|
2015
|
|
|
Antzinako forma HI, Euskal Herriko herrialde guztietan dena, baztertu zuten Erdi Aroan, eta ZU formak ordezkatu zuen geroago, XIX. mendean.
|
ZU
izenordaina erabiliz (bigarren pertsona singularra, baina pluralean jatorriz) begirunea adierazi nahi zuten, sexu marka ezabatuz.
|
|
2019
|
|
|
Singular eta pluralaren arteko aldeaz jabeturik, erabaki zuten distantzia markatzeko nahikoa zela,
|
zu
izenordaina hartzea, eta harekin batera bere aditz joko guztiak, singularrera eramatea. Jakina, hori egitean, bi albo ondorio izan zituzten:
|
|
|
Morfologiari begira, beraz, ondoriozta dezake
|
zu
izenordainak gu izenordainarekin batera ibilbide bera egin duela.
|
|
|
• Lehenengo bidea: 2 pertsona adizkiek,
|
zu
izenordainarekin komunztadura dutenek, hain justu, orpoz orpo jarraitzen diete 1 pertsona pluraleko adizkiei.
|
|
|
• Bigarren bidea: Zuek zarete, bai izenordaina, bai adizki paradigma,
|
zu
izenordainetik eta haren adizki paradigmetatik eratorriak dira:
|
|
|
Eta hi rekin batera, ondorioztatzen ahal dugu, bere islako den ni horrek ibilbide bera egin duela; eta bidenabar gauza bera erran dezakegula gu eta
|
zu
izenordainei buruz.
|
|
|
Jatorrira joan nahi izanez gero, lehenik eta behin, eskema horretatik berori izenordaina kendu ondoren, zuek, 2 pertsona plural izenordaina kendu genuke oso berria delako, eta, bere lekuan,
|
zu
izenordaina jarri, hau baitzen hasiera hasieratik funtzio hori bete zuena.
|
|
|
Hortaz, gelditzen zitzaien aukera bakarra aukeratutakoa izan zen: errespetuko formuletan egiten den moduan, distantzia areagotzeko,
|
zu
izenordainaren urruntasunaz baliatuz, zu izenordaina eta bere adizki guztiak 2 pertsona plurala izatetik 2 pertsona singularrera eraman zituzten errespetuzko formula lortzeko; eta, jakina, hustutako lekua betetzeko ez zuten bi aldiz pentsatu: izenordainetan, zu hitzari berari, (e) k pluralgilea gehituz, zuek izenordain berria, 2 pertsona plural izenordaina, sortu zuten; eta aditzetan, pluralgileen bitartez, adizki berriak asmatu zituzten.
|
|
|
Hortaz, gelditzen zitzaien aukera bakarra aukeratutakoa izan zen: errespetuko formuletan egiten den moduan, distantzia areagotzeko, zu izenordainaren urruntasunaz baliatuz,
|
zu
izenordaina eta bere adizki guztiak 2 pertsona plurala izatetik 2 pertsona singularrera eraman zituzten errespetuzko formula lortzeko; eta, jakina, hustutako lekua betetzeko ez zuten bi aldiz pentsatu: izenordainetan, zu hitzari berari, (e) k pluralgilea gehituz, zuek izenordain berria, 2 pertsona plural izenordaina, sortu zuten; eta aditzetan, pluralgileen bitartez, adizki berriak asmatu zituzten.
|
|
2021
|
|
|
Hori ongi ikus daiteke aditzaren morfologian. Denboraren indarraz, hi izenordainak leku markatuagoa hartu du (§ 13.3.2), eta zu esanahiz aldatu da, singularraren balioa hartuz; ondorioz, zuek sortu da pluralean,
|
zu
izenordainak utzitako tokia betetzeko. Beraz, hau gertatu da:
|
|
|
Edo gaur egun nonbait erabiltzen ez bada ere badira historian zehar haren lekukoak, nahiz eztabadakoak baino erabilera markatuagoa duen eta ez hain hedatua gizartean. Bestetik, forma kontuan harturik, bistan da
|
zu
izenordaina, bigarren pertsona singularra adierazteko, hi baino berriagoa dela (ikus § 13.3.2 eta § 13.3.3); zuka eta xuka alokutiboak Iparraldean erabiltzen dira, eta beroriketa ia desagertua da.
|
|
|
Ez da uztartzen adizki alokutiboekin:
|
zu
izenordainak egiten dio erreferentzia solaskideari, eta eztabadako adizkiak bakarrik erabiltzen dira. Euskal Herri osoan hedatua egun.
|
|
|
Ekialdeko behe nafarrerako herri batzuetan badira alokutiboa eta eztabada bereizten dituztenak ere, zeini bere balio pragmatikoa emanik (hemen beti zuka alokutiboaz ari gara). Zukako eta xukako alokutiboetan adizkiak
|
zu
izenordainaren gainean eratzen dira: Mattin joan duzu/ duxu.
|
|
|
Ezaugarri hori dela eta, izenordainek ez dute eduki lexiko garbirik, eta propietate deiktikoak dituzte. Nola esaten dugun han, adibidez, eta han adberbioak toki jakin bati egiten dion erreferentzia, hala
|
zu
izenordainak ere nirekin edo gurekin elkarrizketan ari den pertsonari egiten dio erreferentzia. Beraz, pertsona izenordainak lehenbiziko eta bigarren pertsonarekin lotzen ditugu.
|
|
|
tza. Beraz, simetria handia dago ni/ hi eta gu/
|
zu
izenordainen artean: nabil/ habil; gabiltza/ zabiltza.
|
|
|
13.3.3d Badu
|
zu
izenordainak beste erabilera bat ere: batzuetan modu inpertsonalean edo generikoan erabiltzen da.
|