|
2005
|
|
|
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko Ingurugiroa Babesteko Lege Orokorra, 1998koa, gure autonomia erkidegoan izango den ingurumen arloko politika modulatzeko ahalegin bat izan zen, iraunkortasunaren kontzeptuan bildua nagusiki. Lege horren xedea garapen iraunkorra bermatzea da, eta horrek berekin dakar, horrenbestez, biodibertsitatearen kontserbazioa, baliabideen kudeaketa arrazionala eta hemen bizi garenon bizi kalitatea hobetzea, ingurumena babestuz.
|
|
|
Ingurumena Giza Eskubideen Deklarazio Unibertsalean sartzeko gonbidapena egiten zuen, irismen unibertsaleko lanabes juridiko bat eskura izatearren hain justu ere. Proposamen boluntarista hau erabat dator
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko lehendakari Juan Jose Ibarretxe jaunak 2001eko urtarrilean izenpetu zuen" Euskal Herriko Jasangarritasunerako Konpromisoa" 4 agiriaren ildotik. Dokumentu horrek euskal gobernuak iraunkortasunean oinarritutako garapen eredu berri baterantz aurrera egiteko duen konpromisoa erakusten du, eta geroago, atxikimendua lortzera begira, gizarte eragile guztiei helarazi zaizkien printzipio batzuez definitutako estrategia bat erabakitzen du.
|
|
|
Liburu hau amaitzen ari ginenean, Eusko Jaurlaritzaren Lurralde Antolaketa eta Ingurugiro Sailak, IHOBE sozietate publikoaren bidez,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko biztanleriaren aztarna ekologikoari buruzko azterketa argitaratu zuen: 4,66 hektarea biztanleko.
|
|
|
Informazioa globalizatzea erantzukizun zibila ahalbidetzea eta herritarren eskubideak sendotzea da. Gure lege ordenamenduan ere jasota dago ingurumenaren arloan herritar orok informaziorako duen eskubidea (3/ 1998 Legea, otsailaren 27koa,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko ingurugiroa babesten duena, 16 art.).
|
|
2006
|
|
|
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko Euskararen Legetik atera dugu pasartetxo hau.
|
|
2009
|
|
|
Lurralde bakoitzeko errealitatea kontuan hartzen ez duen hizkuntza politika orok erreka joko du, zalantza izpirik gabe. Hain dira ezberdinak Nafarroako, Iparraldeko eta
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko errealitate soziolinguistikoak! Ez dira alferrik pasatu azken hogeita bost urteak, zenbaitek halakorik aitortu nahi ez badu ere.
|
|
|
Hizkuntza Politikarako Sailburuordetza (2008):
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko euskararen belaunez belauneko transmisioa 2001/ Transmisión intergeneracional del euskera en la Comunidad Autónoma Vasca 2001 Vitoria Gasteiz, Kultura Saila. Hizkuntza Politikarako Sailburuordetza, Eusko Jaurlaritza.
|
|
|
Mugetariko batek euskararen ezagutzarekin du lotura. Euskaraz badakiten herritarren kopurua eta portzentajea mugatuak dira oraindik
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan, non, EUSTAT Euskal Estatistika Erakundeak argitaraturiko datuek diotenez, biztanleen %37, 5 baita bere burua elebiduntzat jotzen duena (755.000 biztanle), %17, 3 elebidun pasibo (350.000 biztanle) eta %45, 2 erdaldun elebakar (910.000 biztanle). Euskaraz badakitenen kopuruak are mugatuagoak dira Nafarroan eta Iparraldean.
|
|
|
Neurri batean bada ere, tokian tokiko herri aginteen euskararekiko konpromiso eta atxikimendua nolako, euskararen bilakaera halako: ikusi besterik ez dago Iparraldeko, Nafarroako eta
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko herri aginteek 25 urteotan izan duten euskararekiko jarrera eta konpromiso maila diferenteek zer nolako eragina izan duten tokian tokiko euskararen bilakaera sozialean. Etorkizunean ere, ezinbestekoa izango da herri aginteen konpromiso irmoa eta politika aktiboa euskararen erabilera sustatzearen alde.
|
|
|
" euskaraz ezin irakats daiteke fisikarik". Gaur, ordea, gehien erabiltzen den hizkuntza da euskara
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko unibertsitate aurreko hezkuntza sistema guztian, unibertsitatean ere lehen aldiz matrikulatu diren ikasleen %40tik gora dira euskarazko irakaskuntza aukeratu dutenak, euskaraz egindako doktore tesiak urtero irakurtzen dira, eta hedabide espezializatuetan, literaturgintzan edo zientziaren dibulgazioan ere ohiko hizkuntza da. Bide horretan ezin da atzera pausorik eman, are gehiago aurreratu behar da, zalantza izpirik gabe.
|
|
|
ISEI IVEI erakundeak, 2005 urtean, ezagutzera eman zuen
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko ikastetxeetan derrigorrezko irakaskuntzaren amaieran ikasleen euskara gaitasuna Hizkuntzen Europako Erreferentzia Markoko B2 mailaren arabera neurtzeko egindako azterlana [64]. Proba osoa [65] gainditu zuten ikasleak honakoak izan ziren:
|
|
|
indar handiz erabili zen euskarazko irakaskuntzaren hastapenetan, munduan zehar hizkuntza gutxiagotuak indarberritzeko hainbat eta hainbat kasutan erabili izan den modu bertsuan. Nolanahi ere, komeni da ez nahastea
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan gurasoek aitortua duten irakas hizkuntza aukeratzeko eskubidearen ondorioz zilegitasun osoz A edo B edo D ikastereduak aukeratu ahal izatea, batetik, eta haurrak etxean jasotako hizkuntzan eskolatzearen egokitasuna, bestetik. Izan ere, mundu zabalean aspaldidanik kolokan baitago nahitaez" ama hizkuntzan" edo etxeko hizkuntzan eskolatzearen egokitasunaren balioa edo, hobeto esanda, ama hizkuntza deitu izan zaion hartan ez eskolatzearen desegokitasuna.
|
|
|
komunikatzeko gaitasuna eskuratzeko obligazioa, alegia. Gogoan izan behar da, 1979ko Autonomia Estatuaren eskutik,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko herritar guztiek aitortua dutela euskara eta gaztelania ezagutu eta erabiltzeko eskubidea. Horregatik bizkarreratu izan zaio hezkuntza sistemari bi hizkuntza ofizialen ezagutza ikasleei bermatzeko obligazioa.
|
|
|
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan lau dira kontsumitzaileek eremu pribatuan dituzten hizkuntza eskubideen aitortza eta bermeari buruzko lege arauak [47]. Autonomia Estatutuak, euskara gaztelaniarekin batera Euskadiko hizkuntza ofizialtzat deklaratzeaz gain, herritarrei euskara erabiltzeko eskubidea aitortzen die, herri aginteen bizkar uzten duelarik eskubide hori bermatzeko neurriak hartzea.
|
|
|
Kontsumitzaileei bi eratako hizkuntza eskubideak aitortzen zaizkie 2003ko Kontsumitzaileen eta Erabiltzaileen Estatutuaren legean: batetik, ondasunei eta zerbitzuei buruzko informazioa euskaraz zein gaztelaniaz jasotzeko eskubidea, eta, bestetik,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan kokaturiko enpresa edo establezimenduekin dituzten harremanetan bi hizkuntza ofizialak, bata nahiz bestea, erabiltzekoa. Legeak dioenez, eskubide horiek pixkanaka baliatuko dira, horretarako onartu den dekretuan zehazturiko baldintzetan.
|
|
|
Euskararen ofizialtasuna
|
Euskal
Autonomia Erkidegoaren lurralde osokoa denez, lurraldetasun printzipioaren arabera, Euskal Autonomia Erkidegoko bazter guztietara zabaltzen dira zenbait enpresa eta establezimenduri dagozkien hizkuntza betebeharrak [50]. Baina, euskararen ofizialkidetasunaren legeriak dioenari jarraiki, euskararen erabilera ziurtatzeko neurriak egoera soziolinguistikoaren arabera ezberdinak direnez, beste zenbait establezimenduri dagozkien betebeharrak ez dira Euskadi osora zabaltzen, baizik eta elebidunen portzentajea %33tik gorakoa duten udalerrietan edo hiru hiriburuetan kokatzen diren establezimenduetara mugatzen dira [51].
|
|
|
Euskararen ofizialtasuna Euskal Autonomia Erkidegoaren lurralde osokoa denez, lurraldetasun printzipioaren arabera,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko bazter guztietara zabaltzen dira zenbait enpresa eta establezimenduri dagozkien hizkuntza betebeharrak [50]. Baina, euskararen ofizialkidetasunaren legeriak dioenari jarraiki, euskararen erabilera ziurtatzeko neurriak egoera soziolinguistikoaren arabera ezberdinak direnez, beste zenbait establezimenduri dagozkien betebeharrak ez dira Euskadi osora zabaltzen, baizik eta elebidunen portzentajea %33tik gorakoa duten udalerrietan edo hiru hiriburuetan kokatzen diren establezimenduetara mugatzen dira [51].
|
|
|
Nolanahi ere, euskararen erabilera areagotzeko bide luzean, urrats kualitatibo sendoa dakarren araubidea da hau. Izan ere, lurreko telebista digitalaren kontzesioak arautzeko 2006an plazaraturiko dekretuaren ondoan, kontsumitzaileen hizkuntza eskubideei buruzko araubide hau baita esparru pribatuan hizkuntza pluraltasuna sustatzeko eta euskararen erabilera bultzatzeko
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan sekula onartu den eta indarrean dagoen lege araudirik aurreratuena eta, ziurrenera, konplexuena ere bai. Konplexuena diogu, jakina denez, oso korapilatsua delako eremu pribatuan hizkuntza betebeharrak finkatzea, hizkuntza eskubideak eta beste hainbat eskubide uztartu behar baitira nahitaez.
|
|
|
Horretaz ari garela, ezin ahantzi A ereduaren eskaera ez dela batere homogeneoa lurralde eta ikastetxeei dagokienez. Gipuzkoan, esaterako, ez da inor aurre-matrikulatu A ikastereduan, eta,
|
Euskal
Autonomia Erkidego osoan, ez dago ikastetxe bakar bat ere gutxieneko ratioa (15 ikasleko taldeak) osatzera iristen denik aurre-matrikulazio honetan.
|
|
|
Auzitegi Konstituzionalaren ekainaren 26ko 82/ 1986 epaia,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko Euskararen Legeari buruzkoa.
|
|
|
Eusko Legebiltzarra (1982):
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko Euskararen Erabilera Normalizatzeko Legea.
|
|
|
[10] Eusko Jaurlaritzak eta Euskararen Erakunde Publikoak hizkuntza politikan mugaz gaindi bitartean lankidetzan jarduteko Hitzarmena sinatu zuten, 2007ko otsailaren 7an. Urtebete pasatxoan garaturiko harremanen ondoren, 2008ko urtarrilaren 26an, hizkuntza politikan Nafarroan eta
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan elkarlanean jarduteko konpromisoak jasotzen dituen Borondate Adierazpen bat sinatu zuten Miren Azkarate Kultura sailburuak eta Carlos Pérez Nievas Hezkuntza kontseilariak Eusko Jaurlaritzaren eta Nafarroako Gobernuaren izenean, hurrenez hurren.
|
|
|
Oker ez bagaude, Euskadin, 1994an ezarri zen lehen aldiz kuota sistema, maiztasun modulazioko irratien kontzesio publikorako dekretuan hain zuzen ere. Nolanahi ere, hedabideetarako hizkuntz kuoten sistema 2006an garatu zen sakon,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko lurreko uhinen bidezko tokiko telebista digitalaren zerbitzua arautzen duen dekretuaren eskutik [56]. Hori da Euskadiko hizkuntza kuota sistemaren erreferentzia.
|
|
|
Lege horren arabera," ikasle guztiei, hezkuntza maila ezberdinetan, irakaskuntza euskaraz eta gaztelaniaz hartzeko eskubidea aitortzen zaie. Horretarako, Legebiltzarrak eta Jaurlaritzak elebitasuna pixkanaka
|
Euskal
Autonomia Erkidego osoko hezkuntza sisteman orokortzeko neurri egokiak hartuko dituzte" (15 artikulua), eta" Jaurlaritzak, ikasleei nahitaezko ikastaldiak bukatzerakoan bi hizkuntza ofizialak erabiltzeko adina ezagutuko dituelako segurantza emateko xedezko neurriak hartu eta euskara giroa bermatuko du" (17 artikulua).
|
|
|
Unibertsitatean gradu ikasketak gaztelaniaz nahiz euskaraz egiteko aukera ahalbideratu behar da pixkanaka, besteak beste bezeroen eskaera arrazoizkoari erantzutea bidezkoa delako, eta bistan da guztiz arrazoizkoa dela bi hizkuntza ofizialetan ikasi nahi izatea (hori da gero eta ikasle gehiagoren gogoa). EHU UPVko arduradun nagusien adierazpenen argitan lehenago esan dugunez, ikasturtean, aipatutako ikasketa horietako nahitaezko kreditu guztiak eskainiko ditu euskaraz
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko unibertsitate publikoak. Baina horrekin batera onartu behar da unibertsitatean, hainbat ikaskuntza saiotan, bereziki gradu ondoko irakaskuntzan eta ikerketan?
|
|
|
PISA nazioarteko informeak ere hori bera berretsi zuen. 2006ko PISA informearen arabera, gaztelaniaren ezagutzari dagokionez, Espainiako hamazazpi autonomia erkidegoen artean bigarren tokian dago
|
Euskal
Autonomia Erkidegoa, eta derrigorrezko bigarren hezkuntzako ikasleen %14 eskas baino ez ziren izan probak euskaraz egin zituztenak: ikasleen %86 pasatxok gaztelaniaz egin zituen PISA ebaluaziorako azterketak, nahiz eta, irakaskuntzako etapa horretan, ikasleen %27 baino ez izan irakaskuntza gaztelaniaz jasotzen dutenak.
|
|
|
Lehena 1991n egin zen; beraz, 15 urteko begirada egiteko aukera ematen du. Mapak, berriz,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko bost urte edo gehiagoko biztanleria hartzen du kontuan hizkuntza gaitasuna, hizkuntzaren transmisioa eta euskararen erabilera etxean aztertzerakoan. Hizkuntza gaitasunari buruzko lehen datuak 1981ekoak dira; hortaz, 25 urteko begiradarako aukera ematen du.
|
|
|
[25] Lau gune soziolinguistiko daude
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan, elebidun kopuruaren arabera(%): 1 gunea:
|
|
|
[26]
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko biztanleria guztiaren %65 bigarren gune soziolinguistikoan bizi da, elebidunen portzentajea %20 %49 bitartekoa den gunean.
|
|
|
[42] Euskararen Legearen 6 eta 14 artikuluen arabera, herritar guztiek dute
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan kokaturiko administrazio guztiekin (Estatuaren administrazio periferikoa barne) euskaraz nahiz gaztelaniaz jarduteko eta zerbitzua jasotzeko eskubidea; eskubide hori pixkanaka gauzatzeko neurriak hartzera behartuta daude administrazioak; herri langileak pixkanaka euskalduntzeko neurriak hartu beharrean dira administrazioak; herri aginteek erabakiko dute zein lanpostutan den n...
|
|
|
Euskarak definitu egiten gaitu, euskaradun edo euskaldun edo euskal hiztun egiten gaitu, baina ez gaitu ez erdaldun egiten, are gutxiago anti erdaldun, gaztelaniak inor ez euskaldun egiten ez duen bezalaxe. Gainera, Mitxelenak esan zuenez," erdara ere hemengoa da", eta gaur egun euskal herritarren artean,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan (zer esan Nafarroaz edo Iparraldeaz), gehiago dira oraindik euskaraz ez dakiten euskal herritarrak, dakitenak baino. Eta datozen hamarraldietan eta belaunaldietan euskal herritar elebidun asko izango dira euren lehen hizkuntza eta barne hizkuntza gaztelania izango dutenak.
|
|
|
Honekin ez dugu esan nahi nahitaez autonomia onuragarriagoa zaienik hizkuntza gutxituei independentzia baino. Honekin esan nahi duguna da independentzia ez dela hizkuntza indarberritzeko prozesuan gehiago eta azkarrago aurreratzeko berme nahikoa; eta honekin esan nahi duguna da, euskarak
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan aurreratu duena, neurri batean, autogobernuaren makuluari esker aurreratu duenez gero, autogobernu gehiago edukita ere horri esker ez genuela aurreratu duguna baino gehiago aurreratuko, ez behintzat nahitaez, eta ez dagoela arrazoirik uste izateko ez dela horrela izango etorkizunean ere.
|
|
|
etorkinen etengabeko gehikuntza. Azken bost urteotan, hirukoiztu egin da
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko atzerritarren portzentajea. Gaur egun, ia 125.000 etorkin daude erroldatuta EAEn, eta, zenbait ikertzaileren esanei kasu egiten badiegu, egoera irregularrean dauden beste milaka batzuk gehiago kontatu ditugu.
|
|
|
Errealitatea hori denez, euskararen mesedean egiten den usterik onenarekin euskararen kaltean egin litekeen gauzarik okerrenetakoa da errealitate hori euskararentzako arriskugarri eta mehatxu iturritzat hartzea. Ez dugu ezagutzen etorkinen presentziak
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko euskararen ezagutzan duen eragin zehatzari buruzko datu guztiz fidagarririk. Nolanahi ere, zenbait proiekzioren arabera, badirudi etorkinen pisua kontatu ezik elebidunen portzentajea %39 pasatxo izango litzatekeela, gaur egun baino ia bi puntu gehiago, alegia.
|
|
|
Pertsona direnez gero berez dagozkien eskubideetatik harantzago, kontuan izan behar dugu neurri handi batean geure premia berriak asetzera eta gure gizarte honek dituen hutsune berriak betetzera datozela hona etorkinak.
|
Euskal
Autonomia Erkidegoak, azken hogeita hamar urtean? 2006ra arte zehatz esanda?, hogeita bederatzi urtez azpiko 441.000 biztanle galdu ditu, eta 30 urte bitartekoak, aldiz, %33 gehitu dira. Lehen baino erruz gehiago dira, halaber, hirurogeita bost urtetik gorako herritarrak.
|
|
|
Eleaniztasunaren adarrak luzeagoak dira, ordea, gure artean ere. Unesco Etxearen eta Ikuspegi Behatokiaren ikerketei esker jakin dugu (Askoren artean, Hizkuntzak eta Immigrazioa, 2008), bi milioi pasatxo biztanle baino ez dituen
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan, ehun eta hamar hizkuntzatako hiztunak bizi direla, edo agian badirela ehun eta hamar hizkuntza baino gehiago ere, zenbait etorkinek ez baitute aitortzen gutxietsitako hizkuntzaren baten jabe direnik. Hain estimu gutxitan dute euren lehen hizkuntza, nahiago dute erdaldun elebakartzat aurkeztea euren burua.
|
|
|
Esandakoarekin batera kontuan hartu behar da, Auzitegi Konstituzionalak espresuki konstituzionaltzat emandako Euskararen Legeak bosgarren artikuluan, herritarren funtsezko eskubideez eta herri aginteen betebeharrez ari denean, herritarrei aitortzen diela
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan kokaturiko edozein administraziorekin hitzez nahiz idatziz euskaraz edo gaztelaniaz jarduteko eskubidea, eta herri aginteei bizkarreratzen die eskubide hori egiazki bermatzeko obligazioa.
|
|
|
Hara zeren beldur den arduradun politikoa: "
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan gerta daiteke kirurgia gehien dakienak ebakuntza egin beharrean, euskaraz gehien dakienak egitea". Hori esan zuenak badaki inoiz ez dela kirurgia gutxiago dakien kirurgilaria gehiago dakienaren aurretik lehenetsi euskaraz jakiteagatik.
|
|
|
Euskararen ezagutza eskatzen delako omen doaz Euskaditik kanpora profesional bikainak, eta, ondorioz, euskararen erruz, profesionalak falta omen dira
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko osasun zerbitzuetan. Toki askotan falta dira, ia guztietan, medikuak:
|
|
|
Toki askotan falta dira, ia guztietan, medikuak: Madrilen, Murtzian edo Extremaduran
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan adina edo gehiago falta direla diote, baina ez dugu uste euskararen ezagutza eskatuko dutenik leku horietan. Zeinen erraza den, herritarrentzat hain sentsibleak diren gaietan, argumentuak(?) muturrera eraman eta demagogia egitea eta, egiazko motiborik gabe, edo ezin aitortuzko motiboengatik, gizartean ahula den hizkuntza, euskara?
|
|
|
Aurreiritziak, edozein direla ere, alboratzen baditugu eta datuei baino ez badiegu erreparatzen, onartu beharrean gara,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko herri administrazioetan lanpostuez jabetzerakoan euskarari eman zaion balioa oro har oso balio neurtua eta, Auzitegi Konstituzionalaren 82/ 1986 epaiari jarraiki," proportziozkoa, arrazoizkoa eta progresiboa" izan dela. Izango da behar baino exijentzia altuagoren bat jarritako kasurik, izan baden bezala legerian aurreikusitako gutxienekoaren azpitik geratutakorik ere.
|
|
|
Baina baikorkeria antzuetan erori nahi ez duenak ere aitortu du, oro har, urteotan egin dena baino gehiago eta hobeto ere egin zitekeela esparru honetan euskararen erabilera sustatzeko. Are kezkagarriagoa da defizit hori, kontuan hartzen badugu herri administrazioei eredugarri izatea dagokiela eta, diktadura ondorengo demokrazia garaian eskuratutako autogobernuari esker, administrazio berri eta berrituak eraiki direla
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan [45]. Aurrera egin da administrazioan, ez da horretan zalantzarik; baina neurri batean ez ote da, halaber, behar den tamainan eta moduan baliatu gabe utzi den aukera bat administrazioarena?
|
|
|
Halere, gogora dezagun, 1980ko hamarraldiaren hasierako urteetatik aurrera, %0, 5 handitu dela urtero euskararen ezagutza. 120.000 etorkin eta 1981 urtean baino 12.470 biztanle gutxiago daude
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan, baina 325.000 elebidun gehiago.
|
|
|
Galerak izan ditu euskarak familian, etengabe gainera. Hala izan da
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan duela hamar urte arte. Gaur egun, ordea, guraso biak elebidun direnean, erabat bermatua dago euskararen transmisioa Euskal Autonomia Erkidegoan, baita Nafarroan ere, baina oraindik galerek diraute Iparraldean.
|
|
|
Hala izan da Euskal Autonomia Erkidegoan duela hamar urte arte. Gaur egun, ordea, guraso biak elebidun direnean, erabat bermatua dago euskararen transmisioa
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan, baita Nafarroan ere, baina oraindik galerek diraute Iparraldean. Euskaraz bikotekideetako batek baino ez dakienean, ordea, ez da gauza bera gertatzen:
|
|
|
Euskaraz bikotekideetako batek baino ez dakienean, ordea, ez da gauza bera gertatzen:
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan seme alaben %86k euskara jasotzen du etxean; %71k besterik ez, ordea, Nafarroan; eta %45era ez dira iristen Iparraldean. Erratzeko beldurrik gabe esan dezakegu euskararen hiru lurraldeen arteko alde hauek lurralde bakoitzeko herritarren atxikimendu maila ezberdinen erakusle direla.
|
|
|
Interneteko erabiltzaileei EUSTATen datuen argitan erreparatzen badiegu, ohartuko gara azken hiru urteetan,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko Interneteko erabiltzaile guztien kopurua %18, 7 hazi den denboraldian, euskaraz ere nabigatzen dutenen portzentajea %96 handitu dela.
|
|
|
Bilakaerari buruzko atal honetan erabileraren gainean esanda utziko dugun bakarra zera da: erabilerak ere, apurka bada ere, etengabe gora egin duela azken hogeita bost urteotan
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan, mantendu egin dela Nafarroan eta behera egin duela Iparraldean. Eremu formaletan nabarmen hazi da euskararen erabilera; familian eta lagunartean ere erabiltzen dugu; baina gaur egungo elebidunek ez dute lehengoek baino gehiago erabiltzen, nahiz eta lehen baino elebidun gehiago izan orain.
|
|
|
uztartzen diren neurrian egin ahal dela sendotasunez aurreranzko bidea, eta, alderantziz, horietakoren bat edo batzuen faltan, segur dela atzerakada. Hain zuzen ere horrek esplikatzen du euskararen bilakaera soziala ezberdina izatea
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan, Nafarroan eta Iparraldean. Eta, hirugarrenik, uztarri berean jarri ditugun hiru faktore horietarik erabakigarriena herritarren atxikimendua dela, hori gabe ez baita posible familia bidezko transmisioa bermatzea, ezta esparru ez formaletan erabilerari eustea, ez eta herri aginteak jarrera sustatzaile aurreratu bat bultzatzera jartzea.
|
|
|
ez direla beren kasa eta gizabanakoaren borondate hutsez gainditzen? Ba al da inor euskararentzat Iparraldeko bilakaera gogokoago duenik,
|
Euskal
Autonomia Erkidegokoa baino. Edo bata nahiz bestea berdintsu zaizkionik?
|
|
|
Jada esan dugunez, azken hamarkadotan
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan aurrera eramaten ari den euskara biziberritzeko eta indarberritzeko prozesua hazkunde baten kronika da, oro har. 2035 urtean, berrogeita hamar urte atzera begiratzen dutenean, errotiko hizkuntza aldaketaz hitz egin dute, nahitaez.
|
|
|
Azkenaldiko ikerketen arabera [24], lau gertakari dira gure ustez nabarmendu beharrekoak: batetik, euskararen ezagutza ez ezik erabilera ere handitu egin da
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan; bestetik, gaur egun elebidun direnek ez dute duela hamabost urte elebidun zirenek baino gehiago erabiltzen euskara; hirugarrenik, erabileraren gehikuntza ez da neurri berekoa izan adin multzo eta eremu guztietan (ezagutzarena ere ez da berdina izan adin talde guztietan); eta, laugarrenik, ingurune soziolinguistikoak eta etxeko lehen hizkuntzak zuzenean eragiten dute elebidun... Garbi esanda, beraz, erabilera ere hazi egin da, baina erabileraren hazkundea ezagutzaren gehikuntzari zor zaio, ez elebidunek lehen baino gehiago erabiltzeari, hauek kasu batzuetan gehiago eta beste batzuetan gutxiago erabiltzen baitute, nahiz eta oro har erabilera aukera gehiago izan eskura.
|
|
|
Azken hogei urtean gertatu den aldaketaz jabetzeko datu esanguratsua da honako hau: 1986tik 2006rako tartean, 26.000 euskaldun zahar gutxiago eta 260.000 euskaldun berri gehiago daude
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan.
|
|
|
Euskal Herri osoan, 16 urte edo gehiagoko biztanleen %25, 1ek euskara erabiltzen du neurri batean edo bestean, eta %15, 3 dira euskara erdara beste edo gehiago erabiltzen dutenak. Erabilera proportzio hauek altuagoak dira
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan, non %29, 6 diren euskara gutxi edo asko erabiltzen dutenak eta %18, 6 gaztelania beste edo gehiago baliatzen dutenak. Apurka bada ere, azken hamabost urteotan gora egin du erabilerak Euskal Autonomia Erkidegoan, gora adin talde guztietan, hirurogeita bost urtetik gorakoen artean izan ezik.
|
|
|
Erabilera proportzio hauek altuagoak dira Euskal Autonomia Erkidegoan, non %29, 6 diren euskara gutxi edo asko erabiltzen dutenak eta %18, 6 gaztelania beste edo gehiago baliatzen dutenak. Apurka bada ere, azken hamabost urteotan gora egin du erabilerak
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan, gora adin talde guztietan, hirurogeita bost urtetik gorakoen artean izan ezik. Gehikuntzarik handiena, gazteen artean gertatu da:
|
|
|
Bestelako interesek behartuta begien bistan dagoena ukatzeko premia tristerik ez duen orok aitortuko duenez, Iruñeko edo Paris aldeko politikak baino eraginkorragoak izan zaizkio euskarari azken hogeita bost urteotan Eusko Jaurlaritzarenak eta
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko herri aginte ezberdinenak. Euskararen erabilera bermatuko bada, ordea, politika eraginkor horiek bai, jakina direla, baina herri aginteen utzikeriarik eza ez ezik beste zerbait gehiago ere da.
|
|
|
euskara indarberritzeko prozesuan, gizartearen bulkadatik haratago dago legeria; edo alderantziz formulatuta: euskal hiztunen komunitateak egin nahi izan dezakeen ezer ere ez dago,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan, legeriak galarazten edota oztopatzen duena. Halere, euskararen etorkizunarekiko larriminak eraginda edo, euskararen plazan betidanik azaldu da indartsu, edo soilik zaratatsu, agian??
|
|
|
Autonomia Erkidegoan izan duela euskarak bilakaerarik positiboena, alde handiarekin gainera bai Nafarroarekiko bai Iparraldearekiko. Horrexegatik da bistakoa, halaber,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko hobekuntzari esker pasatu dela" arriskuan" edo" arrisku larrian" egotetik" ahulezian" egotera oro har. Euskal Autonomia Erkidegoko hobekuntza jarraituak konpentsatzen ditu Iparraldeko atzerakada etengabea eta Nafarroako aurrerakada motela.
|
|
|
Horrexegatik da bistakoa, halaber, Euskal Autonomia Erkidegoko hobekuntzari esker pasatu dela" arriskuan" edo" arrisku larrian" egotetik" ahulezian" egotera oro har.
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko hobekuntza jarraituak konpentsatzen ditu Iparraldeko atzerakada etengabea eta Nafarroako aurrerakada motela.
|
|
|
Horrela, bada, galderok datozkigu burura: Nafarroan eta Iparraldean
|
Euskal
Autonomia Erkidegokoaren neurriko hobekuntza gertatu izan balitz eta, areago oraindik, bi lurralde horietan euskara Euskal Autonomia Erkidegoko mailaren pare jartzera iritsiko balitz, hizkuntza zaurgarritzat agertuko ote litzateke euskara Unescoren atlasean, ala arrisku egoeratik salbu kontsideratuko luke nazioarteko erakunde horrek. Euskal Autonomia Erkidegoko egoera bakarrik kontuan hartuta, zein mailatan sailkatuta geratuko ote litzateke euskara?
|
|
|
Horrela, bada, galderok datozkigu burura: Nafarroan eta Iparraldean Euskal Autonomia Erkidegokoaren neurriko hobekuntza gertatu izan balitz eta, areago oraindik, bi lurralde horietan euskara
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko mailaren pare jartzera iritsiko balitz, hizkuntza zaurgarritzat agertuko ote litzateke euskara Unescoren atlasean, ala arrisku egoeratik salbu kontsideratuko luke nazioarteko erakunde horrek. Euskal Autonomia Erkidegoko egoera bakarrik kontuan hartuta, zein mailatan sailkatuta geratuko ote litzateke euskara?
|
|
|
Nafarroan eta Iparraldean Euskal Autonomia Erkidegokoaren neurriko hobekuntza gertatu izan balitz eta, areago oraindik, bi lurralde horietan euskara Euskal Autonomia Erkidegoko mailaren pare jartzera iritsiko balitz, hizkuntza zaurgarritzat agertuko ote litzateke euskara Unescoren atlasean, ala arrisku egoeratik salbu kontsideratuko luke nazioarteko erakunde horrek?
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko egoera bakarrik kontuan hartuta, zein mailatan sailkatuta geratuko ote litzateke euskara. Zein mailatan sailkatuko ote lituzkete Nafarroako egoera eta Iparraldekoa?
|
|
|
Euskararen lurralde guztietan gertatzen dena da garrantzizkoa euskararen biziraupenerako,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan gertatzen dena bezala Iparraldean jazotzen dena. Baina euskarak hobera non eta euskararen lurraldeetako biztanle guztien %75 eta euskal hiztunen %80 inguru bizi den lurraldean egin izatea ez da anekdotikoa, esanguratsua baizik, eta poztekoa.
|
|
|
Bistan dago, halaber, eskolaren ahalegina behar beharrezkoa bai, baina aski eza dela hizkuntzaren bizi indarra areagotzeko, hartarako ezinbestekoa baita eskolatik haratago ere Unescok bere atlasean kontuan hartzen dituen esparru ugarietan ere indartsu izatea, edo batez ere esparru horietan izatea indartsu. Horrek guztiorrek agerian uzten du herri aginteen jarduera guztiz erabakigarria dela eremu urriko hizkuntzen egoera soziala hobetu ahal izateko, eta Iparraldean, Nafarroan eta
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan tokian tokiko herri aginteek garatu dituzten hizkuntza politikak lurralde bakoitzeko bilakaeraren giltzarri nagusi izan direla. Zenbat eta handiagoa izan euskarari emandako babes ofizial eta legezkoa, zenbat eta sustatzaileagoa izan herri aginteen hizkuntza politika, orduan eta nabarmenago egin du hobera euskarak, alde handiarekin egin ere.
|
|
|
Azken hogeita bost urteotako euskararen kronika, hazkunde baten kronika da, ezbairik gabe. Oro har, eta Iparraldean izan ezik, hazi eta indartu egin da euskararen presentzia gizartean, nabarmen
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan, eta motelago Nafarroan. Hori da ikerketa soziolinguistikoek erakusten dutena, bai IV. Inkesta Soziolinguistikoak, bai IV. Mapa Soziolinguistikoak, baita Euskal Autonomia Erkidegoko euskararen belaunaldi arteko transmisioari buruz egindako ikerketek ere [19].
|
|
|
Oro har, eta Iparraldean izan ezik, hazi eta indartu egin da euskararen presentzia gizartean, nabarmen Euskal Autonomia Erkidegoan, eta motelago Nafarroan. Hori da ikerketa soziolinguistikoek erakusten dutena, bai IV. Inkesta Soziolinguistikoak, bai IV. Mapa Soziolinguistikoak, baita
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko euskararen belaunaldi arteko transmisioari buruz egindako ikerketek ere [19]. Hori da, halaber, kanpotik aztertu gaituztenek ere atera duten ondorioa, ondorengo pasartean argi baino argiago adierazten denez (Gros i Lladós, Noticias de Gipuzkoa,):
|
|
|
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan idatzi den euskararen kronika hazkunde nabarmenaren kronika izan baldin bada, batez ere honako arrazoi hauengatik izan da: herritarren gogoa euskara hauspotzea izan delako, herri aginteek autogobernua euskararen zerbitzura jarri dutelako, euskarak puntako babes ofiziala izan duelako, hizkuntza politika eraginkor bat garatu delako, herritarrak oro har euskarari atxiki zaizkiolako, gizarteko hainbat arlotan sorturiko elkarteek euskara bultzatu dutelako eta, oso bereziki, oinarrizko kontsentsu politiko bat eraiki eta, neurri batean bederen, gordetzen asmatu delako, nahiz eta ez zaion behar besteraino eutsi azken urteetan, elebitasunak aurrera egin duenean paradoxikoki.
|
|
|
Erdaldun elebakarrak gutxitu egin dira Euskal Herrian oro har. Gutxitu dira batez ere
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan, zer edo zer Nafarroan, baina gorantz jarraitu dute Iparraldean. Esan daiteke, bada, elebitasuna gora doala Euskal Autonomia Erkidegoan eta Nafarroan; indartsu Euskal Autonomia Erkidegoan eta apalago, baina etengabe, Nafarroan.
|
|
|
Gutxitu dira batez ere Euskal Autonomia Erkidegoan, zer edo zer Nafarroan, baina gorantz jarraitu dute Iparraldean. Esan daiteke, bada, elebitasuna gora doala
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan eta Nafarroan; indartsu Euskal Autonomia Erkidegoan eta apalago, baina etengabe, Nafarroan. Iparraldean, aldiz, galerak daude oraindik eta galerak izango dira datozen urteetan, nahiz eta, esaten ari garen bezala, Iparraldeko gazteen artean pixka bat gora egin duen elebidunen kopuruak.
|
|
|
Gutxitu dira batez ere Euskal Autonomia Erkidegoan, zer edo zer Nafarroan, baina gorantz jarraitu dute Iparraldean. Esan daiteke, bada, elebitasuna gora doala Euskal Autonomia Erkidegoan eta Nafarroan; indartsu
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan eta apalago, baina etengabe, Nafarroan. Iparraldean, aldiz, galerak daude oraindik eta galerak izango dira datozen urteetan, nahiz eta, esaten ari garen bezala, Iparraldeko gazteen artean pixka bat gora egin duen elebidunen kopuruak.
|
|
|
Gutxi gorabehera zortziehun mila hiztun ditu, eta horietarik hirurehun mila dira euskara etxean ez baizik eta eskolan edo heldu aroan ikasi dutenak. EUSTAT Euskal Estatistika Erakundeak argitaraturiko datuen arabera,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan gaur egun herritarren %37, 5ak daki ongi euskaraz; eta duela hogeita bost urte, %22k besterik ez. Duela hogeita bost urte herritarren bi heren ziren euskaraz tutik ere ez zekiten erdaldun elebakarrak; baina, gaur egun, erdia baino gutxiago dira, %45 besterik ez.
|
|
|
Bi Estatutan. Espainian eta Frantzian? eta hiru lurralde juridiko administratibotan hartzen du arnasa euskarak?
|
Euskal
Autonomia Erkidegoa eta Nafarroa, espainiar Estatuan; eta oraingoz departamentu administratibo propiorik gabeko Lapurdi, Nafarroa Beherea eta Zuberoa, Frantziar Estatuan?. Lurraldeei dagokienez, horiek dute euskararen bizitoki naturala osatzen, beti artifizialak izan ohi diren mugen gainetik.
|
|
|
Eta, jakina, honek eragin nabarmena eta ukaezina izan du euskarak lurralde horietako bakoitzean hogeita bost urteotan izan duen gizarte bilakaeran. Bilakaera hori guztiz ezberdina da Iparraldean eta Hegoaldean; eta oso ezberdina, Nafarroan eta
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan.
|
|
|
|
Euskal
Autonomia Erkidegoa da, hiru lurraldeen artean, pisu demografikorik handiena duena, bertan bizi baitira Euskal Herriko biztanleen ia %75; eta euskararen bizi indarrari dagokionez ere, Euskal Autonomia Erkidegoa da pisu handiena duena, bertan kokatzen dira-eta euskal hiztunen %80tik gora. Horrexegatik, euskararen urteotako gizarte bilakaeraz edo hizkuntza politikaren lege oinarriez dihardugunean, Euskal Autonomia Erkidegoko errealitatea izango dugu abiapuntu nagusi.
|
|
|
Euskal Autonomia Erkidegoa da, hiru lurraldeen artean, pisu demografikorik handiena duena, bertan bizi baitira Euskal Herriko biztanleen ia %75; eta euskararen bizi indarrari dagokionez ere,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoa da pisu handiena duena, bertan kokatzen dira-eta euskal hiztunen %80tik gora. Horrexegatik, euskararen urteotako gizarte bilakaeraz edo hizkuntza politikaren lege oinarriez dihardugunean, Euskal Autonomia Erkidegoko errealitatea izango dugu abiapuntu nagusi.
|
|
|
Euskal Autonomia Erkidegoa da, hiru lurraldeen artean, pisu demografikorik handiena duena, bertan bizi baitira Euskal Herriko biztanleen ia %75; eta euskararen bizi indarrari dagokionez ere, Euskal Autonomia Erkidegoa da pisu handiena duena, bertan kokatzen dira-eta euskal hiztunen %80tik gora. Horrexegatik, euskararen urteotako gizarte bilakaeraz edo hizkuntza politikaren lege oinarriez dihardugunean,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko errealitatea izango dugu abiapuntu nagusi.
|
|
|
Jakina da ez dela homogeneoa euskararen bizi indarra bere lurralde guztietan, eta horregatik diogu oro har lortzen duela nahiko nota altua, ez baikinateke ausartuko nota altua lurralde guztietara zabaltzera. Bistakoa ikusten dugu guk nota altu antzekoa argi eta garbi
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko egoeraren eta bilakaeraren argitan baino ezin daitekeela jarri; nekez, ordea, asko kostata, Nafarroari begira; eta inondik inora ez, Iparraldeari bagagozkio.
|
|
|
Nahikoa da honako adierazle hauei erreparatzea. Esate baterako, munduan ezagutzen diren lege babes gorenetakoa du euskarak
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan, biztanlerik gehien duen euskararen lurraldean?, apalagoa Nafarroan, eta herri aginteen konpromisoa eta bultzada oso sendoa izan du Euskadin azken hogeita bost urteotan. Halaber, azken bizpahiru mendeetako atzerakadari langa jarri eta gorantz doa, etengabe gainera, euskal hiztunen kopurua.
|
|
|
Dioguna, batez ere,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko prozesuaz diogu, jakina denez, euskara biziberritzeko prozesua ez baita homogeneoa Euskal Autonomia Erkidegoan, Nafarroan eta Iparraldean. Agerian dago hori askotariko ikerlan eta txostenetan, baita Europako Kontseiluarenetan ere.
|
|
|
Dioguna, batez ere, Euskal Autonomia Erkidegoko prozesuaz diogu, jakina denez, euskara biziberritzeko prozesua ez baita homogeneoa
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan, Nafarroan eta Iparraldean. Agerian dago hori askotariko ikerlan eta txostenetan, baita Europako Kontseiluarenetan ere.
|
|
|
(
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan) 1981etik urtero %0, 5 igotzen da euskararen ezagutza, munduan berreskuratu diren hizkuntzen artean egoera onenetarikoa da. (...) Eskolaldian daudenen artean asko ari dira hobetzen Nafarroan, baina zailtasun handiak dituzte, baina ez gizartean, euskararen aurka daudenak ez baitira gehiengoa.
|
|
|
Nolanahi ere, eta berriro ere
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko perspektibatik begiratuta, euskararen bizi indarraren berri ematen diguten adierazleen argitan esan dezagun azken hamarraldiotan erabilerak ere goranzko bidea egin duela, hilzorian diren hizkuntzek ez bezala. Badakigu gauza bat dela euskaraz jakitea eta bestea euskaraz hitz egitea, eta horretan, geroago ikusiko dugunez, bada arduraz zeri erreparaturik; baina erabili ere lehen baino gehiago erabiltzen da, eta zenbait gune geografiko eta funtzionaletan asko erabiltzen da.
|
|
|
Euskadin herritar guztioi aitortzen zaigu euskara nahiz gaztelania erabiltzeko eskubidea. Beraz,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoaren barrutian, Konstituzioari eta Autonomia Estatutuari esker, libre gara hizkuntza bat edo bestea erabiltzeko. Elebidun denak egin dezake bi hizkuntzen artean aukera librea, bere askatasuna baliatuz; ez, ordea, elebakarrak, hark dakien hizkuntza bakarra erabili baitezake, ezinbestean.
|
|
|
Katalunia, Valentzia eta Balearretako herritar gehienek ez ote dute katalana ere euren arteko hizkuntza komuna? Nafarroako eta
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko herritar askok ez ote dute euskara ere euren arteko hizkuntza komuna. Kataluniako, Valentziako eta Balearretako herritar gehienak eta frantses katalanak ez ote dira beren artean katalanez komunikatzen?
|
|
|
Aipatu berri dugun Espainiari buruzko azken ebaluazio txostena neurri batean aho bikoa dela esan dezakegu. Izan ere, 2008ko abenduan, Ministroen Batzordeak ezagutzera emandako txosten horrek, Katalunia, Galizia eta
|
Euskal
Autonomia Erkidegoak goraipatzen dituen denbora berean, espainiar Gobernuaren eta administrazio zentralen gabeziak nabarmentzen baititu. Zeru urdina bezain argiak dira Adituen Batzordearen hitzak, esate baterako ondorengoak [9]:
|
|
|
Adituen Batzordeak eskaera zehatz bi luzatzen dizkio Estatuari: alde batetik, legerian egin beharreko aldaketak egin ditzala, garbi gera dadin
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan aginte judizial penal, zibil eta administratiboek euskaraz egingo dituztela prozedurak, alde batek hala eskatzen duenean; eta, bestetik, justizia administrazioko langileen artean, euskara" auzitegietan lan hizkuntza gisa" erabiltzeko gai direnen portzentajea handitzeko beharrezko diren neurriak har ditzala," maila guztietan, baina, batez ere, epaileen eta fiska... Europar adituek gogora ekarri dute justizia administrazioa dela Hizkuntzen Euroitunean jasotako konpromisoak betetzeko zailtasun handienak dituen sektorea Espainian," arazo estrukturala" baita justiziak arlo horretan duena.
|
|
|
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko herri aginteek, sustapen politikari jarraiki, urteotan zehar, hainbat ekimen jarri dituzte epaileen eta fiskalen eskura hauen euskara gaitasuna hobetzeko helburuarekin, eta beste hainbat ekimen bultzatu dituzte, auzitegietako prozeduretan, euskara zuzentasunez erabili ahal izateko materialak sortzeko. Horrezaz gain, eta oraingoan sustapen hutsetik harantzago, bere eskumenez baliatuz?, Euskal Autonomia Erkidegoko administrazioaren eskumenekoak diren auzitegi zerbitzuetarako Hizkuntza Normalizaziorako Plana ere onartu zuen Eusko Jaurlaritzak 2008ko urtearen hondarretan.
|
|
|
Euskal Autonomia Erkidegoko herri aginteek, sustapen politikari jarraiki, urteotan zehar, hainbat ekimen jarri dituzte epaileen eta fiskalen eskura hauen euskara gaitasuna hobetzeko helburuarekin, eta beste hainbat ekimen bultzatu dituzte, auzitegietako prozeduretan, euskara zuzentasunez erabili ahal izateko materialak sortzeko. Horrezaz gain, eta oraingoan sustapen hutsetik harantzago, bere eskumenez baliatuz?,
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko administrazioaren eskumenekoak diren auzitegi zerbitzuetarako Hizkuntza Normalizaziorako Plana ere onartu zuen Eusko Jaurlaritzak 2008ko urtearen hondarretan. Espainiako Gobernuko Justizia Ministerioak, ordea, plan hori erretira zezan eskatu zion Eusko Jaurlaritzari.
|
|
|
Deigarria eta tamalgarria baita Justizia Ministerioaren jarrera hizkuntza kontuetan: alde batetik, hizkuntza legeriari eta herritarrei aitorturiko hizkuntza eskubideei bizkarra erakutsiz dihardu hogeita bost urteotan, arlo honetan dituen betebehar konstituzionalei muzin eginez eta hizkuntza legeria alboratuz, bai Estatuko legeria baita
|
Euskal
Autonomia Erkidegokoa eta Hizkuntzen Euroitunaren eskutik sorturiko europar legeria bera ere?, eta, bestetik, aurrekoa gutxi balitz bezala, oztopoak jartzen dizkio legeriaren barruan eta bere eskumenen esparruan euskararen erabilera bultzatzen saiatzen denari. Eusko Jaurlaritzari?. Ez da hori, inondik ere, Europako Kontseiluak espainiar Estatuari eskatzen diona.
|
|
|
Espainiar Estatuko administrazioen gabeziekin jarraituz, Estatuak
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan duen administrazio periferikoaren defizita nabarmendu dute europar adituek. " Oso baxua da", adituen iritzian, Estatuak Euskadin duen administrazioan lanean diharduten langileen artean behar besteko euskara gaitasuna badutenen portzentajea, %16 baino ez.
|
|
|
Esate baterako, Euskararen Legea espainiar Estatuaren administrazio periferikoak ere
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan nahitaez bete behar duen legea da, baina urruti dago oraindik, aski urruti, osorik ez bada ere neurri egoki batean bederen bere zerbitzu publikoetan betetzetik.
|
|
|
Espainiako Konstituzioa ez zen, beraz, euskararentzat harresi izan, leiho eta arnasbide baizik. Konstituzioaren jarraian, 1979ko
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko Estatutuak euskararen ofizialtasuna ezarri zuen, eta horren garapenerako beharrezkoa den Normalizazio Legea onartu zuen Eusko Legebiltzarrak, 1982an. Zutabe horiei guztiei esker, euskararen atzerakadari ataka jarri eta euskara biziberritzeko bidean abiarazteko lege oinarriak eskuratu zituen euskal gizarteak, sekula historian izan dituen lege oinarririk sendoenak.
|
|
|
1978ko Espainiako Konstituzioak irekitako bidea eginez, 1979an, Eusko Legebiltzarrak onartu, euskal gizarteak erreferendumean alde bozkatu eta Diputatuen Kongresuak berretsitako Autonomia Estatutuaren bidez, euskararen ofizialtasuna ezarri zen
|
Euskal
Autonomia Erkidego osoan. Behin ofizialtasuna ezarrita, ofizialtasun hori ikuspegi sustatzaile eta aktibo batetik arautzera etorri zen Euskararen Legea.
|
|
|
Ez dira ohartzen esperientzia arrakastatsuenetakoa eta eredugarrienetakoa dela euskararena, Europan ez ezik mundu zabalean ere. Diogunaren karietara, argigarriak dira Miquel Gros i Lladós abokatu eta soziolinguistak
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko hizkuntza biziberritzeko prozesuaren gainean idatzitako hitzok (Gros i Lladós, 2009):
|
|
|
Urrutira gabe, euskararen lurraldeetara begiratze hutsa aski da ohartzeko, hizkuntza beraren zerbitzura, hain kilometro koadro gutxiren barruan, oso bestelako hizkuntza legeria eta politikak egin daitezkeela; hala egin baitira. Eta ez dugu uste beti kanpora begira errezeta magikoen zain dagoena bera ere prest egongo denik
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko ibilbidea albora uzteko, Iparraldekoaren edo Nafarroakoaren truke. Itsutasun handia behar da Euskal Autonomia Erkidegoan, Iparraldean eta Nafarroan urteotan garatu diren hizkuntza politikak eta lurralde bakoitzean egin diren ibilbideak berdintsutzat jotzeko.
|
|
|
Eta ez dugu uste beti kanpora begira errezeta magikoen zain dagoena bera ere prest egongo denik Euskal Autonomia Erkidegoko ibilbidea albora uzteko, Iparraldekoaren edo Nafarroakoaren truke. Itsutasun handia behar da
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan, Iparraldean eta Nafarroan urteotan garatu diren hizkuntza politikak eta lurralde bakoitzean egin diren ibilbideak berdintsutzat jotzeko. Ibilbidea diodanean, lege babesa eta sustapen politiko instituzionala ez ezik gizartearen atxikimendua ere aipatuta utzi nahi nuke.
|
|
|
Esan beharrik ez dago beste edozein bezain euskal herritar direla horiek ere.
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko Euskararen Legean hizkuntza propiotzat euskara hartzearekin adierazi nahi den gauza bakarra da hizkuntza hori dela Euskal Autonomia Erkidegoko gizarteak berak bakarrik. Nafarroako eta Iparraldeko gizarteekin partekatuta, noski, eta beste inork ez duen identitate eta identifikazio zeinua, eta lokarri historikoa.
|
|
|
Esan beharrik ez dago beste edozein bezain euskal herritar direla horiek ere. Euskal Autonomia Erkidegoko Euskararen Legean hizkuntza propiotzat euskara hartzearekin adierazi nahi den gauza bakarra da hizkuntza hori dela
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko gizarteak berak bakarrik. Nafarroako eta Iparraldeko gizarteekin partekatuta, noski, eta beste inork ez duen identitate eta identifikazio zeinua, eta lokarri historikoa.
|
|
|
Beste bat, hirugarrena, ofizialtasuna
|
Euskal
Autonomia Erkidego osora zabaldu, hizkuntza eskubideak herritar guztiei aitortu (euskaraz edo gaztelaniaz jarduteko eskubidea, eta euskararen erabileraren bermea administrazioan, hezkuntzan, hedabideetan, kulturgintzan eta gizarte bizitzako jarduera ekonomiko eta bestelakoetan), eskubide horiek baliatu ahal izateko dauden eragozpenak ezabatzeko obligazioa ezarri herri aginteei hizkuntzagatiko ino...
|
|
|
Kontua da liskarrerako eta enfrentamendurako legea ez, baizik eta ikuspegi politiko eta ideologiko ezberdinen arteko adostasun eta harmoniarako balio zezakeen lege bat egin nahi izan zutela 1982an, eta bistan da helburua lortu zutela, euskararen eta bizikidetzaren mesedean, ezbairik gabe. Orduko Hitzarmen eta Legetik abiatuz izan du euskarak izan duen bilakaera azken 25 urteotan
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan, argi ilunen artean baina nabarmen positiboa izan den bilakaera.
|