|
2004
|
|
|
Eta leku asko ere bai.
|
Esate
baterako, India eta Pakistan bezalako nazio handi eta miresgarriak daude.
|
|
|
Zeren, latzagoak ere etortzen baitzaizkit burura.
|
Esate
baterako: zer naiz?
|
|
|
Eta Denbora partitzaileak zehaztu egingo zuen, eta urte jakin batzuk esango zizkidan.
|
Esate
baterako, ehun. Eta hartara, gure mundualdiaren berri izanez, nire kalkuluak egiteko modua izango nuke:
|
|
|
Aurreratua nengoen Bakardade desertuan, eta, elurtean otsoen zain egondakoan bezala, erabat hartua neukan burua, harlauza batek galarazi egiten zidan zuzen pentsatzea.
|
Esate
baterako, ikusi katalexu hura, gogoratu gure bankete gauean Balantzategira jaitsitako zaldizkoak, eta ondorio garbia atera nezakeen:
|
|
|
Pauline Bernardettek istorioak kontatzen dizkit edozein aitzakiarekin, santuen istorioak gehienetan.
|
Esate
baterako egun batez, biok komentuaren atean geundela —ni belarretan etzanda eta bera itzalean jarri eta josten—, okina azaldu zen bizikletan komenturako ogi sorta bat ekarriz, eta halaxe esan zidan berak:
|
|
2010
|
|
|
Bestelako bisitari famadunak ere igaro ziren Galapagoetatik.
|
Esate
baterako, Darwin baino bospasei urte geroago Herman Melville idazlea agertu zen irletatik. Egia esan, 1841ean eman zuen izena Acushnet baleontzian, eta Galapagos eta Ekuador artean arrantzatu zuen, hurrengo urtean desertatu arte.
|
|
|
Alde horretatik, jatorri ei buruzko kontuak lekuz kanpokotzat jotzen ziren zenbait zirkulu akademikotan.
|
Esate
baterako, pentsatzeko modu hori dela-eta Pariseko Hizkuntzalaritza Elkarteak 1866an baztertu egin zituen hizkuntzaren jatorriaren gaineko eztabaida formalak bere ekitaldietatik, eta, jaso ziren kritikengatik debekua atzera bota bazen ere, hurrengo hamarkada osoan ez zen etorkiari buruzko eztabaidarik plazaratu. Alde horretatik oso deigarria da ikustea, hizkuntzaren jatorri eta eboluzioari buruzko August Schleicher doiztarraren teoriek jaramon eskasa lortu zutela Pariseko filologo konparatiboen artean, izatez Darwinen ideien isla zirelarik.
|
|
|
batzuk" gaiztoak" dira, eta egurtu egiten zaituzte, eta besteak, berriz," zintzoak" dira eta ideia zitalak sartzen dizkizute buruan.
|
Esate
baterako," zintzoak" traizioaz hitz egin zidan niri. Ramuntxok eta Etxeberriak saldu egin nindutela, horregatik harrapatu gintuztela hain azkar.
|
|
|
Ezagutzen ez nion eraztun lodi bat zeraman hatzean, harri gorri borobil batez hornitua. "
|
Esate
baterako, ez duzue kamarera hori sartu, Virginia —esan zuen— Ondo janzten denean Claudia Cardinale ematen dik. Eta gainera, ez zegok inguru guztiotan bere arnasa daukan emakumerik.
|
|
|
Ba beste modu batez heldu diogu aferari.
|
Esate
baterako proiektuaren aitatasuna partekatuz patente zaharragoaren jabeekin. Ez al da lojikoa?
|
|
|
Haiek irten ez, baina zenbait lagun inguratzen zen etxera.
|
Esate
baterako Salim, auzo hartako ahuntzaina, bere ahuntzen esnea saltzen ziona egunero Habibari. Arrotzak iritsi zirenetik, hain zuzen, lehengo kuartillo erdiaren ordez azunbre osoa eskatzen zion etxekoandreak.
|
|
|
Hala ere, euskaldun subalterno librearen laudorioa egin eta filantropia lezioak eman arren, Juan Antonio Moguel ez zen boteretik aparte bizi.
|
Esate
baterako, Koldo Mitxelenak aipatzen duenez, kaltegarriak iruditzen zitzaizkion liburuen kontrako salaketak aurkeztu zituen Logroñoko Inkisiziora, eta Revisor de Libros edo zentsore ofiziala izateko ere presentatu zuen bere burua.
|
|
|
94. Meskitekiko kristauen errespetugabekeriak ez zuen historia laburra.
|
Esate
baterako, Joaquin Lizarragak hauxe utzi zuen idatzirik Elkanon eman zuen Sermo XXXIII, De irreverentia in templo izeneko platika edo hitzaldian: " Bada, moroen mezquitac propioqui estire baizic zapoen, sugeen ta deabruen cubilak".
|
|
|
Harrezkero, material haren selekzioak baizik ez dira publikatu.
|
Esate
baterako, Dominique Casajusen hitzaurrearekin: Charles de Foucauld, Chants touaregs, Albin Michel, Paris, 1997 Bilduma honetan, lehen edizioko 575 poemetatik, Dominique Casajusek 210 aukeratu ditu.
|
|
|
Beste esploratzaile euskaldun batzuk ere izan ziren.
|
Esate
baterako, Pedro Arriola Bengoa. Muni ibaiaren estuarioa esploratzera joan zen 1887an eta bertan geratu zen.
|
|
|
Nazio Batuen Erakundeko 2010eko datuen arabera, Tokiok 36.094.000 biztanle ditu, New Yorkek 20.497.000, Delhik 17.015.000 Kontzentrazio urbanoak herrialde metropolitanoaren forma hartzen ari dira.
|
Esate
baterako, San Frantziskoko badiako inguru guzian, 100 kilometro luze eta 70 kilometro zabal, 7 milioi biztanle bizi dira. Euskal Herria bera halako eskualde metropolitanoa izan daiteke, hau da, hiri, herri eta baserri konstelazio bat.
|
|
|
Fluxuen espazioa indartu den bezala lekuaz gaineko espaziotzat, denbora atenporala sortu da denbora kronologiaren gainetik.
|
Esate
baterako, merkatu elektronikoetako transakzio finantzari aldiberekoetan.
|
|
|
Mesfidantza handia zioten, ostera, ezkerzalea izan zitekeen jendeari.
|
Esate
baterako, ondo zaindu zuten Allal el Fassi, gero Istiklal alderdiko buruetakoa izango zena, marokoarrek Espainiako arazoetan parte hartzearen kontra agertu zelako.
|
|
|
Arretaz begiratzekoak dira hor Arratzuko marinelak ezagutzera ematen dituen pertsonaiak.
|
Esate
baterako Minas del Rfenpresaren administradorearen lagun hori, eskua estutu ondoren Juan Bautista Bilbaoren albotxuan eseri dena garagardo pixka bat edaten. Morroi hori italianoa da, Abisiniko guda garratzean Italiako Gobernuak etiopeengana bakeak egiteko bidali zuenetako bat:
|
|
|
1197. Erlijioa arma legez era askotan erabili izan da.
|
Esate
baterako, 1954an, amerikanoek Bibliaz zamaturiko 10.000 globo bidali zituzten" Altzairuzko errezelaren" ostera. BBP deitu zen, Bible Balloon Prcject.
|
|
|
Filosofo gehienak unibertsalista ziren, baina ez kontraesanik gabe.
|
Esate
baterako, Imnanuel Kant," bake betierekoaren" proposamenarekin batez ere, baina uste zuen beltzak domestikatu eta kulturatu daitezkeela, baina ez zibilizatu. Eta beraz zuriek bakarrik eraman zezaketela mundua aurrera.
|
|
|
Baina Frantziako Iraultzak nobleziaren eta kleroaren pribilegioak erauztean, herri xehearenak ere ezabatu zituen.
|
Esate
baterako, Nabarrakoak.
|
|
|
Ez hirikoak zirelako, baizik eta 1789ko Declaration des droits de lhomme et du citoyen jakobinoan norbanakoaren eta guzien eskubideak deklaratu zirelako. Citoyen/ citoyenne euskaraz, sasoiko dokumentuetan," particular"," frances"," citcyen (ac)", baina batez ere," herritar" itzuli zen.849
|
Esate
baterako, 1791ko Ustaritzeco Procuradore Sindicaren proclamationea honela hasten da, bi hizkuntzetan:
|
|
2011
|
|
|
Ikus dezagun oraingoan, hirugarrenik, Etxeparek zer dioen bere irakaslearen idaztankeraz.
|
Esate
baterako," Euskaldun argituetan ez da agertu oraino nehor, hain xeheki, hain xuxen, mintzatu denik, bai laborantzaz, bai hazkuntzaz". Edota beste pasarte honetan:
|
|
|
Nahi izan dut zerrendaturiko aldaketa guztien aitorpenaren ostetik gezurra badirudi ere ahalik eta gutxien editatu Arnaut Abadiaren testua, eta zeuden zeudenean utzi ditut hain berezkoak dituen hainbat eta hainbat ezaugarri, irakurleak testuan zehar atoan sumatuko dituenak.
|
Esate
baterako, ez dut ukitu Arnaut Abadiak erabiliriko datiboa: horier horiei, behier behiei, oiloer oiloei, bertzeer bertzeei, haier haiei, gaixoer gaixoei, sagarrer sagarrei, udare lilier udare liliei, lodier lodiei, haurrer haurrei...
|
|
|
Irakurleak, oro har, edozein idazkera bitarteko, irakurtzen jakin ez ezik, zirkulazio arau batzuk ere bete behar izan ohi ditu, nahiz oharkabean, liburuan sartu eta barruan ibili ahal izateko.
|
Esate
baterako, txineraz ez dute hitzen artean tarterik uzten eta badirudi, leihoz leiho, karakterez karaktere bereganatzen dutela izkribua; gurean, aldiz, soka bihurri baten antza dauka hitz bakoitzak eta testuak berak ere, eta ematen du askatu beharra dagoela ulertu ahal izateko. Gainerakoan, antzeko arauak erabiltzen ditugu gaur egun euskaraz, kasu, eta txineraz, hau da, lerroz lerro eta ezker eskuin, baina Txinako olerki bilduma klasikoak, adibidez, sarritan lege zaharraren arabera argitaratzen dira oraindik ere.
|
|
|
Euskaldunok bertsolaritza dugu hizkuntzaren funtzio hori garatzeko modu paregabea, baina badira beste bide batzuk.
|
Esate
baterako, palindromoak, ezkerretik eskuinera eta eskuinetik ezkerrera berdin irakurtzen diren hitzak. Haur euskaldunak ikasten duen lehenbizikoetako hitza da adibide errazena:
|
|
|
Adibidez, bazkaltzen ari gara eta Jeanek kontatzen du goizean gertatu den zerbait.
|
Esate
baterako, ikastetxean atzo ikasketa buruak aldizkari pornografiko batzuk aurkitu omen zituen hamahiru urteko ikasleen gelan. Eta esplikazio osoari amaiera emateko bere betiko leloa errepikatzen du:
|
|
|
Azken batean, ikuspuntu horretatik eragin berbera lor daiteke rolak aldatuz gero.
|
Esate
baterako, Maisu Juan barberuaren euskara traketsak antzeko zirrara edo harridura sortaraziko zion Peru Abarka baserritarrari. Euskara trakets horren barre eraginkortasunaz hobeto jabetzeko Maisu Juanen euskara mota irudikatu genezake euskara erdaratuaren bertsio moderno honetan:
|
|
|
Jarrera hark eragozten zion lehen begi kolpeko pertzepzioen iruzurretan erortzea.
|
Esate
baterako, nahiko ziur esan zezakeen idazten zion neska gazteak Idoia edo Irene zuela izena; ez igarlea zelako, baizik eta, izen horiek gaur egun estatistikoki erabilienetakoak izanik," I" inizialarekin sinatzen duenak izen horietakoren bat izateko probabilitate oso handia dagoelako.
|
|
2012
|
|
|
Aipagarria da, adibidez, Bamiyango Buda erraustuak eta Arantzazuko" Apostulu" zulatuak erakusten duten antzekotasuna.
|
Esate
baterako, huts (une) ari antzemateko orduan aurrera eramaten den espazioaren desokupazioa halako estetika negatibo konpartitu batean funtsatzen da. Dudarik ez!
|
|
|
Dialektika hitza eta holakoak orain justu justu baina garaian inolaz ere ezin nituen ulertu eta.
|
Esate
baterako: nola hasi zitekeen esaten koloreen sisteman, demagun, zuri zela abiapuntua, gero beltz defendatzen bukatzeko, eta gero azkenean, ezetz, gris zela bion arteko sintesia; zeinak, gainera, beste mugimendu dialektiko baten abiapuntua osatzen zuen eta horrela ad vitam aeternam.
|
|
|
Askotan nahastu egiten gara izenekin, adibidez, musika klasikoa deitzen zaio garai batean egiten zenari eta, baita ere, gaur egun zenbait konposatzailek egiten dutenari, nahiz eta ez daukaten zer ikusirik.
|
Esate
baterako, Juan Crisostomo Arrietak musika klasikoa konposatuko zuen eta beste bilbotar batek Luis de Pabloegiten duenari ere askok horrelaxe deituko dio, nahiz eta oso musika ezberdina izan. Izenak izen, beste batzuek musika garaikidea esaten diote, baina deitura horrekin ere lehen bezala geratzen gara.
|
|
|
Non daude beren goratzaileak?
|
Esate
baterako, non geratu da punta puntako eskulturagile izandako Mendiburu. Nork defendatzen du gaur egun?
|
|
|
Horrelako desbiderapen linguistikoek askotan txirrista egiten dute eta, hala, hanka sartze nabariak egin ohi dira.
|
Esate
baterako, batzuek erabaki zuten" mankind" hitza sexista zela man aurrizkia daukalako, eta humanitate horretatik emakumeak kanpoan uzten zituelako, eta erabaki zuten handik aurrera humanity hitza erabili behar zela, ohartu gabe hitz hau etimologikoki homo hitzetik datorrela eta ez mulier hitzetik (guk geuk ere arazoa izan dezakegu" gizateria" hitzekin euskaraz," giza/ gizo... Eta gauzak muturreraino eramanez AEBetako zenbait mugimendu feministak proposatu du hemendik aurrera ez dela gehiago erabili behar history hitza (his izenordain maskulinoa delako) eta herstory erabili behar dela (her baita izenordain femeninoa).
|
|
|
Dena ari omen da jartzen eta iraultzen, egungo kulturak goraipatzen omen du garai batean baztertu eta arbuiatzen zena.
|
Esate
baterako, gurasoek harrokeria erakusten omen diete beren seme alabei esanez ezinbestekoa dela gaur eguneko bizimoduan auto-estimua lantzeko. Frantziako sukaldari puntapuntako batzuek idatzi bat egin diete Vatikanoko agintariei adieraziz gourmand izatea ez dela inolaz ere bekatu, beraz, tripazainkeria erretiratzeko zerrenda horretatik.
|
|
|
Hogeita sei panel horietan badira pertsona harrigarriak, eta baita sorpresatxoa ematen digutenak ere.
|
Esate
baterako, san Agustin azalduko zaigu bertan. Eliza Katolikoaren oinarri sendoak ezartzen ahalegindu zen santu horrek ezagutu omen zuen bere gaztaroan amodio homosexualaren erakargarritasuna.
|
|
|
Dirudienez, bai.
|
Esate
baterako, Homeroren lliada eta Odisea liburuetatik hartutako pasarte batzuk irakurriz gero, ematen du ariketa soil horrek balio dezakeela bihotzaren osasuna sendotzeko. Hori da sendagile horiek diotena.
|
|
|
Une jakin batean naziek milaka pertsona harrapatu (eta asko eta asko, hil) zituzten Frantzian, Belgikan, Holandan ezin izan zutelako hegoaldeko muga zeharkatu.
|
Esate
baterako, ehunka soldadu aliatu eta hauen artean, dozenaka eta dozenaka paraxutistatxori txikiak bezalaxe izan ohi ziren harrapatuak (eta asko momentuan fusilatuak) beren konpainietatik galduta, eta bakarrik isolatuta, geratzen ziren orduko. Paraxutisten kasua oso deigarria izan ohi zen:
|
|
|
Hori jakinda, Victor Morenok esaten duen guztia datuekin eta aipamenekin oinarritzen du.
|
Esate
baterako, dioenean idazle jakin batzuk gezurtiak direla, kontraesanez josiak daudela, hori probatu beharra dago. Baita ere esaten duenean askok eta askok nahiago dutela ospea eta famatuak izan, egiaren aldeko apustua egitea baino.
|
|
|
Globalizazioaren babespean dabilen ekonomia berria berez guztiz injustua eta antidemokratikoa da.
|
Esate
baterako, iparramerikar ekonomian, eta antzekoetan, klase sozialak berdindu beharrean gero eta gehiago ari dira banatzen. Hortxe daude datuak:
|
|
2013
|
|
|
Gorabehera meteorologikoen ardurarik gabe, Reno Gazette Journalek bahiketaz informatzen jarraitu zuen, xehetasunez xehetasun transkribatuz poliziak pasatako datuak.
|
Esate
baterako, Brianna Denisonek erabilitako burkoetako batean azaldutako odol orbanak neskarenak berarenak zirela, eta ez zutela predatzailearen ADNa isolatzeko balio. Aukera horren ezean, beste ildo bat hartua zuen bilaketak.
|
|
|
Ez al ziren bere aurkariak bera bezain washingtondar?
|
Esate
baterako ez zuen izenik esan, baina beharrik ere ez, egunkarietan zegoen, nor zen Obamaren babeslea Nevadan. Ba, lobbyist txit ezagun bat.
|
|
|
Gure aitak, une batez berpiztu eta ikusi izan balu, bromaren bat egingo zukeen haren kontura.
|
Esate
baterako: " Zerura joan baino lehen hasi nauk aingeru polittak ikusten".
|
|
|
Quintanak, Ohlone haiei buruz ari dela, antropologoentzako datu interesgarriak, bitxiak, eskaintzen ditu tarteka bere txostenean.
|
Esate
baterako, ezkontza ohiturei buruz, honela dio:
|
|
|
Tentsio une gehiago ere izan zituzten Lasuenek eta Boricak.
|
Esate
baterako, Espainiaren eta Frantziaren arteko gerra zela-eta gobernadoreak misioen donatiboak eskatzeko idatzi zionean Lasueni. Ohiko kortesiaz erantzun zuen fraideak, laguntza materialaren ordez espirituala eskainiz, misioak besterik eskaintzeko moduan ez zeudela eta.
|
|
|
Erregistroetatik bestelako informazioa atera daiteke.
|
Esate
baterako, Lasuenekin batera, hurrengo urteetan Kaliforniako misioetan lan egingo zuten beste hainbat euskaldun joan zirela hemezortziko taldean: Dionisio de Basterra, Fermi' n Juanena, Juan de Medinaveitia, Francisco Pangua, Esteban Perez de Arenaza eta Juan de Prestamero.
|
|
|
Hiru horiek, zerbaitegatik nabarmentzekotan, indioen alde egiteagatik nabarmendu ziren.
|
Esate
baterako, ez zieten militarrei baimenik eman indioak perla haztegietan esklabotzat hartzeko. Baina, bortxarik gabe jokatu bazuten ere —" obligandolos blandamente", 57 dio Venegasek Ugarteri buruz, bistan da guztiz jarrera inposatzailea eta arbuiatzailea erakutsi zutela indioen sinesmenen eta ohituren aurrean.
|
|
|
Bere ausardiaren eta indar fisiko handiaren adibide ugari aipatzen dira Ugarteren biografietan.
|
Esate
baterako, lehoi batekin egin zuenagatik lortu zuela sinesgarritasunik eta osperik handiena indioen artean. Kaliforniako lehoia oso ugaria zen bazter haietan, eta kalte handiak egiten zituen bai ganaduaren bai jendearen artean.
|
|
|
Elkarren arteko giro onak lagunduta, elizgizonen lana berehala hasi zen emaitzak erakusten, Kinok dioenez.
|
Esate
baterako, umeek segituan ikasi zuten gurutzearen seinalea egiten.
|
|
2014
|
|
|
" Hainbat diziplina erlijiosoren balioa eta eraginkortasuna berraurkitu, eta praktikan jartzen zituen.
|
Esate
baterako, kontinentziarena. Jakina, kastitateak ez zuen Lawrencerentzat monje batentzat duen esanahia, eta ez zen haren pean ezartzen espiritu berarekin.
|
|
|
Pixa zutik egitea gizonezkoen fikzioa dirudi egun, ez emakumezkook ezin dugulako zutik pixarik egin, baizik eta ahaztu egiten zaigulako zenbat gauza izan diren kulturalki eraikiak.
|
Esate
baterako, komuna publikoak ere sozialki eraikiak dira, komunetako atarietan jartzen diren ikur argigarri edo ez hain argigarriak, esanahi jakin bat bilatzen duten eraikuntza sozialak dira. Ez ote zegoen Mikaela eta garai hartako emakume askoren ekintzaren atzean ere gizarteak ezarritako arauei muzin egiteko intentzio txiki bat, errebeldia puntu bat, ñimiñoa eta guztiz ikusezina bazen ere?
|
|
2015
|
|
|
Esan gabe doa, jarrera horrek makina bat desmasia ekar dezake.
|
Esate
baterako, Lewis Carrollen Aliceren abenturak lurralde miresgarrian liburu ospetsuaren asturierazko bertsioan" kroketean" barik" boloetan" jokatzen dute protagonistek: izatez, jatorrizkoan zortzigarren kapitulua" erreginaren kroket zelaian" gertatzen bada ere, asturierazko itzultzaileak nahiago izan du erreginaren bolatokian kokatzea, eta hori dela-eta zenbait egokitzapen sartu behar izan ditu.
|
|
|
Kontua da ingelesa zamatu egin zela berba arrotzekin, zeintzuak, maiz, lehian egoten baitziren bertako berbekin, bai batzuek eta bai besteek ideia berberaren ñabardurak adierazten zituzten-eta.
|
Esate
baterako, foretell aditzaren bestelako xehetasunak erdiesten ziren hala latinetiko predict nola grezieratiko prophesy erabilita. Ondorioz, jatorrizko berbak arazo eta behar arruntak esateko baliatzen ziren gehienetan, komunikazio kolokialerako nolabait, eta komunikazio formalagoa, eruditoagoa, posible bihurtu zen berba arrotzei esker.
|
|
|
Hartara, aldian aldiko edukietatik harago, izate anomaloaren praktikak eta jarduerak adierazle huts gisa artikulatu behar dituzte.
|
Esate
baterako: definitu ahal du euskarak gaztelera barne diferentzia gisa?
|
|
|
175. Aferan adituek ere hitz egin zuten, nola ez.
|
Esate
baterako ikus Oier Araolaza antropologoarena: " ‘Tradizioa’ kontzeptu biguna da, eta bakoitzak bere neurrira egokitzen du" in Nafarroako Hitza, 2013/05/10.
|
|
|
Horrela, berariaz sorberritzen da berez sortu behar omen zena, identitateko ingeniariek edo simulazio adituek dioskute egoskor praktikatuz gero lortuko dugula, ostera ere, hura normaltasunez eta espontaneotasunez bizitzea.
|
Esate
baterako:
|
|
|
Bakarrik gauzak erakusteko premia.
|
Esate
baterako, etxe hau egin zuen gizonak, nire ilobak jakingo du...
|
|
|
Beste gauza bat da bi erakundeek helburu bati edo besteari ematen dioten lehentasuna.
|
Esate
baterako, ELAk negoziaketa kolektiboari funtsezko papera ematea, bere kultura sindikalaren osagai delako, LABek agian elementu politikoak[...] aurretik jartzen dituelarik." (G. Kortabarria, Sindikalgintza, 439, 1994ko otsaila).
|
|
2016
|
|
|
Nik uste horregatik aukeratu zuela hoteleko okina izatea, desordutan ibiltzeko aitzakia bat izatearren.
|
Esate
baterako, orain ordu bata da, Beatrizek bere senarrarengana itzuli behar duen ordua, bide batez esanda...
|
|
|
Leninen teoria oso ondo iruditzen zaiok, baina praxiari zenbait arazo ikusten zizkiok.
|
Esate
baterako, ez likek hotel honetan daukan bere propietate pusketa galdu nahi. Badakik nola lan egiten duen sukaldean, zenbat izerdi atera behar izaten duen.
|
|
|
" Hasieran ematen dik Brigitte edo Samantha edo Masako gure inguruko neskak bezalakoak direla, baina ez duk horrela inondik ere.
|
Esate
baterako, ni behin, Londresen ingeles ikastaro bat egiten ari nintzenean, Japongo alaba batekin ateratzen hasi ninduan. Eta gure hirugarren edo laugarren irtenaldian, jarri gaituk biok parke batean eserita chip batzuk jaten, eta hor non galdetzen didan:
|
|
|
Orain, hori bai, gauza bat duk gutxi laguntzea eta beste bat munduan bakarrik eta dirurik gabe uztea.
|
Esate
baterako, Carlos, eman dezagun Montserratera azkenaldi honetan etortzen diren turistek bezala jokatzen dudala, eta paella bat prestatzen hasten naizela su eder batekin hor hoteleko piszinaren ondoan. Eta eman dezagun honaino igo eta suak hoteltxo hau goitik behera erretzen duela, hire okindegia barne, hori ere bai, zeren sua itsua duk.
|
|
|
Fisikoa bakarrik.
|
Esate
baterako, gure benetako sufrimendua espazio urritasunagatik zetorrek, eta urritasun hori dela eta guregorputzak hartzen duen jipoi mantso baina izugarritik. Zeren guregorputza asko mugitzeko egina baitago.
|
|
|
" Eta horregatik gure kontsultara etortzen diren bikoteei puntu konkretu batzuen aurka borrokatzen erakusten diegu.
|
Esate
baterako, etxera afaltzera joatekoa ez banaiz hots egin egiten dut telefonoz ez noala abisatzeko."
|
|
|
Baztango euskal idazleak askoz gehiago ere badira, noski.
|
Esate
baterako La Voz de Navarra egunkari jeltzalean kolaboratzaile zintzoa zen Nizeto Beltzunegi Mendibe (Erratzu,), Zeruko Argia zein Principe de Viana euskal aldizkarietan idazki andana agertu zituen Juan Gortari Ugarte arraioztarra (1975.eko Baztan Bidasoa liburuxkaren egilea), edota Luis Goñi Urrutia. Azken hori Iruñean jaio bazen ere, gurasoak baztandarrak zituen eta euskaldun arronta genuen.
|
|
|
Senidetasunak lotura sozialak sorrarazten ditu, obligazioak eta debekuak.
|
Esate
baterako gurasoek umeak hazi behar dituzte, osaba izebek" paga" eman ohi diete ilobei, eta anai arrebak ezin dira elkarrekin ezkondu. Senidetasuna, beste edozein agerkari sozialaren antzera, kulturala da, eta beraz, anitza eta diferentea munduan zehar.
|
|
|
Horrekin batera, agintariak haien jardunaren erantzule bihurtze aldera neurri berriak hartu daitezke.
|
Esate
baterako, hautetsiak agintaldiaren ondoren aldi batean hautes esparru berean bizitzera behartuz, hartzen dituzten erabakien denbora irismena agintaldiarena mugatuz, edo erantzukizun zibilak eta penalak eskatzeko bideak malgutuz. Boterearen sakralizazioaren eredu ezin argiagoa izaten da, agintariren batek hartutako erabaki arinak, traketsak edo okerrak eragindako heriozte eta kalte materialen ordainetan, latz borrokatu ondoren, zer eta agintariaren dimisioa!
|
|
|
Hein honetan interesgarria da aztertzea, gizarte nekazari dolmenikoaren ezaugarriek zenbateraino iraun duten gizarte urbano indoeuroparraren baitan, tokiak toki.
|
Esate
baterako, gaur egun erreferentziatzat hartzen den zaharren asistentzia eredua, denek kopiatu nahi dutena egokiena eta bideragarriena delako, Holandan dago eta auzoko elkartasuna du oinarri, hirira aldatutako auzoko elkartasuna. Aldatze hori, tokian tokiko sinkretismoaren arabera, nabarmena izan da batzuetan eta hutsaren hurrena besteetan.
|
|
|
Auzoko ohitura onak erakusten aurren aurrenekoak dira.
|
Esate
baterako auzokidea hil hurren dagoenean hari bisita egitera joan ohi dira, eta gainera ez doaz esku hutsik. Lastima kristau batzuk hain zikoitz eta esker txarreko izatea:
|
|
|
Europan zehar euskal mitologiarekin estuen loturiko legendak aurki daitezkeen eskualdeetan ageri dira, hain zuzen, joera berberak, bai izaki mitologikoen izenei bai eta gizakien deiturei dagokienez.
|
Esate
baterako, Alemaniako Oldenburg eskualdean jentilak elkarren adiskide eta elkarri lagunduz erakusten diguten legendetan, jentilok ez dute izen propiorik, bizi diren lekuak emandako izena baizik, Euskal Herrian bezalaxe.
|
|
|
Hemen ere zantzuak badaude izen propioaren erabilera moderno samarra izan daitekeela eta horren aurretik beste izen motak egon ohi zirela.
|
Esate
baterako erromatar garaiko hainbat inskripzio akitaniar ezagunen arabera, Sembe (seme), Ombe (ume) eta Senar bezalako izenak erabili ohi ziren, senidetasun izendegiko izenak, alegia, gaur egun Andres edo Joxe Mari erabiltzen dugun hein berean. Hau ez da batere harrigarria, joera nahiko zabaldua baizik.
|
|
|
Izatearen teoria hau aspaldiko euskaldunen artean indarrean egon zela iradokitzen duen zantzu gehiago bada han eta hemen.
|
Esate
baterako, jabegoaren azterketak erakusten du hori bera. Ez denak ezin baitu, noski, ezeren jabe izan.
|
|
|
Zelten iritsieraren inguruan adostasun osorik ez badago ere, euren geruzaren mehea nabarmen samarra da, eta inon baino ugariago ageri dira aurreko geruza dolmenikoaren hainbat elementu.
|
Esate
baterako
|
|
|
Eskandinabiarren sinkretismoan nekazaritza neolitikoak eta dolmenismoak duen itzala neurtzeko, bikingoen garaiko hainbat lekukotza dugu.
|
Esate
baterako, suge eta herensuge sinboloekiko aldekotasuna. Suge eta herensugeak sinbolo neolitiko garrantzitsuak dira (gure Sugaar horren lekuko), Lur Amaren senarraren irudikapenak direlako, eta horregatik bihurtzen dira madarikatu, ondoren datozen geruza kulturaletan, Bibliako sugeak edo indoeuropar heroiek akabatzen dituzten herensugeek erakutsi bezala.
|
|
|
Indoeuropar tribuek hegoaldean eta ekialdean aurkitzen zituzten hainbat kulturetan, aberastasun handiagoa ezezik, mailakatze soziala ere aurrez bazela pentsa daiteke, eta hori dela eta, sortu ziren sinkretismoen testuetan, tentsio gutxiago nabari da.
|
Esate
baterako, oparigintzari buruzko argibideak askoz ere
|
|
|
Nazioen arteko diferentzia politikoak, sozialak eta ekonomikoak ulertzeko garaian, bakoitzean indarrean dagoen ideia eta balioen multzoaren azterketak argi diztiratsua luzatzen digu.
|
Esate
baterako, ustelkeria politikoaren auzian, nazio batzuk eta besteen arteko aldea, ezerk ezin du hobeto argitu, haietako bakoitzeko gaitzespen sozialaren indarrak baino. Eta seguru asko, estatistikei kasu eginez gero, aspaldiko holandar jatorriko sevillar begiurdinak, ulerberago izango dira bataz beste ustelkeriarekin, guraso turkiarren diren aleman gazteak baino.
|
|
|
Zalantzazkoa da, halere, zenbait lekutan iruzur aldia mugatzeko behar diren legeak egiteko behar hainbat kemena edo gogoa dagoenik.
|
Esate
baterako, Espainiako puxikan zehar, etxebizitzaren prezioa KPItik kanpo utzi zen eta beraz, inflazio txiki baten itxura mantendu zen, etxebizitza erosteko behar zen soldataren zatia hirukoizten zen bitartean. Arrazoi ofiziala, etxebizitza erostea ez zela koste hutsa, aurrezkia baizik.
|
|
|
Australiako indigenen gizarte antolaketa eta ezkontza arauei buruzko ikerketek hainbat bitxikeria agerrarazi dituzte.
|
Esate
baterako, gizarte antolaketa egiturak maileguz hartu ohi dituztela tribu batzuk besteengandik, (klanak, klaseak, azpi atal totemikoak, e.a.) norberarenak baino hobeak edo dotoreagoak iritzita, eta zenbaitetan horrek igurtziak eta kontraesanak sorrarazi dituela gizarte antolaketa modu arrotzak eta ezkontza arau jatorren artean, emaitza gisa era askotariko hibridazioak burutu direlarik.... Hizkuntzen artean ere gertatzen diren maileguak eta hibridoak gogorarazten du honek.
|
|
|
Trukaketa orokorra praktikatzen duten hainbat kulturatan ikusten denez, ezkontza ez da hainbeste gizabanakoen arteko kontua, azpi-taldeen artekoa baizik.
|
Esate
baterako, emakume bat alargun geratzen bada, senarra zenaren anaiaren batekin ezkonduko da, edo lehengusuren batekin, eta bakarrik azpi-taldeko inork ez badu hura berriro esposatzen itzuliko da bere gurasoen azpi-taldera. Dibortziatu nahi badu berriz, ahizparen batek hartuko du bere lekua, ahal dela.
|
|
|
Hainbat egitura arkaiko, senidetasun egiturak aldatu ondoren ere, beste erregistrotan fosilduta antzeman daitezke.
|
Esate
baterako, txabola barrenean nork non eta noren alboan lo egiten duen (ohitura zaharraren araberako banakerak) ezkontide debekatuen graduazioa erakuts dezake, eta era horretan gorde orainaldiko ezkontza araubide ohartuzkoan galdu den argibide zaharren bat. Edo izan daiteke halaber ospakizun erritualetan janari puskak banatzeko ordenan aspaldiko hierarkia eta tabuei buruz mintzatzen zaigun honelako beste fosilen bat aurkitzea.
|
|
|
Bide hauetako bat ekuazio bila egindako senidetasun hiztegiaren azterketa da.
|
Esate
baterako, Amaren anaia (osaba)= Aitaginarreba. Alegia, kultura batean termino bakarra baldin badu hiztegiak amaren anaia den osabari deitzeko eta aldi berean aitaginarrebari deitzeko, biak pertsona bera direla (edo zirela iraganean) ondoriozta daiteke, eta hortik halaber, aukera lehenetsia zela gizon bat bere amaren anaiaren alabarekin ezkontzea.
|
|
|
Horregatik lehenago ikusitako ekuazioen modukorik ez dago apenas, eta dagoenean ere hain urria da eman diezagukeen informazioa ezin dela benetan ondorio sendorik atera.
|
Esate
baterako, euskarak arreba eta ahizpa bereizten ditu hiztegi mailan, baina ez dugu ezagutzen bereizitasun horren azpian egon litezkeen hartu eman, obligazio eta eskubide diferenteak; terminoen zergatia sumatzen lagundu lezaketen argibide etnografiko horiek huts egiten dute. Berdin gertatzen da iloba terminoak duen esanahi bikoitzarekin:
|
|
|
Senidetasunak lotura sozialak sorrarazten ditu, obligazioak eta debekuak.
|
Esate
baterako gurasoek umeak hazi behar dituzte, osaba izebek" paga" eman ohi diete ilobei, eta anai arrebak ezin dira elkarrekin ezkondu. Senidetasuna, beste edozein agerkari sozialaren antzera, kulturala da, eta beraz, anitza eta diferentea munduan zehar.
|
|
2017
|
|
|
Erdaraz ez al dago intolerantziarik?
|
Esate
baterako, liburu berean —alegia, 1919ko Momentum catastrophicum horretan—, Barojak" Los mitos de los aliadofilos" izeneko testu kontraesankorra plazaratu zuen, hain justu Munduko Lehen Gerla amaitu berritan, eta beharbada komenigarria litzateke gogoraraztea Frantzia —le Pays des Lumieres, la Doulce Franceitsumen fanatiko handienarekin murgildu zela sekulako harakintza hor... Liberte, Higualite eta Fraternite:
|
|
|
Datu hauek ez dira ikerketa bakarraren ondorioa; azken urte hauetan beste asko ere argitaratu dira, eta, ikuspegi ezberdinetatik, baieztatu egiten dute, oro har, aipaturiko iritzia; hemen eztabaidatzen hasteko baino konplexuagoak diren ñabardurarekin, hori bai.
|
Esate
baterako, 2015ean Gunther eta Valdiosera k151 Atapuercako populazio post neolitikoak aztertu zituzten, ondorengo emaitzekin (ADMIXTURE152 programaren analisia):
|
|
|
" Erlijio arlo honetan atal asko dugu aztergarri ditugunak.
|
Esate
baterako, ara hitzaren ingurua. Ikerketa sakon bat eginez, erlijio zaharrari guztiz lotua ageri zaigu.
|
|
|
[...] Hortxe dugu Public Enemy taldeak duen eragina.
|
Esate
baterako beltz gazteen artean beren eskubideen alde borrokatzeko gogoa piztu dute. Batzuk diote ahotsa instrumentu bat dela.
|
|
|
|
Esate
baterako, hona zer zekarren gerrillariei buruz Gazeta horrek argitaratutako berri batean, Urbasan eroritako Bizente Carrascoren urkamendua iragarri ondoren:
|
|
2018
|
|
|
|
Esate
baterako, itzulpenean zehar topatuko dituzu gara/ gare/ gira; zara/ zare/ zira bezalako alternantziak, edota zein/ zeiñ/ zoin/ zoiñ... baiterako erlatibo anaforikoak bide batez esango dut horrelako 335 anaforiko zenbatu ditudala Fenelon en itzulpenean. Hala eta guztiz ere, sistema falta hori dela-eta diosku Elizabet Kruzetak," batek baino gehiagok pentsatuko du idazle trakets eta axolagabearen lana eskuratu diogula[...].
|
|
|
Inoiz, idazleek eurek ematen dituzte baliatutako hizkeraren inguruko argibideak.
|
Esate
baterako, Utergako Beriainek (1621) erromantzez eta euskaraz idazten zuela azaldu zuen, zehazki Iruñeko mintzoa baliatuz, Nafarroako erreinuaren eta apezpikutzaren hiriburua zelako. Alabaina, tentuz erabiltzeko baieztapenak dira halakoak:
|
|
|
Artikuluxka horiek Aro Modernoan kokatzen dituzte kondairak, eta testuingurua oso gutxitan geratzen da agerian.
|
Esate
baterako, protokolo arazo bat dela eta, apezpikuak Aragoi aldera soldaduengandik ihes egin behar izan bazuen, edo erregeordea bitartean eskomikatu bazuten," erretxinak" zirela esaten digute, keinu horien atzean, ilunpean, gori gorian izaten ziren botere borrokak azaldu gabe (Martinena, 2006a, 95). Kontuan hartzekoa da lan horiek duten balioa, baina deskribatu dudan ezaugarriak oso arazo larria ekar dezake.
|
|
|
Izan ziren beste kasu berezi batzuk.
|
Esate
baterako, Gerra Batzorde Karlistak indarkeria erabili zuen eta erailketa sumarioa aplikatu zien hiru alderdikideri, Francisco Lizarza Martinez de Morentini eta Pedro de Irujori eta bere semeari, hiruei antzeko arrazoi batengatik, laguntza solidarioa eman baitzieten errepublikaren aldeko pertsona batzuei errefuxiatu ahal izan zitezen edo Iruñetik ihes egin ahal izan zezaten.
|
|
|
|
Esate
baterako, 1986ko Aste Santuan talde alternatibo batzuen ekintzak izugarrizko oihartzuna lortu zuen: Kristauak lehoietara zioen pankarta baten atzean, kontra prozesio bat abiatu zen Alde Zaharreko kaleetan.
|
|
|
Ikastetxeetako curriculumaren askatasunak irakasleei aukera ematen die euren lana efikazia handiagoz egiteko, eta horrek eragin zuzena du ikasleen ongizatean.
|
Esate
baterako, Finlandiako haurrek Europako beste edozein herrialdetan baino eskola ordu gutxiago dituzte, eta etxerako lanik ere ez dute izaten," lanaldiaren" barnean bakarrik egiten dutelako" eskola", eta ez dituztelako" ordu estrarik" sartzen.
|
|
|
Tirada nazionaleko egunkariek erlatibizatu egin zuten notizia, EAEko emaitzek asaldagarriak irudi zezaketen arren, Nafarroako datuak ez zirelako batere txarrak izan.
|
Esate
baterako, lerro-buru hauxe irakur zitekeen azaletako batean: 1" Zientzietan eta matematikan inoizko emaitza txarrenak erakutsi ditu PISA azterketak Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan"; baina, bigarren mailako lerro-buru batean gaineratu zuten: " Nafarroak, aldiz, oso emaitza onak lortu ditu:
|
|
|
|
Esate
baterako, muga geografikoen bidez ezin da erabaki Finlandia norena den. Suediar penintsula lehoi baten modura ikusten da, eta Errusiari esaten zaio Koloso Handia.
|
|
|
Hainbat herrialdek erakutsi dute protokoloaren gaineko interesa, eta honela, hemengo elkarteak harremanetan jartzen dira hango adituekin.
|
Esate
baterako, Ikastolen Elkarteak sinatu du hitzarmen bat protokolo hori ezartzeko bere ikastetxeetan. Modu batera edo bestera, irakaskuntzaren arloan Finlandiak sortzen dituen ikerketa, garapen eta berrikuntzak (I+G+B) esportatu egiten ditu, eta honela, ezagutzaren gizartean etekina ateratzen du:
|
|
|
Irakaslearen eta ikerlariaren arteko elkarlan hori ez zaigu zertan arrotza egin, guregandik gertu egon direlako emaitza onak izan dituzten proiektu interesgarriak.
|
Esate
baterako, Bordeleko unibertsitatean, matematikaren irakaskuntzarako ikerketa ugari egin dira 1970 hamarkadatik aurrera, eta emaitza gisa eman dute Egoera didaktikoen teoria izenaz ezagutzen den arloa (Brousseau, 1998).
|
|
|
Baina Iruñeko gertaeren lekuko izan ziren gazteek bestelakoak ere aipatu zituzten manifestarien inguruan.
|
Esate
baterako, beren burua estalita zuten manifestari hauetako askori ikusi zitzaien beren buruei selfiak egiten sakelako telefonoekin.
|