|
2008
|
|
|
detariko batek azterketa sakona luke, ene ustez, Erriberrikoak, alegia, zeren eta Lizarrakoan/ Estelleriaren azterketa zenbait eginak baituzte, hasi D. Manuel Lekuonak eta, 1990ean, Jose Maria Satrustegik eta beste batzuk. Erriberrikoa, Patxi Salaberri Zaratiegik aztertua
|
badu
ere. Iaz, berarekin, Uxuetik, Aragoi ibairaino joan ginen.
|
|
|
Euskalkiak eta euskara batua edo estandarraren arteko interakzioan elkar eragina dagoela inork ukatzen ez
|
badu
ere, inor gutxik itaundu du zer gertatzen ari den bien arteko harreman horietan. Zeinek zeinengan eragiten duen.
|
|
|
Larramendiren bidea ere, lehen esan dugun bezala, hortik doa, eta lexiko juridiko administratiboaren hitzak ematera koan, euskal ordainak ematen ditu, euskal foru zuzenbidearena aintzat hartu gabe. Noizbait aintzakotzat hartzen
|
badu
ere, ez bide propiotik, ezpada Gaztelako zuzenbi dearen lorratzetik. Legez zein hizkeraz, Larramendirena ez da foru zuzenbideari adi adi egoten.
|
|
|
Hauek, eta beste hainbat puntu aipatu ondoren, hauxe dio Mitxelenak: , beharrezkoa dugu, bederen, hiztegitxo bat, ia ortografiarekikoa huts hutsik, nahitaezko
|
badu
ere hitzen esan-nahia laburzki adieraztea, zertaz ari den jakin dezagun. Orain idazten diren euskalkiak kontuan edukitzekoak dira, noski, batasun osorik ez duguino eta, euskera idatzia duenez gero oinharri, zenbait idazle hauturen hiztegiaren gain eraiki behar litzateke?.
|
|
|
Eta, ematen ez dizkigunean, guk, euskal dunok, hitzak mailegatuz, egokituz eta sortuz, ematen dizkiogu euskarari behar dituen hitzak. Horrela eginez doa egunez egun euskal hiztegia, hiztegi hori ofiziala ez bada ere, eta batu izaera zalantzazkoa
|
badu
ere. Euskaraz bizi nahi dugu, eta, horretarako, inguratzen gaituen eta erabiltzen dugun oro izendatzeko, hitzak behar ditugu.
|
|
|
Administrazioaren jardueran euskara ez da hizkuntza normalizatua, apurka apurka gero eta langile gehiagok erabiltzen
|
badu
ere. XX. mendean, 1936 urtean, eman zen argitara lehenengo aldizkari ofizial elebiduna, ordu arte, administrazioaren jardueran euskaraz dokumentu solteak soilik baikenituen.
|
|
|
Eta pilotari ona halere! Finaletako irabazpen guti bildu
|
badu
ere gorene an, galde asko bazuen pilotako herriko bestetan Xubero hortan, bezperak ondoko partidan. Hasperue xuberotar apezak maite zuen harekin artzea, sakea biziki bortitza baitzuen Jakesek eta luzea.
|
|
|
Gehiagoko xehetasunik gabe, iduripen huntan gaude Ahatsako seme hau, halaber artzain eta laborari laguntzetan ere prezatua, apez pilotari onen le rroan aipatu beharra zela baitezpada, baldin eta, mendea aldatzearekin, sota narik plazarat ekarri ez
|
badu
ere.
|
|
|
221), eta, orobat, Leizarragaren, begi> erts ireki> arte> baten> seguranzarik> eztuen> (gorputz> > eta> gaixo> hunen> zerbitzatzeagatik)? > pasarteñoa. Halaber, elkanoarraren «dionak> > dio> bego»> (UIGPL, 85), egileak «errefran» tzat hartzen
|
badu
ere, Axularren «gero> dioenak> bego> dioela> erakustea»> (Irakurtzaileari, 13) esaldiaren kopia dateke, ordena iraulketa goiti beheiti.
|
|
|
17) Izan: > «Garade> lurreko> animalettoak»> (eskuarki gara>
|
badu
ere, jakina; UIGPL, 130), «nondik> dateke> deus> onik? »> (Koplak, 58), «banitz> per > sona> nukena> eskribitzeko»> (JMESB, 427), «ortako> beira> nola> zaren, > ta> nola> zinazken»> (UIGPL, 243), «guziok> ginazke> sandu»> (UIGPL, 168), «alfer> lirazk...
|
|
|
San Mateorena beren> begian> soliboa> ikusi> nai> ez, > ta> berzearen> > ilaun> iduri> bat> ere> bai> (DCCb, 313) itzultzen du eta coger, > agarrar> > por> > cuernos en hurbile kotzat idia> adarretik, > > gizona> > itzetik> lotzen> > (DCCb, 324) darabil. Erdarazko noches> alegres> > tristes> gure hizkuntzara arratsak> alegre> > triste> iraultzen du, errimarik ez
|
badu
ere, eta dime> con> quién> andas> y> te> diré> quién> eres> euskaraz erran> zadazu> noreki> zabilzan, > eta> erranen> dizut> nor> zaren> (UIGPL, 161) ematen du. Bestalde, de> tal> palo> tal> astilla> erranairu edo
|
|
|
Ez ditu Axular-ek testamentuari buruzko kontuak isilik uzten. Zinez, testamentua bera zer den zehazten ez
|
badu
ere, xehe xehe garatzen ditu horren baldintzak.
|
|
|
Azkeneko lana, bai, hogei urte pasatu ondoren egina. Azkeneko lana aipatu nahi dut, hor egiten baitut hango mintzoaren azterketa sakonagoa3 Lan horrek erakutsi zidan, bide batez, egina anitz dela ematen
|
badu
ere, zen bat den oraino egiteko.
|
|
|
Gandiagaren ELORRI, Joxe Azurmendik antolatu zuen; HIRU GIZON BAKARKA, Mikel Lasak eta biok, nire anaia Josu Zabaletak ere ikusi bat eman zion, berak argitu didanez; UDA BATEZ MADRILEN, Joanmari Lekuonak; Joxe Azurmendiren HITZ BERDEAK, nire anaiak apailatu zuen, e.a. Garai har tan, nork daki, hori zatekeen biderik egokiena. Bagenuen, inolaz, liburua gizarterako den kontzientzia, eta liburua egile batek sinatzen
|
badu
ere, hobe dela askoren eskutatik pasatua izatea, guztien ekarriek osatzen eta hobetzen dutelako. Eta bestalde:
|
|
|
1950.> Urthe>, zioen aza lak. Elkarte horrek 1958tik aitzina argitara eman
|
badu
ere, lehenagotik zeto rren egutegi hau: Narbaitz kalonjeak ateratzen zuen, Emakumezkoen Ekintza Katolikoko argitalpen bezala.
|
|
|
Baina osa gai hau determinatzaile sintagma bat dela dirudi, mugagabea, baina DS bat. Eta honen barruan neurri sintagmatzat eman dugun [bi litro] horretan, aldiz, DS ren itxura guztia
|
badu
ere, ZenbS bat izango genuke.
|
|
|
Apalarroa> (apal>+ (h) arro>+, a). Dena dela, itxuraz izenondoa dela ematen
|
badu
ere, kontuan izatekoa da Apalo> eta Apala> Erdi Aroan pertsona izenak ere bazirela (Salaberri
|
|
|
35 Leizaolak (1951, 87 or.) Beotibarko batailaren kantuan ere neurri bereko neurtitz erri maduna kausitzen dela seinalatzen du (lehen erran bezala, berak 4/ 4/ 4/ 3 definitzen
|
badu
ere). Dena den, bataila XIV. mendekoa izanik, ez da argi Garibay eta Zaldibiaren bitartez baizik ezagutzen ez dugun kantu hau (hots, galdu ez ziren hiru neurtitzak), noiz eta nola sortu eta finkatu zen.
|
|
|
Dakusagun arrazarena. Hasteko aipatu beharrekoa da egun arraza kontzeptuak konnotazio guztiz negatiboa
|
badu
ere, X X. mende erdialdera arte, errealitate zientifikotzat hartzen zela. Joseba Zulaika antropologoak azaltzen duenez:
|
|
2009
|
|
|
– 3.a, Gizahobekuntzahorretan, kulturakbaduzeresanik, kulturakezereztu ez
|
badu
ere, bigundu edoberatu egitenbaititu gizaizuak:. Ahantzidaheriotza. Etaatsegin baratza/ zabaltzen, gauzenjatorrizkoegunsentian? (59).
|
|
|
Euskaltzaindiak, sortze beretik, euskararen erakunde ofiziala izatearen kontzientzia izan
|
badu
ere, nortasun juridikoz jabetu beharrik ez du ikusi izan nonbait, ez gerra aurrean eta ez gero berandu arte. Azkuek berak, edo Etxaidek zein Lojendiok egin zituzten saioek ez zuten helburua jo, ikusten denez.
|
|
|
Behar beharrezkoa zen jende berria sartzeko formula bat asmatzea, eta emerituen bitartez lortu genuen: 75 urte betetzen dituen euskaltzaina emeritu bihurtzen da eta, emerituak Euskaltzaindian euskaltzain oso jarraitzen
|
badu
ere, euskaltzain oso berri bat izendatzeko hutsartea aldarrikatzen da. Horrek egundoko iraultza ekarri dio Euskaltzaindiari.
|
|
|
|
badu
ere.
|
|
2010
|
|
|
Nolanahi ere, labur eta mugatu geratu zitzaion erretorikaren bidea. Agirre ez da tropo eta figura erretorikoetan aberatsa, holakoetarik
|
badu
ere. Sermoien deskripzioari ekiteko beste talaia baten bila hasiko da.
|
|
|
Enuntziazioan, izan ere, ez dago aipamenik, baizik eta erabilera. Sermoilariak halakotzat erakusten du bere burua, esplizituki aipatzen ez
|
badu
ere.
|
|
|
[IV 96] Alaere badira guizon batzuec añ aberequiac, non ecin eraman duen, emazteac dembora apur batzuec obra onetan igarotzea, echearen caltegabe au eguiten
|
badu
ere. Diot echearen caltegabe; ceren echea ta umeac nola nai utziric, dembora luceaz igarotzen baditu Elizan?
|
|
|
Honako deskribapen hau egin liteke IRALEren dimentsioaz eta urterik urteko bilakaera kuantitatiboaz. a) Ikastaro eskabideei eta ikasketari kopuruei dagokienez irakastorduz kanpoko ikastaroak izan dira, hainbat urtez, IRALEren lan esparru nagusia. Jende askok besterik uste
|
badu
ere irakastorduz kanpoko ikastaroak izan dira IRALEren historian, lehen hamabost urtean edo, ikasketari gehien atenditu dutenak. Motibo bat baino gehiago zeuden horretarako:
|
|
|
Boletinean ezarria dago lotura horren oinarria, eta normaltasunez funtzionatu du mende laurdenez. Hain harreman espliziturik ez
|
badu
ere, EAEko NOLEGA edo ULIBARRI proiektuek batetik eta Nafarroako parez pareko ekimenek bestetik harreman zabal eta lagun girokoa dute, orobat, aspaldidanik. Hizkuntza trataeraren alorrean ere izana da, hain aspaldi ez dela, alde bateko eta besteko goi arduradunen eta arduradun teknikoen arteko lan bilerarik.
|
|
|
Ez da alde batera uzteko kontua, oso gogoan izatekoa baizik. Demolinguistikazko zenbait iturrik besterik iradokitzen
|
badu
ere, EEN legea onartu zenetik hona zabaldu da, batez ere, berrikuntza hori EAEko gazteen (gazte multzo mugatu baina ohargarri baten) artean. Gazte horiek osatzen dute, nolabait esan, parez pareko elebidun trebearen desideratum betera, %100era, gehien hurbiltzen den hiztun multzoa.
|
|
|
Euskal dimentsioa landu arin egotearen kontua ez da, askok hala deitoratzen
|
badu
ere, curriculum dokumentu ofizialetara mugatzen. Beteago edo ahulago, esplizituago edo inplizituago, aspaldidanik heldu izan zaio gai horri curriculum dekretuetan eta Sailaren dokumentazio ofizialean.
|
|
|
The case of Wales. Gazteen eta helduen mundua
|
badu
ere aztergai, eskoletako euskara ikasle askoren situazioa ere oso ondo deskribatzen duela uste dut285 Ondoko pasarteok jasotzen dute argi bere iritzia: –Great emphasis is placed on the learner as a social being whose processing of the second language (L2) depends to a large extent on their ability to negotiate entry into.., social networks of target language speakers.(..)??
|
|
|
euskarazko irakas sistema ez da itxuragabeko gastu hazkuntzaren iturri. EAEko irakas sistema alderik alde itzulipurdikatu
|
badu
ere hizkuntza faktoreak, gainkostu aldetik ondotxoz apalagoa izan da bere eragina. Egia da gastu bat handia, ertaina edo apala den argitzea ez dela kontu tekniko hutsa, erantzun objektibo unibokoa eskura dezakeena:
|
|
|
Gehienek euskaraz irakasten dute. Profesional horien jira-biran eratua dago, burua jasotzen eta aurrera egiten nekerik falta ez
|
badu
ere, beste hainbat enpresa soziokultural: argitaletxeak eta ikus entzunezko edo softwarezko enpresak, aisialdiko dinamizazio taldeak, ikerketa guneak eta abar.
|
|
|
Ez dago motibo sendorik, fenomeno hori hurrengo urteetan ahuldu egingo dela uste izateko. Beste zenbait lekutan baino eragin txikiagoa
|
badu
ere gurean, oraingoz, bere pisua nabaria da eta erantzun zentzuzkoa zor zaio. Hor ere asko dago egiteko, orain arteko saioak oinarri hartuz.
|
|
|
Ekarpen horiek guztiak aintzakotzat hartzea komeni da310 Hizkuntza politikaren sailean ofizial hitzak mundu zabaleko bibliografian (batez ere jurilinguistikoan eta glotopolitikoan) dituen esanahiak aztertu beharra dago. Hitz horrek gure artean (EAEn eta estatuko herrialde elebidun gehienetan) izan duen aplikazio konkretuan terminoari eman zaizkion definizio operatiboak ere bildu eta mundu zabaleko formulazio nagusien argitan kontrastatu beharra dago bestetik311 Besterik uste
|
badu
ere gure arteko hainbatek, premia larriko eginkizuna da hori. Eztabaida askok baino gehiago lagundu dezake horrek, lana ondo eta garaiz egiten bada noski, hezkuntza alorreko hizkuntza normalkuntzaren hainbat buruhauste bere onera ekartzen.
|
|
|
2003an Europako Batzordeak emandako kooperatibei buruzko araudia indarrean sartu zenetik Europa osoan sortu den bigarren kooperatiba europarra dugu erakunde berria. Euskal Herriko Ikastolak izen ofiziala
|
badu
ere, ohiko jardunerako Ikastolen Elkartea deituko zaio.
|
|
2011
|
|
|
Arauzkoereduhorigustatueginbeharzaiohiztunmultzohorriedota, gustukoaezbaldin
|
badu
ere, horrenbeharraedokomenentzia praktikoasentitubehardu;
|
|
2012
|
|
|
Wilssen teoriak deskriptiboa izan nahi
|
badu
ere, oso nabaria da oro har unibertsalizaziorako joera, eta Chomskyren lana kritikatzen saiatzen den arren, teoriaren oinarrian dagoen egituraketa ez da gehiegi urruntzen hark proposatutako eskematik: Wilssek forma unibertsalez eta esperientzia komun batez osatutako hizkuntza unibertsal batean sinesten du, eta, prozesu generatibo baten bidez, hizkuntza bateko sakoneko egiturak azaleko egituretara bihurtu daitezkeela defendatzen.
|
|
|
Itzulpen irizpideaz ezer gutxi esaten
|
badu
ere,, irakurle euskaldunari, eskainitako hitzaurrearen bukaeran, itzulpengintzaren diskurtso modernoan jatorrizkoaren handitasun edo perfekzioari eta itzultzailearen txikitasun edo inperfekzioari buruz esan ohi direnak errepikatzen dira:
|
|
|
dela, baina gogoeta hori urrun dago oraindik XX. mendearen bukaerara arte agertuko ez den hausnarketa postmodernotik. Izan ere, literatura eta itzulpengintza euskaldun onaren moralaren morrontzapetik askatzeko ahalegina egiten
|
badu
ere, ez ditu herrigintzaren edo naziogintzaren morrontzapetik askatzen: –Itzul lanean ari dana lan aberkoi bat egiten ari da, euskera geitu ta indartzen?
|
|
|
Trueba-rena aspergarri xamarra bazan ere Antero-k eralgiz kendu zion zaia. Itzultzaille batek orretarako eskubiderik ez
|
badu
ere, El Judas de la Casa k, Apaolazagandik atera zanean asko irabazi zualakotzat gaude. Jatorrizkoa bera baño obea da irakurtzeko.
|
|
|
Itzultzaileak berak argi aitortzen ez
|
badu
ere, agerikoa da Aita Olabidek1931n euskaratutako Itun Berria izan duela Orixek aurrean meza bezperetakohainbat pasarte itzultzean. Halaxe adierazten digu Andima IbinagabeitiakOrixeren itzulpenari egindako iruzkinean:
|
|
|
Bestetik, Damroschek zuzenki aipatzen ez
|
badu
ere, errefrakzio eliptikoaren ideia elipsiarekin lotuta ere uler daiteke, Sarrionandiak berak iradokitzen duen bezala. Izan ere, literatura lan baten itzulpen, transformazio edo errefrakzioan, beti gelditzen dira hainbat gauza isilpean, konnotazio edo esanahi batzuk galdu egiten dira, beste batzuk irabazten diren modu berean.
|
|
|
67). Beste kasu batzuetan, testuak nondik itzulidituen esplizituki esaten ez
|
badu
ere, iturriren bat aipatzen du autoreari buruzko informazioa nondik hartu duen adierazteko, eta pentsatzekoa da, halakoetan, liburu horretako itzulpenetatik euskaratu dituela testuak. Esatebaterako, Hezurrezko xirulak liburuan sartu dituen lau greziar autoreen kasuan, Sarrionandiak ez du esaten haien testuak zein hizkuntzatatik itzulidituen, baina, Agathias Eskolastikoa aurkeztean, Marguerite Yourcenaridazle frantsesaren La Couronne et la lyre liburutik hartutako aipu bat tartekatzen du.
|
|
|
Katuloren itzulpen gehienak, beste hainbat idazle latindarren kasuan bezala, gaztelaniazko bertsio batetik itzuli ditu itxura guztien arabera (ikusi hurrengo atala, Sarrionandiak erabilitako, harrobiei? buruzkoa), halakorik inon aitortzen ez
|
badu
ere eta euskal itzulpenaren ondoren jatorrizko latinezko bertsioa eskaintzen badu ere, itzulpena zuzenean egin delako itxura emanez. Itzulpen batzuen ondoan jatorrizko bertsioa ere eskaintzeko joera horren atzean, ziurrenik, hizkuntza, marginalei?
|
|
|
Katuloren itzulpen gehienak, beste hainbat idazle latindarren kasuan bezala, gaztelaniazko bertsio batetik itzuli ditu itxura guztien arabera (ikusi hurrengo atala, Sarrionandiak erabilitako, harrobiei? buruzkoa), halakorik inon aitortzen ez badu ere eta euskal itzulpenaren ondoren jatorrizko latinezko bertsioa eskaintzen
|
badu
ere, itzulpena zuzenean egin delako itxura emanez. Itzulpen batzuen ondoan jatorrizko bertsioa ere eskaintzeko joera horren atzean, ziurrenik, hizkuntza, marginalei?
|
|
|
Aurreko atalean aipatu bezala, Sarrionandiak zubi testuak baliatu ditu hizkuntza arrotzetan idatzitako zenbait testu euskaratzeko. Gehienetan zubi testu horiei buruzko aipamenik egiten ez
|
badu
ere, berak uler litzakeen hizkuntzetan egindako itzulpenak arakatuz eta han hemenka ematen dituen pistei tiraka, zenbait (itzulpen) antologia topatu ditugu, Sarrionandiak euskaratutako testu askoren jatorrizkoak nahiz itzulpenak (batez ere gaztelaniazkoak, baina baita frantsesezko eta ingelesezko batzuk ere) biltzen dituztenak. Interesgarria iritzi diogu bilaketa horri, Sarrionandiak zein motatako liburuak irakurri dituen jakiteko informazio baliotsua eman diezagukeela uste dugulako:
|
|
|
Sarrionandiak antologia hau inon aipatzen ez
|
badu
ere, ez dugu uste oso oker ibiliko garenik liburu hau, palestinar burrukakoak, itzultzeko zubi testu gisa erabili zuela esaten badugu, bertan aurkitu baititugu Hezurrezko xirulaken ematen dituen sei poemen gaztelaniazko itzulpenak.
|
|
|
poemaren izenburu aldaketa da: jatorrizkoan izenburu eta guzti ematen den poema osorik itzuli
|
badu
ere(. The Good morrow, deritzo John Donneren poema horri, euskaraz. Biharamun ona?
|
|
|
Horretan datza, gainera, edozein idazleren arrakasta: bereganatu duen literatura tradizio hori ahalik eta modurik originalenean birsortzean, testu guztiz berria sortuko ez
|
badu
ere, proposatzen dituen lotura eta harremanak behintzat berriak izan daitezen. Horrexegatik du garrantzia, aurreko poetengandik jasotzen denak bezainbat edo are gehiago, aurrekoek idatzitakoarekiko aldatzen denak, Julia Kristeva k gogorarazten duenez:
|
|
|
1995ean argitaratutako Marinel zaharraren balada, jatorrizkoari nahiko gertutik jarraitzen dion itzulpena, errima eta neurririk gabe baina poema moduan itzulia; eta. Marinel zaharra? narrazioa, poema berberaren prosazko erantzun, birsorkuntza edo jarraipena, Sarrionandiak Euskal Herrian kokatu duena, zein herritan zehazten ez
|
badu
ere, Kantauri itsasoa aipatzen du?. Lausoturik ageri zaizkigu berriro, beraz, itzulpenaren, sorkuntzaren eta berridazketaren arteko mugak.
|
|
|
Lanaren sarreran aurreratu dugun bigarren hipotesiari dagokionez, ez dugu uste oker ibili garenik Sarrionandia itzulpena modu postmoderno batean landu duen lehen euskal itzultzailetzat jo dugunean. Bigarren kapituluan ikusi ahal izan dugunez, euskal literaturaren historian itzulpenak pisu kuantitatibo handia izan
|
badu
ere, ez da inoiz itzulpenaren inguruko gogoeta sakonik egin, eta euskal itzultzaileen teorizazio ahalegin urrietan itzulpenaren ulerkera modernoa edo are aurremodernoa islatzen da oro har. Itzulpenaren epistemologia modernoan jatorrizko testuaren izaera sakratuari eman izan zaion garrantziaren adibide garbiak genituzke, esaterako, Leizarragak, Axularrek eta Haranederrek Biblia eta testu sakratuak euskaratzeko egindako ahaleginak.
|
|
|
Sarrionandiaren ideiak, aldiz, guztiz kontrajartzen zaizkio literatura eta itzulpengintza ulertzeko modu tradizional horri, eta askoz hobeto uztartzen dira itzulpenaren epistemologia postmodernoaren ideiekin. Sarrionandiak itzulpen teoria zehatzik edota epistemologia jakinik aipatzen ez
|
badu
ere, haren hausnarketak eta itzulpen estrategiak bat datoz itzulpengintzaren diskurtso postmodernoaren barruan aztertu ditugun teoria askorekin.
|
|
|
Adibideek erakusten digute enuntziatu parentetikoetan, oro har, esatariaren beraren ahotsa agertzen dela, baita horretarako (bere iritzi eta ikuspegia aditzera emateko) besteren enuntziatzaile izan behar
|
badu
ere. Hau da, esatariaren beraren ahotsa ager daitekeela besteren aipamenezko oihartzuna tartekaturik ere, baldin eta besteren ikuspegi horren justu kontrakoa dena edo erabat urruntzen dena inplikatu edo aditzera eman nahi badu behintzat (Sperber eta Wilson 1986/ 95).
|
|
|
Maiz ez du, izan ere, aipamen bezala ematen erlijio liburuetakoa den esana, edota aipamen bezala ematen
|
badu
ere, batek ez daki zeinetakoa den. Beste batzutan osoro bere hizkeran txertatua, kako eta ezer gabe, agertzen da eta ez da batere erraz halakoa antzematen.
|
|
|
Ez dut, gorago esan dudan bezala, sentimenduen jatortasuna ukatzen, inolaz ere, baina ez dut uste, nahiago nuke oker egon, zuzen baino? jatortasun bizi hori irakurleari aditzera emateko, entzungor egin nahi
|
badu
ere, biderik eta modurik aurkitu duenik beti. (LIB II:
|
|
|
Guri, urte batzuk pasatu ahala, zail gertatzen zaigu jakiten, zergatik bidali zuten Ameriketatik?, baina, ziurrenik, berak buruan duen norentzako hori jakitun da, biek batean duten informazio pragmatiko horrek bide emango baitio hitzez hitz zergatia esaten ez
|
badu
ere, horren azpian dagoenaz jabetzeko.
|
|
|
Oso eskematikoki adierazi
|
badu
ere, ideien arteko distantzia edo harremana bihurtu du irizpide nagusi puntuazio markak sailkatzeko:
|
|
|
– Hitzek, jakina da, BAdute beste zerbait, adimenez nolazpait besarka daitekeen adieraz gainera, adimenak ikusten ez
|
badu
ere bihotzak uki dezakeena: beren giroa, usaia, lurrina eta sentimen kutsua.
|
|
|
– Hitzek, jakina da, badute beste zerbait, adimenez nolazpait besarka daitekeen adieraz gainera, adimenak ikusten ez
|
badu
ere bihotzak uki dezakeena: beren giroa, usaia, lurrina eta sentimen kutsua.
|
|
|
Euskal idazleak berak ere ez du ezer galduko hori irakurtzearekin. Izkutuko sakonik ikasiko ez
|
badu
ere, ahaztuxe dauzkagun gauzatxo bat edo beste ikas dezake: euskaraz lasai, jator, leunkiro eta irakurlearentzat nekerik gabe mintzatzen.
|
|
|
Norenak diren esaten ez
|
badu
ere, aipuak direlako seinale ikur ortotipografikoak darabiltza (ageriko heterogeneitatea).
|
|
|
Beste hainbatean, Lizardik olerkietan erabilitako irudiez baliatuko da, zuzenean iturburua aipatzen ez
|
badu
ere (maiz darabilen) harakok sarrera egiten dielarik:
|
|
|
Bestetan, sugearen? irudiak emakumeez hitz egiteko hizpidea ematen dio; badirudi, izendatuki esaten ez
|
badu
ere,, sugearekin, eta, paradisuarekin?
|
|
|
Polifoniaren gertakaria lanean aipatu besterik egiten ez
|
badu
ere, ezin geniezaioke garrantzia ken. Aipatze hutsa da garrantzizkoa, horrek berarekin baitakar enuntziatu parentetikoen eta polifonia gertakariaren uztartzea ere.
|
|
|
Esate baterako, haur batek, ama, egarri naiz? dioenean, amak badaki edo inferitzen du umea ur eske ari dela, hitzez hitz hori esan ez
|
badu
ere. Beraz, solaskideak nola komunikatzen gara?
|
|
|
ere, gustatu zaio. Hitzez hitz hala esaten ez
|
badu
ere, enuntziatu parentetikoan emandako azalpenetik deduzi dezakegu,, geroago, jatorrizko hizkuntzan irakurri duela, azken batean ondorio edo dedukzio hori baita justifikatuko duena.
|
|
|
eta nahiago nuke oker egon, zuzen baino? jatortasun bizi hori irakurleari aditzera emateko, entzungor egin nahi
|
badu
ere, biderik eta modurik aurkitu duenik beti. (1965 (1), LUIS MARI MUJIKA).
|
|
|
Ez dut, gorago esan dudan bezala, sentimenduen jatortasuna ukatzen, inolaz ere, baina ez dut uste, nahiago nuke oker egon, zuzen baino? jatortasun bizi hori irakurleari aditzera emateko, entzungor egin nahi
|
badu
ere, biderik eta modurik aurkitu duenik beti. (LIB II:
|
|
|
46 Fernándezek (1990, 1993) predikazioa ikuspegi funtzional batetik aztertzen
|
badu
ere, funtzionalista guztiak ez datoz bat azalpenekin. Esate baterako, Gutiérrezek (1997b:
|
|
2013
|
|
|
Frédéric Rousseauk ere antzeko erlatibizatze bat egiten du. Fedearen agerraldiak izan zirela ukatzen ez
|
badu
ere, horren gibeleko zinezko motibazioa besterik zela uste du, hala nola beldurraren aitzinean lasaitzeko bide bat zela. Annette Beckerrek berdin dio.
|
|
|
Hain zuzen, 1905ean Frantziako Estatuaren eta Elizaren bereizteko legea onartu izana eta Frantzia herri laiko bihurtu izana, ez ote zen mende eta aro berria azpimarratu zituen gertakari handia? Lan honek 1914tik 1918rako gerla baldin
|
badu
ere denbora ardatza, funtsean, gerlari berari baino arreta gehiago jarriko zaio gerla hartaz idatzi zuen Eskualduna astekariari. Eta astekaria ez zen 1914an sortu, ez eta ere 1905ean.
|
|
2014
|
|
|
–menditik> hirira> konstrukzio ideologikoak? esapidearen hedadu ra zabala abduzitu baldin
|
badu
ere gure kontzientzia lexikoan. Lizardiren bultziak naturatik hirira garamatza, horixe egia, baina Maldan> beherako poeta, Moises bezala, basamortura jaisten da, eremu> latzean> hasten du bere ibilbide profetikoa, bere arima da goelarik, mirari baten zain?.
|
|
2015
|
|
|
Horregatik, gerta liteke, antologian jaso gabe gelditu diren aldi jakin bateko testuak, berez edo gaurko ikuspegitik, literarioki bikainagoak izatea egiatan jasoak izan diren lehenagoko edo geroagoko aldi bateko beste zenbait testu baino. Izan ere, Antologia honek euskal testu literario onenen hautapena izan nahi
|
badu
ere, ez du hori beti modu erabatekoz bilatzen, baita garaien arabera ere baizik, hau da, testu onenak bai, baina aldi bakoitzekoak. Aldi bakoitzeko onena, adierazgarriena biltzea da helburua:
|
|
2016
|
|
|
Haurrek ez dituzte gurasoak berdin obeditzen, kontrabandoa sartu da baserri munduan eta dirua ekarri
|
badu
ere, zorrak, jendeen arteko gatazkak, denetarik ibilki da familietan, bereziki gurasoekiko errespetu falta eta sortetxeari atxikimendu eskasa. Belaunaldi berriak sosa nahi du arrazoi desberdinengatik.
|
|
|
Ñabardura bat egin behar dugu Pantzo Irigarairen testuekiko, alegia, euskaldunez trufa ez dela bere testuetatik atera. Irigarai oso leial, jarraitzaile, hitzaren alderdi baikorra hartuz, ikusten da herriko antzerkiaren tradizioari, nostalgia baldin
|
badu
ere Bordaxuriren garaiaz, herriz herri ibiltzen zen garaiaz. Pantzo Irigarairen antzerkietan komediak nagusitzen dira, gai sozialetan oinarritzen direlarik.
|
|
|
Aipatuko dugun ondorengo idazlea Antton Luku dugu, hau da ugariena, idazten duen guzia argitaratzen ez
|
badu
ere. Azken hirurek Ipar Euskal Herriko antzerkigintzaren ondoko belaunaldia osatzen dute, hauek dira arte horrekiko atxikienak gelditu direnak, gaia gehien landu dutenak forma eta funtsaren aldetik.
|
|
|
Dagoeneko bertsoekiko zaletasuna agertu zuen hamalau urtetan idatzitako bertsoekin, azken hauek Piarres Lafitteren paperetan aurkituak. Lehen antzerki honetan, Piarres Lafittek beste bat idatzi zuela adierazi
|
badu
ere, lehen lanetan kokatu behar dugu, antzerki honetan errima baliatzen du. Ondoko lanetan eta berantago arte ez du askotan erabiliko.
|
|
|
Injustizia bezala bizi du eta horrela azaltzen du Etxahunek. Ez du poeta jokoa baitezpada aitzina ekartzen, haren ondorioz herriko gaizki ikusia jasan behar baldin
|
badu
ere. Gehien sufriarazten duen egoera familiarena da.
|
|
|
Dikotomia hau askotan aurkitzen dugu Larzabalen lanetan. Berterretxen amak paper oso duina
|
badu
ere. Antzerki honetan herriko emazteek oso irudi ederra dute.
|
|
|
Larzabal idazle txikia ote zen? Dudarik gabe, Frantziako Instituzio literarioen barnean, ez zuen inongo osperik, ez zuen tokirik, baina publiko bat bazuen, ulertua zen, irakurria zen, arrakasta bazuen, horrek askotan obren kalitatea zalantzan ematen laguntzen
|
badu
ere. Publikoa mugatua zen, baina mugatze horrek arrazoiak zituen, hizkuntzaren eremua mugatua baitzen.
|
|
2017
|
|
|
Ikergai batzuen kasuan, eta berezikiago, hizkuntzaren, kulturaren, mugaz gaindiko harremanen kasuan, gure ikuskatze horrek hizkuntza ikertuko baldin
|
badu
ere, indarrean jartzeko diren egitasmoen edukiaz ere axolatuko da Euskaltzaindia.
|
|
|
– EHGKko dokumentuak zuzenki aipatzen ez
|
badu
ere, Euskal Herrira etortzen den jendearen jatorria diskriminatu gabe, euskararen masa ikaskuntzaren> aldeko neurriak aitzinikustea beharrezkoa iruditzen zaigu, erantzukizun hori izanen duten erakundeek baitezpadako izanen zaien logistika osoarekin.
|
|
2020
|
|
|
Bigarren Mundu Gerratik hona euskal literaturan egon diren beste idazle garaikideekin alderatuz, Eñaut Etxamendik geografia, une historiko, posizionamendu etiko nahiz estetiko eta ibilbide literario bereziak izan dituena da, dudarik gabe. Orokorrean, euskal sistema literarioak haren idazletza aitortu
|
badu
ere, gorabehera frankoko onarpena eman izan dio. Erran daiteke Etxamendiren obra narratiboa euskal sistema literarioarekiko marginalitate erlatiboan dagoela, egon.
|
|
|
Euskal literaturaren historian José Antonio Loidik kokapen berezia
|
badu
ere, haren gaitasun kontsakratzailea ez dator euskal esparru literarioaren muinetik, ez bada, kokaleku sinbolikotik. Izan ere, lehen euskal eleberri poliziakoa idazteagatik famatua bada ere, haren hizkuntza literarioa ez doa arras modernotasunaren eskutik:
|
|
|
Horrela, kultura zapalduaren memoriaren aldarrikatzeak ondorioak ditu bere burua menperatutzat duenaren" oreka psikoafektiboan". 157 1973tik aurrera, Etxamendiren narratibak jabaltze aroa abiatzen du. Oroimenaren pisuak malenkonia dorpean sarrarazten
|
badu
ere askotan, doinu literarioa ez da bortizkerian bermatzen. Horrek frogatzen du jatorrizko kultura ahuldurik daukan herriak oso beharrezkoak dituela intelektualak eta idazleak, norbanakoaren eta herriaren berezitasun biziaz ohartarazteko eta kontzientzia harrarazteko.158
|
|
|
Zentzu horretan, Etxamendiren narratibak zehaztugabetasun egoera bizi du. Gaiak kostunbrismotik hurbiltzen
|
badu
ere, baserria ekai literario bilakatzeko Etxamendik duen manera eta hori sortzen duen aro historikoa desberdinak dira. Hona hemen, euskal literaturan Eñaut Etxamendik duen kokagune berezia adierazten laguntzen duten osagaietako bat.
|
|
2021
|
|
|
Horretarako dugun argudiorik argiena da erromatar inperioaren garaian han hemen barreiaturik zeuden jende izenetan iturburu duten toponimoak Gipuzkoan ez direla urriak, eta eman ditugun (ikus bedi Salaberri eta Zaldua, 2019) azalpen guziak ontzat har ez balitez ere, uste dugu aski direla toponimo horiek egun duten itxura euskaldunen ahotan ibiliak izateari zor diotela pentsatzeko, Nafarroan bezala, demagun. Alegia, eta paradoxa irudi
|
badu
ere, latin munduko pertsona izenetan oinarritutako toki izenek garbi adierazten digute euskaldunok –gipuzkoarrak kasu honetan– hemen bizi ginela, eta gure lurrean nagusi ginela, bilakaera euskararen barnekoa izan dutelako.
|
|
|
Hala ere rekin gertatzen den bezala, perpaus kontzesiboen ondoan ere erabiltzen dira inoiz diskurtso markatzaile hauek, aurkaritza indarra areagotzeko edo: Edan ez
|
badu
ere, jatez horregatik bapo egina da (B. Mokoroa).
|
|
|
Halako kasuetan, ikusten denez, behintzat jarri baldin
|
badu
ere idazleak, aski argi dago hor ez dela segurik edo bederen erabiltzen ahal. Egun, hau esango genuke, besteak beste, hor:
|
|
|
5.6.2b Emankortasunari dagokionez, ez dira horrenbeste atzizki honen bidez sorturiko adjektiboak, kontrakoa ematen
|
badu
ere. Gaurko euskaran, dun hitz horien artean, maizen ageri dena euskaldun da, eta ondotik datoz, erabilerari dagokionez, ugaztun, arduradun, zaldun, txapeldun, haurdun, errudun, eledun, ahaldun, bizidun eta fededun.
|
|
|
Nolabait esanda, kalera ateratzea erraztu dezakeen baldintza bat. Honako honetan, berriz, Elurra ari
|
badu
ere, irtengo naiz kalera, kalera irteteko oztopo izan daitekeen baldintza bat ari gara jartzen, beste muturreko baldintza bat. Oztopoak oztopo, ordea, kalera aterako naiz.
|
|
|
42.19.2q Jakina, horietaz kanpo, ere anitzetan ezagun da beste DMak indartzeko edo (halaz guztiz ere, halarik ere, zernahi gisaz ere eta abar), forma klixetuetan (batere, asko ere asko, batez ere, izan ere) edo mendeko perpausetan (erosi
|
badu
ere...,... baino ere handiago, esatea ere!...). Gauza bera gertatzen da inor, ezer, deus, inoiz eta abar bezalako egituretan.
|
|
|
15 Gramatika Batzordeak (EGLU III 1990: 118) aurkaritzako lokailuen artean sailkatzen
|
badu
ere, dena den esapideak ez du adierazten aurreko ataletik inferi daitekeenaren kontrako ideia, baizik eta aurreko ataleko argudioaren garrantzia mugatzen du edo harekiko indiferentzia adierazten du.
|
|
|
16.3.2a Zenbatzaile zehaztugabe honek (zonbait bezala ere tradizioan) ez du inolako mugatzailerik onartzen eta bat baino gehiago adierazten du, kopurua mugatu gabe uzten
|
badu
ere. Erabiliagoa izan da Iparraldean, baina autore gipuzkoarrek eta nafarrek ere erabili izan dute.
|
|
|
15.3a Izen sintagma osatzerakoan, [±mugatzaile] tasunaz gainera, [±plural] tasuna ere, numeroa seinalatzen duena, beharrezkoa zaigu. Berdin gertatzen da erakuslea hartzen
|
badu
ere. Tasun bakoitzarekin dugun aukera bikoitza kontuan izanik, honako eskema hau eman dezakegu:
|
|
|
Jakin dezaten orok ez dela Gobernamendua seroren ez fraideen etsai (Hiriart Urruti). Hor ikusten denez, orok ergatiboa da, autoreren batek absolutibo plural gisa erabili izan
|
badu
ere. Oro da absolutibo forma bakarra.
|
|
|
Zernahi gisaz, ez da hori erabilera bakarra, holako inguruneetan genitiboaren tokian beste mintzoetan ageri den absolutiboa ez baita guztiz arrotza tradizioan, Iparraldeko idazleetan ere. Idazle berak erabil ditzake biak, absolutiboa nahiz genitiboa, maiztasun handiagoa genitiboak
|
badu
ere: Hala duk!
|
|
|
22.4.3.3e Multzo honetakoak dira etzi eta etzidamu ere. Etzi hizkera eta garai guztietan ageri da, eta bihar pasatutako egunari, zentzu figuratua
|
badu
ere, egiten dio erreferentzia. Bihar edo etzi hilko naiz (Elorriaga); Gaur txiki, bihar gazte sasoiko eta etzi buru makurra (Insausti).
|
|
|
35.2.8d Sintagma mugagabea eta z atzizkia duen forma Iparraldekoa da, gaur egun erabilera zabalagoa
|
badu
ere. Zenbatzaile zehaztuarekin zein zehaztugabearekin era daiteke hau ere:
|