|
2002
|
|
|
Zailtasunak zailtasun, ordea,
|
azken
hamarkadetako euskal eleberrigintzaren sailkapen tipologikoa egiten ahalegindu gara, joera nagusien berri ematen. Eta horretarako, joera orokorrak jasotzen dituzten azpi ataletan sailkatu dugu azken kapitulu hau.
|
|
|
Hautapen literario orok du oinarrian kritikoaren irizpide estetikoen araberako aukeraketa. Iruzkin arrazoituak eskaintzen ahalegindu garen neurrian, ondoko lerroetan datozenak
|
azken
hamarkadetako euskal eleberrien irakurketen metaforak besterik ez dira. a) Subjektibitatea ardatz duen egungo euskal eleberrigintza: eleberri poematikoak, psikologikoak, oroitzapenezkoak edo testimonialak
|
|
|
Laburbilduz, enpresentzako zerbitzuen jarduerek hedakuntza bizkorra izandute
|
azken
hamarkadan euskal ekonomian. Dinamismo hori lotuta dago berrikuntza eta produkzio paradigmaren eraldakuntzekin, baina baita jarduera mota horrekkrisi garaian enpleguaren babesleku izateko duen funtzioarekin ere, bere enpresa atomizazioak erakusten duenez.
|
|
|
Pezeta arruntetan neurtuta egon arreneta, beraz, prezio igoeren eragina ere barneratzen duten arren, ondorioa ukaezinada:
|
azken
hamarkadetan euskal enpresek eta eragile ekonomikoek aparteko joeraerakutsi dute nazioarteko beste eragile ekonomikoekiko harreman ekonomikoaksendotu eta areagotzeko. Joera hori ikusgarria da, batez ere 1993 urtetik aurrera; izan ere, 1992 urterainoko lehen epean barne merkatu espainiarrak indar handiazuen, gastu publikoaren hazkundeari zein inbertsioaren igoera trinkoari esker.Horrela, Hego Euskal Herriko enpresentzat kanpo merkatuaren erakarpena gutxituegin zen sasoi horretan; are gehiago, pezetaren garaiko indarra kontuan hartuta.Dena den, arrazoi desberdinak daude 1993 urtearen ondorengo jauzia ulertzeko.
|
|
|
Hasteko, Euskal Herriko historiografiari buruz arituko naiz moduorokorrean, sarreratxo honetan aurkeztutako ideiak berrartuz eta sakonduz. Ondoren, gaia gehiago zehazteko asmoz,
|
azken
hamarkadetan euskal abertzaletasunareninguruan ikerkuntzek eta argitalpenek izan dituzten nondik norakoak agertuko ditut.Azkenik, eta bukatzeko, hutsuneak non dauden galdetuko dut, etorkizunari begiraikerkuntzaren erronkak zein diren seinalatuz.
|
|
2005
|
|
|
Lehen esan dut, oso liburu esperimental gutxi egiten dela euskal letretan. Baina, aldi berean,
|
azken
hamarkadetan euskal poesia, esate batera, ari da jorratzen publiko zabalago batetara iristeko bideak.
|
|
2009
|
|
|
Jada esan dugunez,
|
azken
hamarkadotan Euskal Autonomia Erkidegoan aurrera eramaten ari den euskara biziberritzeko eta indarberritzeko prozesua hazkunde baten kronika da, oro har. 2035 urtean, berrogeita hamar urte atzera begiratzen dutenean, errotiko hizkuntza aldaketaz hitz egin dute, nahitaez.
|
|
2010
|
|
|
Duela 36 urte Lazkaon jaio zen Joseba Beloki,
|
azken
hamarkadan euskal txirrindularitzak eman duen txirrindularirik garrantzitsuenetakoa. Gaztetatik bizikleta gainean ibili eta 1998an egin zuen profesionaletan debuta Belokik, baina 2000garren urtean hasi zuen bere urrezko aro partikularra:
|
|
2011
|
|
|
Borroka, gaitzespena eta sufrimendua, hara
|
azken
hamarkadatan euskal gizartean indarrean izan diren berba giltzarrietakoak. Enpatia, adimen emozionala eta pazientzia izan dute datozen urteetan gure artean prima balore handiena izango duten kontzeptuak.
|
|
2017
|
|
|
klasea, kategoria sozio-ekonomikoa, adina, arraza, jatorria, generoa... artikulu honetan adina eta, batez ere, genero kategoriak euskal herrian egun ematen diren hizkuntza praktikekin gurutzatuko ditut. nerabeekin egindako ikerketa esploratzaile baten bidez generoak euskara eta beste hizkuntzen erabileran izan dezaketen garrantziaz mintzatuko naiz. halako azterketa bat nerabezaroan kokatzeak adinari buruz hitz egitea dakar. kultura gehienetan bezala, gurean ere, adina gizarte antolaketaren oinarria da. pertsona bakoitzaren kokapen soziala jaio den unetik pasa den denboraren araberakoa da. Mendebaldeko kulturan biziaroa modu linealean gauzatzen da, heldutasuna bizi helmuga bihurturik. iruditegi sozial horren arabera, heldua da erreferentzia eta eredua; haurrek, nerabeek eta gazteek iritsi (heldu!) behar duten tokia.
|
azken
hamarkadetan euskal herrian abiatu den euskararen biziberritze prozesuan adinaren faktoreak garrantzia izan du, indar handia jarri baita eskolaren bidez haur eta gazteak euskalduntzeko ahaleginean. estrategia horren onurak eta gabeziak azalarazten ari dira, eta adinaren ardatzak hainbat gako eman ditzakeela uste dut. bestetik, egungo gizartea generoaren arabera antolatua dago eta, norbanakoen soz... gizarte egiturek eta agentziek hizkuntzen bizitza bideratzen dute. artikulu honetan, beraz, generoaren inguruko esplorazio teoriko metodologikoa zein enpirikoa mahai gainean jarri dut, beti ere, hizkuntzaren praktika sozialean ardatz horrek izan dezakeen eragina azpimarratuz. genero perspektibarekin egindako hizkuntzaren azterketa sozialaren bidez, emakume eta gizonen arteko gizarte desberdinkeria
|
|
|
Azkenik,
|
azken
hamarkadan zehar euskal kritikari hainbatek (Gabilondo, Apalategi, Atutxa) Bernardo Atxagaren lana gutxietsiz agerturiko argudioekiko eztabaida ireki nahi luke lan honek. Euskal literatura unibertsalizatzearen truke Euskal Herria besteexotikoa ere bihurtu izanaren akusazioa bidegabea da Obabakoak ikuspegi postmodernistatik irakurrita.
|
|
|
Izan ere, urriak dira
|
azken
hamarkadan Euskal Herrian epaitegietara heldu direnak.
|
|
|
Ikimilikiliklik bidaia bat da Joxe Antonio Artze Agirre (Usurbil, 1939) idazle eta musikariaren 40 urte baino gehiagoko obra poetikoan zehar. Ikus entzunezkoak
|
azken
hamarkadetako euskal sortzailerik original eta garrantzitsuenetako bat eman nahi du ezagutzera. Joxan Artze ezaguna da Mikel Laboaren kantarik ikonikoenetako baten letrak idazteagatik, hala nolaTxoria txori, Gure Bazterrak edo Zaude lasai, eta, orobat, Jexux anaiarekin batera txalapartari gisa egin duen lanagatik.
|
|
2019
|
|
|
Momentura arte Agirre Lehendakaria Centerren (ALC) aurrera eraman ditugun ikerketetatik erakusten denaren arabera, euskal transformazioaren balioak bigarren multzo honetan kokatzen dira; eta balio hauek adierazteko erabilitako narratibak eta
|
azken
hamarkadetan euskal gizartearen jokatzeko modu naturala bihurtu diren jokabideak ulertzea eta neurtzea ahalbidetzen digute. Faktore multzo honek hartu ziren erabaki estrategiko zehatzen zergatia sakonago ulertzen laguntzen digu.
|
|
|
Gai honen harira, zehaztu egin behar da ordea, XIX. mendeko eta XX. mendekoaren arteko alde nabarmena. Olaziregik darabiltzan hitzez baliatuz azaltzeko,
|
azken
hamarkadetako euskal eleberrigintzan hedatu den errealismo tipologia" mota guztietako errealismoak bere egiten dituen nobelagintzarena da"," aurpegi anitz dituen mundu aldakorra kontatzen saiatzeko" (2002: 128) balio duen errealismoa, eta ez aurrerapenean edota arrazionalismoan sinesten zuen XIX. mendekoa bezalakoa.
|
|
2020
|
|
|
Hurrengo atzeraldia iristean, ez dugu Silicon Valleyko sirena kantuen atzetik ibili behar irtenbidearen bila. Horren ordez,
|
azken
hamarkadetako euskal ekonomian berdintasuna sustatu duten faktoreei erreparatu diegu: kooperatibismoa eta langile boterea.
|
|
|
Azurmendiren ideien ur jauzia izan da
|
azken
hamarkadetan euskal pentsamenduaren baitan emari handienetakoa izan duena. Bere lanetan erdal pentsamendu hegemonikoaren marko teorikoa deseraikitzen du eta, bide batez, euskal pentsamendutik eraikitzeko zimenduak jartzen ditu.
|
|
2021
|
|
|
Horren adibide argia 2020 eta 2021 urteetan SARS CoV aren COVID a edo Koronabirusa osasun larrialdiak sortutako egoera da, baita horrek alorreko profesionalak ikaskuntzaeta irakaskuntza prozesuak birpentsatzera2 nola eraman dituen ere. Izan ere, pandemiak gizartean izandako beste zenbait aldaketa baino gehiago aldatu du, edota aldatzeko atakan jarri du, behinik behin, hezkuntza
|
azken
hamarkadetan Euskal Herrian. " Urrutiko hezkuntza" modalitate batera igarotzera behartuta egonda (Gamarra, 2021: 44), beste aldagai askoren artean, ikasleen lan autonomoa nabarmen handitu dela, irakasleek zein ikasleek Informazioaren eta Komunikazioaren Teknologietan (IKT) duten trebetasunak hutsuneak dituela edo eskolen prestaketak eta horretarako koordinaziorako lan denborek gora egin dutela frogatzen dute azken datuek (op.).
|
|
|
Euskal herritarren %55 erdalduna da, eta herritar helduen euskalduntzaren beharra azpimarratu du AEKk," guztion eskubideak bermatzeko zubia delako". Hainbat ikerketaren arabera,
|
azken
hamarkadetan euskal jendarteak irabazi dituen hiztun berrietatik heren bat euskaltegietatik atera da.
|
|
|
besteak beste, ekologismoak, feminismoak, antimilitarismoak eta estatuen indarkeriaren aurkako erresistentziak. Ildo horretan,
|
azken
hamarkadetako euskal mobilizazio eta aldarrikapen nazionalaren espezifikotasuna izan da ezkerreko balio unibertsalistak mugimendu sozial berrien aldarrikapenekin batera artikulatzea. Emaitza gizarte zibil aktiboa izan da, herri ekimen eta talde sozial ugari dituena.
|
|
|
Zortzi idazle (2006), Mariasun Landa Etxebeste, Aurelie Arcocha Scarcia, Yolanda Arrieta, Miren Lourdes Oñederra, Itxaro Borda, Miren Agur Meabe, Arantxa Urretabizkaia, eta Laura Mintegiren partaidetzaz; eta, bestetik, Eider Rodriguezen Idazleen gorputzak (2017) lana Arantxa Urretabizkaia, Laura Mintegi Lakarra, Miren Agur Meabe, Karmele Jaio eta Uxue Alberdiren partaidetzaz. Emakume idazleen lanez eta egoerari buruzko hausnarketa kritikoa bildu duten ikerlanak dira, egileen testigantzak jasoz,
|
azken
hamarkadetan euskal emakume idazleen garapenari buruzko hausnarketa eginez. Azken urratsen artean, euskaraz sortutako lehen liburu bilduma feministaren altzoan garaturiko Lisipe proiektuaren aurkezpenean Jule Goikoetxeak (2016) aipatu zuenez," beharra zegoen eta masa kritikoa ere badago orain horrelako proiektu bati hasiera emateko".
|
|
2022
|
|
|
Usain zaharreko zerbait berria da,
|
azken
hamarkadetako euskal politikan ikusi ez duguna behinik behin, XX. mendeko komunismoaren errautsetatik XXI.ean hegaldatu nahi den ikuspegi bisionario, askatzaile edo utopikoa garatzen duena, begiratutako betaurrekoen arabera. Eta gehiago hurbildu gara, hobeto ezagutu eta azaldu guran.
|
|
2023
|
|
|
Helduden abenduan eginen da Gipuzkoan, munduan euskal etxeak eta euskal gizatalde antolatuak dituzten herrialdeen kongresua," Euskal Gizataldeen VIII. Mundu Batzarra" izen ofizialpean. Inoiz baino fiteago aldatzen ari den mundu huntan, euskal etxeena, eta kanpoan bizi diren euskaldun eta euskal komunitateena ez da salbuespen, izigarri aldatu baitira
|
azken
hamarkadetan Euskal Herria eta mundua, eta elgarrekin harremantzeko manera eta bideak. Kanbiamendu azkar horiek gogoetagai eta ardatz harturik, Mundu Batzarrak' Eraldaroa' ukanen du goiburua,' eraldatu' eta' aroa' hitz eta kontzeptuen uztarketa, bilkuraren antolatzaile den Eusko Jaurlaritzak hori finkatu baitu aurten solasgai, Euskal Herriaren eta euskal erakunde publikoen arteko harremanetan aro berri baten hastapen gisa.
|
|
|
Durangon 1932an jaioa Photomuseumen sortzaileetako bat izateaz gain, kultura eta artearekin lotutako beste hainbat erakundeen abiarazlea ere izan zen Zugaza. Azken finean, kultur aktibista garratntzitsua izan zen
|
azken
hamarkadetako Euskal Herriko kulturaren sustapenean eta hedapenean.
|