|
2000
|
|
|
Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsalak bere sarrerako hitzaurrearen
|
azken
hitzetan argi dio: Adierazpen honetan etengabe oinarrituta, alde batetik eskubide eta askatasun hauen begirunea bultzatu behar dela irakaskuntzaren eta hezkuntzaren bidez eta, bestetik, nazio mailan eta nazioarte mailan arian arian neurriak hartuz, era eraginkorrean eta orokorrean ezartzea ziurtatuko dela, bai Nazio Batuen barnean diren herrien artean, bai eta Estatu baten menpean dauden lurraldeetan ere.
|
|
|
Oraindik ohean etzanik, eta neska ezezagun hura ondoan zuela, disketeko azken artxiboa etorri zitzaion burura. Eiderren
|
azken
hitzak. Azken azkenak.
|
|
|
Goizeko seiak dira. Laster noa lanera, eta harantz irten baino lehen ari naiz ordenagailuan Bitakora honen
|
azken
hitzak idazten. Zure azken eguna ere bada, beraz, Bitakoratxo.
|
|
|
Hortera samarra irudituko zaizu, Bitakora, baina bertso zahar bat daukat hautatuta bart gauetik,
|
azken
hitz hauen apaingarri edo jartzeko. Elizanbururenak dira, beraz ez naiz ni horteradaren erruduna:
|
|
|
—Bazkaltzen hasi baino lehen, ene jaun administratzaileak eta albazeak ene testamentaren eta ene
|
azken
hitzaren berri emanen dizue, etxeko guztiak zaituztedala lekuko.
|
|
|
—Badakit zer ari den pentsatzen berori, jaun Nikolas, baina ez dut neure erabakia gibelat uzteko asmorik. Zeren berori ene jaun eta nagusi izan daiteke, baina berorrek ere badaki ezen, erran komunak dioen bezala, apezak duela
|
azken
hitza bere... eta zeren Jainkoak bakoitza bere lekuan nahi baikaitu: ni artzain egin ninduen eta, halatan, ardien zaintzea eta begiratzea da ene obligazinoa.
|
|
|
Zeren tratua gaurko afarian sinatzekoak dituk, eta horrek ez dik erremediorik... baina afariari guhaurk jar ziezaiokeagu soinua, beharbada... Eta, nola afaria ohiz kanpokoa izanen den, zeren halaxe saritu nahi baititu hire aitak gonbidatuak hain egun seinalatuan, ohiz kanpoko zerbait egin behar diagu guk ere... gonbidatuei saria lehenbailehen egotzaraziz, konparazione, berdin zait goitik edo behetik —eta,
|
azken
hitzak hatzaren bi keinuekin laguntzen zituela, batean ahorat zeramala eta bertzean uzkirat, eratxiki zuen—: Eta ni baino areago... eta hire anaia baino areago, zeren, oker ez banago, Mattinek errezitatu behar baitio dukeari, afal aitzinean, oda itsusi hori, hi izan haiteke, Joanes, festako protagonista...
|
|
|
—Koadro batean, haatik, koloreak dik
|
azken
hitza, eta hitz hori fauna eta hutsala gertatu izan zaidak orainokoan. Ez, Joanes, ene koadroetan ez duk mirakulu handirik ez tipirik aurkituko, zeren pintura batek marrazkia dik gorputz, eta kolorea arima.
|
|
|
Baita lehenbizikoz esplikatu ere munduan bi klase direla, zanpatuak eta zanpatzaileak, eta gu alderik eramangarrienean suertatuak ginela. Geografia nahiz filosofia, literatura edo ekonomia, denetarik jakin behar, eta denetan
|
azken
hitza bere. Erran gabe doa Ttipik bere ingurukoak errabiatzeko moduko ikasketa orri distiratsua aurkezten ahal zuela fraideenekoa bukatzean.
|
|
|
Lehenbizikora makurtua, Musu triste egin nuen neure hautuaren jakitun. Zerbitzaria bere egitekoan ari zen bitartean, gogoeta egon nintzen Klararen
|
azken
hitzez. Ondorio garbirik atera gabe nengoela ekin zidan berriz emakumeak.
|
|
2001
|
|
|
Bere lengoaia, zerbait dioenean, ez da batere bere kasakoa. Monosilaboak eginez, entzundako
|
azken
hitza errepikatuz hasten da:
|
|
2003
|
|
|
Estatu subirano horrek erabakiko du gero, bere baitarik, zer den ongia eta zer gaizkia. Berak du ere, gai orotan, izanen
|
azken
hitza.
|
|
|
Nola ez ikus
|
azken
hitz horiek eramaten gaituztela, zuzen zuzena, Santamaria hainbeste kezkatzen zuen fedezko eta zuzenbidezko politikaren, eraginkortasun tenporalera?.
|
|
|
Ikuspegi bertsua zukeen ere han orduan ezagutu genuen Pio XII.ak. Ezen, ez genuen aurkituko nehongo gizonik ez emazterik, ez enbaxadorerik ez bankaririk, ez medikurik ez erizainik, ez jeneralik ez amiralik, ez erlezainik ez txirrindularirik, aita saindu hark, batere durduzatu gabe, bakoitzari bere ofizioko
|
azken
hitza emanen ez zionik.
|
|
|
Joanes Paulo II.aren
|
azken
hitzak Askatasunerako dei berezia besterik ez ziren, askatasuna baita, haren arabera, bai gizakientzat bai populuentzat, giza duintasunaren eta handitasunaren neurria:
|
|
|
‘pino’, eta hortik ‘Pino etxe’". Arrazoi haiek ez ziren txantxetakoak, eta amore eman zuen don Justo Gramatikariak... baina ez guztiz, jakina, gramatika kontuetan berea behar baitzuen
|
azken
hitzak: " Horrela, ordea, malda gora geratzen da izena, ikuspegi fonetiko batetik begiratuta bai bederen, ‘o’ batek eta ‘e’ batek ez baitute diptongoa osatzen".
|
|
|
Eta mutilak, ihesbiderik ez zuela ikusi duenean, pistola bat atera eta bere buruari egin dio tiro. Haren
|
azken
hitzak hauek izan dira: ‘Gora Azpil! ’".
|
|
|
Oskarrek ez zituen ulertu Rakelen
|
azken
hitzak. Baina ez zion galdetzeko aukerarik eman.
|
|
2004
|
|
|
Hala izatekotan, barkatuko ahal dit Agirreazkuenagak. Zernahi delarik ere, oraindik ez dugu
|
azken
hitza esan, hitz hori Joseba Intxaustiri eman nahi diogulako. Egia esan, ez da hitz etsikorra:
|
|
|
Goazen
|
azken
hitza apezpiku bati ematera, eskubide mota desberdinen arteko doitze kontuak sakon hausnartuak dituen gizona dugu-eta José María Setien. Eskubide geruzen arteko ikuskera osagarria irudikatuko digu, talde identitaterik gabeko banakoaren nortasunik ezin baita izan inon:
|
|
|
(...) Agintariak hamar mila agindu emanagatik gurdiak ez du aurrera egingo bultzatu behar dutenek ekiten ez dioten neurrian. Administrazioa euskalduntzerakoan langileek dute
|
azken
hitza neurri batetan?. 375
|
|
|
Baina ez gaitezen, haatik, otoi, lege babesaren izaera juridikoa erlatibizatzen hasi, eta ez gaitezen ahoz aho ibili ohi den leloan gehiago lelotu: alegia,
|
azken
hitza Dekretuaren agindua bete behar duten langileen gaitasun jarreretan dagoela gogoraraziz. Langile horiek beroriek ere egoera soziolinguistiko objektibo makurraren emaitzak direnez, ez diezaiegun miraririk eska testuinguru horretan bertan diharduten eta horren araberako diren gizaki subjektuei.
|
|
|
Euskararen izaera juridikoari eskainitako tarte honen hondarrean,
|
azken
hitza, beste abokatu euskaltzale baten esku utziko dugu. Euskarak etorkizunik izango badu, Iñigo Urrutiaren iritziari jaramon eginez, lurraldetasun irizpidean oinarrituriko hizkuntza politika ezinbesteko abiapuntua dugu.
|
|
|
Egunkaria ren afera lazgarriaren azken bi lekuko. Hauenak izango dira
|
azken
hitzak gai honetan: euskaldunon zabarkeria kritikatu nahi du lehenak; euskal prentsaren botere eragintxoa suntsitu nahi izan dutela esango digu bigarrenak.
|
|
|
Hori eta horrenbestez, hebreeraren eskarmentuak ez ote digu bada, hain justu ere, datu hori bera egiaztatzen? Alegia, nolabait ere, metodologiaren mailako on gaitzak ez direla
|
azken
hitza duten adierazleak bigarren hizkuntzaren jabekuntzan, eta ikaslearen zinezko motibazioaren indarrak erabakiko duela erabaki beharrekoa gaitasun komunikatiboaren lorpen graduan.
|
|
|
Eta mitoaren kontra, hau ez da gizabanakoaren askatasunari inolako erasorik egitea, beste gauza bat baizik?. 588 Zeri zor zaio hain zuzen hizkuntza jokaeraren jarraibideak egitura soziolinguistikoan kokatuak egotea, banakoaren eskumenetik haratago? Testuinguru komunikatiboaren izaera soziolinguistikoak omen du
|
azken
hitza: –Gure hizkuntza hautaketa ezin da hutsean egin.
|
|
|
–Bilaketa fantastikoak? –antza zenez, irakasle zaharraren
|
azken
hitzak errepikatu besterik ez nekien egiten. Baina arras txunditurik nengoen, entzuten ari nintzenak liluraturik.
|
|
|
Einsteinek
|
azken
hitzak berretsi zituen:
|
|
|
benga goazen, benga goazen... –ahotsa aldatu du
|
azken
hitzak botatzerakoan: gizonezko ahotsa antzezten saiatu da.
|
|
|
–Neska, hilabete falta da gabonetarako. Hi la be te –erantzun dio gizonak, eta
|
azken
hitzaren silaba bakoitza txintxetaz paretan itsatsiko balu bezala ahoskatu du.
|
|
|
Esaldiaren
|
azken
hitza ahoskatu orduko aldatua du martxa bigarrenera eta mendateko hurrengo bi hur gune itxian sartu dira. Emakumeak ez du itxaron bihurgunetik atera arte, ezta gizonak hirugarren martxa sartu arte ere, eta minutu batzuk lehenago erabilitako ahots bolumen berberarekin bota dio:
|
|
|
Barne zarata isilarazteko ahalegina egin du emakumeak musika zinta bat atera eta kasetean sartuz. Musikak piztia baretuko duen itxaropena galdu barik, gizonak eztabaida ahazteko ahalegina egin du, baina emakumearen
|
azken
hitzen zorroztasunak bide garratz bat ireki dio eztarritik behera. Autoaren argiek errepidearen iluntasunean bidea irekitzen duten bezala, hala dabil garraztasuna bere samatik behera.
|
|
|
Botatako
|
azken
hitzek eztarria zulatu diote. Harrapatutako arrainak bezala, amua sentitu du eztarrian sartzen.
|
|
2005
|
|
|
honek aharrausi luzea egin baitzion, amona Kontxik artikulu hura errezitatzen hasten zen bakoitzean nahi gabe ateratzen zitzaiona, erremediorik gabe. Baina
|
azken
hitza berea behar zuen, amona Kontxirena, eta ongi bai ongi jakinarazi zion su hiari bere ohiko erretolikaren ondorioa, haren aharrausia bukatuta gero:
|
|
|
Piedadek ez dio, hala ere, gehiago itzuli Simoni. Federaziokoak ezetz esan du
|
azken
hitza, sentitzen duela.
|
|
2006
|
|
|
Barkatu esan eta kanpora irten da Nerea. Atea ixterakoan entzun dituen
|
azken
hitzak Pilirenak izan dira: Bai, norbaiti deika bezala ibili zen.
|
|
|
Ez izan kakatia. Horiek izan ziren esan zizkion
|
azken
hitzak, dentistarengana zihoalakoan. Ez izan kakatia.
|
|
|
Danbada gorgarri batek jan zizkion
|
azken
hitzak. Ezer pentsatzeko astirik gabe, polizia zaharraren gorputzaren masa astuna gainera oldartu zitzaion.
|
|
|
Gero, lotsak erretzen, lasterka alde egin zuen, Jonen oihuek jazarrita. Entzun zituen
|
azken
hitzek mehatxu kutsua zuten: " Itzuliko zara!".
|
|
|
Horiexek izan ziren gure arteko
|
azken
hitzak puska luze batean. Hortik aurrera, isiltasunean jardun zuen berak lanean, eta isilik utzi nion egiten nik, ezer esateko gauza ez nintzela.
|
|
|
Arnasa hartu gabe bota ditu
|
azken
hitzak, eta ondoren tragoa jo dio zerbezari, bota beharrekoa bota ondoren lasaitu ederra hartuta.
|
|
|
Baina zeu ere erruduna zara. Antza, zeozer eskatzen didazunean kosta egiten zait ezetz esatea, eta borondate sendoagoa daukat zure doinuei bukaera emateko neure nobelei
|
azken
hitza idazteko baino. Hiru egun beranduago lanera itzultzeko moduan esnatu nintzen.
|
|
|
Antonio Agaramontekoak, ordea, misterio aire batez jantzi zituen bere
|
azken
hitzak:
|
|
|
Ahoa ireki gabe ezproikatu nuen zaldia. Animaliaren ferren hotsagatik ere aditu ahal izan nituen Normandoaren
|
azken
hitzak:
|
|
|
Laster arte! –Haiexek izan ziren entzun nizkion
|
azken
hitzak. Osaba esan zuen, gure ingurura begira.
|
|
|
Hari solteak elkartu eta lotzen hasi zitzaizkidan, beren kabuz. Ondo gogoan nituen Margaritak esandako
|
azken
hitzak, Agur, osaba! Laster arte!
|
|
2007
|
|
|
Lehen hitzetik
|
azken
hitza entzun arte
|
|
|
Hainbat urteren ondoren, ezinegonez altxatu zuen burua aitonak, baina ez clochardaren poltsen barruan zer zegoen asmatu ezinik zebilelako bakarrik: egun hartan gurutzegramako
|
azken
hitza ohi baino lan handiagoa ari zitzaion ematen. Hutsik zeuden goitik beherako bost laukitxo, marra zuri bertikal deseroso bat osatuz tinta urdinez betetako beste laukitxoen artean.
|
|
|
One pint, please, esan dio Leirek tonu neutroan, nire
|
azken
hitzak komentatzeko gogoa irentsiz, eta emakumeak enkargua betetzera egin du alde. Ni Leireren begiei begira gelditu naiz, lehiakor.
|
|
|
Azkar agurtu dituzte Peterrek eta emazteak, ez omen dute hirira berandu ailegatu nahi. Itzuliko gara, hau paradisua da, izan dira Lauraren
|
azken
hitzak, baina bero madarikatu hau, nola agoantatzen duzue?
|
|
|
Nire
|
azken
hitzak ez ditu inork aditu. Dena oso zeremoniala bihurtu da bat batean.
|
|
|
Saiatzen jarraitzeko eta pazientzia pixka bat edukitzeko. Horiexek medikuaren
|
azken
hitzak kontsultatik irten aurretik.
|
|
|
Igande goizean lasai deituko zeniola bota zenion azkar, kabina batetik, arriskurik gabe. Horiek izan ziren telefonoaren bidez Parisera heldu ziren zure
|
azken
hitzak.
|
|
2008
|
|
|
Eta, amorruaren menera jada, zutitu eta gelako aterako bidean jarri zen, aita kalonjearen
|
azken
hitzak entzuten zituen bitartean:
|
|
|
Handik aurrera, Beñardo Orbek ez zuen besterik izan bolada batean, nornahiri zerbait entzun eta
|
azken
hitza iltzatzen baitzitzaion buruan, baita hitz harekin errimatzen zuèn hitz sorta bururatzen ere jarraian, jolasari ekiteko gertu. Eta aitak oihu egiten zuen:
|
|
|
–Hemendik hilabetera, beraz, etxean izango nauzue? , markes jaunaren
|
azken
hitzak.
|
|
|
Nazario hitzik gabe gelditu zen hasieran, baina bera gizon sendoa zen, zailtasunen aurrean hazi egiten zena, haziko ez zen, bada?! Beñardok esan zuen, ustez,
|
azken
hitza, baina berak. Nazariok, bihur zezakeen azken hitza, goian dagoenak beti du hitz bat gehiago esateko aukera?, eta hala, han nork agintzen zuen argi eta garbi gera zedin edo, anaiaren gorpua jaitsi ahala su eman eta errauts bihurtu arte kiskali zuen olako sutegian.
|
|
|
Beñardok esan zuen, ustez, azken hitza, baina berak. Nazariok? bihur zezakeen
|
azken
hitza, goian dagoenak beti du hitz bat gehiago esateko aukera?, eta hala, han nork agintzen zuen argi eta garbi gera zedin edo, anaiaren gorpua jaitsi ahala su eman eta errauts bihurtu arte kiskali zuen olako sutegian.
|
|
|
begirada ezti bezain irmoa ezkututzat hartu eta don Ireneoren amorruzko gezia geldiarazi zuen. Baina don Ireneo apaiza zen, eta Ernestina Jainkoaren deiari uko egin ziòn emakumea; esan nahi baita don Ireneorenak behar zuela
|
azken
hitza:
|
|
|
Regina alferrik zebilen, beraz, agerian zegoena ezkutatu nahian, izeba amonek ere bai baitzekiten, aitak ahoskatutako
|
azken
hitzen lekukotza izan zutèn heinean, neskaren min sekretuaren berri. Baina gauza bat zen Reginak zekiena, egoera zailetan edo ezinezkoetan, gizakiak bere burua engainatzeko tartea bilatzen du maiz, kontziente nahiz inkontzienteki, erosoago sentitzeko?, eta oso beste gauza bat, zekièn hura besteen ahotik entzutea.
|
|
|
Bitarte hartan nire txamarraren oihala ukitzen aritua zen, nire eskuak laztantzen, nire botei begira eta, orokorrean, isiluneetan, ume baten poza nabari zitzaion aurrean bera bezalako izaki bat edukitzeagatik. Baina nire
|
azken
hitzak entzundakoan, tente jarri zen, susmo txarrak jota bezala.
|
|
|
Niri dagokidanez, tankera hartzen hasia nintzen. Ben Gunnen
|
azken
hitzak etorri zitzaizkidan gogora. Eta pentsatu nuen bisitatxoren bat egina izango ziela bukaneroei denak suaren inguruan mozkortuta zeuden bitartean, eta kalkulatu nuen, pozik kalkulatu ere, hamalau etsairi bakarrik egin geniela aurre.
|
|
|
Oraindik ez zekiat non; baina altxorra aurkitzen dugunean bazterrak miatzen hasi diagu. Eta orduan, adiskideak, txalupak geuk zeuzkaagu, eta
|
azken
hitza ere geuk izango diagu.
|
|
|
–Horiek izan zituan haren
|
azken
hitzak, kexatu zen Morgan?, haren azken hitzak mundu honetan.
|
|
|
–Horiek izan zituan haren azken hitzak, kexatu zen Morgan?, haren
|
azken
hitzak mundu honetan.
|
|
|
–jarraitu zuen?. Izan ere, esandako
|
azken
hitzak hauexek izan zituan: –Zenbat zarete, zoaztenak??
|
|
|
Ea kanpora irten den? ?
|
azken
hitzak bere artean esan ditu, erantzuna jasotzeko itxaropenik gabe.
|
|
|
Hilabeteak izango ziren azken aldiz elkar ikusi zutenetik, urtebetetik gertuago, agian. Bere senar zenaren hiletan gurutzatu zituzten
|
azken
hitzak gogoratu zituen Macarenak. Ondo gogoan zuen:
|
|
|
Alegia, errealitatearekin berarekin barru barrutik loturarik ez duen osagai pasibo bat? Ezagun da, bai, ezagun denez, hizkuntzaren gainean dagoen ikusmoldeak berak daukala hor
|
azken
hitza. Horrela ez balitz, nik uste, abertzale gehienen jokabidea ez litzateke hain zabarra eta axolagabea izango.
|
|
|
–Burujabetza dugu ezinbesteko helburu Euskal Herria euskararen herria izatea nahi badugu?. Horra
|
azken
hitza: independentzia politikorik gabe, euskararen nazioarenak egin du.
|
|
|
Baina zorionekoa zara, erantsi zuen?. Gure bezeroak bakean egotea nahi dugu, eta gainera, hor goian, kalearen sarreran, txakur pare bat dago, eta
|
azken
hitzak belarrira xuxurlatu zizkion?. Zorionekoa zara, ze hau dena pixka bat ilunago balego ez zinen hemendik osorik irtengo.
|
|
|
Gogorrago egin zion tira eta
|
azken
hitzei ahoskera krudela eman zien:
|
|
|
Solaskide isila alaitzearren esan zituen
|
azken
hitzak Paula Azevedok, baina lortu zuen gauza bakarra aurrekoaren antzeko zalantzazko keinua izan zen.
|
|
|
Horiek izan ziren azal zurbileko andrearen
|
azken
hitzak Barbosaren zakil tentea ahoan sartu aurretik. Gizonak, amore emanez, burua atzera jausten utzi eta sabai aldera begira geratu zen ostera ere.
|
|
|
begirada ezti bezain irmoa ezkututzat hartu eta don Ireneoren amorruzko gezia geldiarazi zuen. Baina don Ireneo apaiza zen, eta Ernestina Jainkoaren deiari uko egin ziòn emakumea; esan nahi baita don Ireneorenak behar zuela
|
azken
hitza:
|
|
|
–Hemendik hilabetera, beraz, etxean izango nauzue... –markes jaunaren
|
azken
hitzak.
|
|
|
Nazario hitzik gabe gelditu zen hasieran, baina bera gizon sendoa zen, zailtasunen aurrean hazi egiten zena, haziko ez zen, bada...! Beñardok esan zuen, ustez,
|
azken
hitza, baina berak –Nazariok– bihur zezakeen azken hitza –goian dagoenak beti du hitz bat gehiago esateko aukera–, eta hala, han nork agintzen zuen argi eta garbi gera zedin edo, anaiaren gorpua jaitsi ahala su eman eta errauts bihurtu arte kiskali zuen olako sutegian.
|
|
|
Nazario hitzik gabe gelditu zen hasieran, baina bera gizon sendoa zen, zailtasunen aurrean hazi egiten zena, haziko ez zen, bada...! Beñardok esan zuen, ustez, azken hitza, baina berak –Nazariok– bihur zezakeen
|
azken
hitza –goian dagoenak beti du hitz bat gehiago esateko aukera–, eta hala, han nork agintzen zuen argi eta garbi gera zedin edo, anaiaren gorpua jaitsi ahala su eman eta errauts bihurtu arte kiskali zuen olako sutegian.
|
|
|
Eta, amorruaren menera jada, zutitu eta gelako aterako bidean jarri zen, aita kalonjearen
|
azken
hitzak entzuten zituen bitartean:
|
|
|
Handik aurrera, Beñardo Orbek ez zuen besterik izan bolada batean, nornahiri zerbait entzun eta
|
azken
hitza iltzatzen baitzitzaion buruan, baita hitz harekin errimatzen zuèn hitz sorta bururatzen ere jarraian, jolasari ekiteko gertu. Eta aitak oihu egiten zuen:
|
|
|
Regina alferrik zebilen, beraz, agerian zegoena ezkutatu nahian, izeba amonek ere bai baitzekiten, aitak ahoskatutako
|
azken
hitzen lekukotza izan zutèn heinean, neskaren min sekretuaren berri. Baina gauza bat zen Reginak zekiena –egoera zailetan edo ezinezkoetan, gizakiak bere burua engainatzeko tartea bilatzen du maiz, kontziente nahiz inkontzienteki, erosoago sentitzeko–, eta oso beste gauza bat, zekièn hura besteen ahotik entzutea.
|
|
2009
|
|
|
–Edozer gauza onartuko dut?,. Bai, egun solteak ere bai? izan ziren egun eta bulego hartan ahoskatu nituen
|
azken
hitzak.
|
|
|
Gizonaren
|
azken
hitzak telefonotik, bere herrira zihoala, dibortzioa lortu eta atzera itzultzekotan.
|
|
|
Artean belarrietan durundi egiten zioten Marisaren
|
azken
hitzek, Ana zeren beldur zen galdetu zionean. Marisak erotu balitz bezala so egin zion erantzun aurretik.
|
|
|
Tomek irribarre egin zuen Angieren
|
azken
hitzak entzutean. Bai baitzekien ez zitzaiola iragarki mota horien prestaketa atsegin.
|
|
|
Barrea ateratzen zaio, negar zotinka. Eliasen
|
azken
hitza korroskada zaratatsua izan da eta horrek merezi du barre bat behintzat, agurearen omenez.
|
|
|
Eliasek idatzitako
|
azken
hitzekin akordatu zen.
|
|
|
Sarak, idatzi!? esan zion, bere
|
azken
hitza, eta Eliasek ez zuen besterik egiten.
|
|
|
Virginia oihukatu ote zuen Perezek ere, arranguraz, etsipenez, bere burua itsasora bota aurretik. Bere izena izan ote zen Perezen
|
azken
hitza.
|
|
|
Begi txikiz begiratzen zigun Xantik bioi, baina ez nuen hasieran haren
|
azken
hitzen atzean ezkutatzen zen erronka harrapatu. Ugartek bai ordea.
|
|
|
Edo nekiena. Nire
|
azken
hitzak aditu zituenik ere zalantza nuen. Teilatu azpiko zokotik irten ondoren, kalera ematen zuen leiho estutik begira zegoen bizkarra luzatuz.
|
|
|
Harrotasun puntua nabaritu nion
|
azken
hitzetan. Hainbeste urte, pentsatu nuen, sekretu hori ahoan murtxikatzen, isilean, eta gustua galdutako txikle baten antzera jaurti zuen azkenean.
|
|
|
Zure ahizparentzat ez da eragozpen handia izango astero egun pare batean lauzpabost minutu galtzea:
|
azken
hitza berak du, hala ere. Zure laguna:
|
|
|
/ baina hara, beste alaba bat ere badut, erizaina dena, eta zera pentsatu dut? / ni medikuntza zerbitzuetako zuzendaria naiz, bai, baina ospitaleko zuzendari orokorrarekin hitz egin du berorrek, hark baitu
|
azken
hitza? / deituko diot, bai, baina berorrek aurretik esaten badio eskuzabala izateko moduan nagoela, eskertuko diot?
|
|
|
Medikuak esan zuen, beraz,
|
azken
hitza, zalantzarako tarterik uzten ez zuena; alabaina, Domingo orduantxe hasi zen berreskuratzen, pixkaka, kordea, baita hitz egiteko ahalmena ere, halako moldez, non, onera zetorren bitartean, ez han eta ez hemen zegoèn puntuan doi?, bere galdera egin baitzuen, inguruan zituèn guztiak, baita medikua eta erizaina ere, nora ezean uzten zituela:
|
|
|
Aitak esan zuen
|
azken
hitza, zabaldu ere, zabaldu zituen eskuak, keinu ezin esanguratsuago batean, harekin aditzera emango balu bezala afera hura bukatutzat ematen zuela?, eta Teofilo Mariak ere hala ulertu zuen, antza, isil isilik gelditu baitzen: haren isiltasuna, baina, ez zen arazoa ezabatzen zuèn isiltasuna, ozen mintzatzen zèn isiltasuna baizik:
|
|
|
Hala, bada, esan beharrekoak esan zituen kalonjeak, eta aitaren txanda zen, itxuraz, guztiak aitari begira jarri ziren behintzat, Regina modu berezi bezain intentsoan, hainbesteraino zorroztu zuen honek bere begirada, harekin senarrari adierazten ari balitzaio bezala: oraintxe duzu epaia emateko aukera, Nazario, eta ez huts egin!?,
|
azken
hitza eman zezan.
|
|
|
Nire poza bigarren zigarreta piztu, eta atsoek mahaitik alde egitea lortu nuenean! Baina sugegorriak ohitua behar zuen
|
azken
hitza esaten, eta orduan ere esan zidan zer edo zer, gauza onik ez, eta nik badakizu zer??
|
|
|
hamabi langile haietatik, zortzi apolitikoak ziren, haietatik hiru, analfabetoak?, arazoak nahi ez zituztenak, etsiak eta zoritxarrak makurtuak, eta beste laurak. Eladio Orbegozo, Venancio Laín, Luis Moraza eta Felipe Briones?, Teofilo Mariak buruan zuèn langile salduen tipologiari lotuak: hitz jario handiko langile erresuminduak, langileak izateaz, beraz, batere harro ez zeudenak?, antzezleak, lankideak saltzeko prest zeudenak; lau langile haien baitan zegoen, bada, etorkizuna!; plana, baina, Teofilo Mariarena zen, eta Teofilo Mariak berak eman behar zion
|
azken
hitza:
|
|
|
Regina Aldasorok ongi ezagutzen zuen Nazario Orbe: bazekien, beraz, fabrika bateko nagusia zela eta, nagusi zen aldetik, hitz zorrotzak eta zehatzak erabiltzen zituela bere mendekoen aurrean,
|
azken
hitza eta azken puntua bere; baina Reginak bazekien, halaber, senarraren zalantzen berri, hainbat egoeratan; bazekien, bai, senarraren burdinazko itxuraren barruan lurrezko oinak zituèn gizon bat ezkutatzen zela, esaldiak bukatu gabe uzten zituena edo eten puntu batzuk zabaltzen zituena, auskalo nora; berak bakarrik zekien hura. Regina Aldasorok?, eta berak bakarrik lasai zezakeen une hartan sen...
|