|
2008
|
|
|
Euskararen aldaera geografikoen hautapena komunikazio ekintza gertatzen den eremuaren luze zabalarekin lotu izan da inoiz.
|
Esate
baterako, herri, eskualde eta nazio esparruen hedabideek hurrenez hurren herriko hizkera, eskualdeko euskalkia eta Euskara Batua erabili luketela aldarrikatu du Zuazok (2000). Edonola, aldaera geografikoaren hautapena komunikazioaren xedeekin ere lot daiteke eta ikuspegi honetatik, kode bat baino gehiago menderatzen duen hiztunak aukera gehiago ditu komunikazio egoeretara moldatzeko3 Adibide bat ematearren, bi kode edo gehiago dituen hiztunak eremu nazionaleko hedabidea den telebistan edo irratian batean dagoelarik, aukeran izango du bere euskalkiaz hitz eginez, bere izaera eta jatorriaren berri emateko, edota bere hizkera bereko jendearekiko hurbiltasuna adierazteko, edota beste hizkera batzuk dituzten hiztunekiko distantzia agerian uzteko eta beraz, berbaldian nabariki inplikatzeko, edo euskara batua erabiliz, berbaldi autonomoagoa egiteko.
|
|
|
Jakina, horrek ez du esan nahi, bestelako erabilerarik ezin egon daitekeenik.
|
Esate
baterako, puntako ikerkuntza zientifikoa egiten duen laborategi batean herri bereko hiztun bik lan egiten badute, egiten ari diren puntako saioari buruz, alegia, oso gai berezituaz, era informalean eta beren herriko hizkera erabiliz ari daitezke: komunikazioa ziurtatuta dago, baina sortuko duten berbaldi hori ez da izango zientziaren esparruko ereduzko berbaldia.
|
|
|
Esan ohi da erabilera berezituetan komunikazioaren xedea informazioa transmititzea dela baina badira berbaldi berezituari nabariki eragiten dioten beste xede batzuk ere. Adibidez, Jaume Martí-k (2001) nabarmendu duenez, xede horien artean maiz egoten dira adituaren irudiaren indartzea, taldearen mugak zaintzea e.a.
|
Esate
baterako, eta adibide hau Larrinagari (2001) zor diogu, futbol talde bateko jokalari batek izan duen lesioa azaltzeko sendagileak prentsaurrekoa eman eta, afectación sinobial del ligamento cruzado posterior, edo nahi bada, atzeko lotailu gurutzatuaren erasan sinobiala?
|
|
|
mailegu bakoitzaren sartze garaia ezagutzea, baita non dik euskarara sartu den ere, hau da, zuzenean latinetik edo erromantze zehatz batetik (zeren eta batzuetan garbi dago hitz konkretu bat gaskoitik harturik dagoela7; beste tan, ordez, ez da hain garbi ikusten).
|
Esate
baterako, euskarazko ganbara k latinezko camara rekin badu8 zer ikusirik, baina zein bidetik etorri zaigun ikustea ez da hain erraza: baliteke erromantzezko ganbratik> etortzea (nafar erromantzean cambra, > ra> ezaguna dugu, baita aragoieran edo gaskoian) edo zuzenean latinetik.
|
|
|
Bestalde, euskal erromantze toponimoak agertzen dira, Masu Nittak (presta tzen) aztertu duen bezala, hizketako egoeran bi hizkuntzen arteko hitzak batera era bili izan direnez.
|
Esate
baterako Juncáriz (Vizcaya) (Barrancos de Juncáriz, > Campos de Juncáriz, > Fuente de Juncáriz, > Pozos de Juncáriz), probable combinación de sinó nimos interlingüísticos como rom. juncar>+ > de>+ > vasc.> i, > ihi>, junco, con sufijo abun dancial, tz (e), >? 11 dela dirudi.
|
|
|
Orduko lekukotasunek gero eta gehiago adierazten dute Euskal Herria erromatar eraginatik aparte bizi ez zela.
|
Esate
baterako, Zarautz aldian (Aranzadi taldeak aurten eta hil hauetan Erromaren eraginaren seinaleak oro eman digunez, Elkano izeneko auzoan batez ere), Irunaldian, Veleia zer esanik ez, eta abar.
|
|
|
Gauza xelebrerik ere ikusten da han hemen.
|
Esate
baterako, eskoletako ahozko azterketetan, eta zenbait lan lortzeko egin ohi diren elkarrizketetan, Euskara Batuan ez daudela eroso dioten batzuek, euskalkian hasi, eta erdi euskalkia eta erdi batua egiten dute gero. Txirrita bertsolariak esango lukeenez, Batua ikasi ez, eta euskalkia ahaztu, gertatu zaigu, nonbait, oraingooi ere.
|
|
|
Adinekoek erabiliriko zenbait forma trinko gazteek perifrastiko modura erabiltzen dituzte.
|
Esate
baterako:
|
|
|
Emakumeak egonkorragoak izan dira beti ezaugarri berdina erabiltzen.
|
Esate
baterako, gabe/ bae> partikulari dagokionez, herrian goialdeko auzoetakoak diren adineko emakumeak egonkor agertu dira bae> aldaera erabiltzerakoan; gizonek, berriz, nagusiki bae aldaera erabili badute ere, horren ondoan gabe, > baiñ, > edo be> aldaerak ere agertu dituzte. Azentu ereduetan ere, herrian goialdeko auzoetako adineko emakumeak izan dira lehenengo ereduari egonkor eutsi diotenak, eta hemen ere gizonetan nahasketa edo aukera gehiago ageri da.
|
|
|
Zergatik ote?
|
Esate
baterako, Hegoaldeko juez aren ordez, epaile> hobetsi da; baina Iparraldeko juje aren aldamenean, ez da epaile> hobetsi. Arrazoia ez dugu argi ikusten, berori ez bada batak (iparraldekoak) izan dezakeen literatur tradizioa izatea besteak (hegoaldekoak) falta duena.
|
|
|
Aurrizkiei dagokienez, ezin da esan aurrizki jakin bat edo batzuk berezko zaizkienik zuzenbideko hitzei.
|
Esate
baterako, ber/ bir > bikoteari dagokionez, berjabetasun> eta birsaldu> hitzak besterik ez dira ageri; aurre aurrizkiaz denaz bezainbatean, zerbait gehiago, baina ezer gutxi (aurreikusi, > aurreikuspen, > aurrekari, > aurrekontu).
|
|
|
Batetik, hizkuntza naturalean irakurtzeko esaldiak zatikatu egiten dira.
|
Esate
baterako:
|
|
|
Bestalde, euskaldun alfabetatu bakoak ere badaki kate mintzatuko berben arteko talkagatik ahoskatzen duenaren sakonean badela forma osoago bat, berak gogoan daukana.
|
Esate
baterako:
|
|
|
Zale bada hiztegi sarrera.
|
Esate
baterako, izenondo kalifikatzaileek (Zabala
|
|
|
Baieztapen hori egin zuenerako (1935), burutuak ziren greko latindarrak itzultzeko hainbat saio.
|
Esate
baterako, Jokin Zaitegik itzulia zuen ordurako Sofoklesen Antigona (1933), eta tragiko beraren beste lan batzuk hurrengo urteetan etorri ziren(). Platonen Solasak geroago (1962
|
|
|
Izan ere, gure dialektoetako aldaerak inoiz oso baliagarriak gerta dakiz kiguke, sinonimia aberastu edota zalantzak argitzeko.
|
Esate
baterako, toki askotan zuhaitzen kimei eta animalia batzuen buru gaineko irtengune gogo rrei berdin deitzen zaie euskaraz: adarrak.> Ez da hor zer esanik.
|
|
|
27 Ugariak dira honelako adibideak.
|
Esate
baterako: –Gauza zar etik txar era ez dago alde andirik?
|
|
|
94
|
Esate
baterako, dirutza> hitzak aniztasun adiera argia du berekin. Alkatetza> hitzak, aldiz, ez.
|
|
|
109 Bada horren alde letorkeen definizio konkreturik, OEHn bertan.
|
Esate
baterako, osi > > hitza> honela definitzen du Larramendik (ikus OEH, 676): < < los parajes profundos y frecuentes del río> >.
|
|
|
Halaber, propioki folklorikoak barik linguistikoak ziren bilketetan ere herri kultura osoa jasotzeko asmoaren eragina somatzen da (1905 hiztegia, 1919ko fonetika ikerketak, 1925eko morfologia...).
|
Esate
baterako lexikoa, edo elementu gramatikalak, beren baitan aztertu edo deskribatu ordez sarri herri kulturako usadio eta erabileren testuinguruan kokatuz aurkezten zituen, hizkuntza eta kultura uztartuz. Ondorioz, euskalki bati buruzko ikerketa monografikoa egitean, adibidez, aezkerari buruzkoa (1928), bertako lexikoa, aditza, fonetika eta morfologia ez ezik, dialekto hartako hiztunen ipuinak, sineskeriak, esaera zaharrak, jolasak eta kantuak ere bildu zituen.
|
|
|
Baina Amann en gutunean ikus daitekeenez paradoxa batzuk ere baziren.
|
Esate
baterako, azken aldian atzerritar izenen «inbasioa» gertatu zela eta haien lekuan euskal izenak ezarri nahi zirela esaten zen bitartean, aldi berean, atzerritar jatorriko kirolei baino ez zitzaiela leku egingo aitortzen zen (futbola, tenisa, croquet a...), frontoi bat sortzeko aukera printzipioz baztertuz. Era berean euskal baserri itxurako eraikin bat egin nahi zen, baina ez nekazari munduan zituen funtzioekin, baizik burgesentzako askaltegi gisa.
|
|
|
Baina XIX. mendea baino lehen, horien erabilera elite alfabetatura mugatu ohi zen, eta gainera gerta zitekeen eredu bat baino gehiago egotea.
|
Esate
baterako, XVIII. mendeko germaniar erreinu protestanteetan, ahoz tokian tokiko aleman dialektoak erabiltzen ziren, lehen hezkuntzan eta heziketa erlijiosoan aleman literarioa, bigarren hezkuntzan latina, eta aldiz gortean eta goi kulturan frantsesa404 Beste erreinu batzuetan hizkuntza idatzi bakar bat finkatzeko bidea aurreratuago zegoen (adibidez Frantzian edo Espainian), baina latinaren erabile... Frantziako Iraultzatik aurrera, ordea, nazio estatuek definitiboki ezarri zuten erabilera formalerako hizkuntza bakarraren aukera:
|
|
|
Erdal ortografiekiko morrontza (Iparraldean frantsearekiko, Hegoaldean gaztelaniarekiko) behinola erabatekoa izana, gainditze bidean zegoen.
|
Esate
baterako, v, q, c ordez b, k, z eta gui, gue barik gi, ge gisakoen erabilera zabaltzen ari zen Euskal Herri osoan, bereziki aldizkarien bidez: Nafarroako Revista Euskara k Ipar Euskal Herritik jaso zuen grafia berria, eta Donostiako EuskalErria aldizkariak ere bere egin zuen407 Baina joera haiek ez ziren X X. mende hasiera arte guztiz nagusitu, eta gutxiago zegoen adostasunik beste hainbat auzitan.
|
|
|
Egungo usadioan erabilerarik ez duten siglak ez dira baliatu.
|
Esate
baterako alderdi integristari ez diot PCNPartido Católico Nacional deitu(, hori baitzen bere izen ofiziala), baizik soilik alderdi integrista. Eta gauza bera karlistekin, Liga de Acción Monárquica rekin, etab.
|
|
|
Gipuzkoan ere bazituen jarraitzaile batzuk joera honek.
|
Esate
baterako Robustene Muxika. Tene, debatar idazlea.
|
|
2009
|
|
|
4
|
Esate
baterako,. Ixiltasun tonelada pare bat etorri zen kostako trenean bagoietan izerditan blai, bezalako irudi batek atzean duen errealitatea inkomunikazioarenada, eta. Enmaitaleaektelefonoajozidankobrezaporeko maitasunez gaerdianu, irudi metaforikoarena, desamodioa.
|
|
|
Jakina, halakojarrerak, desgaraikojarrerahoriek, ironiaerrukigabearen galbahearenzentzagarrizorrotzajasangodute.
|
Esate
baterako,. Bide berriak bilatzen?, aipatu berria, ironiaren labanaren ahotik pasaraziko du poetak:. Ezdagai txarrafilmebaterako.
|
|
|
Beraz, betidanik izan ditu Euskaltzaindiak onomastika gaiak lan arloen artean, batzorde honen eskutik nahiz euskaltzainen batzarraren edo bestelako batzordeen eskutik.
|
Esate
baterako, 1920an. Euskalerriko basauri eta basetxeetan idazkunak, ipintzeko batzordea osatu zuten Ramon Intzagaraik, Pierre Lhandek eta Sebero Altubek.
|
|
2010
|
|
|
Eta horrela, autoritate bat izango dira, hala Agirre nola haren obra.
|
Esate
baterako, CC> hainbat bider berrargitaratuko da (ikus beherago), obra autorizatu eta gomendatu bezala.
|
|
|
|
Esate
baterako, eta diogunaren haritik, corpuseko sermoiak hiru liburukitan banatuta daude; halaz ere, nozio honek hiru liburuki horietako sermoitestu guztiak erlazio hierarkia beraren azpian sartzeko aukera ematen digu, hau da, M (akroegitura) berberaren azpian (ikus beherago taula 51 or.).
|
|
|
Esatariak badu sistema sermoiak taiutzeko, molde finko batzuk, baina epigrafeetan ez da horren sistematikoa.
|
Esate
baterako, bukaerak markatzen hasten da epigrafeen bidez (Plat> 1etik 6rarte), baina gero ez du koherentzia hori gordetzen.
|
|
|
Lokuzio ekintza egiteak beti dakar ilokuzio ekintza bat egitea.
|
Esate
baterako: esaten duenak Txakurra zaunka dabil egiten du esaldi bat euskaraz.
|
|
|
(II) > Eduki> proposizionalaren> baldintzak; zein ezaugarri bete behar dituen hizketa egintza bat adierazten duen proposizioak.
|
Esate
baterako, ilokuzio indarrak muga batzuk ezar diezazkioke proposizio edukiari, horrela, nik ezin dut agindu (prometitu) beste batek zerbait egingo duela.
|
|
|
Hainbat dira inozotasunari jarritako kontrol neurriak, autoritate hitzean dautzan balioak kontzientziaren zirrikitu orotan txertatu nahiez eginak.
|
Esate
baterako:
|
|
|
Berbaldi analisiaren baitan dauden hurbilketa eta korronte guztiak, ordea, ez dira arestiko autoreen ikuspegiaz ezkongarriak.
|
Esate
baterako, badira uste dutenak hizketa egintzen teoria ere (aurreko kapituluan ikusi duguna) berbaldi analisiaren baitan kokatzen dela. Aldiz, beste batzuek pentsatzen dute berbaldi analisia esatean, analisi enuntziatibo diskurtsiboa> egiten dela, eta bi analisi mota horiek oso gauza desberdinak direla.
|
|
|
Kontua da joko hori interakzio estrategia baten osagai dela, izan ere, konfigurazio osoago bati begiratzen badiogu, hasiera bateko anbiguotasuna, hau da, GUrekiko hasierako hurbiltasun hori, sibilinoki ezkutatzen da geroago.
|
Esate
baterako: eta batzuec len uquitu ditut, baina, esan bezala, hasiera batean, GUrekiko erlaziopean kokatua zuen egitasmoa (A 71).
|
|
|
Eta, hala, nekez agertuko da rekzio indarreko aditzik edo aditz espezifikorik B barrutikoetan, eta inoiz ere ez C barrutikoetan.
|
Esate
baterako, ez da gisa honetako adierazpiderik: Luteroc aitortzen> du, Macedonio herejeak aditzera> du?, Becatariac aldarricatzen> du....
|
|
|
formulazio juridikoen alorreko konstruktua dela, soil soilik, lurralde/ norbanako zatiketa hori eta, lege kontuetarako egokia izanik ere, beste zenbait alorretako zehaztapenak ez dituela aintzakotzat hartzen.
|
Esate
baterako, psikolinguistikaren alorreko ama hizkuntza eta hizkuntza soziologiaren alorreko zonalde soziolinguistikoa ez dituela behar bezala kontuan hartzen. Egia da formulazio jurilinguistikoa dela, lehenik eta behin, hizkuntza eskubideen norbanako eta lurralde irizpideen zatibanatze hori.
|
|
2012
|
|
|
Baliokidetzaren auzia konpontzen saiatu bazen ere, Catfordek ez zuen lortu bere teoriako zenbait kontraesan ebaztea.
|
Esate
baterako, baliokidetza testuala probabilitatezko fenomeno enpirikoa zela aldarrikatzen zuen, eta forma baliokideak hiztun elebidunen intuizioari esker hauteman zitezkeela, baina bere liburuan ematen dituen adibide gehienak hiztun ideal perfektu batenak dira, eta inolako testuingururik gabe aurkeztuak. Hala ere, ezin dugu aipatu gabe utzi Catforden lanak itzulpengintzaren diskurtso modernoa gainditzeko egindako ahalegina.
|
|
|
Halere, itzulpenaren epistemologia modernoaren zantzuek pisu handia dute oraindik teorialari hauen proposamenetan.
|
Esate
baterako, xede testuak koherentea, gardena, naturala, eroso irakurtzeko modukoa izan behar duela defendatzen dute; bestalde, itzulpenak, on, edo, txar?
|
|
|
Gure errealitatea osatzen zuten irudikapenak (estetikoak, epistemologikoak, moralak nahiz politikoak) ez direla berezkoak ohartu dira artista eta ikertzaile postmodernoak, eta irudikapen mota guztiak eraikiak, eta beraz, politikoak direla erakutsi dute. Episteme postmodernoan irudikapenek ez dute errealitatea islatzen; aitzitik, irudikapenak berak dira errealitatea sortu edo eraikitzen dutenak.18
|
Esate
baterako, modernismoan giza aurrerapenaren istorio unibertsal eta benetako gisa ikusten zen Historia eraikitako kontaketa bat besterik ez dela erakusten dute idazle postmodernoek. Gertaera historikoek ez dute, berezko?
|
|
|
45
|
Esate
baterako, Bloomek zioen poeta batek ez duela zertan beste poeta bat irakurria izan, anxiety of influence, delakoa sentitzeko.
|
|
|
xxvi).
|
Esate
baterako, oharretan hainbat aldaera eta bertsio desberdin proposatzen ditu, eta bada frantsesezko testuak dakarren esamolderen bat itzulezina egin zaiolako esamolde hori beste irudi batekin ordezkatzeko oharrik ere. Hona hemen itzulpenaren hirugarren oharrean dioena:
|
|
|
Izan ere, euskal itzultzaileek diskurtso modernoak kontuan hartzen ez dituen hainbat zailtasuni aurre egin behar izan diote askotan.
|
Esate
baterako, diskurtso modernoan bi hizkuntzaren artean lortu beharreko baliokidetzaz hitz egiten da, bi hizkuntza horiek maila eta baldintza berekoak izango balira bezala. Atal honetako adibideetan ikusi ahal izan dugunez, ordea, euskal itzultzaileek beti menpekotasun egoera batean aurkitu izan den hizkuntza batera itzuli behar izan dute, eta horrek teorian defendatu dituzten hainbat irizpideren aurka egitera behartu ditu.
|
|
|
Egokitzapenak hainbestekoak ez diren kasuetan ere, nabarmena da Orixek atzerriko testuak euskal kutsuz janzteko zuen joera.
|
Esate
baterako, hara zer dioen Ibinagabeitiak Aurelio Prudentzioren Oilaritean eta Goizerokoa kantuen itzulpenaz: –Neurtitz auei ezarri zien euskal iantzi ta kutsuak, «Orixe»ren aparteko trebetasuna aldarrikatzen digute:
|
|
|
|
Esate
baterako, gorago aipatu dugun bezala, intertestualitate jokoek badute lekua Miranderen lanetan. Adibide agerikoenen artean, dagoeneko azaldutako Poeren hitz edo pasarteak leudeke, Mirandek bere idatzietan tartekatzen dituenak.
|
|
|
Populista batentzat, aldez aurretik emandako kultura definizio baten barnean sartu behar da produkzio intelektual guztia.
|
Esate
baterako: euskara indartu eta zabaldu egin behar da.
|
|
|
Sarrionandiak behin baino gehiagotan aipatzen du bere lanetan.
|
Esate
baterako, Ez gara geure baitakoak liburuan, Apolinar Bilbaori eskaintzen dio. Erlojuak, izeneko atala (Sarrionandia 2006b:
|
|
|
Hezurrezko xirulak liburuko beste zenbait poema ere apokrifoak dira.
|
Esate
baterako, argi dago. Euskaldun preso baten poemak, atalean emandako hiru poemak Sarrionandiak berak idatziak direla.
|
|
|
Egiazko datu horietaz gain, ordea, aipatzekoak dira bere iruzurrei egiantzekotasuna ematen dioten beste hainbat xehetasun ere.
|
Esate
baterako, Martin Murua apokrifoari egotzitako poema, ortografia emendatu gabe, ematen du, hots, euskal testu zaharrak idatzi ohi ziren bezala, irakurleari aspaldi idatzitako poema bat irakurtzen ari dela sinetsarazteko (Sarrionandia 1991a:
|
|
|
eta horrek ipuin osoari sinesgarritasun handia ematen badio ere, Sarrionandiak narrazioan zehar tartekatzen dituen hainbat keinuk ipuinaren apokrifotasuna iradokitzen du.
|
Esate
baterako, hainbat adiskideren izenak erabiltzen ditu ipuineko pertsonaia batzuk sortzeko: adibidez, Mikel Albisuk apailatu omen du Martin Lezetaren liburuaren edizioa; liburuko bosgarren ipuina, berriz, hainbat lagun presori eskainita omen dago, tartean. Apolinar Ostalaza anarkistari?, zeinak izango baitu ziurrenik zerikusirik IzkiriaturikFailureeko Apollinaire Babiol apokrifo harekin.
|
|
|
144 Beste zenbait kasutan, horrelako alderaketek justu kontrakoa frogatzen lagundu digute; alegia, Sarrionandiak eskura izan zezakeen zubi testu bat EZ zela izan, berez, Sarrionandiaren itzulpenaren oinarria.
|
Esate
baterako, Sarrionandiak Coleridgeren Marinel zaharraren balada itzultzeko zubi hizkuntzarik erabili ote zuen jakin nahi izan dugu, jatorrizkoaren hizkuntza ulertuta ere batzuetan zubi testuez baliatu izan baita iurretarra. Hasieran, Jon Kortazarrek aipatzen duen gaztelaniazko bertsio batek erakarri du gure arreta; honela dio Kortazarrek Sarrionandiaren lanetan marinel zaharraren irudiak duen garrantzia aztertzean:
|
|
|
54).
|
Esate
baterako, Hnuy illa nyha majah yahoo poesia liburuaren sarreran Elioten aipu bat ageri da, Gabriel Arestik itzulitako Lau Quartetto poemaren hasieratik hartua(. Dembora presentea eta dembora pasatua...?). Ifar aldeko orduak liburuko. Oroimena eta desira?
|
|
|
Pentsatzekoa ere da esatariak badituela estrategiak edo bitartekoak enuntziatu ironikoak sortzeko eta beraz, bitarteko horiek identifikaturik ironia hautemateko adierazgarri edo pistak ere identifikatuko genituzkeela.
|
Esate
baterako, esatariak bere burua gutxiesten duelako itxurak egitea bera, edo inozentzia faltsu bat simulatze hutsa aski adierazgarri izan daiteke enuntziatu hori ironikoa dela atzemateko.
|
|
|
|
Esate
baterako, gogoratu besterik ez dugu Garoaren argitaraldi berrian egin diren aldaketak zein zorrotz kritikatzeko aukera eskaintzen dion esatariari ironiak. Dagoen dagoenean, idazlearen nahia errespetatuz, argitara beharrean aldaketak eginaz argitaratzea ez zaio batere egokia ez eta gizalegezkoa ere iruditzen.
|
|
|
ironia kasuetan atxikimenduari ihes egitea errazagoa da, ez baitago hitzez formulatutakorik eta inplikatura oro ezabatzen errazagoa baita.
|
Esate
baterako:
|
|
|
Bere komunikazioa baldintzatzen duela diogu, izan ere esatariak aintzat hartzen ditu norentzakoak eman liezazkiokeen erantzun eta kontrako arrazoiak eta diskurtsoa bere balizko erantzunaren arabera ere doitzen du.
|
Esate
baterako, hori garbi ikusten da enuntziatu patentetikoen izaeran: norentzakoak izan ditzakeen gaizki ulertu eta kontrako argudioak saihesteko berbaldia etengabe ñabartzen, zehazten eta birformulatzen du; azken batean norentzakoak egin dezakeen interpretazioa testutik bertatik bideratu eta gidatuko duelako seinale da.
|
|
|
Beste batzutan osoro bere hizkeran txertatua, kako eta ezer gabe, agertzen da eta ez da batere erraz halakoa antzematen.
|
Esate
baterako, Sacha Guitry zenduaz ari dela honela dio: –Hilaren obra bizirik daukagunez gero, zilegi izan bedi hartaz, hilaz zilegi ez litzatekeena, esatea?
|
|
|
Eta horrek adibideak luza daitezkeela adierazten digu.
|
Esate
baterako, finkapen harremana gauzatzen dutenek ez dute era honetako, eta, bat onartuko.
|
|
|
|
Esate
baterako, askotan, ekintza zehatz bat zergatik gauzatu den justifikatu eta azaltzea bera, norentzakoaren onespena lortzeko mugimendu estrategikoa da. Horrekin batera, enuntziazioa leundu, arindu eta modalizatuko duten baliabideak funtsezkoak dira, norentzakoa erasotuta eta minduta senti ez dadin.
|
|
|
|
Esate
baterako, ondorengo adibideak, norentzakoak duen mundu ezaupide horren arabera, gauza bat baino gehiago iradoki ditzake:
|
|
|
|
Esate
baterako, testu batean, hemen, aditzondoa agertzen bada, inferentziazko ariketa izango da, hemen?
|
|
|
–
|
Esate
baterako, jainko jainkosak h z jositako hizkera batean (ai, behar den lekuan baleude!) mintzatzen dira, eta gizon hilkorrak halako Bizkai usai arin bat darion beste batean. (LIB I:
|
|
|
28).
|
Esate
baterako:
|
|
|
Anabasa are eta handiagoa da testuingurua adierazteko erabili izan diren terminoak ugariak direlako batetik, eta testuinguru terminoaren azpian arras desberdinak diren adigaiak uler daitezkeelako, bestetik.
|
Esate
baterako, testuingurua adierazteko hamaika termino eta izendapen erabili izan dira: ingurumaria (edo leku denborazko egoera), ekoizpen baldintzak, komunikazio zirkunstantziak, kontestua, kotestua, etab. dira horietako batzuk; eta baliokidetzat jo izan diren terminoek barne hartzen dituzten gertakariak autoreen arabera aldatzen dira.
|
|
|
|
Esate
baterako, errepara diezaiogun ondorengo adibideari:
|
|
|
Horrek ez du esan nahi, ordea, gizabanako bakoitzaren informazioak besterenarekin inolako ikuskizunik ez duenik.
|
Esate
baterako, goian aipatu dugun, italiarren eskua ageri da horretan, enuntziatu parentetikoak ez luke zentzurik, italiarrek duten zinemarako trebetasunaren berri?
|
|
|
|
Esate
baterako filmen kritikako esatariak ondorengo hau dioenean aurresuposatzen du norentzakoak filma ikusi duela eta ez duela zertan, zergatiak, azaltzen aritu:
|
|
|
48) enuntziatuaren kontrol mailaren araberakoa da.
|
Esate
baterako, aldez aurretik enuntziatua kontrolpean izatea aldez aurretiko planifikazioarekin lotuta dago; aitzitik, enuntziatuaren kontrola zenbat eta txikiagoa izan are eta informalagoa, bat batekoagoa, gutxiago egituratua, sintaxi mailako hausturaz josiagoa, etab. izango da hizketa modua, ahoz ari garenean gehienetan gertatu ohi den bezala.
|
|
|
arras landu dute puntuazio modu batera edo bestera.
|
Esate
baterako, Komunikabideetan (Euskaldunon Egunkaria (1992, 1995), Berria (2006)) eta administrazio publikoan (HAEE IVAP 2005). Horiez gain, gramatika liburuetan (Alberdi 2008) nahiz idazkera liburuetan ere (Zubimendi& Esnal 1993; Ezeiza& Lekuona, Altuna 1995; Garzia 1997) jorratu izan dute gaia.
|
|
|
–
|
Esate
baterako, jainko jainkosak h z jositako hizkera batean (ai, behar den lekuan baleude!) mintzatzen dira, eta gizon hilkorrak halako Bizkai usai arin bat darion beste batean. (LIBI:
|
|
|
|
Esate
baterako, Etxaideren Joanak joan eleberrian urraturiko bidea, irakurlearen alderdi berrizale honi dagokion bezanbatean aurkitzen du eskas Mitxelenak: Etxaidek ez duela orduko (1955eko) euskal irakurle mota gero eta handiagoa gogoan izan; irakurle horrek, izan ere, haurtzaroa pasea du eta bestelakorik behar du egarria berdintzeko:
|
|
|
Aipu horiek, bada, norentzakoa irudikatzen lagunduko digute.
|
Esate
baterako, ongi etorriko zaigu Mitxelenak berak Oihenarten hamalaukoaz ari delarik, Oihenartek egindako aipuez dioena hona aldatzea:
|
|
|
|
Esate
baterako zenbait esaera zahar ez du ahozko tradiziotik jasoko, hainbatek idatzizko iturburua izango du. Hona hemen, adibide gisa, bakarren batzuk:
|
|
|
– ?
|
Esate
baterako, heriotzez hiltzen ditugu, Detxeparek zioenez, gaizkilerik okerrenak. (ZIN:
|
|
|
Europan barrena zebiltzan haizeen berri bazekien, eta ez da harritzeko, bada, bere kritiketan Europako literaturari, pinturari, musikari, zinemari, filosofiari, jakintzari etab. erreferentzia egiten dieten aipuak ugariak izatea.
|
Esate
baterako, bat aipatzearren, batean baino gehiagotan agertzen dira San Agustini erreferentzia egiten dioten aipuak:
|
|
|
Testamentu Zahar nahiz Berritik jasotako irudi horiek, gainera, jaso ez ezik, bere egiten ditu, bere berea duen sinbologia sortzeko egoki gertatuko zaizkio.
|
Esate
baterako, bere kritiketan zehar maiz erabiltzen du, sugearen, eta, paradisuaren?
|
|
|
Bi enuntziaturen edo bakarraren aurrean gauden zehazteko, bada, pragmatika irizpideetan oinarrituko gara, nahiz eta hainbatetan ezaugarri gramatikalak ere lagungarri izango ditugun.
|
Esate
baterako, jokoan bi enuntziatzaile izate hutsak, edota esatari bera bi enuntziatzailetan bikoizte hutsak, adieraziko digu bi enuntziaturen aurrean gaudela.
|
|
|
Ez gara irizpide mota bakarrean oinarrituta corpuseko adibideak azaltzeko gai izan.
|
Esate
baterako, kanpokoena den alderditik hasi gara; puntuazioari dagokion alderditik, hain zuzen ere.
|
|
|
Kodetze deskodetze bidez jasotakoaz gain, bada, inferentzia bidez hainbat eta hainbat informazio geureganatzen dugu.
|
Esate
baterako, haur batek, ama, egarri naiz, dioenean, amak badaki edo inferitzen du umea ur eske ari dela, hitzez hitz hori esan ez badu ere.
|
|
|
–
|
Esate
baterako, jainko jainokosak h z jositako hizkera batean (ai, behar den lekuan baleude!) mintzatzen dira, eta gizon hilkorrak halako Bizkai usai arin bat darion beste batean. (LIB I:
|
|
|
–
|
Esate
baterako, jainko jainkosak h z jositako hizkera batean (ai, behar den lekuan baleude!) mintzatzen dira, eta gizon hilkorrak halako Bizkai usain airn bat darion beste batean. (LIB I:
|
|
|
–
|
Esate
baterako, Elizan irakasleak eta ikasleak bezala, maila batean, goikoan, daude medikuak eta bestean, gero eta beheragokoan?
|
|
|
a) Bere eskuko testu antolatzaile direnak, halanola koordinagailuak, subordinagailuak, juntagailuak, lokailuak (Euskaltzaindia, 1991) eta beste zenbait adberbio funtzio espezialduetan.
|
Esate
baterako,, berehala?,, halakoren batean? (...)
|
|
|
|
Esate
baterako:
|
|
|
26 Definizio honen interpretazioak ulerkera desberdinak dakartza, gure aztergaiari begira zuzenean eragiten dutenak.
|
Esate
baterako,, funtzio intzidentala. Oviedoko eskolakoek defenditzen dute eta horientzat perpauseko aditzaren eraginpean dauden elementuen funtzioetatik bereizten dira, baina hala ere, perpausaren barrenean kokatzen dira;, dictum, aren barrenean esango genuke guk.
|
|
|
Maila horiek estarian edo isilpean egon daitezke edo ez, baina edozein berbalditan egon badaude eta beharrezkoak dira, hainbat unitaterekin lotuta daudelako.
|
Esate
baterako, honako hauetan atzeman daiteke maila horien isla:
|
|
|
31 Hizkuntzak, jakin badakigu, ikuspuntu ugari aditzera emateko bere bitartekoak ditu; hau da, hainbat hizkuntza unitate berariaz ikuspunturen bat aditzera emateko erabiltzen dira.
|
Esate
baterako, gure corpusean, Mitxelenak etengabe darabiltza, halakok dioenez?, nahiz parentesien edo marren artean agertzen diren, halakok dio, bezalako esapideak.
|
|
|
Esparru frankofonoan ez ezik esparru anglosaxoian37 ere hutsunearen errainuak oso dira nabarmenak.
|
Esate
baterako, Y. Zivek (1985) era honetara islatzen du gaiaren hutsunea:
|
|
|
46 Fernándezek (1990, 1993) predikazioa ikuspegi funtzional batetik aztertzen badu ere, funtzionalista guztiak ez datoz bat azalpenekin.
|
Esate
baterako, Gutiérrezek (1997b: 326) berariaz esango digu predikazioaz duen ikuspegiak ulertzen lagun dezakeela, baina ez duela erabat onartzen.
|
|
|
1)
|
Esate
baterako, enuntziatuaren barnean izan dezaketen adiera berean, bere eskuko gisa ere erabil omen daitezke:
|
|
|
Aditzondo edo atributu modalizatzaile hauek funtzio intzidentalarekin (edo zirkunstanteekin, Gutiérrezen izendapenez) batera ager daitezke enuntziatuan.
|
Esate
baterako:
|
|
|
|
Esate
baterako, Mounin ek (Mounin 1993: 171) esaten zigun intzidenteek besteak beste ez zutela lotura sintaktiko markaturik.
|
|
2014
|
|
|
Jolas moduan ikaragarri ederrak iruditu izan zaizkit beti; literaturaren ikuspegi ludikoa, baina jolasetik harago doana.
|
Esate
baterako:
|
|
2015
|
|
|
Garaiko kezka eta arazoak buruan hurbildu ohi zaio historialaria iraganari, hango pindarretan egungo suak ikusteraino edo, alderantziz, egungo arazoak hara eramanez, hango taula historikoan txertatzeko.
|
Esate
baterako, Pierre Bayle (1697) edo Voltaire-rentzat (1756: 121 kap.), Errenazimentua sinesgabea izan zen.
|
|
2021
|
|
|
Alderdi hartako antroponimoetan Nafarroan eta Araban kausituriko jende eta jainko izenetan ikusten diren zenbait ezaugarri errepikatzen dira.
|
Esate
baterako, oandissen (Valloria) emakume izenaren argitan, ematen du zenbait aldiz han ere soinu afrikatuak ss geminatuaren bidez adierazita daudela. Ebro ibaiaren iparraldean legez, Sorian s dugu sudurkari ondoren, onso (giz., El Collado) eta onse (emak., Santa María de Yanguas) kasu, igurzkariaren aldeko neutralizazioaren berri emango lukeen grafia, alegia.
|
|
|
Are gehiago, birformulatzaile gisa ere, funtzio bat baino gehiago bete ditzake esapide berberak.
|
Esate
baterako, zehazkiago birformulatzaileak, gutxienez, hiru balio hauek har ditzake diskurtsoan: zehaztailea, zuzentzailea eta esplikatiboa.
|
|
|
§ 400).
|
Esate
baterako: Duela 51 urte bukatu zen Espainiako gerratea.
|
|
|
Horientzat ere eta horien hizkeran ere bada ondoriozko diskurtso markatzailea dela jar lezakete dudan batek baino gehiagok, ezin ikusirik ondoriotasunik zenbait adibidetan.
|
Esate
baterako, zertan datza ondorioa honako perpaus hauetan? —Ama, hemen aspertuta nago.
|
|
|
Orduan, galdera itzulinguru baten bidez egin behar da, aditz sintagma ere isildu gabe.
|
Esate
baterako, —Jakinaren gainean dago. —Zergatik ez digu, bada, kontatu?; —Han izan da.
|