|
2013
|
|
|
Deskribatzen den lekua osatzen duten elementuak espazioan kokatzeko erabiltzen diren hitzak edo hitz multzoak dira leku antolatzaileak.
|
Esate
baterako, ezkerreko horman, haren parean, aldamenean, ate ondoan eta abar.
|
|
|
|
Esate
baterako, era askotara adieraz daiteke zergatik nagoen poz pozik. Hemen dituzu sei egitura:
|
|
|
Izan ere," zorionaren errepikapena" bada, ordezkatu egin dira gerrarekin loturiko izenak eta adjektiboak.
|
Esate
baterako," besoak hondakinen artean" esan ordez," besoak lagunen/ haize erroten artean" esan genezake& Horien gisako aldaketak eginez, eralda ezazue Miren Agur Meaberen olerkia.
|
|
|
Baita dohain bereziak ere.
|
Esate
baterako, gaztainondoa etorkizuna iragartzeko baliagarria zela uste zuten.
|
|
|
2 Zuhaitz bakoitzak dohain bereziak ditu.
|
Esate
baterako, gaztainondoa etorkizuna iragartzeko baliagarria zela uste zuten. Halaber, zuhaitz bakoitzak istorio ezkutu bat dauka gordeta.
|
|
|
Antzina, gazteek erritu batzuk egin behar izaten zituzten haurtzarotik gaztarora igarotzeko; horiek gaindituta, pertsona heldua zirela frogatzen zuten. Gure artean, erritu horietako batzuk ziren, adibidez, inauterietan parte hartze berezia izatea, dantzari izatea, herriko festak antolatzea, San Joan suaren gainetik salto egitea&
|
Esate
baterako, Luzaiden, haurrek herritarren aurrean dantza egiten zuten egunetik aurrera, gazte bihurtzen ziren: " Etxeberriko mutikoa, jadanik, dantzaria da".
|
|
|
Bertan, ikusi duzun bezala, unitate batetik hurrengora pasatzeko nahikoa da 10 zenbakiaz biderkatzea edo zatitzea, urratsak adina eragiketa kateatuz.
|
Esate
baterako, 5 kilometro metrotara pasatzeko 5 km 5 10 hm= 50 hm 50 10 dam= 500 dam 500 10 m= 5.000 m katea sortzen da. Hala ere, urrats bat baino gehiago egin behar direnean, badago eragiketa bakarraren bidez egiteko aukera ere.
|
|
|
Zenbaki dezimaldunek zati osoa eta zati dezimala dute, eta bi zatiak komaz bereizten ditugu guk.
|
Esate
baterako, 2,14 zenbakia 2 osoz eta 14 ehunenez dago osatuta; 2 da zenbakiaren zati osoa eta 14 zati dezimala.
|
|
|
Zenbaki konposatu bat beste bi zenbakiren biderkadura gisa idatz daiteke beti.
|
Esate
baterako, 48= 24 2 da. Berdintzaren eskuineko adierazpena 48 zenbakiaren deskonposaketa faktoriala da, eta 24 eta 2 zenbakiak faktoreak.
|
|
|
% 10 hartu luke.
|
Esate
baterako, 1.000 elementuko biztanleria batean, gutxienez, 100 elementu aukeratu lirateke.
|
|
|
Oro har, neur daitezkeen aldagaiak direla esan daiteke.
|
Esate
baterako: pisua, luzera, denbora, etab. Horrelako aldagaietan datuak oso sakabanatuta egon daitezkeenez, komeni izaten da datuak tarteetan taldekatzea.
|
|
|
Adibidez, DBH 3ko gela bateko ikasleen altuera aztertzean erantzunak 152 cm-tik 181 cm-ra hedatzen badira, datuak aurrez finkatutako multzoetan sailka daitezke.
|
Esate
baterako, honela:
|
|
|
statistikan ez ezik, taulak maiz erabiltzen dira bestelako egoeretan ere.
|
Esate
baterako, oso baliagarriak dira magnitudeen arteko erlazio motak
|
|
|
Azalera eremu itxi batek mugatzen duen gainazala da, eta irudiaren aldeen neurrien araberakoa da.
|
Esate
baterako, azalera neurtzeko metro koadroa (m2) aukeratzen denean, eredua x neurriko karratua da.
|
|
|
Izarren mugimendua ere aztergai dute astronomoek.
|
Esate
baterako, Eguzkia galaxian zehar eta bere ardatzarekiko mugitzen dela ondorioztatu dute.
|
|
|
Astro horiek txikiak direnean, eta bere orbitaren ingurua garbitzeko gai ez direnean, planeta nano esaten zaie, astronomoen definizioz.
|
Esate
baterako, Pluton Eguzki sistemako planeta nano bat da.
|
|
|
Webgune bateko informazioa asko alda daiteke, informazio horren igorleak webgunea egitean izan duen helburuaren arabera.
|
Esate
baterako, jo dezagun tresna bati buruzko informazioa datorrela webgune batean; informazio hori erabat desberdina izango da egilearen helburua tresna hori saltzea, tresna horri buruzko informazioa ematea edo tresna horren funtzionamendua agertzea bada.
|
|
|
Izaki bizidunak ere erliebearen kanpoko eragileak dira.
|
Esate
baterako, animaliek zuloak edo eraikuntzak egiten dituzte, landareek arrokak eta haitzak apur ditzakete beren sustraiekin, eta, bide batez, sustrai horiek saihets dezakete beste era batera ezinbestekoa litzatekeen higadura
|
|
|
gogortasuna, kolorea, gardentasuna, distira, magnetismoa& Geologoek, aipaturiko ezaugarri horiek ez ezik, beste batzuk ere erabiltzen dituzte.
|
Esate
baterako, osatzen dituzten kristalen formak, dentsitatea
|
|
|
Edozein mineralen gogortasuna jakin nahi badugu, eskalako mineral horiekin erkatzen edo konparatzen da, eta zeinen artean geratzen den ikusiz jakin dezakegu zein den mineral horren Mohs gogortasuna.
|
Esate
baterako, gogortasuna neurtu nahi diogun minerala topazioa baino gogorragoa bada baina korindoia baino bigunagoa, 8 eta 9 arteko gogortasuna izango du Mohs-en eskalan.
|
|
|
Dena dela, mineralaren koloreaz gain, oso baliagarri gerta dakiguke beste zenbait behaketa egitea ere, mineral hori zein den ezagutzeko.
|
Esate
baterako, edozein mineral txikituz, puskatuz eta birrinduz sortzen den hautsaren koloreak informazio ugari eta minerala ezagutzeko bidea eskaintzen digu. Gauza bera gertatzen da mineral berak, hauts bihurtu gabe, zenbait gairen gainean idazten badu.
|
|
|
Han agertzen diren geruza bakoitzak, liburu bateko orriak bezalaxe, Lurraren informazioa ematen digulako, bakoitzak bere garaikoa.
|
Esate
baterako, eta adibiderik ospetsuena aipatzeko, geruza horietako batek duela 65 milioi urte dinosauroak suntsitu zitueneko meteoritoaren arrastoak gordetzen ditu.
|
|
|
Izan ere, organismo bakoitza besteekiko desberdina izanik, badira ezaugarri berdintsuak dituztenak, eta horiek talde berezietan jartzen ditugu.
|
Esate
baterako, tigrea eta katua zeharo ezberdinak dira, baina badituzte zenbait antzekotasun: biak larruazal iletsua dute, ugaztunak dira, ehizarako eta umeak hazteko joera bertsuak dituzte& Biak felidoak dira, katuaren familiakoak.
|
|
|
Aurreko sailkapen hori oso hedatua dago, baina zientzialariek asko eztabaidatzen dute, gaur egun, gai horri buruz.
|
Esate
baterako, prokariotoak (monero deituak taulan) bi taldetan banatzen dituzte: arkeoak eta bakterioak.
|
|
|
Horrez gain, badira beste hainbat erabilera duten onddo batzuk.
|
Esate
baterako, legamiek (onddo mikroskopiko eta zelulabakarrak) hainbat janari eta edari osatzen dituzte:
|
|
|
Aurreko jardueran aztertu duzu gizakion jarduerek badutela eragina perretxikoen dibertsitatean.
|
Esate
baterako, jende gehiegi joaten bada perretxikoak biltzera, gehiegikeriak egiteko arrisku handia dago. Goazen orain arazoaren beste atal bat aztertzera.
|
|
|
c) Talde bakoitzak aukeratu duen bizi funtzioa zein gunetan edo lekutan ikertuko duen adostu.
|
Esate
baterako, erlazio funtzioan lokomozio aparatuari buruz galdetu behar duen taldeak ondo egingo luke kiroldegiko teknikariengana joatea, eta galdetu gaur egungo bizi ohiturek zer eragin duten.
|
|
|
Informazio zabalagoaren faltan biak hartu dituzu kontuan eta azterketa kritikoa egin.
|
Esate
baterako, udalak ondorio batzuk atera ditu lehenengo txostenean. Egokiak ote dira ondorio horiek?
|
|
|
Bizidunen kanpoko ezaugarriak behaketaz identifikatzen dira.
|
Esate
baterako, hegaztiak beren luma, moko edo hegoengatik identifikatuko ditugu. Baina, badira oinarrizko beste zenbait ezaugarri mikroskopioaren bidez bakarrik beha daitezkeenak.
|
|
2014
|
|
|
1 Binaka jarri, eta proposatu elkarri hipotesiak egiteko galdera batzuk.
|
Esate
baterako, Zure ustez, zeren zerrenda izan liteke?, Nork egingo du zerrenda?, Uste duzu pertsonen izenak agertuko direla zerrendan?
|
|
|
|
Esate
baterako, Izan ere Hori dela-eta a) erabilitako produktuak ezin dira berrien prezio berean saldu.
|
|
|
Lehenik, Bigarrenik, Hirugarrenik Horregatik, Adibidez, Dena den Hasteko, Bestalde, Hori gutxi balitz bezala, Beraz, Izan ere, Eta Alabaina, Hortaz, Bukatzeko Alde batetik, Bestetik, Gainera, Halere, Ondorioz,
|
Esate
baterako (Testu antolatzailerik ez) Ildo beretik, Azkenik 47 Aplikazio jarduera
|
|
|
hauekin ordezka dezakezu:
|
Esate
baterako, horrela:
|
|
|
Gehienak Sucumbios probintziara emigratu izan dute, Kolonbiaren mugan kokatuta dagoelako.
|
Esate
baterako, Ekuadorreko Atzerriko gaietako ministerioaren
|
|
|
Hala ere, oraindik badaude bestelako sistemen bidez neurtzen ditugun magnitudeak ere.
|
Esate
baterako, angelua eta denbora neurtzeko erabiltzen dugun unitatearen multiploak eta azpimultiploak ez dira hamarnaka banatzen, horiek sistema hirurogeitarrean oinarritzen baitira:
|
|
|
Hala ere, ekuazioak ebazteko garaian, ziurrenik, hainbat galdera bururatuko zaizkizu.
|
Esate
baterako, nola jokatu behar da ekuazioaren bi aldeetan ezezagunak daudenean?
|
|
|
Batetik, lurrazaleko mineral askoren oinarrizko egiturak poliedro erregularrak dira.
|
Esate
baterako, etxeko gatzaren (sodio kloruroa) oinarrizko egitura hexaedro bat da; arroka askoren osagai diren silikatoen oinarrizko egitura, berriz, tetraedroa da, eta fluoritarena (kaltzio fluoruro gatza), oktaedroa.
|
|
|
Sistema heterogeneo asko ezagutzen ditugu erraz bereizten diren osagaiekin.
|
Esate
baterako, granitoa, hainbat mineralez osatua; hainbat osagaiz egindako entsalada, etab.
|
|
|
Materialen propietate fisikoez eta haien erabileraz jardun zara.
|
Esate
baterako, bateriaren soinua airean sortutako uhinen bidez iristen da gure belarrietara, baina, uhinen bidez ez da soinua soilik hedatzen. Honezkero bururatuko zitzaizkizun beste zenbait adibide.
|
|
|
1 Gure bizitzan gertatzen diren fenomeno asko lot daitezke energia hitzarekin.
|
Esate
baterako, ekaitza izaten denean, energiaren agerpen oso deigarriak gertatzen dira: tximistak, trumoiak, tenperatura aldaketak, euriteak
|
|
2016
|
|
|
Zelularen garrantzi handiko osagaiak dira, eta funtzio garrantzitsuak betetzen dituzte.
|
Esate
baterako, odoleko hemoglobinak oxigenoa garraiatzen du, eta keratina proteina ileen eta azazkalen osagaia da.
|
|
|
Zelula hauek ikusteko mikroskopioa behar da, eta neurtzeko mikrometroa(= 10 mm= 10 m).
|
Esate
baterako, espermatozoideak, globulu gorriak, esporak& Askotan, are txikiagoak diren hainbat zelula ikusteko mikroskopio elektronikoak eta teknologia aurreratuak erabiltzen dira. Eta, kasu hauetan, neurketak nanometrotan egiten dira (1 nm= 10 m= 10 mm= 10 m).
|
|
|
Zelulen formak eta tamainak badu garrantzizko beste aplikazio bat zientzialari eta ikertzaileen artean.
|
Esate
baterako, onddoen erreinuko hainbat espezie sailkatzeko, askotan ezinbesteko izaten da beren ezaugarri mikroskopikoak aztertzea. Bizidun horien esporen forma eta tamaina dira mikologoek onddo espezieak identifikatzeko eta sailkatzeko
|
|
|
Izaki biziduna bertako izaera eta ezaugarri fisiko kimikoetara moldatuta egon ohi da.
|
Esate
baterako, gizonaren bizilekuari lotuta, nekazari habitatak eta hiri habitatak bereizten dira.
|
|
|
2 Hipotesi modura edozein esaldi jar daitekeela uste dut.
|
Esate
baterako: ehiztariak saihestuz, hegaztiak bisitari.
|
|
|
a) Urtero egiten dira txertoen kanpainak.
|
Esate
baterako, udazkenero gripearen aurkako txertoa hartzeko kanpaina egiten da. Zer helburu du kanpaina horrek?
|
|
|
EAEn 6 gune izendatu dira.
|
Esate
baterako, Ulibarri urtegiko adarrak eta Gesaltza Añana. Gainerako guneak, beste babes kategorietan sartuta daudenak dira (Txingudi, Laguardiako urmaelak, Salburua&).
|
|
|
harremanaren eta rolaren arabera, komunikazio ekintza gertatzen den lekuaren arabera, eta abar.
|
Esate
baterako, partaideak elkarrengana hurbilduko dira egoera intimoan elkarri zerbait xuxurlatzeko, baina, zerbaitetan ados ez badaude, urrundu egingo dira distantzia markatzeko.
|
|
|
3
|
Esate
baterako, metano gasaren oxidazioa irudikatzean:
|
|
|
Izena: Izena: Izena: Izena: Izena: f) Zenbakien presentzia handia da beste zientzietan ere.
|
Esate
baterako, ekonomian oso ohikoa da indizeekin lan egitea.1 Zenbat ordaindu duzu 54 ko produktu bat% 21eko BEZa aplikatzen bazaio? 2 Ordenagailu berria erosi duzu merkealdian. % 20ko beherapena zuenez, 437 ordaindu duzu.
|
|
|
|
Esate
baterako, P (x)= 3 x3+ 2x2 5x+ 13 polinomioa lau monomioz edo gaiez osatuta dago 4
|
|
|
Horrelakoetan, ikur horrek parentesi osoari eragiten dio.
|
Esate
baterako: 5 2 (x+ 3)= 5 2x 6
|
|
|
Funtzioen mundua ez da arlo jakin batzuetara mugatzen soilik.
|
Esate
baterako, eguneroko bizitzako hainbat egoera hobeto ulertzeko aukera ederra ematen digute funtzioek.
|
|
|
Oso kurba egonkorra denez, bere pisuari eusten dioten arkuak eraikitzeko formarik egokiena da, eta arkitekturan ere hamaika adibide dauzkagu.
|
Esate
baterako, Gaudi arkitekto katalanak sarri erabili zuen eraikinetan, kurba naturaltzat hartzen baitzuen.
|
|
|
Tarteak hasiera eta amaiera bat duten zenbaki multzo gisa defini daitezke.
|
Esate
baterako," Bihar arratsaldeko bostak eta seiak artean iritsiko naiz etxera" esaten dugunean, adierazi nahi dugu arratsaldeko bostetan hasi eta seietan amaitzen den denbora mugaren barruan iritsiko garela. Matematikan, horrelako egoerak sarritan erabiltzen dira propietate bat halako balio batetik halako beste balio batera betetzen dela esateko.
|
|
|
|
Esate
baterako, grafiko honetan adierazita dagoen funtzioaren eremua E=[, 3] da, eta ibilbidea, I=[, 2]. Izan ere, x= eta x= 3 arteko x guztiek dute irudia, eta horiek dira, hain zuzen ere, eremuko balioak.
|
|
|
Ordenatu ardatzetik tolestuz funtzioaren bi erdiak elkarren gainean geratzen badira, esaten da funtzioa OY ardatzarekiko simetrikoa dela.
|
Esate
baterako, horrelakoak dira honako grafiko hauek:
|
|
|
Funtzio baten parametroak, hain zuzen, funtzioaren ezaugarriak hainbat kasutan bereiztea ahalbidetzen duten aldagaiak dira.
|
Esate
baterako, zuzen baten hazkundea aztertzerakoan, malda parametro bat da; izan ere, maldaren arabera, zuzena gorakorra, beherakorra edo konstantea da.
|
|
|
4 Zer eragin dakar gorputz geometrikoen bolumenean magnitude bat aldatzeak?
|
Esate
baterako, zilindro baten azalera eta bolumena neurtzeko behar diren oinarrizko bi magnitudeak oinarriaren erradioa eta zilindroaren altuera dira. Zer gertatzen zaio zilindroaren bolumenari bere erradioa bikoizten denean?
|
|
|
Esperimentazioa garrantzitsua da baieztapenak ziurtatzeko garaian, eta hori are eta eraginkorragoa da teknologiaren bidez egiten bada.
|
Esate
baterako, propietate geometriko eta funtzionalak erraz ziurtatzen dira GeoGebrako simulazioak baliatuz, eraikuntza bakar batek kasu asko bil baititzake.
|
|
|
Askotan, gainera, bide anitz topa daitezke lan bera egiteko.
|
Esate
baterako, irudiko zati berdearen azalera kalkulatzeko moduetako bat ABCD laukizuzenaren azalerari EFCG laukizuzenaren azalera kentzea da, baina badaude beste bide batzuk ere.
|
|
2017
|
|
|
Gure planetan aldaketak gertatzeko urte asko behar direla esan dugu, baina, zenbait kasutan, ohi baino epe laburragoan gertatu dira.
|
Esate
baterako, dinosauroak erlatiboki oso denbora laburrean desagertu ziren orain dela 65 milioi urte.
|
|
|
Bizidun baten gorpua fosil bihurtzeko, behar beharrezkoa da zenbait baldintza betetzea.
|
Esate
baterako, hildakoaren hondakinek material babesle baten barruan geratu behar dute (erretxinean sartuta, lohian edo hondarrean hobiratuta&). Hala, ez dira usteldu eta desegingo atmosferako oxigenoaren edo inguruko mikroorganismoen eraginez, gehienetan, horrela amaitzen (eta hasten) baita bizitzaren zikloa:
|
|
|
|
Esate
baterako, mikroorganismo bati gizakietan substantzia jakin bat sortzen duen gene bat transferitzen badiogu, mikroorganismo horrek substantzia hori sortuko du, gizakitik jasotako genearen aginduei jarraituz (aurrerago aztertuko dugu intsulinaren kasua).
|
|
|
Newtonen hirugarren legeak buruhauste bat baino gehiago sor dezake, lehen begiratuan behintzat.
|
Esate
baterako, lege honen arabera, akzio eta erreakzio indarrak berdinak dira norabidez eta intentsitatez, baina aurkako noranzkoa dute. Hala, biek elkar deuseztatuko lukete, eta ez litzateke indar erresultanterik izango.
|
|
|
Gorputz bati indarra eragiten zaionean, gorputz hori deformatu egiten da.
|
Esate
baterako: goma elastiko baten muturretik tiratuz gero, goma luzatu egiten da; zuhaitz baten adarretik zintzilikatzen bagara, adarra okertu egiten da.
|
|
|
b) Idatzi bi esaldi, kausa ondorio loturak eginez.
|
Esate
baterako:
|
|
|
Eratu, gutxienez, 3 elementuko 5 sail.
|
Esate
baterako:
|
|
|
O Batzuetan, herrialdeko historiaren kontakizunak gertaerak apur bat aldatzen ditu.
|
Esate
baterako, testuliburu britainiarren arabera, Magallanes izan zen lehendabizikoa munduari bira ematen; euskal testuliburuen arabera, berriz, Elkano, Magallanes bidaia amaitu baino lehen hil baitzen.
|
|
|
Zatika definitutako funtzioak eremuko tarteetan adierazpen desberdina duten funtzioak dira.
|
Esate
baterako, f (x)= x2 eta g (x)= 4 bi funtzio dira; lehenaren adierazpen grafikoa parabola bat da; bigarrenarena, aldiz, zuzen horizontala. Bi adierazpen horiek bilduz eta f (x) eta g (x) funtzioak zati batean definituz (2ren ezkerrean eta eskuinean), honako funtzio hau lortzen da:
|
|
|
Nolanahi ere, Geometriaren erabilgarritasuna ez da mugatzen ingurunearen ezagutzara soilik, izan ere, bestelako esparruetan ere bere presentzia ugaria dela frogatzeko milaka eta milaka adibide topa daitezke.
|
Esate
baterako, arkitekturan, pinturan, eskulturan eta musikan duen garrantzia izugarria da, eta bestelako adierazpen artistikoetan eta diseinuan ere bai. Artearen eta Geometriaren loturaz ohartzeko, nahikoa da adierazpen artistiko horien aurrean jarri eta haiek begi zorrotzez aztertzea.
|
|
|
Arkitektura obrak sortzeko orduan, aurrerapen handiak izan dira historian; baina, garaiak garai, beti izan da funtsezkoa geometriari buruzko jakintza.
|
Esate
baterako, Antzinaroaz geroztik maketak erabili izan dira; adibidez, Egiptoko piramideen eraikuntzan 1:10 eskalakoak baliatu zituzten.
|
|
|
Neurtzeko garaian, berehala sortzen da distantziekin eta angeluekin aritzeko beharra, eta, neurketa horiek sinpleak diruditen arren, batzuetan ez dira hain errazak, aspalditik erabili izan diren zeharkako metodoak baliatu behar izan direlarik.
|
Esate
baterako, inozokeria litzateke pentsatzea Eratostenes-ek Lurraren zirkunferentziaren hurbilpena emateko, zinta metrikoa eskuetan hartu eta Lurrari bira eman ziola K.a.
|