|
2000
|
|
|
Egituraketa politiko administratibo bereizgarririk ez duen Ipar EuskalHerrian, euskal nortasunak esangura etnikoa du gehienbat, bereziki hizkuntza etajatorriari lotua.
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan, bertan bere burua Euskadi edo PaisVasco izendatzen duen egitura politiko administratiboa dagoelarik, euskal nortasuneanaskoz pisu handiagoa bide du politikaren eta, oro har, eremu publikoaren bitartekotzak.Antzeko zerbait aurki dezakegu Nafarroa Garaian ere: egitura politiko administratibopropioa, kasu honetan euskaltasunetik at edo are euskaltasunaren aurka eraikitzendena, horrek, itxura denez?
|
|
|
Hori dela eta, ondoko lerroetan ETBren audientziarenosaeran sakonduko dugu. Horretarako, beti bezala CIES: 1 erabiliko dugu eta, kasu honetan,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko biztanleriaren barnean 14 urtetik gorakoen informazioa eskuratuko dugu soilik.
|
|
|
Aipatu ditugun puntuez gain, ETBren kanal biak ikusten dituztenen profil sozio demografikoa eta
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko gainerako biztanleek dutena antzekoada, bai rol familiarrean eta bai klase sozialean, zein bizilekua duteneko herrialdearidagokionez.
|
|
|
Beraz, OJDren kontrolpean ez dauden kazeten kopuruak, enpresan bertan jasoak dira edo beste iturri bibliografikoetatik hartutakoak dira.Kopuru hauek kalkulatzerakoan egunkari desberdinen audientziak eta berauen arteko duplikazioakere hartu dira kontuan.9Atal honetan Hego Euskal Herria dugunez erreferentziatzat, eta Ipar Euskal Herrirako audientzia ikerketa propiorik ez dagoenez, CIESen datuetan oinarritzen gara. Ipar Euskal Herriari buruzkoinformazio gehiago, 2 atalean dator.10CIESen 1999ko lehen olatua hartu dugu kontuan, eta bertan eskaintzen den irakurlearenbatezbesteko profila eraiki dugu, Nafarroa eta
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko datuak erabiliz.11Metodologia desberdina erabiltzen duten ikerketetan gertatzen den bezala, Sofres AMren etaCIESen datuak ez datoz erabat ados. Gure kasuan, gainera, denbora epe desberdinak hartzen dutelako, CIESek 14 urtetik gorakoak eta Sofres AMek 4tik gorakoak hartzen ditugulako kontuan; eta, Sofres AMridagokionez, Euskal Autonomia Erkidegoko emaitzak bakarrik izan ditugulako eskura.
|
|
|
Ipar Euskal Herriari buruzkoinformazio gehiago, 2 atalean dator.10CIESen 1999ko lehen olatua hartu dugu kontuan, eta bertan eskaintzen den irakurlearenbatezbesteko profila eraiki dugu, Nafarroa eta Euskal Autonomia Erkidegoko datuak erabiliz.11Metodologia desberdina erabiltzen duten ikerketetan gertatzen den bezala, Sofres AMren etaCIESen datuak ez datoz erabat ados. Gure kasuan, gainera, denbora epe desberdinak hartzen dutelako, CIESek 14 urtetik gorakoak eta Sofres AMek 4tik gorakoak hartzen ditugulako kontuan; eta, Sofres AMridagokionez,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko emaitzak bakarrik izan ditugulako eskura. Edozelan ere, etakonparazio gisa, hona hemen Sofres AMk 1999rako, EAEn, kaleratutako audientzia kopuruak: TVE1 22, 5TVE2 8, 2TELE 5 23, 3ANTENA 3 20, 3CANAL+ 2, 0ETB1 5, 4ETB2 15, 6Bestelakoak 2, 8Lur Otxoantezana Petuya k euskaratua.La Semaine du Pays Basque eta Sud Ouest lehenik eta behin ezberdintzen dituena, bataren asterokoagerpena da, horrela ezin baita izan, eskualdeko egunkariarentzat benetako lehia.
|
|
|
Lehen bietan, jakina, ezdira herri eta hiriburuetako albisteak nagusitzen, ez eta probintziakoak ere. Bainahonek ez du esan nahi Euskal Herriaren osotasuna islatzen dutenik, probintziareneta Euskal Herriaren arteko mailan geratzen baitira (gehienbat, geroago ikusikodugunez,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan eta, zenbait kasutan, Hegoaldeko EuskalHerrian). Bestalde, SUD OUEST herrien mailako informazioan fokatzen da, etahiriburuaz harantzagoko albisteak oso urriak dira bertan2.
|
|
|
d)
|
Euskal
Autonomia Erkidegoa ekonomiari erreferentzia eginez agertzen daaskotan eremu esanguratsu gisa.
|
|
|
Egunkari erregionalista edota Euskal Herritik kanpokoenartean, EL PAIS DEL PAIS VASCO egunkarian soilik du presentzia aipagarria, gainerakoetan ia existitzen ez den bitartean (beti ere Nafarroan bertan argitaratzen direnegunkariak alde batera utzita, jakina). Nolanahi dela, Baskongadetako berripaper erregionalistek eta egunkari madrildarrek Nafarroarekiko duten jarrera, Nafarroako egunkari erregionalistek
|
Euskal
Autonomia Erkidegoarekin dutenaren parekoa da, 4 grafikoan ikus dezakegun legez.
|
|
|
Nafarroako egunkarientzat
|
Euskal
Autonomia Erkidegoa ez da erreferentzia eremugarrantzitsua, bistan denez. Eta honetan bat egiten dute Baskongadetako egunkarierregionalistekin, zeinek bere eremutik.
|
|
|
Eta honetan bat egiten dute Baskongadetako egunkarierregionalistekin, zeinek bere eremutik. Gainera, hau ez da soilik gertatzen
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan jazo diren gertaera eta auziekin, ezta hor soilik eragina dutenekinere: Euskal Autonomia Erkidegoan gertatua, nahiz eta Nafarroan eragina eduki, ez daalbiste kategoria iristen.
|
|
|
Gainera, hau ez da soilik gertatzen Euskal Autonomia Erkidegoan jazo diren gertaera eta auziekin, ezta hor soilik eragina dutenekinere:
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan gertatua, nahiz eta Nafarroan eragina eduki, ez daalbiste kategoria iristen.
|
|
|
EL MUNDO DEL PAISVASCO eta EL PAIS DEL PAIS VASCO egunkarientzat, ordea, Euskal AutonomiaErkidegoaz gain badira beste euskal errealitate batzuk, komunitate autonomo honekberen albisteen heren bi soilik betetzen baitu. Bestetik, GARA eta EUSKALDUNONEGUNKARIAren edukietan,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko albisteek ez dute EuskalHerriari ematen dioten espazioaren erdia ere osatzen, gainerako lurraldeetako errealitateari edota entitate handiagoei (Hegoaldea zein Euskal Herria bere osotasunean) jartzen dioten arreta handia baita. Azkenik, berriro ere, DEIA bi muturren artean agertzen zaigu, kasu honetan Madrilgo egunkariak baino baskongadozentrismo handiagoanerortzen delarik, gainera.
|
|
|
DEIAren kasuan, gogora dezagun azkenbi hamarkadetan EAJk Gernikako Estatutuaren aldeko apustua egin duela, eta Estatutuhorrek Baskongaden eta Nafarroaren arteko etena berrindartu duela. Bestalde, EAJkbotere politiko handia izan du
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan, baina oso presentziaeskasa Nafarroan, arrazoi ezberdinak direla medio. Honek guztiak, zalantzarik gabe, eragina izan du DEIAk Euskal Herria islatzeko duen moduan.
|
|
|
oro har, herrialdeetan eragina duten gertaerak gutxiago dira herrialdeetan gertatzen direnak baino. Aitzitik, egitate handiagoetan(
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan, Hegoaldean edota Euskal Herrian) eragina duten albisteak gehiago dira lurralde hauetan gertatu direnak baino. Adibidez, Gasteizko Jaurlaritzak berak hartutakoerabaki baten berri ematen duenean, berri ematea (prentsaurrekoa esaterako) herrialdebatean gertatzen da, baina eragina Euskal Autonomi Erkidego osora heda daiteke.Ezberdintasun hori neurketak egiteko erabili dugun metodologiaren ondorioa da:
|
|
|
Lehenik hiruerreferentzia eremu nagusi hartuko ditugu (Euskal Herria, Espainia eta Frantzia), biakunitate ezberdin gisa ala lotuta erakusten ote diren ikusteko, eta zein gaitan nagusitzenden erreferentzia eremu bakoitza. Bigarrenik, Euskal Herriaren barnera begiratuta, maila ezberdinak (herrialde bakoitza,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoa, Hegoaldea etaIparraldea, eta Euskal Herria bere osotasunean) zein gairen inguruan osatzen direnaztertuko dugu. Horretarako Hegoaldean argitaratzen diren egunkarietako item edo azterketa unitate guztiak (hots albisteak zein iritzi artikuluak) hartuko ditugu kontuan.3
|
|
|
Hots, jakin nahi duguna hauxeda: zeri buruz mintzatzean islatzen digute egunkariek Euskal Herriaren osotasuna. Edo zein izaera du
|
Euskal
Autonomia Erkidegoak. Edo, zein gaik eragiten duHegoaldea unitate esanguratsutzat hartzea?
|
|
|
|
Euskal
Autonomia Erkidegoa, kontrakoa pentsa baliteke ere, ez da agertzenegitate politiko gisa: gai honetan duen presentzia (albisteen %13) ez da batez besteduen presentziaren oso ezberdina (%11).
|
|
|
Lehena, jadanik Lizarra Garaziko itunareneraginari lotuta legoke: Euskal Herri osorako politikagintza indartuz joan den neurrian,
|
Euskal
Autonomia Erkidegorakoa ahuldu egin da. Baina Lizarra Garaziko itunetiksortu den politikagintza hori gehienbat egitasmoen mailan burutzen den neurrian, gauzapenen mailan burutzen direnak oraindik ere daukagun egituraketa juridiko politikoari lotuta daude, eta hori islatzen da, besteak beste, ekonomiari buruzkoalbisteetan.
|
|
|
EUSKALDUNON EGUNKARIAn eta GARAn Euskal Herria da, bere osotasunean harturik, erreferentzia nagusia. DEIAn oso garrantzitsua daEspainiaren presentzia, eta, hurbilago,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoa eraikitzen daeremu esanguratsu gisa. Gainerako egunkarietan, erreferentzia nagusia Espainia da.
|
|
|
batzuek Espainia dute erreferentzia nagusi ekonomiazjardutean (EL CORREO, DIARIO VASCO edo DIARIO DE NAVARRA); bestebatzuek herrialde propioa (DIARIO DE NOTICIAS edo EL PERIODICO DEALAVA); azkenik, egunkari abertzaleek gehienbat Euskal Autonomia Erkidegoahartzen dute erreferentzia eremu nagusi modura gai honen inguruan.
|
Euskal
Autonomia Erkidegoaren erreferentzialtasuna, bestalde, garrantzitsua da gainerako egunkarietan ere (nafarrak eta SUD OUEST kenduta, noski). Gai honen inguruan agertzen dagutxien Euskal Herria erreferentzia eremu gisa, are egunkari abertzaleetan ere.
|
|
|
Azken baieztapenaren ildotik, azpimarragarria da, halaber, Nafarroaren kasua: herrialde honetan gertatzen den gauza gutxi aipatzen dute ETBko albistegi orokorrek.Ipar Euskal Herriko herrialdeek baino agerpen handiagoa badu ere, Nafarroak Hegoaldeko gainerako herrialdeekin alderatuta oso presentzia urria duela nabaria da. Ondorioz, ETBko albistegiek beren berriez erakusten duten Euskal Herria, eguraldi mapek besteladioten arren, neurri handi batean
|
Euskal
Autonomia Erkidegora mugatuta dagoela esandezakegu.
|
|
|
Albisteek tratatzen dituzten auziek eragina non duten begiratzen badugu, baieztatu egiten zaigu ETBn
|
Euskal
Autonomia Erkidegoa lehenesteaz esan duguna: Nafarroan eragina duten auziei buruzko albisteak kasurik hoberenean (gaztelaniazko albistegian) %6 diren bitartean, Euskal Autonomia Erkidegoan eragina dutenak %23tikgora dira.
|
|
|
Albisteek tratatzen dituzten auziek eragina non duten begiratzen badugu, baieztatu egiten zaigu ETBn Euskal Autonomia Erkidegoa lehenesteaz esan duguna: Nafarroan eragina duten auziei buruzko albisteak kasurik hoberenean (gaztelaniazko albistegian) %6 diren bitartean,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan eragina dutenak %23tikgora dira. Gainera, azken hauei hiru herrialdeetako batean eragina dutenak (hotsAraba, Bizkaia edo Gipuzkoan) gehitzen badizkiegu, kopuru hau guztien erdi ingururairisten da.
|
|
|
Era berean,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoaren ostean Hegoaldea da lehenesten denbeste erreferentzia eremua: egitate oso honetan eragina duten albisteak, guztien artekolaurden bat dira, baina hauei lau herrialdeetan eragina dutenak gehituz gero, albisteen%72 eta %83 dira ETB1en eta ETB2n, hurrenez hurren.
|
|
|
ETBko albistegiak, politikaz hitz egiten dutenean, gehienbat Hegoaldeaz (%43) eta Euskal AutonomiaErkidegoaz (%39) ari dira. Honetan nabarmen bereizten dira egunkari abertzaleetatik, eta
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko egunkari erregionalistek erakusten dituzten joeretara hurbiltzen dira. Azpimarragarria da, gai honen inguruan, Nafarroari eskaintzen zaionarreta txikia:
|
|
|
Azpimarragarria da, gai honen inguruan, Nafarroari eskaintzen zaionarreta txikia: kontuan hartuta bere erakunde politiko propioak dituela(
|
Euskal
Autonomia Erkidegoaren parekoak, Foru Hobekuntzatik datozenak), ia ez da agertzen herrialde horri soilik dagokion politika albisterik, Euskal Autonomia Erkidegoari soilikdagozkionak %39 izanik. Gizarte gaietan, ordea, Nafarroak badu presentzia aipagarria: Bizkaiaren pare, eta Arabak baino handiagoa.
|
|
|
Azpimarragarria da, gai honen inguruan, Nafarroari eskaintzen zaionarreta txikia: kontuan hartuta bere erakunde politiko propioak dituela (Euskal Autonomia Erkidegoaren parekoak, Foru Hobekuntzatik datozenak), ia ez da agertzen herrialde horri soilik dagokion politika albisterik,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoari soilikdagozkionak %39 izanik. Gizarte gaietan, ordea, Nafarroak badu presentzia aipagarria: Bizkaiaren pare, eta Arabak baino handiagoa.
|
|
|
Ekonomia gaietan, neurri batean, politika gaietan ikusitakoa agertzen zaigu: Nafarroaren presentzia urria, eta
|
Euskal
Autonomia Erkidegoaren lehenespena, Hegoaldearenarekin batera. Euskal Herriak, bere osotasunean harturik, ordea, ez du erreferentzialtasunik gai honen inguruan.
|
|
|
Gaur egun, Euskal Herriak partiketa administratibo hirukoitza ezagutzen du berebaitan:
|
Euskal
Autonomia Erkidegoa, Nafar Foru Komunitatea eta Pirinio AtlantikoenDepartamendua; lehenengo eremu administratibo biak Pirinioen hegoaldean; hirugarrena, mendi horien iparraldean. Zer isla du partiketa administratibo horrek masa hedabideetan?
|
|
|
Foralismouniprobintzionalistak gidatutako orrialdeetan, bere inguru geografiko eta politikoguztietatik aparte isolatutako Araba bat ikus dezakegu. Araba kulturalki Euskal Herrianeta administratiboki
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan kokaturiko lurralde historikoa da.Eguraldi mapari gagozkiolarik, fakto hori ahaztua da egunkari gasteiztarrean.
|
|
|
Era berean, egunkari madrildarrak
|
Euskal
Autonomia Erkidegoa lausotzearenaldeko lan mediatikoa egiten du. El Paisek, hurbilekoak izan arren, Euskal AutonomiaErkidegokoak ez diren zenbait herriren eta hiriren berri grafikoa dakar eguraldiarenatal berezitura.
|
|
|
Donostiako egunkaririk zaharrena den honek
|
Euskal
Autonomia Erkidegoak etaNafar Foru Komunitateak osatutako mapa bat eskaintzen du bere orrialdeetan.
|
|
|
Bilboko El Correo eta Madrilgo El Pais dira adibiderik paradigmatikoenak.Bai bata bai bestea,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoaren isla piktografikoarenaldekoak dira. Nola Madrilgoak hala Bilbokoak bazter uzten dituzte gainerakolurralde euskaldunak oro, nahiz eta lurralde horiekin EAEk harreman kultural etalinguistiko nabarmenak dituen.
|
|
|
Hirugarren honen erreferente grafikoa espainiar Nafarroarena da, bazteruzten dituelarik mendiez bestaldeko lurralde nafarrak oro. Bazterrean uzten du, baita,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoa bera ere, alde batera utzita lurralde historikoguztien artean dauden lotura kultural eta linguistikoak.
|
|
|
erabiltzea proposatzen da. Gaur egun, ohikoada?
|
Euskal
Autonomia Erkidegoa?,. Nafar Foru Komunitatea, edo. Iparraldea, bezalako terminoen erabilera.
|
|
|
Orain Antena deskonexio autonomikoa egiten du eguerdian. Deskonexio horretan, modudesberdinez dihardu
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan eta Nafarroan. Lehenean (EAEn) albistegi berezitueta autonomikoa eskaintzen du; bitartean, bigarrenean (Nafarroan), ordu berean, telesail bat eskaintzen du.Gainera, EAEren eguraldi mapa horretan, Espainia eta Frantziako estatuek beren administrazioen menpedituzten lurraldeak kolore diferentez azaltzen dira.
|
|
|
Sarritan, abereen presioa jaisten denean, albitz belarra nagusitzen hasten da, honekin batera ainarra burusoila eta otabera arrunta ere agertuz, eta landare komunitateari sastrakadi itxura emanez. Sastrakez eta harriz tartekatutako larre hauetan bizi dira
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko erbinude zuri bakarrak.
|
|
|
Ugaztun txikiak, basasagua, lursagu gorria eta satitsu txikia esaterako, ondo moldatzen dira baso hauetan, ezkur eta fruituak bazkatuz. Aipamen berezia merezi du sagu lepahoriak,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan oso leku gutxitan aurkitu baita. Gorostiaren fruituak txori askoren elikagaia dira
|
|
|
Zohikaztegietakoaz gainera, Zalamaren hozpelean
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan oso arraroak diren hainbat espezie topa ditzakegu. Hauetako gehienak harkaitz silizeoen artean hazten dira, eta megaforbioen komunitatea osatzen dute.
|
|
|
Karrantzan,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko beste lekuetan bezainbesteko mailan izan ez bada ere, koniferoen landaketa handiak egin dira XX. mendearen erditik aurrera. Landatutako espezieak intsinis pinua, Lawson altzifrea, Douglas izeia eta alertzea dira.
|
|
|
Koniferoen landaketekin konparatuz, hostozabalen landaketak proportzio txikian azaltzen dira bai Karrantzan eta bai
|
Euskal
Autonomia Erkidego osoan, gehienetan zabalera txikiko landaketa sakabanatuak baitira; Karrantzan landatu diren kanpoko hostozabalak, eukaliptoak eta haritz amerikarrak dira.
|
|
|
Karrantzaren ezaugarri nabarmenetakoa beraren azalera handia da dudarik gabe: 13.787 hektareako haran hau Bizkaiko udalerri handiena eta
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko handienetakoa da. Hala ere, Bizkaiko hamaseirena hartzen duen eremu menditsu honetan oso jende gutxi bizi da, gaur egun, 3.030 lagun soilik (2000 urtean).
|
|
2001
|
|
|
euskararen egoerasoziolinguistikoak badu eraginik eta ondoriorik euskararen irakaskuntzan etakurrikulugintzan. Eta egoera hori deskribatzeko, populazioaren laurden batekbaino ez duela ezagutzen aipatzen da, nahiz eta orain arte hartutako neurriakonuragarriak izan diren
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan.
|
|
|
Aipatutako eztabaidak modu eta indar ezberdinez dirau Euskal Herriko hirueremu administratiboetan. Lege aldetik ere, Hego Euskal Herrian,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan (EAE) 1982an onartutako. Euskararen Erabileraren Normalizaziorako Oinarrizko Legean?, zuzenean erabilerari buruz mintzatzen den bitartean, Nafarroako Autonomi Erkidegoan (NAE) 1984an onartutako. Euskararen ForuLegean?, gehienbat euskararen ezagutzari buruz mintzatzen da; Ipar Euskal Herrian, ez dago euskararen aldeko legerik. EAEn, normalizazio prozesua aurreratutabadago ere, eztabaida soziala oraindik ere bizirik dago; plangintzak egiterakoan, ezagutza maila azpimarratzen da gehienetan, hizkuntz eskakizun batzuk lortzeajartzen da helburu, euskararen erabilerak behar duen garrantzia kontuan hartugabe.
|
|
|
|
Euskal
Autonomia Erkidegoari (EAE) dagokionez, etorkinen kopuruak beheraegin du, eta, aldiz, gora guraso biak etorkinak eta aita edo ama etorkinak dituztenenkopuruak. Nafarroako Autonomia Erkidegoari (NAE) dagokionez, etorkinenkopuruak behera egin du hemen ere, kasu honetan bertakoen mesedetan.
|
|
|
|
Euskal
Autonomia Erkidegoari (EAE) dagokionez, hala ere, duela gutxira artebi sare publiko zeudela aipatu behar da: HABEren euskaltegiak batetik, eta udalenesku daudenak bestetik.
|
|
|
sortu zuten 1992an Bertan izeneko euskaltegi homologatuen federazioa. Federazio honetan
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko euskaltegi homologatuen ia %40 biltzen da gaur egun.
|
|
2002
|
|
|
Laburbilduz, nekazaritzaren sektorearen garrantzia handia zen XIX. mendearen hasieran Euskal Herri osoan, baina beste sektore osagarri batzuk, berezikiGipuzkoan eta batez ere Bizkaian kontzentratuta zeudenak? asko garatu ziren.Gaur egungo
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko lurraldeetan, XVIII. mendean, barne produktu gordinak sektoreen arabera erakusten zuen banaketari buruzko zenbaitestimazio errealitate horien adierazgarri egokiak izan daitezke, gutxi gorabeherakoak izanda ere (ikus 1.1 irudia).
|
|
|
Are gehiago, Euskal Herriari dagokionez, lurraldearen antolaketaaztertzea bera ere zeharo zaila da. Horrexegatik, morrontza egoera horren lekukosalati gisa, ondorengo puntuetan
|
Euskal
Autonomia Erkidegoa, Nafarroa Garaiaeta Ipar Euskal Herria, hurrenez hurren, bereizita izango ditugu aztergai. Bukatzeko, azken puntuan, lurraldearen antolaketan Euskal Herriko herrialdeekelkarrekin izan duten lankidetza aztertuko dugu gain gainetik.
|
|
|
4.2.1 Lurraldearen antolaketa
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan
|
|
|
Horrez gain, estatuari soil soilik dagozkion eskuduntzen artean ez dulurraldearen antolaketari buruzkoa aipatzen. Hortaz, 1979ko Autonomia Estatutuko 10.31 artikulua dela bide,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoak (EAE) eskuduntzaesklusiboa du lurraldearen eta itsasertzen antolaketari, hirigintzari eta etxebizitzariburuzko gaietan.
|
|
|
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko, Nafarroa Garaiko eta Ipar Euskal Herrikoerakunde publikoek bi arazo nagusi izaten dituzte elkarrekin harreman juridikoakformalizatzeko orduan. Arazoetako bat bi estatuen arteko mugak dakar, hots, Hegoeta Ipar Euskal Herrien arteko lankidetza hitzarmen guztiak, estatuen arteko mugagainditzen dutenez gero, Nazioarteko Zuzenbide Publikoak arautzen ditu.
|
|
|
LAA:
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko LurraldearenAntolamendurako Artezpideak, Lurralde Antolamendu, Etxebizitza etaIngurugiro Saila, Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia, Gasteiz.
|
|
|
Euskal Herrian bost unibertsitate daude.
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan ondokoak daude: Euskal Herriko Unibertsitatea (UPV EHU), Deustuko Unibertsitatea (UD) eta Mondragon Unibertsitatea.
|
|
|
1968 urtean, Garapen Planen testuinguruan Bilboko Unibertsitatea sortu zen, baina 1980 urtera arte ez zen Euskal Herriko Unibertsitatea (UPV EHU) bilakatu,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko unibertsitate sistema publikoa osatuz. Unibertsitatehori hiru campusetan dago banatuta (Araba, Gipuzkoa eta Bizkaia) eta 12 fakultateeta 18 unibertsitate eskola ditu.
|
|
|
Batetik, Eusko Tren, Eusko Jaurlaritzaren agintepekoa, ibilbide osoa
|
Euskal
Autonomia Erkidegoaren barruan egiten duten trenbideak kudeatzeko; besteak beste: Bilbo Donostia, San Ignacio Lezama, Bilbo GernikaBermeo.
|
|
|
Espainiako estatuaren EEekiko atxikimenduak
|
Euskal
Autonomia Erkidegoaren eta Nafarroako Foru Komunitatearen eskuduntzen galera ekarri zuen. Autonomia estatutuak indarrean jarri zirenetik lehen sektorearekiko eskumenak autonomia erkidegoen esku geratu ziren; baina atxiki ondoren, berriz Espainiako Administrazio zentralak hartu zituen bere gain gai horien negoziazioak, esklusibitatezgainera.
|
|
|
|
Euskal
Autonomia Erkidegoak Espainiako Estatuarekin eta EBrekin bateraeuskal itsasontziak desegiteko programak finantzatu ditu, honelako programetanparte hartu duen autonomia erkidego bakarra izanik. Zentzu horretan, 1997anarrantza sektorearen berregituraketaren garaia bukatutzat eman zen, eta gaur egun, honen berriztapenari eta modernizazioari ekin diote laguntza publikoak direla medio, 1999tik aurrera Europako Batasuneko araudiak aldatu direlako eta geroztik dirulaguntza gehiago eman dezaketelako flota berriztatzeko.
|
|
|
EAGAB (1998):
|
Euskal
Autonomia Erkidegoaren egoera sozioekonomikoa. 1997.urteko txostena, Euskadiko Ekonomia eta Gizarte Arazoetarako Batzordea (EAGAB).
|
|
|
9.4 taula: Zerbitzuetako lanaren itxurazko produktibitatearenurteko hazkunde tasa erreala.________
|
Euskal
Autonomia Erkidegoa__ Nafarroako Foru Erkidegoa1977 1977
|
|
|
Oro har, esan dezakegu
|
Euskal
Autonomia Erkidegoak itunduak dituela sarrera fiskal guztien %62 Sarrera ez itundu nagusiak Gizarte Segurantzari egindakoekarpenak dira (guztien %90) (Zubiri, 2000: 43).
|
|
|
Euskal Herriko kasuan biautonomia erkidego eratu ziren: alde batetik, mendebaldeko herrialdeek, hau da, Arabak, Bizkaiak eta Gipuzkoak
|
Euskal
Autonomia Erkidegoa osatu zuten (aurrerantzean EAE), eta bestetik, Nafarroa Garaiak Nafarroako Foru Erkidegoa (aurrerantzean, NFE), hots, herrialde bakarreko erkidego bihurtu zen. Beraz, bakoitzak autonomia estatutu bana dauka, EAEko kasuan 1979an onartua izanzena, eta NFEkoan 1982an.
|
|
|
Bestalde,
|
Euskal
Autonomia Erkidegorako erakundeen eta lurralde historikoen Foru Aldundien arteko eskumenen banaketa 1983ko Lurralde Historikoeiburuzko legean jaso zen. Lege hori aldatua izan zen 1993an, eta gaur egun indarrean dirau.
|
|
|
Hego Euskal Herrian emaitza sindikalak nahiko egonkorrak izaten direla kontuan izanik eta 2000ko sindikatu hauteskundeen emaitzak kontuan hartuz (ikus11.2 taula eta 11.3 irudia),
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan, ELA da nagusi (ordezkarien %39, 4 eta 6.217 ordezkari), CCOOek ordezkarien %17 inguru ditu (2.657ordezkari), UGTk %16, 2 (2.556) eta LABek %15.2 (2.401). Nafarroan UGT daordezkaritza handiena duena (ordezkarien %33 eta 1.757 ordezkari); gero CCOO (%22, 3 eta 1.200), ondoren ELA (%20 eta 1.055) eta atzerago LAB (%13 eta 688).
|
|
|
Garai hartan, Hego Euskal Herri osoko patronalaren batasuna eratzeko saiaketaren bat izan zen arren, erakunde patronalek lurralde banaketa autonomikoa errepikatu zuten. Horrela, Nafarroako patronala (estatukoerakunde patronaleko (CEOE) kide dena) dugu batetik, eta bestetik
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko enpresarien konfederakuntza (CONFEBASK). Arabako (SEA), Gipuzkoako (ADEGI) eta Bizkaiko (CIMV) erakunde patronalak osatua?.
|
|
|
Azkenik,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan sortu den txanda kontratua aipatubehar da. Txanda kontratua agente ekonomikoen arteko (sindikatuen, patronalareneta gobernuaren arteko) akordioaren bidez sortu zen, eta bere xedea aurre erretiropartzialarekin batera gazteen enplegua sustatzea da.
|
|
|
Txanda kontratua agente ekonomikoen arteko (sindikatuen, patronalareneta gobernuaren arteko) akordioaren bidez sortu zen, eta bere xedea aurre erretiropartzialarekin batera gazteen enplegua sustatzea da. Euskal Herriak arlo honetandituen eskumen mugak direla eta, kontratu mota hau sustatzeko jarri diren kotizazio beherapenak
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko aurrekontuen bidez finantzatubehar dira.
|
|
|
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan FORCEMek gero eta aktibitate gutxiago du etajoera horren kontra, Euskal Autonomia Erkidegoko Prestakuntza Jarraiturako Euskal Fundazioaren (HOBETUZen) aktibitatea etengabe hedatuz joan da, 1996ansortu zenetik hona. HOBETUZ fundazioa Euskal Autonomia Erkidegoko patronalek eta sindikatuek kudeatzen dute.
|
|
|
Euskal Autonomia Erkidegoan FORCEMek gero eta aktibitate gutxiago du etajoera horren kontra,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko Prestakuntza Jarraiturako Euskal Fundazioaren (HOBETUZen) aktibitatea etengabe hedatuz joan da, 1996ansortu zenetik hona. HOBETUZ fundazioa Euskal Autonomia Erkidegoko patronalek eta sindikatuek kudeatzen dute.
|
|
|
Euskal Autonomia Erkidegoan FORCEMek gero eta aktibitate gutxiago du etajoera horren kontra, Euskal Autonomia Erkidegoko Prestakuntza Jarraiturako Euskal Fundazioaren (HOBETUZen) aktibitatea etengabe hedatuz joan da, 1996ansortu zenetik hona. HOBETUZ fundazioa
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko patronalek eta sindikatuek kudeatzen dute.
|
|
|
1995etikaurrera, lan eskariak eta lan eskaintzak lotzeko, mozkina helburu ez duten bitartekotze agentziak eratu dira. Erakunde horiek INEMen erakunde laguntzaileak dira.Zentzu honetan, aipamen berezia merezi du
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko Enplegueta Prestakuntza Suspertzeko Erakunde Publikoak (EGAILAN izenekoa). EGAILAN hau Eusko Jaurlaritzaren menpeko erakundea da, eta 1996tik aurreralanbide zerbitzua (LANGAI) kudeatzeaz gain, informazio, biderapen eta sustapen zerbitzuak eskaintzen ditu.
|
|
|
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan egin diren azterketek txirotasun ekonomikoasoilik dute kontuan. Txirotasun ekonomiko hori egiturazko txirotasuna (metaketa txirotasuna) edo koiunturala (mantentze txirotasuna) izan daiteke.
|
|
|
Atal honetan agertzen diren datuetarako iturriak, Euskal Estatistika erakundeak (EUSTATek) argitaratutako
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko ikuspegi sozialari buruzko txostena eta Nafarroako estatistika institutuaren estatistika demografikoakizan dira.
|
|
|
Hiru unibertsitatek jarri dute euskara plana indarrean, eta beste hiruk ez.
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko unibertsitate publiko eta pribatuak dira euskararen garapenerako plana prestatu dutenak. Nafarroako bi unibertsitatek eta Ipar EuskalHerrikoek ez dute plan zehatzik.
|
|
|
Unibertsitatearen eta erakundeen arteko harremana ekonomikoa izaten dagehienbat. Unibertsitate publikoen kasuan (UPV EHUren kasuan
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan eta UPNA NUPen kasuan Nafarroan), beren aurrekontuaren%80tik gora erkidegoko legebiltzarrak erabakitzen du. Halaber, gero etagehiagotan, erakundeek ematen duten finantzazioa programa kontratuen bidezkoada; hau da, egitasmo zehatzak homitzen dira dimz, Euskararen NormalizaziorakoPlana kasu.
|
|
|
Beraz, 2000 ikasturtean,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan, Nafarroan etaIpar Euskal Herrian kokatuta dauden unibertsitateetan euskararen egoera aztertukodugu txosten honetan.
|
|
|
Unibertsitate honek ez du ikasleen soslai linguistikoari buruzko daturik, bainajatorriari dagokionez, lehen eta bigarren zikloko ikasleen %38 nafarrak dira, eta%29
|
Euskal
Autonomia Erkidegokoak. Jakinik azken deialdian nafarren %15eketa EAEko ikasleen %30ek selektibitatea euskaraz egin zutela, NUko ikasleeuskaldunen kopurua kalkula genezake (4 taula).
|
|
|
Kontuan hartu behar da EAEn osasun zientzietako ikasketa osoak EHU/ UPVnematen direla bakarrik. Horrela, arlo horri dagokionez,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan ez dago lehiarik unibertsitate pribatuekin; bai ordea Nafarroako Unibertsitateko Medikuntza Fakultatearekin. Ikasleriari dagokionez, EHU/ UPVn osasun zientzietako ikasketek ikasleak galdu dituzte azken urteetan, bai kopuruz (1985.urtean 4.095 ikasle eta 1999 urtean 3.238 ikasle) zein portzentajez (adibidez, 1985 urtean kopuru hori ikasleria osoaren %9, 58 zen; 1999 urtean, aldiz, %5, 43rajaitsi da).
|
|
|
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko Irakasle Eskolak berriki arituak izan dira berensorkuntzaren mendeurrenaren ospakizunetan; hain zuzen ere, Donostiako Irakasle Eskolak aurten, 2001 urtean, hainbat ekitaldi (zine emanaldiak, hitzaldiak, erakusketak, eta abar) antolatu zituen bere ehun urteko historia luzea laburbiltzeko, eta XXI. mende berri honen hasieran etorkizunari begira aurreikuspenak egiteko....
|
|
|
2
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan B eta D hizkuntza ereduak nagusi dira Haureta Lehen Hezkuntzan. Horrexegatik, Irakasle Eskolako ikasketa unibertsi tarioek ikastetxeetako haurren heziketa premiei erantzun behar dien neurrian, sobera dago. Educacion Primaria?
|
|
|
Ikasturte hartan Selektibitatea egin zuten ikasle euskaldunen portzentajea osoaltua izan zen? %14, hots, 1.481 ikasle?. Horiek, Unibertsitatera ailegatzean, erdaraz ikastera edo
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko unibertsitateera jotzera behartuta daude, euskaraz ikasiko badute. Unibertsitateko inkestek argi erakusten dute, hor bertan ere euskaraz ikasteko nahia dutela.
|
|
|
Bestalde,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan 1975 urtean jaiotakoak eta gauregun? 2001 urtean? 26 urte dituzten gazteak 39.600 baziren, 1990 urtean jaiotakoak? 2015 urtean 26 urte izango dituztenak, beraz?
|
|
|
Bizilagun gehien duen erkidegoan?
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan, alegia, helduen taldea ere murriztu egingo da (60 000 biztanletik gora); dena dela, taldehorrek biztanleria osoan duen pisu erlatiboari eustea lortuko du. Aldiarenamaieran, 1,7 heldu egongo dira, gazte eta zahar bakoitzeko.
|
|
|
– 18 urte bitarteko gazteak,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoa, NafarroakoKomunitate Forala eta Frantziako Pyrenees Atlantiques DepartamendukoEuskal lurraldeak kontuan izanik. Helduak unibertsitatera gero eta gehiagojoango direla onartu arren, aztertutako urteetan multzorik handiena osatukodute gazte hauek.
|
|
|
EUSTATeko txostenak dioen bezala9, laurogeiko hamarkadako urteenhasieran,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoak biztanle kopuru altuena ezagutu zuen, baina berehala hazkunde tasa negatiboko aldi bati ekin zion. Araba izan da zenbakipositiboetan iraun duen lurralde bakarra, baina beheranzko joera nabarmenarekin.
|
|
|
Biztanleriaren maximoaren urtetik (1983tik) biztanleriari buruzko azkenerreferentzia ezaguna arte10 (1995a arte),
|
Euskal
Autonomia Erkidegoak 50 milabiztanle inguru galdu ditu, eta 60 mila gehiago galduko ditu proiekzioarenhamabost urteetan, eta 2010 urtean, 2.040.000 biztanletik oso hurbil daudenzenbakitan geratuko da. Beraz, galera ez da oso nabarmena izango eta, izan ere, migrazio ahul baten eraginez oreka litekeen galera da.
|
|
|
Nafarroako biztanlerian ere,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan antzematen direnpareko parametro demografikoak12 ikus daitezke eta populazioaren etorkizunaantzeko bidetik doa.
|
|
|
Beraz, EUSTATek dioenez?
|
Euskal
Autonomia Erkidegoari dagokionez, baina oro har, beste lurraldeetara ere luza daiteke?, biztanleriaren suspertzeneurritsu hori hiru osagai batera etortzeak eragin du:
|
|
|
Euskal Herria zatikatuta dago bi estaturen artean. Unibertsitate Sistemen aldetikFrantziakoa zentralizatua da; Espainiakoa, ordea, graduren bat deszentralizatua.Bestalde, Hego Euskal Herriko unibertsitateetan euskara hedatuz doa, askoz gehiago
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko unibertsitateetan Nafarroako unibertsitateetan baino, azken lurralde horretan dagoen borondate politiko eskasagatik.
|
|
|
Izatekotan, lehenengo pausoa litzateke, behin behinekoa, geroago prestatuko den proiektu osotuagoaren bidean eman beharrekoa. Zeren, benetan egin beharrekoa, unibertsitate lege propioa sortzea baita, herrimodura zor zaizkigun eskuduntzak praktikara eramatea ahalbidetuko diguna.Prozesu korapilatua izango dela dakigun arren, jadanik batzuek aldarrikatzen dutenUnibertsitate Nazionalerako bidean, naziotzat Euskal Herria hartuz, noski?
|
Euskal
Autonomia Erkidegoa bera ere has daiteke unibertsitate lege hori prestatzen, bertako lurraldeko mota guztietako unibertsitateei zuzendurik, publikoeizein pribatuei?, bertako herritarren eta nazio osoaren zerbitzurako ordenamenduorokorra ezarriz. Gure ustez, premiazkoa da jadanik bide horretatik abiatzea.
|
|
|
Geure planteamendua gaur egungo
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko unibertsitate publikoan izandako esperientzian oinarriturik egiten dugunez, egoki deritzoguautonomia estatutuaren aipamenarekin hasteari, bertako letratik abiatuz argi baitago hezkuntza arloko eskuduntzak?, maila guztietan?, horrelaxe baitio testuak, erkidegoari dagozkiola. Baina gauza bat testuaren letra da, eta beste bat, egunerokoizatea eta egintzak.
|
|
|
eta R. AyerbekGebara familiaren agiri multzo bat aurkeztu zuen bere tesiaren eranskinetan.Horrelako zenbait salbuespenez aparte,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan dokumentupribatu gehienak familia artxiboetan gordetzen dira, altxor preziatuak balira bezala, eta horien jabeek ez dute askotan kontsultatzeko beharrezko baimena erraz ematen.
|
|
|
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko historialariei dagokienez, erraza da joera ezberdinak bereiztea, gai politiko eta instituzionalak ukitu dituztenen artean. Badira, zuzenbidearen historiaren ikuspuntutik erakundeen deskribapenean aritu direnak, ikertutako gaiei buruz ahalik eta erudizio eta argibide gehien bilduz.
|
|
|
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan Erdi Aroko Elizaren historia ukitzen dutenlanak sakabanatuta daude, eta gero eta beharrezkoagoa da sintesi eta monografiahandiak prestatzea. Elizbarrutiko antolaketa eta klero sekularraren irudia Gaztañazpi-k eta Robert Muro k ikertu dute.
|
|
|
Gizarte egitura eta ekonomia jarduerei dagokienez, Nafarroan baino tradiziosendoagoa dugu
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan. Badira zenbait lan orokor iraupenluzeko analisia erabiliz eredua finkatu dutenak:
|
|
|
Horietariko bat, nolabaiteko batasun geografikoaeta historikoa osatzen dutela kontuan hartzea da; eta horrez gain, gaur egun lege marko berean sartuta daudela. Ondareari dagokionez, 1990eko Kultur Ondareariburuzko legea izango da markoa, hiri arkeologiaren ekintzak babes lege honenbarnean sartzen baitira
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan.
|
|
|
Ikertzen ari garen lurraldeko hirigintza tradiziotik birpasatxo bat egiten badugu, esan dezakegu ezen, gaur egun
|
Euskal
Autonomia Erkidegoa den lurraldean, hiritzat har daitezkeen lehen guneak erromatar garaikoak direla; eta horrez gain, osogutxi direla, batez ere Bizkaian eta Gipuzkoan. Era berean, oso ezaguna da Antzinate Berantiarreko eta Goi Erdi Aroko, iluntasun historikoa?
|
|
|
|
Euskal
Autonomia Erkidegoa/
|
|
|
Ondorio nabarmena ateradaiteke, beraz, koadro honetatik: probintziako lurraldeak jarraitzen du izaten tesienikergunea oraindik, eta ez du, ez
|
Euskal
Autonomia Erkidegoari buruzko ikuspegirik, ezta Euskal Herrikorik, gaiak berak eskatzen ez badu, behintzat.
|
|
|
arriskutik41 Izan ere, historialari katalanararentzat historiografiaren joera gaur egun indarrean dauden autonomien mugekin bat egitea litzateke, bere inguruan sortutako bibliografia erabiliz eta ikuspegiorokorreko lanak baztertuz. Gure kasuan, eta bereziki
|
Euskal
Autonomia Erkidegoaren kasuan, ez dugu lortu oraindik ikuspegi autonomikoa edukitzea; are gutxiago, nazionala izatea.
|