|
2019
|
|
|
Alemana ez zen izango estatuaren hizkuntza ofiziala, baizik eta" Vermittlungssprache" edo hizkuntza komuna. Federalismo kultural hori Austria Hungarian gauzatu ez bazen,
|
Espainia
frankistari aplikatzea ameskeria hutsa zen. Dena dela," pertsona versus lurraldea" printzipio austromarxista zatekeen F. Krutwigen" sentido psicológico de las nacionalidades" en iturria (cf.
|
|
|
1941etik aurrerakoan, ordea, hirugarren adiera bat agertzen da: " gobierno ilegal= legez atzetiko agintaritza". 241 Badirudi lehenengo bi adieren konnotazio negatiboa ezabatu eta legezko diktadura bati leku egiten zitzaiola
|
Espainia
frankistan argitaratu nahi zen Akademiaren hiztegian. Dena dela, gerraondoko lexikografiaren moteltasuna eta azken porrota ezin du lexikoaren depurazio politiko soilak azaldu.
|
|
|
4.1
|
Espainia
frankistan euskaraz argitaratzeko zailtasunak 187
|
|
|
Frantziako Gobernuak 1948ko otsailean
|
Espainia
frankistarekiko muga ireki ondoren, J. Artechek irailean" ¿ La base del vasco literario?" artikulua idatzi zuen Donostiako egunkarian, lau urte lehenago Baionan argitaratutako Grammaire basque (1944) liburuaz. N. Ormaechearen kritikak gorabehera, P. Lafittek proposatutako eredu linguistiko ortografikoaren alde egiteaz gain, Akademiak Bilbon bizirik jarraitzen zuena nabarmendu zuen.
|
|
|
Akademiak 1949ko udan, Europako gerraondo latzean, etenda zuen harremana erbesteratuekiko nahiz Frantziako euskaltzainekiko. Mundu Gerra bukatuta,
|
Espainia
frankistak arazo diplomatiko larriak izan zituen, nahiz eta Gerra Hotzak lekukotasunezko keinu hutsean utzi zituen. NBEk Espainiako Gobernu faxista formalki gaitzetsi, eta Frantziak muga itxi egin zuen artean (Jiménez de Aberásturi Corta 1999).
|
|
|
Esan bezala,
|
Espainia
frankistan J. Urquijok idatzitako aktak ez dira oso fidagarriak. Zuzenketaz beterik daude, edukian ez ezik, baita datetan ere.
|
|
|
Cabanillas eta P. Baroja idazleek 1938ko urtarriletik aurrera, RAEko batzarretara joateari utzi zioten, gaixotasunaren aitzakian. Lehena Galiziako jaioterrian babestu, eta bigarrena Parisko erbestera itzuli zen 1938ko otsailean,
|
Espainia
frankistako giro itogarriaz etsita. Artean Frantzian zeuden, antzeko egoera zalantzagarrian, RAEko R.
|
|
|
L. Eijo apezpikuak eta beste batzuek idazle antiklerikala oso hotz hartu omen zuten IdeE ren ekitaldian, garaiko testuinguruan beldurgarria zena. Horregatik, 1940ko ekainean, Mundu Gerraren ondorioz,
|
Espainia
frankistara itzuli arren, RAEko batzarretan parte hartzeari uko egin zion (Caro Baroja 1972b: 337; García de Juan 2001; Fuster 2017).
|
|
|
W. Giese ren gutuna J. Urquijori, zialean parte hartzeko.128 Pirinio Behereetan jaiotako akademikoa Burgosera bidean zihoan, Kanpo Arazoetako ministroarekin
|
Espainia
frankistaren ezagutza eta Frantziarekiko neutraltasuna negoziatzeko. Testuinguru horretan, Ph.
|
|
|
Gerraondoan, Nafarroako medikuak, Ainhoako Martin Elso aduana agenteari esker (zenbat informazio garraiatu zuen frankismoan?), P. Lafittek zuzendutako Herria astekaria jasotzen zuen eta 1947ko hasieran berreskuratu zuen Donostia eta Uztaritzeren arteko harremana, Frantziako Gobernuak artean
|
Espainia
frankistarekiko muga itxita zuela. Hala ere, A. Irigaray zuhurrak gutunetan ez zion hasieran Euskaltzaindiaren berririk eman, nahiz eta lexikografian mugaz bestaldekoekin elkarlanean aritu beharraz mintzo, hori baitzen, artean, Akademiaren gerraondoko zeregin nagusia.376 Baina gutunean isildutakoa, bestela jakin zuen, Baionako Eusko Jakintzaren lehen zenbakiko" La langue basque de 1939 à 1947" artikulua argitaratu zuenean, Akademia politikoki baldintzatuaz ere jardun baitzuen:
|
|
|
Entzuleen arteko agintari politikoak asetzeko asmoarekin, M. Barrès bezalako eskuindar protofaxistaren" hizkuntza nazionala" ren aldeko aipua erabili nahi izan zuen euskararen alde, Bizkaiko frankistentzat hizkuntza nazional bakarra gaztelania ez balitz bezala. Bestalde, bi mundu gerren ondoko" Mitteleuropa" zinez multikulturalean gertatutako aldaketa politiko linguistikoak
|
Espainia
frankistarako eredutzat jartzea, F. Krutwigen errealitatearekiko itsukeriaren froga baino ez zen (cf. Kamusella 2012). 799 Hain zuzen, M. Lecuona Gasteizko elizbarrutiaren seminarioko euskara katedradun ohia mahaiburu zuen ekitaldian, F. Krutwigek euskal hierarkia erlijiosoari egin zion eraso bortitzak harrituta utzi zituen entzule guztiak.800 Izenez ez aipatu arren, Bilboko eta Donostiako apezpikuen autoritate morala nahiz erlijiosoa guztiz ukatu zituen.
|
|
|
Besteak beste, Italia faxistak Tirolgo eskualde alemanofonoa italianizatzeko ahalegina ere ekarri zuen hizpidera. Esan bezala, abertzaleen aurrean bere izen ona berreskuratzeko balio zezakeen ekitaldi publikoan egindako
|
Espainia
frankistaren politika linguistikoaren salaketak. Baita ere, adibidez, J. M. Azaola batek CSICen Arbor aldizkarian agertutako posibilismoaren ondoan ausartago(" viril" esango zuketen garai hartan) agertzeko (cf.
|
|
|
Gipuzkoako eta Bizkaiko euskararen egoera EAJ PNVko J. Rezolak eta ELASTVko G. Ruiz de Ercillak azaldu zuten, hurrenez hurren. Hizkuntza sailaren kalkuluen arabera, artean, Euskal Herriko 700.000 euskal hiztunak 525.000 izatera igaro ziren, besteak beste, migrazioen ondorioz.1192 Atzerakada hori geldiarazteko neurriak Aljeriako kolpea jasotzear zen Frantziako egoera sozioekonomiko eta politikoari begira aldarrikatu ziren,
|
Espainia
frankistari eta, ondorioz, Euskaltzaindiari ez ikusiarena eginda (Larronde 2004b; 2004c). Erbestean zegoen giro etsigarriaren erakusgarri, J. M. Leizaola lehendakariordeak V. Amézagari EIL SIEBen biltzarrerako klasikoen euskal itzulpengintzaz komunikazioa eskatu ondoren, Uruguaiko jeltzaleak garaiko frustrazioa adierazi zion M. Irujori 1954ko urrian:
|
|
|
Zenbait abertzalek, adibidez, euskararen ikerketa" arkeologikoa" deitoratzen zuten, euskara hizkuntza hiltzat jotzen zuelakoan. Era berean,
|
Espainia
frankistako erakunde zientifikoak (CSIC," Manuel de Larramendi" katedra, are RSVAP ere maila lokalean) euskararen bakartasun genetikoaren" misterioa" gezurtatzen saiatzen ziren, nazionalismoaz den bezainbatean, horrek zuen korrelatu antiseparatista begien bistakoarekin.
|
|
|
Nafarroako euskaltzainaren Frantziarekiko muga zeharkatzeak testuinguru politiko oso esanguratsua izan zuen.
|
Espainia
frankista Vatikanoarekin konkordatua (abuztuaren 27an) eta AEBrekin hitzarmen ekonomiko militarra (irailaren 23an) sinatzear zegoelako, oposizio errepublikanoaren eta abertzaletasunaren atsekaberako. Uda horretan Euzkadiko Jaurlaritza hainbat aldiz bildu zen Baionan egoera politikoa aztertzeko.
|
|
|
Ez zion azaldu zergatik zeramatzan aste batzuk Frantzian. Soilik aldizkari bat argitaratu nahi zuela Pirinio Behereetan,
|
Espainia
frankistako zentsurarekin arazoak zituztelako. Aldizkaria Bilbon finantzatuko zuten, baina lapurtera klasikoz argitaratu, eta horretarako Frantziako lankideak ere nahi zituzten, Euskal Herri osoa hartzeko asmoarekin.
|
|
|
Gerra Hotzaren testuinguru antikomunistan, itxaropen hutsalak ziren.
|
Espainia
frankistaren alde egiten ari ziren AEBak nazioartean, 1950eko azaroan NBEk Gobernu frankistaren aurka zuen ebazpena indargabetzea lortuta. Ondorioz, NBEko zenbait erakundetan parte hartzen hasi zen Espainiako Gobernua, eta UNESCOn 1952ko azaroaren 19an onartu zuten, EAJ PNVren etsipena areagotuz (cf.
|
|
|
J. Gorostiagaren" Bizkai zaharreko izenak" apirilean bidali zion F. Krutwigek eta 1952ko maiatzeko zenbakian agertu zen.736 Ez ordea beste bienak, seguru asko arrazoi politikoengatik: " Seminario iauna guztiz faxista baita goganbehaŕtsua da, eta orain niri baietz erranagatik’ beharr bada geroz ezetz eŕan diroke". 737 Dena dela, kontuan hartu behar da Guatemalako aldizkaria nekez argitaratu eta atzerapen handiarekin iristen zela
|
Espainia
frankistara. Era berean, F. Krutwigek" h" grafemadun hitzen zerrenda eta Akademian irakurritako" Sobre ortografía vasca y el vascuence escrito" lana bidali zizkion, bere estandarrerako proposamenak azaltzeko.
|
|
|
Aipatu ditudan CSIC eta RSVAPen euskararekiko asmoei beste batzuk gehitu behar zitzaizkien, gainera falangismoaren itzal mehatxariaz jantzitakoak zirenak. Alde batetik, A. Tovar errektore berriak aspaldiko nahia bete zuen, euskal ikasketak
|
Espainia
frankistan erakundetzeaz den bezainbatean. 1947 ikasturtetik ematen zituen hautazko euskarazko eskolen garapen gisa, A. Tovarrek 1951ko azaroan 21ean euskara katedra sortzeko proposamena bidali zuen Enseñanza Universitaria ko zuzendaritza nagusira (Ramos Ruiz 2007:
|
|
|
1950eko urtarrileko Akademiaren batzarrak, orobat, NBEk euskaraz argitaratutako" Gizonaren Eskubidegai Guzietaz Aitorkizuna" delakoaren berri eman zuen, besterik gehitu gabe. NBEk, artean
|
Espainia
frankista aitortzen ez zuenak, 1948ko abenduan onartu zuen Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsala. Akordioak, halaber, adierazpena hizkuntza ofizialetan ez ezik, ahalik eta hizkuntza gehienetan ere zabaltzea agindu zuen.
|
|
|
E. Calleren gutuna F. Greñori, 195112, Junta de Cultura C). bestean Antonio Tovar izan zen, euskalaritza frankista orbangabearen ordezkari ofiziala. Gainera, A. Tovar bere ibilbide akademikoaren une gorenean zegoen,
|
Espainia
frankistaren politika linguistikoa berrikusi eta partez errektifikatzeko erabili nahi zuelarik. Joaquín Ruiz Giménez() ministro berriak, Hezkuntza Nazionaletik abiatutako erreforma kulturalaren barruan, A. Tovar Salamancako Unibertsitateko errektore izendatu zuen 1951ko irailean (Muñoz Soro 2006). 671
|
|
|
Frantziako euskaltzainek, izan ere, egoitza
|
Espainia
frankistan zuen Akademia baino plataforma egokiagoak (eta erbesteko EJ GEren diru laguntza) zituzten eskura euskararen alde gutxienez zigortuak izan gabe aritzeko. Mundu Gerra ondoko eztabaida politikoaren ondorioz, 1951ko urtarrilaren 11ko" Loi Deixonne" delakoak bretoia, katalana, okzitaniera eta euskara sartu zituen Frantziako hezkuntza sisteman.538 Ez zen lehenengo aldia.
|
|
|
Akademiaren egoeraren berri ez oso zehatza ematen zen. Agintari frankistek Euskaltzaindia" separatista" debekatu egin zutela zioten, eta J. M. Seminario falangistaren izendapenarekin
|
Espainia
frankistan berpiztu zutela. Hain zuzen, gerraondoan izendatuko euskaltzain guztien zilegitasuna zalantzan jartzen zuten.
|