|
2003
|
|
|
Datu objektiboren bat ematearren, hona hemen herri hau apaiz herria izan dela frogatzen duten estatistika batzuk. XVIII. mendetik XX.aren
|
azken
herena arte behintzat, euskal probintzietako apaizeriak (Araba, Bizkaia, Gipuzkoa eta Nafarroako datuak dira, eta klero sekularraz ari gara, erregeladuna âfraideak eta mojakâ alde batera utzita) Espainiako  batez bestekoa bikoiztu egin izan du gutxienez1:
|
|
2006
|
|
|
loaren/ esnaldiaren zikloa arautzea, gorputzeko tenperatura, presio arteriala, elikagaiak hartzea eta sexu edo ama portaera kontrolatzea. Ugaztunetan ez da inoiz ernaldiaren
|
azken
herenera arte ernaldu enbrioiak berak. Frantziako Ikerketa Zientifikoen Zentro Nazionaleko (CNRS) Jacques Mallet eta Francine Cotéren taldeak frogatu du lehenengo enbrioi estadioetan substantzia hori amarena dela.
|
|
2008
|
|
|
Emaitzak ez ziren espero zirenak izan, eta horrek erabat baldintzatu zuen denboraldia. Txapelketaren
|
azken
herena arte estu eta larri aritu zen talde zuri gorria. Horrelakorik errepikatu ez dadin, indartsu ekin gura dio denboraldiari.
|
|
2009
|
|
|
Euskaldunak, esaterako, Estatu Batuetan artalde handien artzaintzan aritu dira batik bat. Argentinan, aldiz, esne industria de facto euskal etorkinen monopolioa izan zen XX. mendearen azken laurdenetik XX. mendearen
|
azken
herenera arte.
|
|
|
XIX. mendean, ongi kantatzen zekiena profesional moduan bizi zitekeen ia, festarik festa. Euskal ahozko generoarekin konparatu nahi izanez gero, esan daiteke bertsolaritzak egun pabilioiak betetzen dituela, baina XX. mendearen
|
azken
herena arte nekez bizi zitekeela bertso kantatzetik. Bada tragediaren neurria ematen digun data eztabaidaezin bat:
|
|
2011
|
|
|
Ameriketara alde egitea, bestalde, ondo konpontzen ez ziran andra gizonak banatzeko modu bat be izan da. Amerikanuen semeak izan dira XX. mendearen
|
azken
herenera arte unibersidadera, gehienetan Salamancara, ikasketak egitera joiazan busturiar banakak. Gerraostean be, etxeko gizonak hil edo fusilau eutseezan etxeetan, berebiziko garrantzia euki eban Ameriketara ihes edo beharrean joandako senitartekoek handik hemengo familiei bialtzen eutseezan diru ekarriak.
|
|
|
Bizkotxen, esaterako, kaltzinazioko labeen beheko ahoa txukuntzen pasa dituzte zenbait egun. Ollokiegin, berriz, bertako burdinola zaharraren hormak eta ur biltegia sendotu egin dituzte. Antzinako agiriek diote XV. mendean eraiki zela burdinola, eta XIX. mendeko
|
azken
herena arte aritu zela lanean. Bertan egin diren indusketetan, hainbat tresneri agertu da, metala galdatzeko erabiltzen zituztenak bertako olagizonek:
|
|
2013
|
|
|
Euskal produkzio literario idatzia bizirik iraun duena baino ugariagoa izan arren, zoritxarrez, gorde den dokumentazioa bakarrik da benetakoa. Dokumentazio horren arabera, Lazarragaren eskuizkribuaren aurkikuntzak hiru mende luzetan aurreratzen badu ere euskal kontakizunaren jaiotza, ordutik XIX. mendearen
|
azken
herenera arte itxaron da genero horrek jarraipena izan dezan. Zalantzarik gabe, XVI. mendean bertan euskal kontakizunaren sorrera kokatzea ez da huskeria, aditzera ematen duelako euskal literaturan berau inguratzen duten literaturetan bezalatsu hasi zirela gauzak, baina, dirudienez, haiek bezalatsu garatuz joatea ez zuen lortu:
|
|
2015
|
|
|
Testu batzuek, mendeetan zehar, aldaketak jasan dituzte. Euskarak, bestalde, euskalkietan gauzatua, lehenengo lekuko literarioetatik hona, bilakaera nabarmena izan du, egoera desberdinetatik igaro da (grafian, ortografian, gramatika formetan, lexikoan?), eta ez da batasunik izan, are gutxiago batasun iraunkorrik, jakina, XX. mendearen
|
azken
herena arte.
|
|
|
Goraxeago aipatu denez, gauza jakina da Euskal Literaturaren ibilbidean tartekatu diren gorabehera eta eraginak ez direla izan sarritan, hain justu, lagungarriak, oztopagarriak baino. Baldintza eta traba ugari, soziolinguistikoak eta soziopolitikoak nagusiki, batik bat XX. mendearen
|
azken
herena arte: euskararen tamaina eta hedadura txikia, hiztun kopuru urria; euskalkitan sakabanaturik, mendeetako batasunik eza; euskara alboetako bi hizkuntza eta kultura ahaltsuen desabantailazko eta dependentziazko ukipenean aurkitzea; euskarazko benetako eskolatzearen falta edo eskasia; euskarari eta euskaldunei legezko estatus ofiziala, bete
|
|
2017
|
|
|
Estandar horri jarraiki, beraz, hemen ere" modernitatea vs. postmodernismoa" dikotomia jorratuko da. Nomenklatura horretan, modernismoa, berriz, modernitateak garatu estetikaren aldietako bat izango litzateke soilik, eremu bederen XIX. mendearen azken hamarkadan hasi eta XX.aren
|
azken
herena arte hedatu zena, hain zuzen ere. Postmodernismoa modernitatearekiko aurkakotasunaz definitzen denez, lehenaren deskribapen xeheago batera jo baino lehen, bigarrenaren nondik norako orokor batzuk aurkeztea komeni zaigu.
|
|
|
Eraikuntza hori aspaldiko mendeetakoa da, erlategiak hartzen erasoetatik babesteko; izan ere, XIX. mendearen
|
azken
herenera arte, hartzak ibiltzen ziren Pando, Bernales eta Lanzas Agudas kontzejuen inguruko mendi altuen hegaletan.
|
|
2019
|
|
|
Ardatza, XX. mendearen
|
azken
herenera arte maiz erabilia, burdinazko barra txiki bat zen, eta Haraneko errementerietan egiten zituzten, gehienetan. Luzeraz 30 eta 40 cm artean izan ohi zuen, eta zabalagoa zen goiko muturrean; han, ildoak zituen kiribilean, eta 3 cm-ko diametroko gurpil bat izaten zuen txertatuta beheko aldean.
|
|
2022
|
|
|
XIX. mendearen
|
azken
herenera arte, inork ez zuen proposatu katalan hizkuntzak gai izan behar zuela erabilera guztietarako, bereziki erabilera landu, akademiko eta administratiboetarako.
|