|
2001
|
|
|
Kontzeptu hau gehiago mugatu
|
badugu
ere, bada zerbait aldez aurretik aski garbi agertzen dena, niri behintzat argi iruditzen zaidana. Euskal literatura ezin izan daiteke euskaldunek euskaldunentzat egin dutena besterik.
|
|
|
Berdintze guztiak ez dira on noraezean, eta berdintasunak gorabehera, badago bilduma guztian zehar asmoz eta idaztankeraz halako batasun ukaezin bat. MEIGeko edizioa baliatu
|
badugu
ere, testu guztiak han hemen argitaratu ziren orijinalekin erkatu ditugu. Halatan, hainbat zalantza argitu dugu eta okertzat genituenak zuzendu.
|
|
|
" Ipar Amerikan, dantza-leku eta jolas-tokiak ugariak izanagatik, ez da jendea, Martyk erakusten digunez, bestetan baino alaiago. Poz eta negar  iturria, uste ez
|
badugu
ere, bihotz barrenean dago, eta barrengo hutsa ez dezake kanpoko ezerk bete, ez han eta ez hemen". Franko garaiko zine-klubetako jokabidea gogorarazten du Mitxelenaren zine kritiketako jardunak:
|
|
|
Ipar Amerikan, dantza-leku eta jolas-tokiak ugariak izanagatik, ez da jendea, Martyk erakusten digunez, bestetan baino alaiago. Poz eta negar iturria, uste ez
|
badugu
ere, bihotz barrenean dago, eta barrengo hutsa ez dezake kanpoko ezerk bete, ez han eta ez hemen. Mickey Spillane ren nobelak ez dira gainera betegarririk onenak.
|
|
|
Eta oraindik orain, esate baterako, hasia baldin
|
badugu
ere, ez zaigu, ez hurrik eman ere, esku hutsik azaltzen. Hor dugu hiru liburu lodi eta aberatsen (tesia barne dela) lekukotasuna, lekukorik behar bagenu, bata bestearen lehian bezala plazaratuak:
|
|
|
Zeruetaraino goretsi behar ez
|
badugu
ere, ez da, bada, Etxepare, dagokion lekuan daukagula, euskaldun garen aldetik diogun zorra nahiz gogotik aldendu, gutxiets genezakeen olerkaria. Poeta gazte baten, maiz zaharragoak gogor hartzen dituen baten, hitzak aldatuko ditut hona, Ibon Sarasolarenak, Jakinen (24, 1967, 13 or.):
|
|
|
Alegiek bazuten zerikusia irakaskuntzarekin, nondik zuten ez
|
badugu
ere orain ongi ikusten. XIX. mendean, mende mugaren aldamenean gehienez, Mogeldarrenak ditugu eta gero, Lafontaine eta Samaniegoren atzean maizenik, Zabala, Iturriaga (1842), Goihetxe (1852), Arxü (1848) urte berean, nola ez ba, Kantu patriotikak argitara zituena eta, geroxeago, Uskara eta franzes gramatika, 1852an lehen aldiz eta 1868an hirugarrenez.
|
|
|
urriak eta berandu etorriak bestalde. Eta idazleak ez ezik, ez dela haziegia euskal irakurleen samalda, oraintsu gehitzen hasia
|
badugu
ere. Eta, hau dela eta, darabilgun hariari zeharka baizik ez dagokion oharren bat bitartekatu nahi nuke, urrutirago baino lehen.
|
|
|
Nik uste nuen, ez nuen nahi, baina bai uste? hizkuntzarekiko jakitea, jakintza, jakiundea eta jakinduria ez zeudela hain aurreratuak Euskal Herrian, aitzina bide ederra egin
|
badugu
ere. Oker nengoen, oker baino okerrago, eta biziro poztu naiz:
|
|
2003
|
|
|
Libertatea premiazkoa zaigu, askatasunik ez baldin
|
badugu
ere. Noizbait ikasiko dugu arauz borroka armatua, salbat makila gisa baliatu gabe, ibiltzen.
|
|
|
ez Jainkoa. Dagoeneko jaiotzetik hartzen dugu denok oinordetzan Adan eta Eba gure gurasoek egindako jatorrizko  bekatua, eta beste inolako bekatu larririk egin ez
|
badugu
ere, horrek azal lezake jasaten dugun gaitzaren zergatia. Baina jasaten den gaitz fisikoa, sufrimendua, garbiketa tresna da aldi berean:
|
|
2006
|
|
|
Ez dakit noiz pasatu behar duzun pentsioa kobratzera; apenas dugu neguko ikatz karga erosteko dirurik, baina zuri berdin zaizu, baita negua hotzez dardarka pasatu behar
|
badugu
ere.
|
|
2008
|
|
|
Ostegun arratsaldean iritsi nintzen Bilbora, eta zu izan zinen deitu nuen bigarren pertsona, Xabierren atzetik. Xabier nire mutil laguna da, sei hilabete daramatzagu elkarrekin, aspalditik ezagutzen
|
badugu
ere elkar. Beno," Julieta zauritua" ezagutu zuen lehenik, eta hilabete askoren buruan izan nuen sareaz bestaldeko konfidentea, azkenenean, Little Italy ko Waikiki tabernan kendu nuen Julietaren maskara, eta hantxe jarri genizkion elkarri gure presentzia eta aurpegia, elkarrekin sarearen alde banatan hirurogeita bi gauetan zehar konpartitutako aitorpen eta elkarrizketa ordu luzeei bukaera eman genien.
|
|
|
[Eguneratze estrategikoa.]" Gizontxoen mugimendu askatzaileak honako adierazpen hau egin nahi du: oraindainokoan burua zakilaren mende edukitzea txartzat jo baldin
|
badugu
ere, gaurtik aurrera askoz indar haundiagoz dugu gaitzesten, arbuiatzen eta deitoratzen zakila buruaren mende edukitzea".
|
|
2009
|
|
|
nire laguntza behar omen duzula argitze iraunkor bat biontzat lortzeko, nola jar dezakezu horrelako proiektu baten oinarrian ni zuri loturik eusteko behar konpultsibo hori, ez al zara jabetzen ama galdu zenuen bezala ni galtzeko beldur zarela; ez jarraitu, Sara, zital hori, erotu egingo nauzu; ikusten nola galtzen duzun kontrola, Ananda, ez erantsi eskurik niri, ostia, nazkaturik nago zure mehatxuez, a zer kaka argia zurea, ez ukitu ni gero, ulertzen, bortxatzailea, ama putaren semea; ez hitz egin horrela, Sara, dena zikintzen duzu, dena pikutara bidaltzen duzu; pikutara bota zer, Ananda, zure paranoiak?, Iñigo eta Xabierren ustekeriak?, nik bizitza bizi besterik ez dut nahi, behin batean ezagutu nuen gazte ezti eta jakintsu haren ondoan, berrogei urteko asko baino helduagoa eta tinkoagoa zinen, segurtasuna eskaintzen zenidan eskalatzen ari ginela, yogako klaseak antolatzen ari ginela, diru arazoren bat gertatzen zenean, hantxe eusten zenion lasai, neurritsu, neba Kandidorengandik eta haren jokabide bortitz eta intoleranteetatik babesten ninduzun, desarmaturik uzten zenuen zeure ahots harmoniatsu horrekin, zer ostia gertatu zaizu, orduan bai zinela maisu handia niretzat, argiduna, ez al zara konturatzen zeu izan zarela dena kakaztu duena, eman dezagun zuk adierazi bezala direla gauzak, bizimodu argitsu eta zoriontsu bat dugula zain, zuk eta zure lagun berri horiek seinalaturiko bide horretan barrena, baina ezin dut itsu itsuan aurrera egin, Ananda, zugan soilik fedea dudala, jainko ahalguztiduna bazina bezala, eta areago Iñigo eta Xabierrengan fidaturik, horiek ez daude burutik sano, ezin dut, ikusten baitut argi eta garbi nora zoazen, horra non agertu zaizun barruan gorderik zeneraman haur abandonatu eta beldurtia, eta nik ezin diot jarraitu esklabo egin nahi nauen ume apetatsu horri, amaren hutsunea betetzeko baino ez nau-eta behar; nor zara zu nire amaz mintzatzeko, urdanga, ezta hitz erdi bat ere hari buruz, edo bertan hilko zaitut, entzun?; hil nazazu, ez duzu potrorik, hil nazazu, aurpegian zartako bat emateko baino ez zara gauza, ume negarti baten pare, jo nazazu ukabilez, potrorik baldin baduzu, eta amaitu dezagun hau guztia, ez nazazu besarkatu, ez ezazu negarrik egin, ostia, ume puta, aska nazazu, kendu zeure aho hori nire tititik, aska nazazu, ume gaixo bat besterik ez zara, ez ezazu negarrik egin, tira, zatoz, jarri hemen, kulunkatu egingo zaitut, baina ez jo ni berriro, ez didazu minik egiten, baina umiliatu egiten nauzu, ez didazu minik egiten, baina egunen batean kontrola erabat galduko duzu, zatoz, ez egin negar, maite zaitut, laguntza bilatu behar dugu, espezialista batengana jo, ez begiratu horrela, ongi, ez gara joango, ez baduzu nahi ez gara joango, ez zaitut inoiz utziko, ez izan beldurrik, ez zaitut utziko, maitekorra izan behar duzu nirekin, fidatu nitaz, leial natzaizu, beste inorekin ez nintzateke oheratuko inola ere, non aurkitu zu bezalakorik, galduta nengoen, nerbio arazoekin, bizitzan aurrerabiderik gabe, kaka hutsa nintzen, eta zu ezagutu eta eraldatu egin nintzen, bai, zuri zor dizut dena, buruz ongi samar jantziriko emakumea bilakatu nauzu, eskalatzaile bikaina, yoga irakaslea, eta bizi gogoa dut orain, ez nazazu hain estu hartu beraz, ez ezazu ito nigan jaioarazi zenuen ilusioa, zu ezagutu zintudanean erabat aldatu zen nire bizitza, orduan bezala jarraitu nahi dut, ongi dago, saiatuko gara beste urrats bat aitzina egiten, baina emadazu denbora pixka bat, ulertu egin nahi dut, ez diozu beldurrik izan behar ni galtzeari, heldutasun eta jakinduria handiko pertsona zara, ez utzi ezeri gure harremana zapuzten, gure bide espirituala eteten, egin negar, egin negar, badakit, uste duzu ez dudala ezer ulertzen, zuk dena argi duzu, badakizu nondik jo behar dugun betegintzarrea lortzeko, mendiak eskalatzen ditugunean ...o pertsona zara, ez utzi ezeri gure harremana zapuzten, gure bide espirituala eteten, egin negar, egin negar, badakit, uste duzu ez dudala ezer ulertzen, zuk dena argi duzu, badakizu nondik jo behar dugun betegintzarrea lortzeko, mendiak eskalatzen ditugunean bezala, halakoetan sokaren buruan jartzen uzten didazu batzuetan, utzidazu orain ere bidea urratzen, jomugara heltzeko denbora gehiago behar
|
badugu
ere, maite zaitut, bizitzan ezagutu dudan pertsonarik onena zara, gure artekoa konpondu behar dugu, konponduko dugu, egin negar, hartu titia, har ezazu behar duzun kontsolamendu guztia.
|
|
|
Orain arte euskararen ikuspegitik aztertu
|
badugu
ere euskarazko hedabideen auzia, ez genuke ahantzi behar euskarazko hedabideena jarduera ekonomiko bat dela, interes legitimoak dituzten enpresek eta elkarteek aurrera ateratzen duten jarduera bat, eta ehunka langile barne hartzen dituena. Horrexegatik, eta esan dugun guztiaren argitan, bistan da euskarazko hedabideak ere ez daudela gaur egungo gizartean hain entzuna, baina ez hain errotua?
|
|
|
Euskarazko jardueraren garapen kualitatiboari dagokiona da egin behar den ahaleginaren bigarren norabidea. Gure ordenan bigarren tokian aipatzen
|
badugu
ere, garrantziari dagokionez lehenengoa da zalantzarik gabe, baita aurrekoa baino erabakigarriagoa eta nahitaezkoagoa?, euskararen erabilerak hobera nabarmen egin dezan. Izan ere, euskal hiztunon atxikimendua baldin bada euskararen indarberritzearen giltzarria, darabilgun hizkuntzaren malgutasuna, egokitasuna, aberastasuna, jariakortasuna, adierazkortasuna dira atxikimendu horrek ezinbestekoa duen erosotasunaren muina.
|
|
|
Dagoeneko esan beharrik ez dela uste
|
badugu
ere, esan dezagun hizkuntza pluraltasuna Espainiako erakundeek eta gizarteak bere egin dezaten proposatzen dugun pedagogia sozialak ez duela, zenbaitek bestelakorik aireratzen badu ere, gaztelania zokoratzeko intentzio maltzurrik gordetzen. Kontua ez baita ezer zokoratzea, guztientzako lekua egitea baizik.
|
|
|
Hala, ahozko erabilerari dagokionez, hizkuntza bat eta bakarra bai, baina euskalki asko eta azpieuskalki gehiago dituen hizkuntza da, horietako batzuen eta bestetzuen artean distantzia nabarmena duen hizkuntza, arau komunik gabe urte askoan garatu den hizkuntza, corpusaren normalizazio edo kodifikazio behar larri eta atzeraezina zuen hizkuntza. Euskaldunok sarri askotan ahazten
|
badugu
ere, konparazio batera eta ulermenari dagokionez, handiagoa da zubereraren eta bizkaieraren arteko distantzia, hizkuntza bereko bi dialekto diren arren, katalanaren eta gaztelaniaren artekoa baino, nahiz eta bi hauek hizkuntza diferenteak izan.
|
|
|
Honetan utziko
|
badugu
ere, ezin bukatu, ordea, hain zuzen ere Euskararen Legearen balio nagusia den kontsentsuaren osasunaz hitz bi esan gabe. Izan ere, badugu ustea 1982an lorturiko kontsentsu sozial eta politiko zabal eta eredugarriak, zenbait aspektutan iraun badu ere, beste zenbaitetan indarra galdu duela.
|
|
|
Sekula baino gutxiago da inteligentzia moderno kapitalista etorkizunerako aukera edo paradigma baliotsua. Ordezkatuko duen alternatiba globalik ez
|
badugu
ere, XX. mendeko kapitalismo produktibistak inoiz baino etorkizun gutxiago du, are gutxiago bere muturreko gestio neoliberalak.
|
|
|
Mundu modernoaren kontradikziorik handiena zera da: azken hamarkadatan etengabeko hazkunde ekonomikoa bizi izan
|
badugu
ere, ez gara zoriontsuagoak; are gehiago, hazkundeak suntsitu egiten ditu ongizate iturri direnak.
|
|
|
euskaldunon etorkizuna ez da bakarrik egikaritze juridiko politikoan jokatzen. Seguruenera ez da nagusiki hor jokatzen, euskaldunok modu obsesiboan horrantz begiratzen
|
badugu
ere. Baina, tresna horiek ere garrantzitsuak dira, eta gaur gaurkoz mugak nabarmenegiak.
|
|
|
joan zen mundu hura, mundu hartako hitz, esapide, formula eta aberastasun asko galdu ditugu (hizkuntza guztiek bezala, bestalde). Eta galtzeko bidean zegoen hitz asko berreskuratu
|
badugu
ere, tartean, laratza?, ez dute jatorrizko esanahirik. Beren garaiko kokapena falta zaie.
|
|
|
Beraz, bereizketa bat egitea litzateke. Izan ere, aurreko orrietan gaingiroki azaldu
|
badugu
ere, oraindik ez dugu behar bezala adierazi. Diskurtso nazional katalana boteretik urrundu izanaren arrazoia gehiago zor zaio politikoki zuzena denaren arlora hurbildu izanari, horrek indargabetu egiten baitzuen?
|
|
|
Haginak eta izeiak, eguzkiaren argitik zintzilik dagoen urtea itxi egin du batak eta zabaldu besteak. Horren ondorioz iritsi zaigu gabon eguberrietan izeia etxean zutik landatzeko ohitura ere, gorostiz edo pinuz ordezkatu
|
badugu
ere. Naturarekin, ai zenbateko lotura zizuten aspaldiko kultur haiek!
|
|
|
Gipuzko ttiki malkar menditsu honetako hainbat obra eta txikizio, horretara pentsatuak ote daude, bada? Hainbat haran eta errekondo ur putzutzarren mailaz jaso
|
badugu
ere, zergatik ez hasi, berdinketa orokor espezial bat egoki aurreikusi eta programatzen. Adibidetxoa:
|
|
2010
|
|
|
Añamari: Mmmrr... Agertuko dituztan datuak Paueko artxiboetan bilduak ditut gehienak, han denak baitira, gure herrietako artxibo guziak, baina ere notarioenak, anitz preziosak, leheneko denboretan, uste ez
|
badugu
ere, biziki akta egiten baitziren notarioz, eta funtsean kasik herri bakoitzean notario bat bazen... harritzekoa, hiriburuan bezala den herri ttipienean ere: Garruzen, Amenduzen, Ilarren, Behaskanen...
|
|
|
Bilakaeraren ezaugarriok antzemangarri egiten dira olerkiak argitaratu zituen hurrenkeran, aipatutako norabidean; hau da, olerkiak argitaratu ahala Lotsatiren olerkiera aldatuz joan zen, aldaketa xumea izan zela aitortu behar
|
badugu
ere. Aldaketak ekarritako ezaugarriek etorkizunerako nahiko bide interesgarrian jartzen zuten Lotsatiren lana.
|
|
|
Baita gau osoa eman behar
|
badugu
ere!
|
|
|
" Etxeko lan guztiak eginda sartu behar dugu hor barrura, baita fisiologikoak ere, eta torlojuz lotu mahaiari, akordioa lortu arte handik ez altxatzeko. Baita gau osoa eman behar
|
badugu
ere! Bai esaten dugunean, bai dela erakutsi behar diegu, erabakiak geuk hartzen ditugula, horretarako eskumen osoa eman digutelako".
|
|
|
Ez dirudi zuhaitza denik, besteen bizkar mantentzen dakien gerizpe ilun itxia duen orlegi belztuan beti berde dirauenak. Baina, zuhaitz bizkar ikusten
|
badugu
ere gehienbat, huntzik lerden bete oparo aberatsenak harkaitzean gora itsatsita ikusten ditut hemen Arantzazun. Zuhaitzari gerritik heldu eta kiribilduz bizkarrean gora lapatuta doakiolarik, bertan bildurik ezin da zabaldu eta gora lehia ere agudo mantsotzen zaio bertan.
|
|
2011
|
|
|
Kontrabando eta Comète sarearen garaian gertatu zena hobeto ulertzeko interesgarria litzateke Joxe Antonio Aizpuru Arzalluzen gainean hitz egitea, Txanberlain ospetsuaren gainean, alegia, egia osoa sekula jakingo ez
|
badugu
ere.
|
|
|
Bai eta soldadutzan egindako dozena erdi bat lagun ere. Elkar gutxitan ikusten
|
badugu
ere, horiek denak oraindik lagun sentitzen ditut.
|
|
2012
|
|
|
Baina fedea zutenek ez zuten ulertzen bera bezalako gizon adimen zorrotzeko bat fedegabea izan zitekeenik. Ezagutzen genuenok tamalgarritzat jotzen
|
badugu
ere, bera isilik gelditzen zen gaia mahairatzen zen orotan.
|
|
|
Bisitariek, berriak baldin badira, ez dute jakiten korridoreko zein atetara jo alde egin behar dutenean, eta ateraino laguntzen ez badiezu, komuneko atea zabaltzen dute askotan, edo logelakoa. Hori saihesteko, kortesiagatik dela esaten
|
badugu
ere?, ateraino laguntzen diegu bisitei, eta horrek garbi uzten du aspalditik susmatzen dudan egia bat: kortesia ez da gure intimitatea gordetzeko asmazio bat baino.
|
|
2019
|
|
|
ez dakigu mirari horretan zer proportzio duen hizkerak, zer nolako eragina duen asmamenak, zenbaterainoko garrantzia duen fikzioaren antolamenduak. Baina asmatzen ez
|
badugu
ere zer den esaten, berehala usaintzen dugu testu batek sortutako efektua literarioa den ala ez. Testu bati literatura izaera ematen dion zeraren zera horren kode sekretua da idazleok bilatzen duguna.
|
|
|
ez dakigu mirari horretan zer proportzio duen hizkerak, zer nolako eragina duen asmamenak, zenbaterainoko indarra duen fikzioaren antolamenduaren graziak. Baina zer den esaten asmatu ezin
|
badugu
ere, berehala usaintzen da testu batek sortutako efektua literarioa den edo ez. Eta itzultzaileari beharrezkoa zaio jakitea itzuli beharreko jatorrizko testuan autorearen aroztegiko zerk, denboraren zerk, erritmoaren zerk, antolamenduaren zerk, hitzak lotzeko artearen zerk eraikitzen duen tonu orokorra eta nola.
|
|
|
Beraz, ondorioa argia dela dirudit: Erpinetara jo orduko harritzen bagara ere, badaki eguraldiak uztailean majo berotzen; baina hori normaltzat jotzen
|
badugu
ere, ezin dugu ahaztu badakiela hozten; noizik behin, baina badakiela.
|
|
2021
|
|
|
–Uste dut ikerketarentzat oso material interesgarria eskaini diguzula. Zure mugikor zenbakia eta helbidea ematea eskatuko nizuke, eta zu nola lokalizatu, zuregandik besterik behar
|
badugu
ere. Baina, berriz diotsut, eskerrik asko, Pello.
|
|
|
Edonoren sofa edo ohe udan ereindako hazien uzta jasotzeko lur bilakaturik. Ilea luze utzi neguko hotzetik belarriak eta lepoa babesteko, orrazkera berri baten beharraz identitate bilaketa amaiezinaren ibilbidea estaltzen
|
badugu
ere.
|
|
2023
|
|
|
" Ziri-miri berbe baten baizen giautan batun badu bere, auri ugerra dineutse gure edadeko gehienek ortureko balio ez daun auriri. Indertsuau jausten danari auri lanparra eta horti gora zaparrade edo etxala bota entzun duz alde etxetan"(" Ziri-miri berba behin baino gehiagotan batu
|
badugu
ere, euri ugerra diotse gure edadeko gehienek orturako balio ez duen euriari. Indartsuago jausten denari euri lanparra, eta hortik gora zaparrada edo etxa ahala bota entzun ditugu baserrietan").
|
|
|
Gogoratu dopamina atalean landu duguna. Nahiz eta jakin mugikorrarekin nahi baino denbora gehiago igarotzen dugula, antsietatea sortzen digula edo dena delako arrazoiengatik mugikorrarekin dugun harremanak ez digula onik egiten, eta hori aldatu nahi
|
badugu
ere, oso zaila egiten zaigu hori egitea. Zergatik, ordea?
|