|
2008
|
|
|
f
|
Zuk
egiten dezun guzia ikusten du, zure itzak aditzen ditu, zure zale eta des eoak ezagutzen ditu, zure gogorazio eta pensamentu guziak barrunt zen ditu (Arr May 83)
|
|
|
(5) a
|
Zuk
egiten dezun guzia ikusten du, zure itzak aditzen ditu, zure zale eta des eoak ezagutzen ditu, zure gogorazio eta pensamentu guziak barruntzen ditu (Arr May 83).
|
|
2010
|
|
|
ZUK/ GUK trukagarri lirateke askotan diskurtso homiletikoan, baina
|
ZUK
egiten du mezua pertsonalagoa eta sakonagoa. Eta hain da horrela bi horien konmutazio gaitasuna, ezen adibidez, hurrengo adibidean ZUK/ GUK (eta baita HURA ere, balio orokor gisa) izan litezkeela aldagarriak, berdin esan lezake dezuna beharrean deguna/ dena, eta abar:
|
|
2016
|
|
|
Zuri, Curutchet, zu mintzatu zirenaz geroz, «Berterretch» eman duteneri zonbait kritiken egiteko, erranen dautzut,
|
zuk
egin duzula errolan «Hazparneko anderean», kostuma eta krabata biziki ederrak izanagatik ez zinuela batere mediku gazte baten itxurarik, baina egiazko laborari gazte batena.
|
|
|
Ongi bizi zaite!
|
Zurea
egin eta, ez sar bertzenetan!»
|
|
2021
|
|
|
Eta iduri dizu zure gaitzak ez direla xipienak, begirazazu horrela gerta ez dakizun zure pazientzia gabez. Badarik ere direla xipiak, direla handiak,
|
zuk
egizu zure ahala guzien jasaiteaz pazientziarekin (Pouvreau). Ñabardura horiek direla eta, aurkaritzakotzat hartu genuke sarri askotan.
|
|
|
Baina gutxi batzuk dira horrelakoak; gehien gehienek onartzen dute partitiboa, Martinezek (2015) erakutsi bezala. b) Izena lekuz alda daiteke galdegai/ mintzagai jokoaren arabera (§ 41.4.2): gauak ematen dit beldur,
|
zuk
egin diozu burla, egizu kontu...
|
|
|
lehenengo eman dugun adibidean igorleak egingo duen komunikazioekintzaren benetakotasuna iragartzen da, bigarrenean laburtasuna edo sintesia. Baina jarraian galdera bat dagoenean (Benetan hitz eginez,
|
zuk
egin al duzu?; Labur esanda, ondo irten al da ekintza?), entzuleari begirako bihurtzen da mendeko perpaus bera: entzuleari egiten zaio orain benetakotasun edo laburtasun eskaera.
|
|
|
18.6.2e Hizkerako zenbait lokuziotan elipsia egiten dugu: Gurean (‘gure etxean’); Ez egin astoarena!; Ez egin gorrarena!; Beti tontoarena egiten; Kristorenak eman dizkio;
|
Zureak
egin du! eta abar.
|
|
|
Baina pertsona aldatuz gero, aditzaren morfologia ere aldatzen da:
|
Zuk
egin duzu perpausean ZU da ergatibo marka. Eta ber gauza gainerakoekin ere:
|
|
|
Moduan ekin eginikoa, ordea, ohiko perpaus erlatiboa da, modu izen ardatza duena, eta ez du onartzen aditza isilduta eraturiko perpaus murritza:
|
Zuk
egin duzun moduan egin dut nik ere, baina* Zuk moduan egin dut nik ere. Konparazioan, esaldiko perpaus biek aditz bera dutenean, isilpean gera daiteke hura konparaziozkoan, eta ageri diren sintagmek berekin dute perpausean dagokien marka (zuk bezala, lagunari bezala, lagunekin bezala...).
|
|
|
Nahiago dut ondrarekin pobre bizi, ez aberats ondrarik ez dudala (Bilintx), eta erreferentziakide ez direnean aditz izena: Nahiago dut lan hori
|
zuk
egitea. Esaldia konplexua denean, hala ere, konparazioaren perpaus biak agerian direnean, esate baterako, kontuak aldatu egiten dira eta konbinazio diferenteak dira posible, subjektuak erreferentziakideak izanik ere:
|
|
|
Erosketak egitera joan da perpausean, esate baterako, joanaren jomugan erosketak egitea dagoela da berariaz adierazten dena, jomuga hori subjektuaren borondatearekin bat datorrelarik20 Zenbaitetan, hala ere, zertara osagarria ez, baina helburuzko formako perpausa izan dezakete mugimendu aditzek inoiz konplementu, eta orduan esaldiak helburua seinalatzen du, ez jomuga: Joanek erakusten die[...] Kristoren aurrean etorria dela, Hari bidea apaintzeko, hura nor den erakusteko eta jendea harengana erakartzeko (Iraizoz); Senarra oraintxe etorriko da
|
zuk
egindako eskariaz mintzatzeko (Etxaide).
|
|
|
Postposizio sintagmak eratzen dituzte postposizioek, izen sintagma gobernatuz:
|
Zugatik
egin du; menderagailuek, berriz, mendeko perpaus jokatuak eratzen dituzte: Gehiegi erre dutelako hondatu zaie janaria; bestalde, postposizioek aditz izena gobernatuz mendeko perpaus jokatugabeak ere era ditzakete:
|
|
|
Amaitu egin dugu biltzarra, berandu baita. ...tzarra amaitzeko’ proposamenaren azalpen edo justifikazio gisa aipatzen du hiztunak ‘berandu izatearena’, adibidean— Ematen den azalpenak ere kausa objektibo bat izan dezake oinarri (erre egin dira babarrunak, su biziegia zuten eta), oinarri logikoa duena (euskaraz mintzo naiz, euskalduna bainaiz) edo arrazoi nahiz motibo subjektiboa adierazten duena (adiskidea zaitudanez gero,
|
zuri
egin dizut galdera). Baina dena delako arrazoi edo kausa hori adierazpen nagusiari ‘erantsi’ zaion azalpen gisa ematen da.
|
|
|
Badira, halere, batzuk jokatuak ez direnak: [
|
Zuk
egindako] lana; Horrek ere emanen dizu [zer pentsa (tu)]. Perpaus erlatibo jokatuen ondoren aztertu ditugu horrelako egitura jokatugabeak.
|
|
|
Baina ez dute nahitaez kategoria edo postposizio bera izan beharrik:
|
Zuk
egin duzun bezala ez ezik, bestela ere egin daiteke; Etxean ez ezen, etxetik kanpo ere zintzo ibili behar da.
|
|
|
Multzo honetan sartzen ditugu lehenbiziko (ni, gu) bigarren (hi, zu, berori) eta hirugarren pertsonen izenordainak (bera): nik egingo dut; guk egingo dugu; hik egingo duk/ dun;
|
zuk
egingo duzu; zuek egingo duzue; berorrek egingo du; berak egingo du.
|
|
|
13.3.4a Berori ere bigarren pertsona singularreko izenordaina da esanahiaz, forma aldetik hirugarren pertsonarena hartzen badu ere: berori joango da, berorrek erabakiko du (zu joango zara,
|
zuk
egingo duzu). Errespetuzko izenordain pertsonala.
|
|
|
Zenbait kasutan izena du aurretik: Halakotz erraiten diot barkatu zaizkiola bere bekatu anitzak (Leizarraga); Badakusat klarki,
|
zuk
egin liburuan/ merezi anitzak, dituzula zeruan (Harizmendi); Gauza gutian izan haiz leial, anitzaren gaineko ezarriren haut (Leizarraga).
|
|
|
Zehatzago, partizipioa postposizio batekin ager dakiguke: ikusi arte (artio, artino);
|
zuk
egin artean (bitartean); aita etorri ondoan (ondoren, ostean); bazkaldu eta; bazkaldu aitzin (ean) (aurretik); ama heldu ordu (ko); hau egin lekuan (beharbidean, ordez); ikasi faltan; haurrak sartu arau (ahala); lan eginarren; lan eginagatik. Sail berean sar genitzake denborazko edo moduzko erkaketak:
|
|
|
Partizipio burutua dute zehar galderetako, erlatibozko, moduzko zein denborazko mendeko perpaus jokatugabeek, baita kontzesiboek ere: Hobe duzu poliki ibili; Lanean hasi baino lehen;
|
Zuk
egin (dako) lana; Hori eginagatik... Beste mendeko askok tzeren bidez eratzen dituzte perpaus jokatugabeak:
|
|
|
Baina euskaraz ez da gramatikala horren parekoa: * Zuretzat eta gatik egiten dut (Zuretzat eta
|
zuregatik
egiten dut).
|
|
|
Izan ere, komunztadurarik ez da, ez eta denbora markarik ere. Adibidez,
|
Zuk
egitea nahi dut eta Zuk egitea nahi nuen: hauetan ageri diren mendeko perpausetan ez da denbora diferentziarik egiten; perpaus nagusietan noski, (nahi dut vs nahi nuen), adizki jokatuak baititugu.
|
|
|
Izan ere, komunztadurarik ez da, ez eta denbora markarik ere. Adibidez, Zuk egitea nahi dut eta
|
Zuk
egitea nahi nuen: hauetan ageri diren mendeko perpausetan ez da denbora diferentziarik egiten; perpaus nagusietan noski, (nahi dut vs nahi nuen), adizki jokatuak baititugu.
|
|
|
hauetan ageri diren mendeko perpausetan ez da denbora diferentziarik egiten; perpaus nagusietan noski, (nahi dut vs nahi nuen), adizki jokatuak baititugu. Perpaus hauen baliokide diren beste hauetan(
|
Zuk
egin dezazun nahi dut vs Zuk egin zenezan nahi nuen), aldiz, bai. Subjuntiboa aditz jokatua da eta aldia markatzeko aukera ematen du.
|
|
|
hauetan ageri diren mendeko perpausetan ez da denbora diferentziarik egiten; perpaus nagusietan noski, (nahi dut vs nahi nuen), adizki jokatuak baititugu. Perpaus hauen baliokide diren beste hauetan (Zuk egin dezazun nahi dut vs
|
Zuk
egin zenezan nahi nuen), aldiz, bai. Subjuntiboa aditz jokatua da eta aldia markatzeko aukera ematen du.
|
|
|
Zu nigan ikusi, ta damuz, ta pozez nere bihotz hau urtu bedi: damuz, zure Ontasuna ofendituagatik; eta pozez, gaur niri
|
zuk
egin didazun mesede honegatik (Kardaberaz); Gazteak, ez handitzen denean, ta ez zahartuagatik, utziko ditu bere gazte ohitura gaiztoak (Mendiburu); Eta nola zahartuagatik, hezurrak gelditu baitzaizkitzu, hala gelditu zaizkitzu usantza, aztura, eta handik sortzen diren mugidak, abiadurak, eta inklinazino gaixto guztiak ere (Axular).
|
|
|
Horietako bat da perpaus nagusian nabarmenduta eman dugun aurkaritzako diskurtso markatzaile bat edo juntagailu bat sartzea: ...ar handia dute midiku espiritual on baten eskuetan erorteko; zeren nola bihotzeko kharmintasun hura baitute sorkuratik, gaitz da hari garaitzea, eta berez bekhatu eztelarik, bainan eskas makhur bat xoilki delarik, guziarekin ere perillosa da, zeren, hura dela bide, iujeamendu arinak eta gaizki erranak sartzen eta nausi iarten baitire ariman barrena (Pouvreau); Iainkoak athera zaitu ezdeus hartarik
|
zure
egitea gatik zaren bezalakoa, zure beharrik etzuelarik, bainan bere ontasun hutsaz (Pouvreau); Konzientziak minzatzen usatua eztelarik, eztaki alabaina ixilik ere egoiten (Axular).
|