|
2000
|
|
|
Izan ere, bizitza modernoan hizkuntza gutxiagotuen patua baitauka aragoerak berak ere: eremu horietan ere gazteen aragoerak ez dauka beren zaharren joritasun edo aberastasunik,
|
baina
haiek izan ez duten militantzia eta gogo bizia agertu ohi dute hizkuntzaren alde.
|
|
|
hori omen da demokrazia, hori zuzenbidezko estatuaren legea. Beraz, bai, herri osoak badaki presoak badirela,
|
baina
haien askatasunaren alde garenak ez gara herri osoa, eta ez dakit gehiengoa garenez. Asko bai, eta motibatuak.
|
|
|
Haiekin hasi nintzen esnatzen. Agian, mitifikazio inozo bat izango da,
|
baina
haiek esaten dutena aintzat hartzen dut. Eta ez hainbeste idazten dutena.
|
|
|
Camino ezik, beste hiru familiakideak ditugu mahaiaren bueltan. Hogei urte iragan dira
|
baina
haiek orainaldian hitz egiten dute Jose Migueli buruz. Haren gorpuari buruz ezer ez jakiteak ez die ematen besterako tarterik.
|
|
|
aho bete hortz utzi ninduen bat" 30 minutu ere" ibili zen pizturik! Berziklaia kontuetan ere, Gipuzkoa ez da ereduetan eredu, noski,
|
baina
haien ondoan, Alemania dugu. Agudo joan, ahal deino!
|
|
|
Dorretxeak ez bezala, makina bat eliza kontserbatu dira Karrantzan, haraneko auzo gehienek karrantzarren artean erlijioak izan duen indarraren adierazle den bere eliza edo baseliza baitute. Zutik dirauten zaharrenak XV. eta XVI. mendeetako San Ciprian, San Esteban eta Biañezeko San Andresen eliza gotikoak, eta Presa eta Sangriceseko eliza errenazentistak dira; zaharragoak ere izan dira noizbait Karrantzan,
|
baina
haien berri, idatzien bitartez dugu soilik.
|
|
|
Osaba Joanikot ongi mintzatzen zen latinez, eta buruz zekizkien halako erran batzuk... eta ongi bai ongi entseiatu zen niri ere erran hura buruan sartzerat! Hartaraz gero, neure studioetan eta neure prestakuntzan aitzina egiten nuela, ehundaka ikasi behar izan ditut, milaka ere bai, erranen nuke,
|
baina
haietarik guti ditut bereziki bereiziak, guti horien artean arestian aipatua.
|
|
|
—Zirkunstantzia bereziak dira eta, halatan, konfesione berezi bat egin dezakegu, konfesione jeneral bat, zeure bizitzako bekatu guztiak gogoan dituzula,
|
baina
haien etsaminatu gabe eta neuri erran gabe... —eta, ikusirik ezen aitak ez zuela ezetzik erraiten, segitu zuen—:
|
|
|
Bai, egia da ezen ez zutela Pitagorasen teorema ezagutzen eta ez zutela itsasorratzik ezagutzen,
|
baina
haiek nekez galtzen ziren beren oihan haietan, nola galtzen baikinen gizon zuriok erremediorik gabe, itsasorratz eta guzti... zeren paraje haietan net alferrikakoa baitzen Piarres Oihartzabal kapitainaren harako erran hura: " Itsasorratza eskuan, eta ibili munduan", oihana, guretzat, leku guztietan berdina zelako, eta haiek, aldiz, zati bakoitzean eta landare bakoitzean ezagutzen zutelako, senak eta urte luzeetako esperientziak hartaraturik.
|
|
|
Baina, hats har nezakeen arren, larri nengoen artean, deusetaz segur ez nengoela; eta ene larritasunean espainiarrei behatzen nien nik, zeren, nola bainekien ezen ezin oilarragoak eta ezin urguilutsuagoak zirela guztian, ohoreari loturik zeuden gaietan partikularzki, hala iguriki nuen istant batez ezen oldartu eginen zitzaizkiela guardiei,
|
baina
haiek ere han geratu ziren oilar lumatuen antzo, hitzik gabe eta mutu, ez kikiriki, ez kukurruku.
|
|
|
Harrigarria horiek elizako zoko zokoan egotea, eta ez lehen lerroetan, hildakoaren ahaiderik hurbilenei gisako elizkizunetan dagokien bezala. Berotasun handirik gabe ihardetsi zioten nire agurrari, nik ahantzi
|
baina
haiek oraino gogoan zeukaten ofentsa zaharren baten errefera edo.
|
|
|
Ahoa ireki nuen zerbait azaldu nahian,
|
baina
haiek beren hautuan segitu zuten, nitaz bai, baina hor ez banintz bezala. Mantso mantso, denbora kezkarik ez balute bezala, inguratzen hasi zitzaizkidan.
|
|
|
Gure amak, senarra non eta nola ote zen arrastorik gabe, umeak ondotik bidaltzea eta agian galtzea ez zuen pentsatu ere egin nahiko. Umeak igotzen ziren itsasontzira, Errusiara joateko,
|
baina
haien gurasoak eta jende heldua ez. Bederatzi hamar urteko haurrek eramaten zituzten txikiagoak eskutik helduta.
|
|
|
Ez zegoen hura guztia gidatu, bideratu eta iraultza sozial moduan antola zezakeen aitzindaririk. Gidariak bazeuden, jakina,
|
baina
haietako inork ez zeukan behar besteko karismarik, inor ez benetako gidaritza egiteko gai. Maila politiko itzela eskatzen du horrek.
|
|
|
Bazter hartatik Egunkaria ko bi kazetari ikusi nituen barra ondoan. Haiengana inguratzeko kemenik ez nuenez, besoekin keinuak egin nizkien,
|
baina
haiek ez ninduten ikusi. Etsita," Ardoa eta gizona" kantatzen ahalegindu nintzen berriro ere, harik eta loak hartu ninduen arte.
|
|
|
Augustin Zubikarai, Basarri, Polixene Trabudua, Sorne Unzueta Utarsus, Gonzalo Nardiz, Elias Etxeberria... Haietako batzuei bisita egiteko aukera aztertu zuen Lauaxetak,
|
baina
haiek ere ez zutela seguru askorik ez ikusiko eta ez entzungo pentsatu zuen; eta ikusi, entzun eta ezagutuko balute ere, halako agerpen fantasmagoriko bat senide, ahaide, adiskide eta burkide zaharren osasunerako kaltegarri izan zitekeela, laurogei urtetik gora baitzuten guztiek ere. Ez zitzaizkion, gainera, andre eta gizon haiek iruditzen garai berriko Euskal Herria ezagutzeko izan zitzakeen lagunik egokienak.
|
|
|
Beldurtu egin zen hasieran, trenaren abiadurari biziegi iritzita, baina bidaiariak ez zirela larritzen ikusteak lasaitu egin zuen bera ere. Aldameneko errepidean, berriz, autoak trena baino are abiadura biziagoan mugitzen ziren,
|
baina
haien txoferren aurpegietan ere ez zen inolako larridurarik sumatzen. " Aurrerakada handia egin jok teknikak azkeneko 60 urteetan", ondorioztatu zuen Lauaxetak.
|
|
|
bazitekeela, are probableena ere bazela, baina bazela, gutxienez, harritzekoa. " Handik hona", esan zuen Lupok," beste tipo batzuk izan dira gelan,
|
baina
haiek... haiek ez ziren izango". " Labana saltzaile hura...?", galdetu zuen Belek.
|
|
2001
|
|
|
Estatu frantsesean eta Alemanian %40ko kuota dute, eta Katalunian %25 Guk, berriz, hizkuntza minorizatua izanik, %0ko kuota dugu. Inposizioa dela esaten dute batzuk,
|
baina
haiek ari dira beste musika eta hizkuntzak inposatzen.
|
|
|
Guretzat maki horiek terroristak dira. Zuk ezetz diozu eta sinesten dizut,
|
baina
haiek ere sinetsi behar dute'. Orduak eta orduak pasa ziren.
|
|
|
Matrikula poliki gora joan da. Eskoletan urtebeterekin hartzen hasi dira, gu alegalak gara
|
baina
haiek ere egiten dutena... Ikuskatzaileek bestaldera begiratzen dute horrelakoetan.
|
|
|
Harpidedunak genituen gehientsuenak. Kioskoetan ere jarrita edukitzen genuen,
|
baina
haietan gutxiago saltzen zen. Banaketa lana oso gogorra zen.
|
|
|
Islamisten artean barne eztabaida handia dago, adibidez Hasan Al Banna estatu islamiarraz ala gizarte islamiarraz ari den; ez gara horretan sartuko, korapilotsua delako eta luze joko lukeelako,
|
baina
haien artean oso eztabaida garrantzitsuak dira, batez ere guk islamisten botere eskuratzeaz ulertzen duguna interpretatzeko. Gauza bat da islama erreformatzeko egiten ari diren mugimenduak eta beste bat hortik sortu diren sare islamista ultrakontserbatzaileak, eta haien arten nabarmen egiten dute topo.
|
|
|
Eta justaposizio joko horretan, munduan oreka lortzeko beharrezkoak zaizkigu paralelismo eta kontraste irizpideak, materialak agertzeko asmoz. Flashak, irudien flashak agintzen du irudia biltzeko eta aukeratzeko orduan,
|
baina
haiek josteko orduan, beharrezkoak dira indar hariak bilduko dituen helburu osatuak.
|
|
|
Parkeak eta lorategiak zaintzeko produktuak dituzten enpresen elkartearen (APJ) datuen arabera, Espainian bost milioi pertsonak erabiltzen dituzte baliabide horiek “etxeetako lorategietan eta familiako baratze txikietan”. Landareen izurriak eta gaixotasunak kontrolatzea da helburu nagusietako bat,
|
baina
haiek edertzea ere bilatzen da. Irudia:
|
|
|
Bat batean, aterkiak lagata bigarren solairura joateko eskailera hartu behar zutela konturatu nintzen. Zilar koloreko errimela erosi eta atzetik jarraitu nien, gertu
|
baina
haiek ez ikusteko besteko distantzia mantenduz. Emakumezkoen arropak zeuden solairuan geratu ziren.
|
|
|
Kasu honetan, gehiegitan itxuratu da informazioa propaganda psikologiko gisa, antz handia izan du askotan gatazka politiko larrietan edo gerra egoeretan egiten den informazio moldearekin. Telebista autonomiko publikoak eta prentsa nazionalistak ez dute dinamika horretatik kanpo jardun,
|
baina
haien pisua (entzulerian eta tiradetan) askoz ere txikiagoa da gainerako hedabideena baino.
|
|
|
Gizonek egin ez,
|
baina
haien kaxkoetan ere, kopetako tapakia kendu izatera, apenas harrapatuko genuen bertzelako pentsamendurik. Hala joan ziren josten esposatzeko sarearen hari guziak:
|
|
|
Berandu iritsi eta gela eske borrokan ari ziren estatubatuar batzuk bazeuden. Han, denak kaputxadunak izanik, ez zegoen inor ezagutzerik,
|
baina
haiek behin eta berriz esaten zuten estatubatuarrak zirela, euren nazionalitatea adierazteak nolabaiteko eragin disuasorioa edukiko zuelakoan edo.
|
|
2002
|
|
|
Arte eszenikoek sortzen dituzten ekitaldi, antzezlan, kontzertu eta ekimenen berri izateko parada aproposa eskaintzen du «Artez» aldizkariak duela bost urtetik hona. 80ko eta 90eko hamarkadetan «Antzerti» eta «Euskadi Kulturala» aldizkariak izan ziren,
|
baina
haiek desagertzean hutsune bat geratu zen arte eszenikoetan. «Artez» hutsune hori betetzeko asmoz jaio zen 1997ko otsailean.
|
|
|
Egia da euskaraz eta gaztelaniaz gain beste hizkuntza gehiago hitz egiten dela, arabieratik hasita. Etorkin horiek hemen geratzen badira, nafar izango dira, noski baietz, Euskal Herriko jendea izango da,
|
baina
haien ohiturak eta hizkuntzak ez daude Euskal Herrian finkatuta. Urteek erakutsiko dute hori nola geratzen den eta hemen denborarekin gure ohituren artean finkatzen den.
|
|
|
Eta garen" bost" hauetatik... eman dezagun 200 garela... horietatik erdiak euskara eta Euskadirekin zerikusia duten gauzetan ari dira bakarrik. Ez bagara nahasten gehiago, euskaldun sentitzen ez direnekin biltzen ez bagara gurea emateko
|
baina
haienetatik hartzeko ere bai, ez bagara gehiago komunikatzen...
|
|
|
Halako egoerak badaude, baina kasu horretan ere, nahiago dut bidegorriak egotea, ondorengo arazoa delako horiek nola lotu haien artean zirkuitu bat osatzeko. Gasteizen euskal hiztunekin ere berdin gertatzen da, asko daude
|
baina
haien artean lotu gabe. Haurrak, gazteak eta horien gurasoak daude; horiek, eskolarako hautu bat egin dute, baina gero eskolatik kanpo ez da ikusten hautu horrekin jarraitzen dutenik edo horretarako aukerarik dutenik.
|
|
|
Horiek mugarri gisa jarritakoak dira. Guk egutegiaren morrontza dugu,
|
baina
haiek egutegirik ez zutenez, santu baten egunetik hurrengo santuaren egunera markatzen zuten denbora. Garai horretan egin beharreko lanekin edo eguraldiarekin lotutako esaerak dira.
|
|
|
Baina ez dut uste berak idatzitakoengatik izango zenik, baizik eta emakumearen alde sexuala aitortzen zuelako jendaurrean eta telebistako elkarrizketetan. Izan ere, berak mimo handiz zaintzen zituen bere lanetan pertsonaia femeninoak,
|
baina
haietan azkenean emakumearen alde mitikoa agertzen zuen: amatasunaren irudia, baina baita ere Antigona, Medea eta horiekin bere seme alabak hiltzen dituen ama ere.
|
|
|
Bestalde, matxinaturiko bandoaren bonbardaketek Gernika eta Durango suntsitu zituzten, baina ez zuten ia batereeraginik izan Nerbioiko eremu industrialean. Suntsipen handienak garraioaren azpiegituretan eta elementu mugigarrietan izan ziren, trenbideak, zubiak, errepideak, portuak, kamioiak, lokomotorrak, bagoiak...?,
|
baina
haiek laster berreraikiedo ordeztu ziren. Abeltzaintzak eta nekazaritza azpiegiturek ere egoera hori jasanbehar izan zuten, baina, produkzio faktoreak izaki, ez zen zailegia izan haiekordeztea.
|
|
|
Arrainen biologia eta ibaien ekologia aztertzen dute. 80 langile ingum aritzen dira bertan, ikertzaileak zein teknikariak?,
|
baina
haien arteanoso gutxi dira euskaldunak, eta ez da euskaraz lanik egiten.
|
|
|
Sabela ireki nahiko zukeen, jan berria zuen jaki gorrotagarria ateratzeko; negarretan urtuz, oinaze gaindiezin hartan behin eta berriz oihukatzen zuen semearen izena. Eskuan ezpata zeramala, Filomela eta Prokneren bila abiatu zen,
|
baina
haiek joanak ziren, ihes eginak, eta halako arintasunez non hegalak zituztela baitzirudien. Izan ere, Filomela basoetako urretxindor bilakatu zen; Prokne, berriz, enara bihurtu eta bere jauregiko dorrean pausatu zen.
|
|
|
Keinu sinple horrek, beraz, ez du kostu gehigarririk. Informazio triptikoek azpimarratzen dute, agian, inkesta guztietan espainiarrek solidarioak direla esaten dutelako,
|
baina
haien benetako ekarpenak urriak direlako. Gainera, Gobernuak eta Plataforma osatzen duten 17 GKEk 1999ko irailean lortutako akordioaren ondoren, zergadunek aldi berean markatu ditzakete “beste helburu batzuk” eta “Eliza Katolikoari eustea” laukitxoak, zergen %1, 04 zertarako erabiliko duten aukeratuta (%0, 52 GKEentzat eta %0, 52 Elizarentzat).
|
|
|
Haien onurak ez dituzte zalantzan jartzen,
|
baina
haien ondorioak ikertzea nahi dute
|
|
|
Gosaritako zerealei jaten dituztenen nutrizio eta osasun egoera hobetzeko gai diren elikagaiak ematen zaizkie,
|
baina
haien nutrizio balioa, funtsean osasungarria dena, desitxuratu egiten da emaitza produktu azukreduna, gaziegia edo gantz asegabeak (esaterako, aseak eta, are okerrago, trans gantzak) direnean. Horregatik, funtsezkoa da nutrizio etiketa eta osagaien zerrenda arretaz irakurtzea.
|
|
|
Gainera, gehigarri kontserbadoreak erabili ahal izateko, beharrezkoa ez den beste prozesu teknologikorik behar da. Arrisku mailaren araberako sailkapena Elikagaietan erabiltzen diren kontserbatzaileen zerrenda zabala da,
|
baina
haien toxikotasuna kontuan hartuz gero, lau talde bereiz daitezke: Ez toxikoak.
|
|
|
Funtsezkoa da lurpeko hezetasuna lastatzea. Eragin ohikoenak orbanak dira, gehienak zuriak, hormen behealdean,
|
baina
haiek estaltzen dituzten materialak ere erortzen dira.
|
|
|
Orain arte, Sailari gehitu dio narrasti horren hamar ale jaio direla. Espezie honetako indibiduoen kanpoko itxura eta tamaina El Hierro musker jaio berrienaren oso antzekoa da, haiekin ahaidetuta baitaude, eta Tenoko musker erraldoitik (Tenerife) hurbil ere badago,
|
baina
haien kolorean, ezkatetan eta eztarrian ez bezala. Espezie honen biziraupena bermatzeko, Kanarietako Gobernuak, uharteetako eta udaletako administrazioekin batera, populazio ezaguna kontrolatzeko, ale berriak bilatzeko, gatibu hazteko eta espeziea zabaltzeko jarduerak egiten ditu.
|
|
|
Kimioterapiak eta erradioterapiak biziak salbatzen dituzte,
|
baina
haien albo ondorioak ez dira nabaritzen tratamenduak irauten duen bitartean bakarrik. Ernalezintasuna da tratamenduaren ondoren izaten den albo kalteetako bat, eta kezkatuena minbiziak gazteei eragiten dienean.
|
|
|
Bitaminak ezinbesteko substantziak dira izaki bizidunen elikaduran gertatzen diren prozesuetan. Ez dute energiarik ematen,
|
baina
haiek gabe organismoa ez da gai elikagaien bidez hornitutako eraikuntza (proteinak, funtsean) eta energia elementuak (karbohidratoak eta koipeak) aprobetxatzeko. Zein dira B6 bitaminaren funtzioak?
|
|
|
Nerabe batzuek elikadura murrizketak ezartzen dituzte beharrik gabe, eta lan hau adierazi du. Aurreko zenbait ikerketak erakutsi dutenez, nerabe askok gehiegizko pisua dutela uste dute,
|
baina
haien gorputz masaren indizeak ez du hori berresten, eta, gainera, ez daude gustura beren gorputzarekin. Hala ere, mutilen artean, pisuaren pertzepzioa errealitatera hobeto egokitzen da.
|
|
|
Alonsoren esanetan, gutxi gorabehera hamar aldiz biderkatu litzateke eragindako dortoken kopurua, une horretan Galiziako kostatik hurbil igarotzen ari diren eta fuelaz busti daitezkeen animaliak ezagutzeko. Orain arte, ibai fokek eta igarabek ihes egin dute marea beltzera,
|
baina
haien etorkizuna fuel olioaren presentzia handiagoaren edo txikiagoaren mende egongo da. Hala, itsas txakurrak Galizian ohikoena grisa penintsulako iparraldeko kostaldean agertzen dira abenduko bigarren hamabostaldian.
|
|
|
Beste lagun batzuen atzemaitera entseatu zen,
|
baina
haiek trufa egiten zioten eta bakarrik uzten zuten. Bere lau urte haietarik, uros zen denboratik urrun zegoen; beti edertasun bera atxikia zuen, baina haunditu zen:
|
|
|
Azken zezentxoak bazirudik estrainekoz lekukotu duela jolas bipilaren garra. Besteak ohitu samartuta zeudean jada,
|
baina
haientzat ere zerbait berria izan duk. Orain gutxira arteko ohaide guztiei, tontorraren erdian lagatzen ninduten berberei... aizan!
|
|
|
Bakarrik zaude, baina besteek ezin dezakete deus ere egin, hain baita handia norberaren eta besteen arteko amildegia. Jarrera ona eta borondatea eskertzen dizkiezu, bai, lagundu nahi dizutenei,
|
baina
haiek eta beste guztiak ere beste aldean geratzen dira beti. Eta ametsak ere alferrikakoak gertatzen dira halakoetan.
|
|
|
Banekien, konparazio batera, nola ama, bere garaian, Sararekin haserretu zen, azken honek, ezkontzeko puntuan zegoenean, Edu utzi zuelako, eta Sergiorekin hasi. Gero, Alpujarretatik lur jota itzuli zenean, Sara amarekin egon izan zen, bai, behin baino gehiagotan, eta amak lagundu izan zion inoiz,
|
baina
haien harremanek, funtsean, betiko hartan zirauten, biak ala biak aspaldi irekitako zaurian hatza sartzeko beldur balira bezala, hura guztiz orbaindu ez zen seinale, zu hor eta ni hemen, nor bere etxean. Beraz, ama alaben artean errespetu itxurako bat zegoen, beldurrean eta eskarmentuan oinarrituagoa, benetako estimuan eta maitasunean baino.
|
|
|
Begirada bizkor bat luzatu zion taberna barruari, eta mostradorearen sakoneko ertzean bi ezezagun atzeman zituen, beraiek bezala baxoerdi bana eskuetan zituztenak. Josu R k ez zuen susmo txarrik egin haien gainean, ez baitziruditen asmo txarreko gizonak,
|
baina
haien arroztasuna baliatu zuen, alboan zeukan Fernandoren solasa bilatzeko.
|
|
|
Bi seme ditugu, gazteak zu bezala, beti ibili direnak ikasketak euskaraz egiten, familian ere beti euskaraz mintzatzen gara, saiatzen gara haiekin elkarrizketak izaten, ikastolan ibili dira betitik,
|
baina
haien euskara eta haien adiskideena ahula da, maizkara gainetik beheraino erdarak joa. Gure umeek ikastolan ikasi zuten erdara, hori berehalako kontua izan zen, eta ondoren etxetik zeramaten euskara aldatu zuten, nahiz gela bakoitzean etxetik zetorren euskaldun umeen kopurua ez zen hain txikia.
|
|
|
Hori da hizkuntzaren aparraren hedatzea? Horretarako ordaintzen dugu hemengo biztanle bakoitzak 45 euro inguru urtero, Madrilen edo Kanarietan egiten denaren antzeko zerbait izateko,
|
baina
haien parean hiru aldiz gehiagoko kostuarekin. Aparra dariola dabilkigu, bai, telebista, batez ere jai eta besten inguruko programa horiek ematen dizkigutenean, denok ikus dezagun zein den zuen hazkuntza eredua.
|
|
2003
|
|
|
Butroe ibaiak bustitzen duen Gatikako lautadak bandoen borroka bortitzak ezagutu zituen. Billela eta Butroe leinuek hemen eraiki zituzten etxeak,
|
baina
haien artean ez zen bakerik egon, Butroekoak oinaztarrak baitziren, Billelakoen aurkakoak.
|
|
|
Bidasoaldeko Emakumeek diote ez dutela espaziorik ez eskubiderik gutxiengoa direlako. Aurkariek amore eman dezatela nahi dute,
|
baina
haiek ez dira etxera joanen. Kale giroa berotu daiteke berriz ere, jarrerak erradikalizatzeko unean antzematen dira beste behin ere.
|
|
|
Nebak hoberen darabilen iskilua hartu du, aizkora zorrotza, gerritik balantzaka, piztiaren batengandik arreba babestu balu edo. Gaua gauekoentzat, badakite,
|
baina
haiek ere gauekoekin bat egiten badakite. Eta badakite amets egiten, mundua berrasmatzen euren solasetan.
|
|
|
Discman delakoen prestazioak dituzte (musikako CD normalak erreproduzitzen dituzte),
|
baina
haien gaitasun osoa ustiatzeko erabiltzaileak MP3ko bere CDak sortu behar ditu eta hartarako grabagailu bat eta software espezifikoa behar du.
|
|
|
Egia da orain erantzukizunak geroago hartzen direla,
|
baina
haiek beren gain hartu beharra ere geroago iristen da.
|
|
|
Gehiago oraino, ene irudipena da, Joanes Paulo II.ak, bere aitzineko aita sainduen bide beretik,
|
baina
haiek baino urrunago aitzinatuz, aita Woronieckiren irakaspenari esker, 1995eko urriaren hastean, New Yorkeko Nazio Batuen Biltzar Nagusian eman zuen hitzaldi garrantzitsuan, giza eskubideen oinarriak eta eremuak finkatu nahi izan zituela, zehazki bereiziz honela munduko estatuburuen aitzinean gizakien eskubideak eta beti ahanzten diren nazioen eskubideak:
|
|
|
Ura zen edari nagusiena. Sei iturri zeuden,
|
baina
haien ur jarioa ez zen segurua beti (soilik nagusienarena, plazan zegoena). Freskagarriek garrantzi handia hartu zuten, elurrak eta garrantzia hartu zutelarik honekin (Errekaleorren eta Trebiñon egin ziren, Gorbea eta Araiakoez gain).
|
|
|
Izan ere, Przewalskiren zaldi basatia 1969an ikusi zuten azken aldiz ingurune basatian, Mongolian. Talde txikiak 40ko eta 1950eko hamarkadetan behatu ziren,
|
baina
haien gainbehera berehala gertatu zen, batez ere ehizagatik, jarduera militarrengatik eta lurraren erabileran presioak handitzeagatik. Bestalde, arriskuan daude mendiko bi zebra subespezieak ere, Hegoafrikatik Namibiatik igaro eta Angolako mendebaldean barneratzen ziren eremu batean zeudenak.
|
|
|
Hala ere, likido preziatu horren aurkako borroka kasu ezagun bakarra 4.500 urtekoa da, Tigris eta Éufrates ibaien erabilerak Irakeko bi hiriri aurre egin baitzien. Harrezkero, ura estuki lotuta egon da gatazka politikoen eremu klasikoekin,
|
baina
haien urritasuna handitzeak erakusten du adituek zer eginkizun izango duten ibaiek etorkizuneko nazioarteko eztabaidetan. Analistek diotenez, munduko eskualde guztietako berrogeita hamar herrialde datorren hamarkadan uragatik gatazkei aurre egiteko arriskuan daude.
|
|
|
astronomia, biologia, fisika... zulo beltzez, genomarenmapaz, fisio nuklearrez eta abarrez mintzo zaizkigu jendearruntoi, errealitatea nola ikusten duten azaltzen saiatzendi renean. Gure aiton amonek landutako errealitate berbera da,
|
baina
haiek kanpotik ikusten zuten, eta, guk bitarteanbadugu huraxe barrenetik aztertzeko aukera.
|
|
2004
|
|
|
Lehenengo zer nahi nuen azaldu nien, ondo iruditzen zitzaien jakiteko. Ongi iruditzen bazitzaien beste egun batean joatea zen nire asmoa,
|
baina
haiek une hartan bertan egiteko esan zidaten eta paperen kopiak ere eurek atera zituzten. Galdera asko egin nizkien:
|
|
|
Nik, adibidez, berrogeita hamabi urte ditut eta guri, haurrei, etxean ez zitzaizkigun sekula mintzatu euskaraz, nik ikasi dut gerora. Aitak eta amak bazekiten euskaraz, ontsa mintzatzen ziren,
|
baina
haien artean mintzatzen ziren, haurrei sekula ez.
|
|
|
Nire aldera zetozela ikusi nuenean atera nintzen autotik, eta besterik ezean, eskuak gorde nituen, ez nuen besterik egin. Han zazpi tiro bota izan balituzte ere ez zuen inork entzungo,
|
baina
haiek ez zekiten nik eskuan zerbait banuen edo ez nuen. Eta beldurtu egin ziren.
|
|
|
Espainian lau milioi eta erditik gora emakume daude menopausian,
|
baina
haietatik parte txiki batek baino ez du ginekologi kontsultara jotzen eta %5ek baino ez dute hormona tratamendurik hartzen.
|
|
|
Errazio hauek kaltzio kantitate bera ematen dute,
|
baina
haien kaloria kopuruak desberdinak dira daukaten koipearen arabera (osoak edo gaingabetuak) eta beste osagai batzuen arabera (azukrea, etab., esaterako).
|
|
|
Pena zela hainbeste urtetan ikusi barik egotea. Nik ere pena sentitu nuen familiakoak hain barreiatuta zeudela ikustean, eta horrela adierazi nien,
|
baina
haiek bizitzaren arauak zirela eta onartu egin behar zirela esan zidaten.
|
|
|
Lotutako arazoak Ideia hori oso interesgarria izan arren, ziur aski eragozpen teknikoekin talka egingo du. Normalean, mikroorganismoak elikagai askoren gainazaletan egoten dira,
|
baina
haien banaketa ez da homogeneoa izaten, eta, beraz, emaitza fidagarria izateko, produktua behar adina nahastu behar da lagin adierazgarri bat lortzeko. Gainera, pertsona batzuek mikroorganismo horiek dituzte, eta, beraz, higiene neurri egokirik ez duen edonork kutsatu egingo ditu lagin guztiak, materia fekalaren hondarrak ukitzean.
|
|
|
“Eguraldi ona, tenperatura altuak eta udaberria lehorra bada, alergien intentsitatea handiagoa da eta udaberriak arrisku handia dakarkie alergikoei”, esan zuen Ignacio Anteparak. Polenarekiko alergiak eragindako errinitisak Espainiako biztanleen %8 eta %12 artean eragiten du (4 milioi pertsona inguru),
|
baina
haien prebalentziak gora egiten du pixkanaka. Polenarekiko alergia nerabezaroan agertu ohi da, nahiz eta gero eta gehiago hazten diren 5 eta 10 urte bitarteko haurren kasuak, seguru asko “gehiegizko higieneagatik eta esterilizazioagatik”, ohartarazi zuen Ignacio Anteparak.
|
|
|
Horrek esan nahi du, halaber, aldaera morfologiko nabarmena duela lehen arrain horietan, eta horrek azaltzen ditu ibai batzuetako ohantze fosilizatuetan aurkitutako zapaldutako era askotako aztarnak. Hegatsak gorputz adarretara igarotzeko erabili zituzten uretako tetrapodo horiek ez zuten, seguruenik, ibiltzeko gaitasunik,
|
baina
haien lokomozio moduak aldatu egiten ziren, beren eskeletoetan eta zentzumen organoetan aldaketak eginez, Lurraren inbasioa prestatzeko.
|
|
|
Botiletako landareek mirespen handia sortzen dute beren originaltasunagatik,
|
baina
haiek konpontzeko trebetasuna eta lorezaintzako oinarrizko nozioak behar dira.
|
|
|
Deskribatutako sistemak eragindako sektoreetako eragile ekonomikoek eta agintari publiko eskudunek parte hartzeko prest egoteko sortu ziren. Inportatutako produktuei ere aplikatzen zaizkie,
|
baina
haien tratua diskriminatzailea ez bada, eta merkataritzari oztopoak eta lehiaren distortsioak saihesten badira. Abokatu nagusiaren argudioei jarraiki, Europar Batasuneko arauak ez du oinarririk eskaintzen berrerabilpen sistemak birziklatze sistemak eta gainerako balorizazio moduak lehenesteko.
|
|
|
Ezin gara garraiobiderik gabe bizi,
|
baina
haiekin bizi gaitezke. Kutsadura, erregaia eta zirkulazio istripuak dira kezka nagusiak.
|
|
|
“Quercus robur” edo carbayu arrunta eta “Quercus petraea” edo roble albar. Dokumentatu ziren lehen aleak, ia beti 1.800 metrotik gorako altueretan, bi gurasoen arteko erdibidean zeuden ezaugarriak zituzten,
|
baina
haien interes botanikoa ez zen beste bitxikeria batzuena baino handiagoa; landare hibridazio horiek ugaltzeko gai ez diren ale bakarrak sortzen dituzte, eta, beraz, ez dira lehenengo belaunalditik igarotzen. Hala, urte askoan, bi espezieren nahasketa genetikoa zirudien haritz kantauriarrak.
|
|
|
Irratiari baino ez zioten egiten kasu. Nik esaten nien nire ustez ETA ez zela atentatuen egilea,
|
baina
haiek ezetz, ez zutela sinesten hori. Gainera, Madrilgo komunikabideak egilea ETA izan zela esan eta esan ari ziren, eta hemengo jendeak komunikabideek diotena itsu itsuan sinesten du.
|
|
|
Tabernarien elkarteko kideek Uztarriari esan dioenez" kezkatuta geunden herrian jende gutxiago zebilelako". Udalarekin lehen ere bilerak egin zituzten herrian ekitaldiak antolatzeko,
|
baina
haiekin" ezinezkoa omen zen" ezer lortzea. Beti gauza bera esaten homen zuten" ez zegoela dirurik eta hori aurrekontuetan sartzea ezinezkoa" zela.
|
|
|
Burua nire ohetik ezkerretara zegoen leihorantz mugitu nuen. Lepoko giharrek protesta egin zuten,
|
baina
haien oinaze mezuak ahul, lausoki sentitzen nituen, ozeano bare baten hondotik helduko balitzaizkit bezala. Leihotik sartzen zen argia apala zen, baina ezin nuen zehaztu goiza ala arratsaldea ote zen.
|
|
|
Ene aita zenak, debrukeria hura ez beitzen ahal, aitzurra, pala eta pikotxa kendu zeiotzan gau batetan, eta gorde lurpean. Piarresek, orduan, aitzur, pala eta pikotxa berriak erosi zituzun,
|
baina
haiek ere nire aitak gorde lurpean. Piarresek arra erosi, eta arra gorde ene aitak.
|
|
2005
|
|
|
Egurra baretzeko ez behintzat. Badakite existitzen dela, izurratzen die,
|
baina
haietako askok isiltzera jotzen dute, nolabaiteko inteligentzia badute ez gehiago zabaltzeko, zeren eta zabaldu duten bakoitzean efektu boomeranga izan du beraientzat. Behin Callejak egurra eman zigun, eta hori zela eta Madrilen ez dakit zenbat liburu gehiago saldu ziren.
|
|
|
ez dago une profanoa ez duen festa erlijiosorik. Aste Santuan prozesio izugarriak daude,
|
baina
haiekin batera bazkari izugarriak. Horra une profanoa.
|
|
|
Baina, adibidez, ikastolen festa eredua Kilomentroak; ideia AEBtik etorri zen ez da zabaldu beste lurralde horietara bertako problematika soziala ez baita gurea bezalakoa. Festari beste era batez ekiten diote haiek,
|
baina
haiek ez lukete festatzat hartuko ere.
|
|
|
Ororen buru, Live 8rekiko kritiko diren militante askok diote Bob Geldofek eta Oxfam GKEak Tony Blairri kanpaina ederra egin diotela. Guk bai
|
baina
haiek ez dute ahaztu duela 20 urte egin zela beste makro espektakulu bat, Live Aid izenekoa, eta ondoren etorri zela eraso neoliberalik bortitzena.
|
|
|
Haurrak oraindik ez du jolasteko adin berekoen presentzia eskatzen; espazioa eta baita jostailuak ere partekatu ahal izango ditu beste haur batzuekin,
|
baina
haiek ez dute bere jolasean parte hartzen.
|
|
|
Tipologia horrek ez du ia nabarmentzen batez bestekotik, egoera sozioekonomikoagatik edo bizilekuagatik, bi zerbitzu ditu kontratatuta, eta Internet izanez gero, konexioa oinarrizkoa izaten da, ez banda zabalekoa. Tarteko maila batean, familien %16, 4 teknologiekin positiboki identifikatzen da,
|
baina
haien abantailek lan ingurunearekin lotura handiagoa dutela beren bizitza pribatuarekin baino. Etxe horiek, hirikoak, maila sozioekonomiko ertain altukoak eta haurrak dituztenak, batez beste 2,9 zerbitzu dituzte kontratatuta, %70ean ordenagailu pertsonala dute eta Interneterako konexioa ADSL da.
|
|
|
Eskizofrenia buruko gaitz larri eta ezgaitzaileenetako bat da. Espainian 400.000 pertsonari eragiten die (biztanleen %1),
|
baina
haien gizarte kostua askoz handiagoa da, gaixoak zaintzea kostatzen dena gaixoak ekoizteari uzten diona gehitzen baita. Espainiako eskizofrenikoen hiru laurdenak(% 73) ez dute ez ikasten ez lan egiten, eta hamarretik bederatzi familiaren mende daude bizirik irauteko.
|
|
|
Karbono tetrakloruroa, suteen aurka eta pestiziden aurka ere erabiltzen dena, lehorrean edo fumigatzaileetan garbitzea ere oso kaltegarria da ozonoaren aurka ez ezik, baita osasunaren kontra ere, kantzerigenoa zela jakin ondoren. Bestalde, hegazkin supersonikoek oxido nitrosoak askatzen dituzte,
|
baina
haien eragina hutsala dela uste da. Gainera, substantzia kimiko arriskutsuenek oso bizitza luzea dute, eta, beraz, denbora gehiago eman dezakete ozonoaren kontra.
|
|
|
1986tik 1995era, urtean 225 kasu erregistratu ziren batez beste; 2000tik, berriz, 450 inguru. “Gauza bitxia da helduak asko arduratzen direla seme alabak txertatzeaz,
|
baina
haiek neurririk hartu gabe bidaiatzen dute”, dio José Ramón de Juanesek, Madrilgo Erkidegoko Txertaketen arduradunak, atzo aurkeztu baitzuen “Nazioarteko bidaiak, gomendio orokorrak eta txertoak” gidaren bigarren edizioa. Madrilgo Doce de Octubre Ospitaleko Pilar Arrazola egilekidea da eskuliburu hau, eta 2002an argitaratu zenaren eguneratzea da.
|
|
|
Zergatik ezin du GPSa erabili patinatzaile batek edo iraupen lasterkari batek? Kirolerako GPS lokalizazio gailuak modan daude,
|
baina
haien funtzio nagusia ez da kirolaria zehazki non dagoen zehaztea, baizik eta noraino iritsi den bere joan etorrian. Txirrindulariek aspalditik erabiltzen dituzte pultimetro digitalak.
|
|
|
Hala ere, datozen urteetan sistema horiek hobetzea espero da, behar den laguntzarekin. Biomasa banatzeko bideak ez daude erregai fosilak bezain garatuak,
|
baina
haien aldekoek ziurtatzen dute oztopo nagusiak ez direla teknologikoak, mentalitatekoak eta antolatzeko gaitasunekoak baizik. Sektoreko arduradunek diotenez, Industria Ministerioaren ahaleginak gorabehera, sektore hori behar bezala arautzen duen araudi baten falta sumatzen da, eta, gainera, maila guztietan sustatzen du, hondakin horien sorgailuetatik hasi eta enpresa elektrikoetaraino.
|
|
|
Sartu eta berehala pentsatu zuen ergelarena egin zuela bere traje eta gorbata bakarrak janzterakoan. Barrukoak ez zeuden bakero eta kamisetetan,
|
baina
haien janzkera nabarmenki informalagoa zen. Telazko prakak, altuenak marroi argiak eta besteak, baxua ere ez zenak, berde olibak, eta alkandorak, lehenak urdin argia, bigarrenak horia.
|
|
|
Euskaldunak zarete, ezta? Nik ez dut horretaz gehiegi ulertzen eta bost axola, gainera,
|
baina
haientzat obsesioa zarete, zer egingo diogu.
|
|
|
behin batean lur bustiak bizkarrak lokaztu zizkigun, beste batean erle batek kosk egin zion izterrean, gero mendigoizaleak ere toki guztietan azaldu behar; institutuko komunetan berak ez zuen nahi, jasangaitza baitzitzaion kiratsa, eta auzo galduenetan ere norbait ibiltzen zen beti, zakurra paseatzen edo. Egia esateko, hura zen aukera, denbora eta espazioa geureak ziren; hildakoenak ere noski,
|
baina
haiek, pentsatu nuen nik, ez zuten txintik ere esango.
|
|
|
Hilabete batzuk aurrera egin, urte batzuk atzera... zer axola denbora zehatza, hau ez baita kronika historikoa, arimaren denborak beste data batzuk baititu, beste neurri batzuk, itsas uhinen antzekoak,
|
baina
haien tarte berdintasunik eta norabide beti berdinik gabe.
|
|
|
– Ha-a,
|
baina
haientzat ere lanik ez duk. Gu lanean ezartzen baldin bagaituzte, jende planttako horietarik parrasta bat karrika izkina honetan legokek gure ordez, eske.
|
|
|
Gummo. Bera ez zen sekula Marx anaien filmetan agertu,
|
baina
haiekin lan egin zuen beti, kameren atzean. Itzalean zuten gizona zen Gummo, Eztarri Sakona, Zeppo bezain interesgarria, honenbestez.
|
|
2006
|
|
|
Horregatik saiatzen zara proiektu bakoitzean, lehenik, bertako bihurtzen? Argazkilari izan baino lehen, meatzari, zapatista... dena delakoa,
|
baina
haien arteko bat gehiago izaten?
|