|
2008
|
|
|
Honelako guztiek matematikako zatidura delako eragiketaren ingurukoak dira eta eredua nazioartekotzat har litezke, euskararen erabilera arruntean nolabaiteko txertakuntza
|
badute
ere.
|
|
|
Emakumeak egonkorragoak izan dira beti ezaugarri berdina erabiltzen. Esate baterako, gabe/ bae> partikulari dagokionez, herrian goialdeko auzoetakoak diren adineko emakumeak egonkor agertu dira bae> aldaera erabiltzerakoan; gizonek, berriz, nagusiki bae aldaera erabili
|
badute
ere, horren ondoan gabe, > baiñ, > edo be> aldaerak ere agertu dituzte. Azentu ereduetan ere, herrian goialdeko auzoetako adineko emakumeak izan dira lehenengo ereduari egonkor eutsi diotenak, eta hemen ere gizonetan nahasketa edo aukera gehiago ageri da.
|
|
|
bilduak gelditu dira murritzagoa izan
|
badute
ere corpusa. Beraz, esan daiteke, bal dintza horiek aurrean izanik, Baztango euskalkia, Ultzamakoa eta Bortzirietakoa beste azpieuskalkietatik aldendu egiten direla eta hurbilago gelditzen direla 1 pun tuan aipatu ditugunetatik.
|
|
|
Gertaera eta berrikuntza hauek ez dira euskararenak soilik. Gure inguruko erdaretan euskaran baino tradizio aberatsagoa
|
badute
ere, lexiko grafia lanak edo asmo didaktikoa zutenak (higiene liburuak edo ikasleentzako liburuak)
|
|
|
esaerak ez du gaurkotasunik galdu. Gainera, estandarra finkatua duten eta edozein eremutan eta edozertarako normaltasunez erabiltzen duten hizkuntzetan terminoak finkatzen dituztenak arlo bakoitzeko adituak eta profesionalak izaten dira, terminologoen laguntza izaten
|
badute
ere. Gurean, termino ugari sortu dugu eta sortzen dihardugu itzulpen bidez eta gehienetan hizkuntzaren arloko profesionalen eta itzultzaileen eskuetan egon da eta dago terminoak hautatzea, espezialitate eremuetako adituen esku hartzea apalagoa (izan) delako12.
|
|
|
1964an F. Forgues koparen irabazle D. Carricaburu jatsuarrarekin Baionan. 1966an F. Daguerre berezko beharra oraino gaztea lagun, finala haundi bat jokatzen dute Remi Hirigoyen eta Edouard Detchart hazpandar arraroen kontra, gutiz galduko
|
badute
ere.
|
|
|
Udako Euskal Unibertsitatearen sorreran ba du zer ikusi handia Euskaltzaindiak, azken antolatzaileak ahaztu
|
badute
ere eta erakunde akademikoaren barnean, dudarik gabe, Jeanek, zeren eta bera izan bai zen 1973an, buruorde izateaz gain IKASeko presidente eta Bordeleko Unibertsitateko irakasle gisa baimenak lortu eta bideratu zituena. Ez bakarrik hori, aurreko hiru urtetan Baionako Euskal Asteen buru eta arima izan zen Jean eta kokagune babestua Euskal Museoa zeinetan zen zuzendari.
|
|
|
Horrek, azken buruan, hika irakaskuntzatik erabat baztertu eta ikasleen artean, gure tradizioaren kontra? soilki zuka (murriztua berau ere, derradan bidenabar) erabiltzera behartzen du eta, hikako tratamendu osoaren suntsipena ekarriz.> > ut> sunt> aut> non> sint> esanda oraingo hika sistema bere ho rretan mantentzearen aldekoak, azken buruan, konturatu nahi ez
|
badute
ere, horren hiltze agiria sinatzen ari dira. Beste bidetik, gutxien gutxienez, singularreko bigarren pertsonari zuzenik dagozkion formak bederen salbatuko genituzke, eta, horien oinarritik abiaturik, aldizka bederen, maiztasun handiko formen alokutiboak ere bai (zegok, > > dinat, > etorri> dituk, > > zitunan...). > Ez dut uste, bestalde, hitanoa earki> gatxik> bezalako forma arrunt eta degradatuetan eskaintzeak horren erabilera bultzatzera asko lagunduko duenik.
|
|
|
Antzeko eraz moldatuak dira, esaldi osoa, laburtuz, frantsesezko amiral> edota erdarazko duende> ezagunak ere30 Guztiotan, etorki xelebrea gora behera, gauza horiei hasieratik, inolako desadostasunik gabe eta esangura zehatzaz, hala deitu zaienez, ez da inolako eragozpenik izaten halaxe edonon ezagunak izan daitezen, aldameneko hizkuntzetan berba kideek besterik esan nahi
|
badute
ere: eusk. arratoi>/ esp., ratón>, sagu?; eusk. pantaloi>, kuleroa?
|
|
|
Villasantek aipagai zuen lexiko berrikuntzaren kontua ez zen, gainera, jakitezko aztergai hutsa: berrogeita hamar urtetik beherako gehienek ahaztua edo inoiz entzun gabea
|
badute
ere, hortik gorako askok gogoan dugu maileguzko hitzen eta hitz elkarteen alorreko gorabehera askotxo, idazkeratik beretik hasita, zen baterainoko arazo iturri izatera iritsia zen orain dela hogeita bost bat urte12 Ez da beraz gutxiestekoa, inola ere, liburuxka haren garrantzia: bai arazoa zuzen planteatzen, eta bai irtenbide egokiak bilatzen, lagungarri sendo gertatu zen PVCD hura13.
|
|
|
Nolanahi ere den, argi ikusten da Zola aurretik afera jada prentsan zebilela. Eta 1898ko urtarrilaren 13ko «J, accuse!» artikulua, egungo topiko historiografikoak une fundazional gisa nabarmentzen
|
badute
ere, lehendik zetorren debate baten parte zen, eztabaidaren gailurra nahi bada, baina ezer berririk asmatu gabe. Azkuek berak Zolaren artikulu honetatik hilabetera idatzi zuen berriro, gaiak hartu zuen protagonismo handia aipatuz («Egun auetan, Dreiffus [sic] salkindaria dala ta eztala, lur bira guziko i a albistari geienak gut, si edo asko Juduen gaiñean itz egin dute») 470 Baina Azkueren bigarren artikulu hau lehenaren segida zen, ez bereziki sakonagoa, eta ezta kualitatiboki desberdina ere.
|
|
2010
|
|
|
Erakutsi nahi da orain, aipatu modalitateek, erregela linguistiko eta kotestual batzuen menpe lan egiten
|
badute
ere, beren hautaketa ez dela erregela horien kausaz egiten. Beste faktore batzuk daude hor tarteko, pragmatikoak eta ideologikoak, hots, soziologikoak.
|
|
|
Lehendik, 15 edo 20 urte aurreragotik, dator: oraingo EGAdun berrion ume garaian joana da etxe giroa erdalduntzen; gero berriro beherantz jauzi egin
|
badute
ere, hasieratik (orain dela hamabost hogei urtetik) dator euskarazko jardunaren ahultze joera hori242 Daturik ezean ezin esan dezakegu noiz hasia den fenomenoa243 Nolanahi ere, gure begien aurrean gertatzen ari den joera zabala da hori, itxura guztien arabera. Goian (populazio zabalagoari buruz) esandakoa konfirmatu egiten du joera horrek:
|
|
|
Ikerketaren emaitza hauek ustegabeko larririk agertu ez
|
badute
ere, hainbat intuizio edo sineste baieztatu edota ezeztatzen dituzte halere. Bestalde bereziki pundu interesgarria dugu azken urte hauetan Ipar Euskal Herrian egindako bestelako inkesta batzuen emaitzak oraiko ikerketarekin alderatzea.
|
|
2012
|
|
|
Teorien preskriptibismo horrekin batera, proposamen horien izaera unibertsalista aipatuko genuke: beren teoriak ikuspegi objektibo edo zientifiko batetik garatu nahi dituztela aldarrikatzen
|
badute
ere, teoria modernoen bultzatzaileek ikuspegi bakar bat hartzen dute beren gogoeten oinarri gisa (gehienetan Europako hizkuntza nagusietako diskurtsoetan errotua), eta itzulpen egoera guztietan aplikatzeko modukoa dela aldarrikatzen. Itzultzaileak jatorrizko lanari eta autoreari zor dien menpekotasuna da teoria horien guztien oinarrian dagoen beste uste sendo bat.
|
|
|
Itzulpenek euskal literaturaren historian pisu kuantitatibo handia izan
|
badute
ere, jarduera honek ez du diskurtso edo hausnarketa teoriko sakonik sorrarazi XX. mendearen bukaerara arte. Itzultzaileek beren itzulpenen hitzaurreetan esandakoak irakurriz, itzulpengintzaren diskurtsoan nolabaiteko bilakaerarik egon ote den ikusi nahi izan dugu.
|
|
|
Dena dela, esaten du jarraian, hizkuntzei dagozkien diferentziak alde batera utzirik, garrantzitsuena, fruitua, barreneko mamia? omen da, oraingohonetan ere Jainkoarengandik datorrena, eta hizkuntzaren gorabeherek edo itzultzailearen akats edo faltek desitxuratzen
|
badute
ere, beti esentzia finko eta aldaezin gisa irauten duena:
|
|
|
Sormenezko lanak bezain garrantzizkoak dira literaturaren aldetik Aita Santiren itzulpenak, literatura unibertsaleko poesi ereduak euskaratzen eginiko lanak. Bide hori askok eta askok landu
|
badute
ere, eredugarri izan da Onaindiaren jokamoldea, poesi kreakuntza baino azpimarragarriagoa gertatzeraino esango nuke nik (Lekuona 1996: 418).
|
|
|
Azkenik, Juaristik eta Sarrionandiak aipatzen ez
|
badute
ere, Arestiren beste itzulpen sail garrantzitsu bat antzerkiek osatzen dutela iruditzen zaigu. Arestiren itzulpen argitaratuen artean bi antzezlan baizik ez dauden arren (Ramón del Valle Inclán en Jainkoaren hitzak eta Ugo Betti-ren Ahuntz herriko bide gabea), badakigu beste hainbat antzezlan ere itzuli zituela.
|
|
|
Izan ere, itzulpenaren teoria postmodernoek literatura nazionalen mitoa zalantzan jarri eta hizkuntzen arteko mugen lausotasuna agerian jarri
|
badute
ere, hizkuntzen arteko desberdintasunak eta hizkuntza bakoitzaren ezaugarriak ezagutu eta errespetatu beharra azpimarratu dute, gogoraraziz hizkuntzen arteko botere harreman asimetrikoak kontuan ez hartzeak homogeneizazio kultural eta linguistikora eraman dezakeela mundua eta, jakina, beti ere hizkuntza hegemonikoen mesedetan eta hizkuntza txiki edo gutxituen kaltetan. Ildo beretik mintzo zaigu Sarrionandia euskararen eta gaztelaniaren arteko harremanen inguruan:
|
|
|
Jatorrizko perfektuaren lehen mailako estatusaren ondoan, itzulpena bigarren mailako jarduera gisa ulertzen da, jatorrizkoa erreproduzitzeko ahalegin inperfektu gisa. Euskal itzultzaileek testu ez sakratuak itzultzean askatasun handixeagoz jokatu izan
|
badute
ere, esan liteke jatorrizkoari zor zaion fideltasuna hartu izan dutela oro har itzulpenerako irizpide nagusitzat, teorian behintzat. Mogelek, Duvoisinek, Ibinagabeitiak, Zaitegik, Ametzagak eta Onaindiak, besteak beste, jatorrizko testuari hurbiletik jarraitzen ahalegintzen direla adierazten dute beren hitzaurreetan, nahiz eta gero, praktikan, zenbait askatasun hartu euskararen egituraren berezitasunak direla-eta edota lehenetsitako helburuaren arabera (didaktikoa, erlijiosoa, apologetikoa, morala...).
|
|
|
Batetik, parentetikoaren egitura sintaktiko diskurtsiboa hautatzen duten enuntziatu ironikoak izango ditugu interesgune. Bestetik, parentetikoaren egitura hautatzen ez
|
badute
ere, ironiazko intentzioa duten enuntziatuen interpretazio ironikoan zuzenean eragiten dutenak; izan ere, pasarte ironikoen ahalik eta interpretaziorik egokiena egiteko enuntziatu parentetikoak lagungarri izan daitezkeela frogatzen saiatuko gara. Hau da, parentetikoa bera enuntziatu ironiko ez izan arren, kotestuan dagoen enuntziatu ironikoa interpretatzen laguntzeko testutik bertatik norentzakoari bidaltzen dizkion arrasto edo keinu adierazgarriak izan daitezkeela ikusiko dugu.
|
|
|
Perpaus erlatiboaren forma hartzen
|
badute
ere, ez dute E1 oinarrizko enuntziatuan aurrekaririk edo behintzat erreferentzia egiten dioten izen espliziturik, eta beraz, E1 eta E2 enuntziatuen artean ez da mendekotasun harremanik gauzatuko. Ondorioz, honelako erlatibozko perpausaren funtzioa ez da aurrekaria ezaugarritzea, azaltzea edo zehaztea izango; modalizazio mailako informazioa txertatzeko eginkizuna izango dute, oro har.
|
|
|
Maiz aski antzeko zerbait adierazten
|
badute
ere, ez dira trukagarriak izango; azken batean, berbaldi edo diskurtso barneko sinonimiaren aurrean egongo baikara.
|
|
|
Baina aipaturiko irizpide formal hauek beren bakarrean aski ote dira gure aztergaitzat jo ditugun enuntziatu parentetikoak mugatzeko? Ez ote da garrantzitsua perpaus mailako lotura sintaktikorik ez
|
badute
ere, E1 eta E2 enuntziatuen artean kohesio sintaktiko semantikorik ba ote dagoen aztertzea. Hau da, euren arteko sare anaforiko kataforikoak ere aztertzea?
|
|
2013
|
|
|
Hara non den lurrean, aleman asto tzar diren bezalakoeri gogoraturik, bertze abantail izpirik ez
|
badute
ere urdekeria hortarik jaliko, beren herra, beren bekaizgo, jelosia beltza hor haztea baizik. [?] Ororen buruan gizon bakar bat, han edo hemen, aski mustro izaitea, holako lan tzar baten egiteko, paso; armada bat osoa, eta haren buruzagiak, nor gira gu, jaunen jaun direla uste?
|
|
2019
|
|
|
Euskarak batasunaren markak erraietan dauzka, euskalkien desberdintasunak gora-behera. Euskalkiak geroago etorriak dira eta euskararen batasun hori ez dute bere funtsean eta muinean ezabatu, gainetik estali edo pixka bat ezkutatu
|
badute
ere. orduan, euskara batua egitean egin nahi dena zera da, hots: guztion muin hori aintzat hartu, argi osotan ipini, eta muin horretan finkaturik euskaldun guztien hizkera batua moldatu.
|
|
2020
|
|
|
Horrek seinalatzen duena zera da: euskal herriak eta euskal kulturak itxuraz aitzina segitzen
|
badute
ere, funtsean eta mamian husturik daudela. Sententzia ezbairik gabekoa da:
|
|
2021
|
|
|
Estebanek eta Izquierdok (2005: 390), berriz, uste dute Zarautz Getarian zegokeela, erabat berretsi gabeko hipotesia dela onartzen
|
badute
ere.
|
|
|
katilu bat esne vs plastikozko katilua; botila bat ardo vs kristalezko botila; gurdi bat egur vs zurezko gurdia; zaku bat patata vs telazko zakua. Horietan bereizketa egin behar da, esaterako, koñak botila eta botila bat koñak sintagmen artean, gaur egun zenbait hiztunek nahasteko joera
|
badute
ere. Lehenbiziko sintagman botila ez da, nahitaez, kuantifikatzailea, sintagmaren gunea izan baitaiteke (nolako/ zer botila?), botila hutsik egon daitekeena, eta osa dezake, halaber," neurri sintagma bat" (zenbat koñak adierazten duena, eta koñaka kuantifikatzen du).
|
|
|
42.18c Eta azkenik, berez juntagailu direnak ere nola halako markatzaile gisa aritzen ahal dira, bi perpausen arteko gramatika lotura (perpaus elkartu bat osatuz) gauzatzen ez
|
badute
ere, eta hiztunak bien arteko erlazioa nola ikusten duen esaten digute.
|
|
|
Alegia ni ero. Batzuek, alegia otoitzean, zerbait marruskatzen
|
badute
ere. Alegia etxera doala.
|
|
|
16.3.1b Bakarrik ere ager daiteke batzuk, izen sintagma berak bakarrik osatuz: Batzuk sartu ziren; Hor zeuden berrogei bat portuges, batzuk 15 urtekoak (Larzabal); Ezen haietarik batzuek sinetsi ez
|
badute
ere, halakoen sinets gogortasunak ezezturen ote dute Jainkoaren zintasuna. Urrun dago (Duvoisin); O, nik baneuka arimak Jaungoikoaren artaldera erakartzeko batzuek izan duten jakituria!
|
|
|
Zenbatasunezko morfemak, bestalde, normalean aditza edo izena modifikatzen
|
badute
ere, neurria adierazten duten luze, zabal edo sakon gisako adjektiboekin ere joan daitezke, neurriaren zenbatekoak alderatuz: Mahaia beste luze diren aulki bi (Agirre).
|
|
|
Horrelakoak usu erabiliak izan dira ekialdeko tradizioan, XVI XVIII. mendeetan batez ere, baina urritzen joan dira ondoko mendeetan. Aurrekaria noiz ere da maizenik XVI. eta XVII. mendeetan, idazle batzuek noiz eta hobesten
|
badute
ere; noiz eta ere forma erabiltzen dute beste batzuek. Hegoaldean, berriz, zerbait erabilia izan da XVIII. eta XIX. mendeetan," noiz eta... n" formarekin.
|
|
|
Beldur, indar, arreta eta horrelako izen batzuek forma arruntean eskuarki handi adjektiboa hartzen
|
badute
ere, eta gutxitan asko, konparazioan gehiago hartzen dute handiago baino maizago (arreta handia, bai, baina arreta gehiago, alegia) 20.
|
|
|
XIX. mendera arte erabilia, gerora urrituz joan ziren" amoreagatik (eta)+ subjuntibo" formaren agerraldiak euskara idatzian, XX. mendeko idazle batzuek erabiltzen
|
badute
ere —eta espletiboarekin beti9—: Juje justuaren aitzinean agertzen garenean gure eskuak beteak izan daitezela orai artio bildu fruituez,[...] amoreagatik eta gure saria izan dadin handia eta ederra (Baionako katixima); Egizue bada behar dena, amoreagatik eta dohatsu izan gaitezen (Lafitte).
|
|
|
Kontuan hartu behar da, izan ere, esanahiaren aldetik antzekoak diren esamoldeek ez dutela zer izan egitura sintaktiko berekoak. Goiko perpausek, hain zuzen, esanahiaren aldetik aurkaritzako juntaduraren antza
|
badute
ere, egituraz alborakuntzaren pareko dira. Eta esanahi bertsuko bestelako egitura gehiago ere bada:
|
|
|
P. Iturriaga). Aldiz, baitmenderagailua ekialdekoa da batik bat, mendebaldeko idazleek ezezaguna ez
|
badute
ere: Baina nola baitzen kaskoz arinxkoa, mundua ikusteko hartzen du gogoa (Goihetxe); Nola han bainaiz sortua, han utziko dut mundua (J.
|
|
|
Horien artean, [tuko+ izan/* edun] adizki analitikoa da forma nagusia. Alde batetik, euskalki guztiek erabiltzen dute, eta bestetik, hizkera gehienek beste molderik baldin
|
badute
ere, adizki hau dute maizen erabiltzen: Datorren urtean, egunak luzeen direnean etorriko gara (Iñurrieta); Bihar, Marsellako bideari emanen diogu (Aintziart); Baina urde horiek bizirik segituko dute, gizonek beso artean estutu eta musukatu egingo dituzte (Sastre).
|
|
|
Ez dugu jan edanean eta beztimentetan soberaniarik galdegiten: doiaz elikatzen, iragaiten eta kontentatzen gara (Axular); Egun argia joana zen eta nire lantegia argizagi batzuen argi doietan neukan (Mitxelena); Nitan zen aberastasun doi hori baliatzeagatik (Larre); Beren burua gabe atxikituko
|
badute
ere maiz, umeen hazteko eta altxatzeko doia (J. Etxepare); Kontuen eskatze hori doi bat harrigarria da (X. Arbelbide).
|
|
|
Beste hitzetan esateko: adjektiboek askotan izenaren kualitate bat adierazten
|
badute
ere, horrek ez du esan nahi izenaren kualitatea adierazten duten hitz guztiak adjektibo direnik.
|
|
|
Euskara ikasteko erabakia hartu dute gure lankideek; Isilik egoteko agindua eman digute. Maiztasun txikiagoa
|
badute
ere, tzeko perpaus jokatugabeen ondoan badira tzearen jokatugabeak ere: Ulertu nahi nuke uhin eraztunak hartzearen ideia hori (Sarrionandia).
|
|
|
8 lau ordu, hemen, absolutiboa da, baina ez da objektu zuzena (hiztun batzuek komunztadura egiteko joera
|
badute
ere: lau ordu iraun ditu).
|
|
|
Hor —idazleak hautatu duen idazteko moduak aski nabarmenkiro erakusten digunez— eta rekin hasten diren bi perpausak, elkarren artean nola halako lotura
|
badute
ere, ez daude perpaus elkartu bat osatzeko moduan. Testuaren hariak behar ez den etenik izan ez dezan, horrelakoak beharrezko gertatzen dira askotan.
|
|
|
42.18a Diskurtso markatzaileak (DMak) solas mailako loturaren adierazgarritzat jo ditugu, berek berez perpausik lotzen ez
|
badute
ere. Esan nahi baita, DMak gorabehera, bi perpaus jadanik juntatuak egon daitezke, juntadura bidez nahiz alborakuntzaz.
|
|
2023
|
|
|
Eskualde eta ikastetxe bakoitzean programak berezitasunak dituen arren, orokorrean 15 saio jaso ohi ditu ikastalde bakoitzak, astean behin. Lehen Hezkuntzako 5 eta 6 mailako ikasleak izaten dira programaren hartzaileak oro har, DBHko zenbait taldek ere ikastaroa jasotzen
|
badute
ere.
|