|
2000
|
|
|
|
Lehen
Mundu Gerrarako soldadu hartu bazuten ere, pleuresia gaitzak salbatu zuen. Gerratea amaitzean hurbildu zen lehenaldikotz Kanbora, biriketako gaitza zuen anaiari bisita egitera, Lapurdiko herriska ospetsua zen-eta bere urberotegi eta osategiei esker.
|
|
2002
|
|
|
Konpromiso soziala derrigorrezkoa da. Ez genukeen onartu behar bonba atomikorik egotea, edo
|
Lehen
Mundu Gerran arma kimikoak erabiltzea, edo orain arma biologikoetara iristea. Konpromiso sozial «ezkertiarrak» giza lan hori babestu behar du.
|
|
2004
|
|
|
Larrungo tren ttipiak 80 urte beteko ditu aurten, 1924 urtean gailurrera igotzeari ekin zionetik. Azpiegitura honen eraikuntza, aldiz, 1912 urtean hasi zen Midi Departamenduko trenbidearen konpainiaren eskutik, baina
|
Lehen
Mundu Gerrak geldiagotu zituen lanak. Azkenean, 12 urte beranduago, 1924ko ekainaren 30ean gailurrera iristen zen burdin-bidea ireki zen.
|
|
2006
|
|
|
Bigarrenean, Aro Modernoan eman zen garapen politiko instituzionala. Eta azken honetan,
|
Lehen
Mundu Gerra arteko Aro Modernoko, Frantziako Iraultzako eta geroztiko sozio ekonomia.
|
|
|
Hemengo gerran artileria eta tankeak erabili ziren. Aditu batzuek azpimarratzen dute
|
Lehen
Mundu Gerra gogorarazten zuela, trintxeretako borroka eta guzti. Hein handi batean «posizio gerra» izan baitzen 1998.
|
|
|
|
Lehen
Mundu Gerran soldadu izan ondoren, froga pilotu eta pieza fabrikatzaile moduan hasi zen, Turinen lehenik eta Milango Construzioni Meccaniche Nazionali mendiko autoen enpresan geroago. 1919an Parma Berceto lasterketa izan zen bere lehen lehia ofiziala.
|
|
|
|
Lehen
Mundu Gerran fusilatutako gazte haiek
|
|
|
Jakina da
|
Lehen
Mundu Gerrako gudu zelaietako borroketan parte hartu behar izan zuten gazteen artean gerra hark eragin zuen triskantza. Milaka eta milakaren heriotza edota betirako elbarri gelditu behar izana.
|
|
2007
|
|
|
Egipto, 1914 Sarajevoko atentatuak
|
Lehen
Mundu Gerra leherrarazi zuen unean, Marga Andurain eta bere senar Anduraingo kondea Egipton ziren, plazer bidaian. Margaren bizitza zeharo aldatuko zen une horretatik aurrera.
|
|
|
urteko ia milioi erdi arma ekoizten zituzten armagintzan aritzen ziren mila eta gehiago beharginek.
|
Lehen
Mundu Gerrak eskaera puztu zuen, baita gerraosteak beherakada nabarmena ekarri ere; ekoizle asko beste alor batzuk jorratzen hasi ziren josteko makinak Alfak, eta bizikletak Orbeak, esaterako.
|
|
|
Alemania naziaren garaia da.
|
Lehen
Mundu Gerraren osteko zauriak artean sendatu gabe, Bigarren Mundu Gerraren atarian gaude. Lindemann familiako kideak dira Anjel Lertxundi idazlearen istorioko protagonistak.
|
|
|
Bestea, barne aldean," Burdinazko Hesia" deiturikoa, Bilbo ingurua defendatu behar omen zuena. Horien eredua, ordurarte izandako gudak ziren, eta bereziki
|
Lehen
Mundu Gerran martxan jarritako defentsa egonkorraren estrategia. Eredu horri jarraiki, porlanezko babesak, bunkerrak, metraileta habiak, lur zakuekin eta enborrekin babesturiko lubaki luze eta bihurriak...
|
|
2008
|
|
|
|
Lehen
Mundu Gerrarekin batera, Moresnetek lurralde neutrala izateari utzi zion. Akabo prostituzioaren, jokoaren, alkohol merkearen, kontrabandoaren eta espioitzaren paradisua.
|
|
|
Hori gutxi balitz,
|
Lehen
Mundu Gerran liburua berriro galdu zen. Frantzian berragertu zen, 1930eko hamarkadan, dirudienez bertako bilduma egile batek Istanbuleko merkatari bati erosi eta gero.
|
|
2009
|
|
|
XX. mende hasierako jakintsu hau soziologiaren sortzailetzat jotzen den Emile Durkheim en iloba zen.
|
Lehen
Mundu Gerran Durkheimen inguruko gehienak desagertu zirenean, Mauss jarraiki zitzaion haren bideari. Gizon berezia, gaztetan kirolari izana, bere bizitzan gai ezberdinen inguruko liburuak aritu zen prestatzen, sekula bakar bat osatu gabe, baina ikerketa, artikulu eta eskolekin soziologo frantses belaunaldi bat antolatu zuen.
|
|
|
" Baduzue suaren berririk?". Gure ama ikusi dut nik
|
Lehen
Mundu Gerraren biktima.
|
|
2010
|
|
|
Gerla Handia, muga sakona (Utriusque Vasconiae) liburuan,
|
Lehen
Mundu Gerra aztertu du Eneko Bidegainek Eskualduna eta Euzkadi aldizkarien argitan." Biba Eskual Herria!
|
|
|
Hain justu, Eskualduna astekariak
|
Lehen
Mundu Gerra garaian erakutsitako jarrera hori du xeheki aztertu Eneko Bidegain kazetari eta idazleak argitara berri duen liburuan: Gerla Handia, muga sakona.
|
|
|
Jakina denez, orduan, Frantziak eta Britainia Handiak gerra adierazi zioten Alemaniari. 30 urte eskas pasa ziren
|
Lehen
Mundu Gerra amaitu zenetik, eta orduan bezala, Frantzian mobilizazio orokorra jarri zuten indarrean, gudarosteak Iparraldeko mugetara bideratuz.
|
|
|
Izan ere, egoitzaz aldatzeaz gain, Gobernua buruzagiz aldatzera behartu zuen III. Errepublikaren porrot militar politikoak. Petain
|
Lehen
Mundu Gerrako garailea zen eta Espainiako Burgosko enbaxada utzita bueltatu zen Frantziara, militar gisa zer edo zer egiteko. Baina beranduegi izateaz gain, lehen gerran erabilitako defentsa taktikak bera bezain zaharkiturik zeuden; desegokiak eta eskasak ziren erabat, alemaniarren hegazkinerian eta panzer dibisioetan oinarritutako erasoei aurre egiteko.
|
|
|
Tratu horiek aurrera egin zuten eta laster lortu zituzten lehenengo emaitzak, nazien alde noski. Hitlerrek mendekuaren ozpina dastatzera gonbidatu zituen agintari militar frantziarrak, 1918an
|
Lehen
Mundu Gerra amaitzeko erabili zuten tren bagoian sinatzera eraman baitzituen 1940ko bakea. Baina, jakina, orduko galtzaileak orain garaile ziren.
|
|
|
Gerrako haurra Habana itsasontzian sartu zuten 1937an, Espainiako Gerra Zibiletik ihesi. Errusian,
|
Lehen
Mundu Gerrak harrapatu zuen eta han Leningradeko (gaur egungo San Petersburgo) blokeo beldurgarria ezagutu zuen. 1961ean, Kubara heldu zen Barakaldoko haurra, bizi berri bat eginez Habanan.
|
|
2011
|
|
|
Azken 60 urteotan nekazaritza industrialean erabiltzen diren gai fitosanitarioak sustraian gerrarako sortutako gasen aldagaiak dira.
|
Lehen
Mundu Gerran gizonak hiltzeko usatutako gas klorodunetatik sortu ziren gero DDT eta gainerako gai organoklorodunak. Ondoko urteetan gerrarako gai organofosforodunak asmatu ziren, eta militarrek usatu ez zituztenez, nekazaritza kimikorako birziklatu zituzten.
|
|
|
Anatol Josephewitz abizena gero aldatu zuen Alemaniara joan zen 15 urte zituela, eta han ikasi zuen argazkilari lanbidea.
|
Lehen
Mundu Gerra amaituta Shanghaira joan zen, eta Txinako hiri horretan zegoela bururatu zitzaion asmakizuna. Baina New Yorkera iritsi arte ez zuen ideia gauzatzeko beharrezko kapitala lortu:
|
|
|
Ordurako, ez nenbilen alferrik nazismo eta faxismoen aurkako borroka pazifikoetan. 1917an sortua naiz,
|
Lehen
Mundu Gerra garaian, eta bigarren gerra baten oihartzuna izu ikara zen guretzat. Ez genuen alemanek Hitler desaktibatzerik lortu, gerra lehertu zen, eta lubakietara joan beste erremediorik ez nuen izan.
|
|
|
" Euskaldunak ez egin hara joateko biderik". Baina ez pentsa hor geratzen denik,
|
Lehen
Mundu Gerrak Hegoaldean duen kronista bakarra bai baita, patuaren gauzak, alemanek jarritako mina batek hiltzen duen arte.
|
|
2012
|
|
|
Inoiz ezin duzu kontrolatu irakurleak zer irakurriko duen, baina ez nuen nire buruarekin gustura gelditzeko aritu nahi.
|
Lehen
mundu gerratik hasi eta gaur arte izan diren errealismoetatik ikastera jo dut.
|
|
2014
|
|
|
|
Lehen
Mundu Gerrak duela 100 urte egin zuen eztanda, Sarajevoko atentatuaren ondorioz. Eta Alemania izan zen errudun nagusia.
|
|
|
Odolezko eta iluntasunezko tunel luzea izan zen
|
Lehen
Mundu Gerra, Andre Gide idazle frantziarraren hitzetan. Gerra Handiak lau urte iraun zuen, baina badirudi historialariak oraindik ez direla tuneletik atera gatazka eragin zuten kausak argitzeko garaian.
|
|
|
Potentzia nagusiek ez zuten etsai bakarra".
|
Lehen
Mundu Gerra, beraz, ez zen Alemaniaren konspirazio baten ondorio izan. " Nire helburua ez da alemaniarrak errugabetzea, baina gertatutakoaren konplexutasunaz jabetu behar dugu.
|
|
|
Hasieran Holandako bandera erakutsi diete, baina ingelesek ez dute gezurra irentsi. Britainia Handiko Ramsgatera eramanen dituzte eta han izanen dira hogeiak
|
Lehen
Mundu Gerra amaitu arte.
|
|
|
|
Lehen
Mundu Gerraren garaian Iruñeko Zitadelan laketu zen aleman multzo bat, egunero Arga ibaira bainua hartzera joaten hasi zena. Iruñeko Udalak 1919an Arga ibaiaren ertzean bainuetarako etxola bat jartzea baimendu zuen.
|
|
|
Iruñeko Zitadelakoak Kamerundik etorriak ziren, Afrika ere
|
Lehen
Mundu Gerrako borroka tokia izan baitzen. Alemanek 1916ko otsailaren 15ean Kamerunen amore eman zutenean, mila bat soldadu Rio Muni Espainiako koloniara pasa ziren.
|
|
2016
|
|
|
François Ozon frantziarra ere ez da berria Donostian, eta Frantz paregabea du azken lana.
|
Lehen
Mundu Gerraren amaiera da, eta Frantzian guda zelaian hildako senargai alemaniarraren hilobira bisitan joan da Anna. Baina ez da bakarra, gizon frantziar misteriotsu batek loreak eraman ditu Annaren senargaiaren hilobira.
|
|
2017
|
|
|
|
Lehen
Mundu Gerra ostean potentzia kolonialek marraztutako mugek ez dituzte islatzen Ekialde Hurbileko errealitate politikoak, sozialak, erlijiosoak eta etnikoak. Etengabe biolentzia eta gatazka eragiten dituzten mekanismoak dira.
|
|
|
Enpresak 50 langile zituen orduan; 1906an, aldiz, 400dik gora (eta hiru zentral hidroelektriko). Baina marka guztiak
|
Lehen
Mundu Gerrarekin hautsi zituzten: 1916 urtean soilik 725.183 arma esportatu zituen Orbeak.
|
|
2018
|
|
|
Esteladaren ohiko diseinua duen banderarik zaharrena edo haren zati bat, argazkian ikus daitekeenez Kataluniako Historia Museoan daukate eta 1915ean dago datatua.
|
Lehen
Mundu Gerran borrokatu ziren boluntario katalanek eraman omen zuten frontera.
|
|
|
Katalunia, 1918ko irailaren 11 Estelada, Kataluniako bandera izarduna, lehenengoz argitaratu zen inprimaki batean. What says Catalonia (Zer dio Kataluniak) izenburuko eskuorria zen,
|
Lehen
Mundu Gerra irabazitako herrialde aliatuei, nagusiki AEBei, ingelesez zuzendua.
|
|
2019
|
|
|
Jakina da 1492an Espainiako Errege Katolikoek Granadako Erreinua konkistatu zutenean Euskal Herrian egindako suzko armak erabili zirela.
|
Lehen
Mundu Gerran ere erabili ziren gurean fabrikatutako armak dagoeneko bazeuden 40 bat enpresa. Eibar edo Soraluze izan dira armagintzarekin lotura estuenetakoa izan duten herriak, baina izan dira beste hainbat ere XX. mendean; urte luzez herri askoren diru iturri nagusia izan da sektore hau.
|
|
|
|
Lehen
Mundu Gerran arma biologikoak ikertzeko sortutako gunean, Fildesen taldeak Alemania antraxez kutsatzeko plana prestatu zuten; Churchillek berak iradoki omen zuen antraxa erabiltzea. Bakterioaz kutsatutako lihozko pastelak hegazkinen bidez botako zituzten Alemanian; ganadua kutsatuta, elikagai eskasiak arerioa ahulduko zuen.
|
|
|
Zuberoako galera larria eta aspaldikoa da.
|
Lehen
mundu gerraz geroztik datorren joera pean dago, mende oso bateko biztanleria galera nozitzen ari da. Bitartean, Bizkaiko hiriguneak 2011z geroztik nozitzen zuen biztanleria galera eten egin da, baina krisi hasieran baino 13.700 biztanle gutxiago ditu.
|
|
2020
|
|
|
1920an beste fabrika bat zabaldu zuten Illinoisen eta, aurrerago, hirugarrena Connecticuten. Ilunpean ikus zitezkeen ordulariak luxuzko salgai bitxiak ziren,
|
Lehen
Mundu Gerrak oso erabilgarriak zirela frogatu zuen arte. Hala, erakunde militarren eskaera geroz eta handiagoari erantzuteko, 100dik gora langile kontratatu zituzten New Jerseyko egoitzarako, gehienak emakumeak edo neska gazteak urteko neskatoak ere aritu ziren fabrikan, esku txikiagoak eta trebeagoak omen zituztelako lan horretarako.
|
|
2021
|
|
|
1936ko uda zutabeena izan zen, gerra prekario bat, egoera iraultzailea zuena Gipuzkoan, eta akaso XIX. mendeko karlistaldien antza zuena ere bai, orduko espazioak birziklatuz. Gero lubakien gerra bat egon zen,
|
Lehen
Mundu Gerrakoaren antzera; eta azkenik, Bizkaiko kanpainan Biltzkrieg edo" tximista gerra" moduko bat egin zen Alemania eta Italiaren laguntzaz, Bigarren Mundu Gerraren entsegu bat. Zentzu performatiboan fase guztiak ditugu Euskal Herrian.
|
|
|
Soldadu haien ondorengo soldaduek lubakitik lubakira nork ozenago kantatu zuten
|
Lehen
Munduko Gerran su etenaldietan: frantsesez, alemanieraz, italieraz zein ingelesez.
|
|
2022
|
|
|
zigorren ugaritzea gerra modernoaren tresnatzat"). Mulderrek kontatzen du
|
Lehen
Mundu Gerraren ondoren hasi zirela potentzia inperialistak zigor ekonomikoak erabiltzen. AEBetako orduko lehendakari Woodrow Wilsonek zigorrez omen zioen direla" gerra baino are beldurgarriagoak.
|
|
|
Gertaeren jarioa bere horretan uzten badugu, zerbait egiten ez badugu, horrantz goaz. Demokrazia eta diktaduren arteko marko bat saltzen du Mendebaldeko ikuspegiak, baina, egiazki,
|
Lehen
Mundu Gerraren antzeko egoera bat bizitzen ari gara.
|
|
|
Mendebaldeko faxismoa hala eratu zen:
|
Lehen
Mundu Gerrako borrokalari ohiak zeuden, traizioaren konspiranoia, nazioa berpizteko ametsa, eta bateraezinezkoa den barne etsaiaren eraikuntza. Orain ere narrazio horiek indartzen ari dira.
|
|
2023
|
|
|
Duela mende bat, 1923ko uztailean, espainiarrek lehen aldiz erabili zuten iperita edo ziape gasa deiturikoa Arrifeko populazio zibilaren kontra. Aurretik,
|
Lehen
Mundu Gerrako potentziek soldaduen aurka ondo probatuta zuten arma kimikoa. Erabilera horren ondorioak gaur nabari dituzte minbizi moduan arriftarrek.
|
|
|
|
Lehen
Mundu Gerraren ostean Europan erabiltzea debekatu arren, potentzia kolonizatzaileek" zibilizatu gabeko" herri askotan erabili zituzten substantzia toxikoak 1919tik aurrera Italiarrek Libian eta Etiopian, britainiarrek Afganistanen…. Baina hegazkinak erabiliz herritar xumeei arma kimikoz eraso egiteko ideia zoragarria espainiarrei okurritu zitzaien lehen aldiz.
|
|
|
Hasiera batean
|
Lehen
Mundu Gerran britainiarrei eta frantziarrei geratutako soberakinak erabili bazituzten ere, espainiarrek berehala jarri zuten martxan arma kimikoak sortzeko programa. Isiltasun garai luze baten ostean, 1990eko hamarkadan Rudibert Kunz eta Rolf Dieter Muller kazetari alemanek argitara eman zuten Giftgas gegen Abd El Krim(" Gas pozoitsua Abd El Krimen kontra") ikerlana.
|
|
|
Arrifeko Amesauron, Tauriten edo Al Hoceiman herritarren kontra bezala, aurretik
|
Lehen
Mundu Gerran ere erabili ziren arma kimikoak soldaduen kontra Europan: Ypresen, Loosen, Wiltejen… Gerra ura izan zen kloroaren, fosgenoaren eta iperitaren laborategi handiena, eta hainbaten arabera 90.000 hildako eragin zituen.
|