundu guztiak hitz egiten du ingelesa",
|
baina
hiztun horietako ia denek beste hizkuntza bat ere hitz egiten dute. Badirudi oso talde txiki batek mundutik isolatzeko joera daukala dio egileak, etxean bigarren hizkuntzarik ez duten eskola ume ingelesak dira horiek.
|
|
|
Baliteke programa batek, edo apustu mota batek, edo hedabide oso batek, audientzia mugatua izatea
|
baina
hiztun komunitatearen muinean edo beste geruzaren batean funtzio kualitatibo berebiziko bat betetzea. Edo baliteke aitzakia horretan ahaleginak alferrik galtzen ibiltzea.
|
|
|
Baliteke programa batek, edo apustu mota batek, edo hedabide oso batek, audientzia mugatua izatea
|
baina
hiztun komunitatearen muinean edo beste geruzaren batean funtzio kualitatibo berebiziko bat betetzea. Edo baliteke aitzakia horretan ahaleginak alferrik galtzen ibiltzea.
|
|
2015
|
|
|
Eta hitza ez dela tresna huts bat, hitzak baduela indar loteslea, aldi berean elkartekideak batzen dituelako eta nor bere buruarekin batzen duelako. Halako egoera batean, ez da egongo jakintza gramatikalik, ezta arau pragmatikoen deskripzio espliziturik ere,
|
baina
hiztun denek jakingo dute solas jokoan helburuak erdiesten. Erregimenak esango die hizkuntza ezin dela aldatu nahikara, are gehiago, berariazko debekuak ere egon litezke, batez ere mintzo hura jardun erlijiosoetarako erabiltzen bada.
|
|
2016
|
|
|
Bolivian, adibidez, hogeita hamar hizkuntza daude. Estatuak paper bat jokatu behar du,
|
baina
hiztun komunitateen barne indarren protagonismoa izango da hemen gakoetako bat.
|
|
|
Horixe dugu euskararen gaur egungo egoera: azken 30 urteotan hiztun asko irabazi ditu,
|
baina
hiztun berri horiek ez diote bizi indarrik ematen.
|
|
2017
|
|
|
Antzekoa gertatzen da Galizian, galiziera gaztetan edo heldutan ikasi dutenak neofalante dira, neo aurrizkiak ‘berri’ esan nahi baitu, bretoieraren moduan. Katalanaren kasuan, ordea, ez dago hiztun berri etiketarik,
|
baina
hiztun berritasuna geroz eta presenteago dago soziolinguistikako lanetan, eta katalan berri bezalako terminoak darabiltzate katalana bigarren hizkuntzatzat duten elebidunentzat.
|
|
|
Bestalde, gizarte mailan konnotazioz beteriko terminoa bilakatu da, aurrerago ikusiko dugun bezala, jatorrizko hiztunaren idealizazioaren ondorioz. Bereizketa honen azpian arrazoi asko daude, besteak beste, jatorrizko hiztun tradizionalek duten(
|
baina
hiztun berriek ez daukatela pentsatzen duten) azentua, zehaztasuna, jariakortasuna, lexikoa eta esapideen jakintza (Hornsby, 2015). Baztertze edo bereizketa honek hiztun berriek hizkuntza berriarekiko duten identitatean zuzenean eragiten du, beren burua hiztun arrunt bat jotzeko arazoak edukiz, eta beti hiztun berria izatera" kondenaturik" egonda, honek beranduago ikusiko ditugun ondorioak dakartzalarik euren hizkuntza identitatean.
|
|
|
XX. mendearen hasieratik, sakon aztertu dira Gaeltacht eremuko irlanderaren dialektoak,
|
baina
hiztun zahar tradizionalenak ez diren beste guztiei arretarik ez jartzeko joera izan du irlanderako dialektologiak (e.g. Wagner, 1981 [1958]).
|
|
|
gehienetan norberak bere buruari egindako eta hausnarketa kutsua duen galderetan ezartzen da; beste bati zuzendutako galderetan ere agertzen da
|
baina
hiztunak uste duenean ez duela erantzunikjasoko entzulearengandik;
|
|
|
Gipuzkoan euskarazko hedabideen% 54 kokatzen dira, eta bertan hiztunen% 40 bizi dira; 14 puntuko diferentzia positiboa, beraz. Bizkaian, aldiz, hedabideen% 25 editatzen dira
|
baina
hiztunen% 37 bizi dira lurralde horretan, 12 puntu negatibo hain zuzen. Desberdintasun nabaria dago bi probintzien artean.
|
|
|
Azkenik, 0 taldekoak daude. Hauek ez dute hizkuntza ezagutzen,
|
baina
hiztun posibleak dira, neurri batean edo bestean ikas dezakete edo lagun dezakete hizkuntza baten berreskurapenean. Talde hau ere garrantzi handikoa da, geroago ikusiko dugun bezala (20).
|
|
2018
|
|
|
Herritar gisa eta hiztun gisa hitz egiten dut eta uste dut zinez hau dela bidea Ipar Euskal Herrian. Ezinbestekoa da instituzioen lana,
|
baina
hiztunak ahal bezainbat aktibatu behar dira. Gaur egun Ipar Euskal Herrian gutxiengoan gara euskal hiztunak, %20, 5, eta erapilpena %8koa da.
|
|
|
Horixe dugu euskararen gaur egungo egoera: azken 30 urteotan hiztun asko irabazi ditu
|
baina
hiztun horiek ez diote bizi indarrik ematen.
|
|
|
Horixe dugu euskararen gaur egungo egoera: azken 30 urteotan hiztun asko irabazi ditu,
|
baina
hiztun berri horiek ez diote bizi indarrik ematen.
|
|
|
Eta erabilerarekin ere berdintsu gertatzen da: erabilerak diseina daitezke, eta presioia egin jendeak hizkuntza hau edo bertzea ibil dezan,
|
baina
hiztunaren borondatea ez da hola ez hola bakarrik, aldatzen, diktadura batean ez bada. Diktadura batean, bai:
|
|
|
Eta maila berean kokatu behar dira kultur industriak ere. Izan ere, euskararen ezagutza bai
|
baina
hiztun komunitateko kide bihurtzeko bestelako osagaiak (erabilera, nortasuna edota lurraldea) modu apalagoan jaso dituztenak komunitate horretara erakartzeko bestelako alternatiba handirik ez baitago gure testuinguruan. Horrela, ezagutza hedatu ostean, edo hedatzearekin batera, hizkuntz politika batek hurrengo urratsak aurreikusi behar ditu, hiztun komunitatea trinkotu nahi badu eta komunitate horretara hiztun berriak ere integratu nahi baditu.
|
|
2021
|
|
|
Zail da hemen arau zehatzik ematea, euskalkien artean desberdintasunak baitaude. Gaur egun, idazleen artean gehiago erabiltzen da medikuarengana,
|
baina
hiztun askorentzat bi gauza aski desberdinak dira medikuarengana eta medikura/ medikuarenera. Holakoetan mugak non jartzen diren ez da aise jakitea:
|
|
|
32.1.2.6a Esandako hiru osagaiak beharrezkoak dira konparaziozko egitura eratzeko,
|
baina
hiztunen jardunean esan gabe uzten da bat edo beste zenbaitetan, mintzalagunak hizketaren testuinguruari esker ezagunak dituenean. Hala, lehen terminoa isilpean utzi daiteke, hizketaren testuingurutik eskura daitekeenean.
|
|
|
isilik, isilik! / garrasika hasi zitzaigun isil gintezela esanaz). b) Jatorrizko perpausa zehar estilora pasatzeak egokitze deiktiko bat egitera behartzen du hiztuna; ikuspegi deiktikoa jatorrizko hiztunarena ez,
|
baina
hiztun berriarena izango da. Eta horrek aditzaren pertsona eta aldia aldatzea, edo erakusleak aldatzea eskatuko du askotan:
|
|
|
2002an Eskualdeko Hizkuntzen edo Hizkuntza Gutxituen Europako Karta berretsita, honako hizkuntzak babesteko hitza eman zuen estatuak: asiriera (neo arameera), batez ere Iraken eta Sirian hitz egiten den hizkuntza semitikoa; errusiera; greziera; kurduera (kurmanji aldaerakoa) eta yezidiera, biak irandar adarreko hizkuntza indoeuroparrak (gehienetan hizkuntza berari erreferentzia egiten diotela uste izaten da,
|
baina
hiztunek identitate etniko desberdina dute). Yezidi natsionalnost dutenak dira talde nagusia (40.000tik gora pertsona), eta gehienek (37.000 baino gehiago) beren ama hizkuntza yezidiera dela aitortzen dute; kurduera lehen hizkuntza 2.000 pertsona inguruk dute, et asiriera, pixka bat gehiagok; greziera hiztunak, aldiz, mila pertsona inguru dira.
|
|
|
Hizkuntza gutxiagotuen berreskurapena epe luzeko lana da; herrialdeetako legediak eta mundu mailako programa eta egitasmoak oso beharrezkoak dira,
|
baina
hiztun komunitateen esku hartze zuzenik gabe nekez egin dezake aurrera hizkuntza gutxiagotu baten biziberritze egitasmoak. Gorago aipatu ditugun hizkuntza lankidetzarako proiektuetan, euskaldun bezala, gure eskarmentua izan da elkarlanerako izan dugun ezinbesteko erreferentzia.
|
|
|
Eta esango duzue beharbada bigarren arazo horrek, benetako arazo horrek, hortxe jarraitzen duela. Euskara ez dagoela frankismoak jarri zuen amildegiaren ertzean
|
baina
hiztun berriak egiten jarraitu behar duela, euskararen erabilera gizartearen esparru guztietara eraman behar dugula eta Erriberatik Enkarterriraino badugula datozen hamarkadetan egin dugun lan eder eta handi bat.
|
|
2022
|
|
|
Baina hiztegietan ez azaltzeak ez du esan nahi erabili ezin denik. Begira zenbat hitz (izen, aditz, adjektibo) sortu diren pandemiaren zurrunbiloan, Europako hainbat hizkuntzatan –nagusietan berariaz–, ziurrik hiztegietara iritsi ez direnak,
|
baina
hiztun, irakas le, kazetari edo oro har erabiltzaileen artean hizkuntza senak eraginda sor tu izan direnak.
|
|
|
planak, egitasmoak, programa asko bertan behera geratu dira. Hitz bi dira berez, banan idatziak,
|
baina
hiztunon sentieran elkarkuntzan bil duak: bertan eta behera.
|
|
|
—Informatikaeta digitalizazio munduan euskaraz gaur sarri entzuten dugun esapidea da,
|
baina
hiztun askori, oraindik ere, bitxia egiten zaiona: arrakala digitala.
|
|
|
ast apitoa, txatxala, mamala eta abar. Eta aurrekoak baino bortitz gordinagoa da alu kumea,
|
baina
hiztun askok horrelakoxe hitzetan bakarrik erabiltzen dute alu ize na, balio figuratuaz.
|
|
|
Honek itsaspeko bizimoduaz jakin min handia zeukan eta bazekien igerian, baina urpean ibili ezin zuenez, erne zegoen zaldiarrainak kontatzen zion guztiari. Oso ttipia zen zaldiarraina, zaldiaren aldean,
|
baina
hiztuna arrunt, eta uretako gertaerak adierazten iaioa.
|
|
|
Adibidez, Bilbon, zein da arazoa? Hezkuntza sistemak sekulako lana egiten du haurrak euskalduntzen,
|
baina
hiztun asko ez daude eroso euskaraz. Batzuek hautu politiko bat egiten dute saiatzeko, baina 10 urteko ume batek ezin du halakorik egin, eta euskaraz egiteko espaziorik ez badu, hizkuntza herdoildu egiten da.
|