|
2000
|
|
|
—Gaur eginen dizudan aitorra, seme, denbora batean pentsaezina izanen zen, beti uste izan nuelako ezen nork bere tokia eta bere kargua zituela mundu honetan, eta ezin higi zitekeela nehor toki hartarik, inguruan kalapita eta nahaste borrastea sortzeko ez bazen... Umetarik hala irakatsi zidaten Ezpeldoiko jaun Christian Etxehandik eta haren emazte Graziana Larresorok, zeinak baitziren ene gurasoak eta
|
zure
aitona amonak, erraiten zidatelarik ezen, etxe printzipal bateko anderea izan nahi banuen, funtsezkoak izanen zitzaizkidala manera onak eta buru hoztasuna, eta hobe izanen nuela neure sentimenduen gordetzea eta itzalean mantentzea ezen ez haien agertzea. Ordea, batzuetan hain dira larriak bizitzan gertatzen zaizkigun gauzak, non ez baitago bertze erremediorik tokitik ateratzea baino, eta tokiz toki ibiltzea eta sentimenduei leku emaitea, egiari zor diogun begiruneagatik.
|
|
|
‘Koadroko hori ez da zure lehengusua:
|
zure
aitona da... Eta beldur naiz berant samar ez ote zabiltzan harekin ezkontzeko... ’ Eta irriz hasi ziren ama eta ahizpak, irriz hasi ziren guztiak... eta hain ahalketurik sentitu nintzen, non joan bainintzen neure gelarat, zeina baitzen, aldi berean, ene ahizpena ere, nigar egiterat, ez dakit amak, osabak eta ahizpek irri egin zidatelako edo ohartu nintzelako ezen neure baitaren baitan eta neure arimaren ariman guztiz hautsi zitzaidala neure lehengusu ustezkoaren aldeko amorio guztizko hura".
|
|
|
Eta ez zaude, bertzalde, ero, zeren sasoinez baitzabiltza... eta zureak badu erremediorik, eta berehala emanen dizut horren frogantza. Izan ere, pentsa dezagun ezen koadroko mutil hura zinez zela zuk amesten zenuen lehengusuarena, eta ez
|
zure
aitonarena; haatik, nola gauza bat den ametsa eta bertze bat errealitatea, hala, baldin begiak hertsaraziko balizkizute eta erranen balizute ezen haragi hezurrezko mutilaren aitzinean zaudela, ez al duzu uste ezen berehala zabalduko zenituzkeela begiak... baina baita handik gutirat hertsiko ere beharbada, damuturik, koadroak erakusten ez zizun akatsen bat igarriko zeniolako: orinen bat ez dakit non... edo atsegin ez zenukeen bertze zerbait, gorputzaren neurria, konparazione?
|
|
2001
|
|
|
amak lan egiten duen zahar egoitzara eraman. Gorroto duzun
|
zure
aitona harekin egotea; ondotxo dakite gurasoek; kexaka ibiltzen zaizu eta, hori gutxi balitz, dena gaizki egiten duzula iruditzen zaio. Eta amonarekin, aldiz, ezinegona sortzen da zure barruan, gehiegi zaintzen zaitu eta.
|
|
2002
|
|
|
Aitona errieta txikian hasten zait: " Tuntuna; ez duzu ikusten
|
zure
aitona naizela?".
|
|
2003
|
|
|
Amak egunero esaten dizu, bada, kontuz ibiltzeko errepidean! Beti gogoratu behar izaten dizu
|
zure
aitonak ere beti errepikatzen zuen esaldi txoro hura: –Jainkoak zioen bera soilik dagoela hor goian, zeruan, eta hik zintzo zintzo hankak lurrean dituala ibili behar duela?.
|
|
2004
|
|
|
Beste milaka eta milaka erromes bezala, hementxe igaro zineten. Zu mutil garratz zinen; zu mutikote trinkoa; zu gizon heldu,
|
zu
aitona zainart; zu oraindik ume. Zenbat urte dira hemendik igaro zinetela?
|
|
2005
|
|
|
–Zer moduz dago
|
zure
aitona? –galdetu zidan bat batean isiltasuna urratuz.
|
|
|
–Anaia berandu jaitsi da kalera, goizeko hirurak aldera, eta
|
zure
aitona gaizki jarri dela kontatu dit. Anbulantzia batek ospitalera eraman omen du, ez zenekien?
|
|
2006
|
|
|
Baina Urrutia horren hilotza etxe aurrean lurperatu izana... Garai hartarako
|
zure
aitona etxe horretan bizi zen, gainera. Aferak ez du itxura onik.
|
|
|
Momentuz ezin dugu ondoriorik atera. Hoberena
|
zure
aitonaren etxera joatea dugu. Lehenbailehen ikusi nahi nituzke hezur horiek.
|
|
|
Dena den, axola ez bazaizu, bihar begirada bat botako diet liburuei. Ikusten dudanez,
|
zure
aitonak oharrak jartzen zituen orrien artean. Baliteke horrek haren buru osasunari buruzko zantzuak ematea.
|
|
|
–Hiltzaileak besterik ez duzu ikusten, Ane –irribarre egin zuen– Lehen
|
zure
aitona, orain Bartzelonako tipo hori... Lasaitu egin behar duzu.
|
|
|
–Garbi dago –erran zuen frantses poliziak–
|
Zure
aitonak ez zuen inork aurkitzerik nahi. Horregatik ezkutatu zen hemen eta horregatik alokatu zuen posta kutxa bat etxetik hain urrun.
|
|
|
Horregatik ezkutatu zen hemen eta horregatik alokatu zuen posta kutxa bat etxetik hain urrun. Inork zure aitaren helbidea aurkitu eta
|
zure
aitonari bidaltzen zion posta kontrolatu arren, ezin izanen zuen haren ezkutalekua asmatu. Pila honetako eskutitz guztiak kutxatila berera bidaliak dira.
|
|
|
leihoetako ikur babesleak, aurkitu zenituzten zepoa eta armak...
|
Zure
aitona izututa bizi zen.
|
|
|
–Oraingoz ez dakigu
|
zure
aitona biktima ala borreroa zen –erran zion frantses poliziak– Ikertzen segitzea dugu hoberena. Ikus dezagun noizkoak diren eskutitz hauek.
|
|
|
–Oso aukera urruna da, baina saiatzeagatik ez dugu ezer galduko –begiak Anerengana goratu zituen–
|
Zure
aitonaren posta kutxa zabal genezake.
|
|
|
–Horregatik babestu nahi duzu
|
zure
aitona. Izan ez zenuen aukera berreskuratzeko?
|
|
|
–Pentsatzen aritu naiz –polizia handiak eskuak elkartu zituen mahai gainean–
|
Zure
aitona adineko gizona zen. Eta, zantzu guztien arabera, ez zuen burua oso argi.
|
|
|
–Aspaldi idatzi behar izan zuen hau
|
zure
aitonak. Urte asko dira Urrutia hil zenetik.
|
|
|
–Ni ez nago horren seguru –erran zuen– Baliteke Malenfer eta
|
zure
aitonaren arteko harremanak zerikusirik batere ez izatea Arotzaren hilketekin. Hamaika azalpen egon daiteke.
|
|
|
–Egunak dira zu aurkitu nahian nabilela –erran zuen– Berri txar bat eman behar dizut, Duhalde andereñoa.
|
Zure
aitona hil da. Joan den astelehenean aurkitu genuen, baina uste dugu gutxienez bi aste zeramatzala hilik.
|
|
|
–Zoritxarrez, erotu egin zen sendagilea
|
zure
aitonarengana hurbiltzen ikusita –erran zuen lotsaturik– Hil egin behar izan zuten. Sentitzen dut.
|
|
|
Bata Carlos zen. Bestea Matias...
|
zure
aitona. Gerra garaian haiekin batera borrokatu nituen deabru naziak, bazenekien, eder horrek?
|
|
|
–Aitak ere Frantzian babestu behar izan zuen –Muntanerren ahotsak kutsu urruna hartu zuen– 39ko otsailean muga igaro eta Argelesko kontzentrazio esparruan giltzapetu zuten. Agian bertan ezagutuko zuen
|
zure
aitona. Esparru hartan Errepublikaren aldeko milaka soldadu eta ekintzaile egon ziren.
|
|
|
–Ez dakit –erran zuen Muntanerrek– Dena den, uste dut oso datu gutxi duzula
|
zure
aitonari buruz. Zergatik ez didazu argazki horren kopia bat bidaltzen?
|
|
|
Zergatik ez didazu argazki horren kopia bat bidaltzen? Baita
|
zure
aitonaren beste argazkiren batzuk ere. Etxean dauzkadanekin alderatuko ditut, ea baten batean zure aitona agertzen den.
|
|
|
Baita zure aitonaren beste argazkiren batzuk ere. Etxean dauzkadanekin alderatuko ditut, ea baten batean
|
zure
aitona agertzen den. Nahi baduzu, aitaren argazki batzuk bidaliko dizkizut.
|
|
|
Aitortu zidan beldurrez zegoela, baina ezinbestekoa zuela dirua paperak lortzeko.
|
Zure
aitona oso tipo atsegina zen. Eta katoliko zintzoa.
|
|
|
–Orain badakigu Malenferrek eman ziola Arotzari
|
zure
aitonaren eta Urrutiaren berri –erran zuen– Agian beste izen batzuk ere eman zizkion. Eta beste gauza bat:
|
|
|
Hil baino lehen egin behar nuen kontu bat. Zuk orain badakizu
|
zure
aitona ez zela hiltzailea. Zure lana eginda dago, ez duzu zertan...
|
|
|
–Izugarria izan zen, bai –erran zuen Geppertek– Basozain zahar bat zen Philippe Fleury.
|
Zure
aitonaren egunkari ebakinetan ez da kasu hura agertzen?
|
|
|
–Baina
|
zure
aitona ez zuen inork hil, ezta. Ala bai?
|
|
|
Dena den, nire interesa ez dago ushebti horretan, hori lortu zenuen moduan baizik. Lumbreras irakasleak erran zidanez,
|
zure
aitonak eman zizun.
|
|
|
Eta doinua erabat aldatuz–: Ushebti bakarra eman zizun
|
zure
aitonak?
|
|
|
–Baliteke –Ponsek, iheskor– Galdera bat, Duhalde andereñoa: ba al dago modurik jakiteko non edo nola lortu zuen
|
zure
aitonak ushebtia?
|
|
|
–Nola zuen izena
|
zure
aitonak?
|
|
|
–Gerra zibilean? –Ponsen ahotsak emoziozko dardara bat nabarmendu zuen– 1940ko udazkenean Frantzian zen
|
zure
aitona?
|
|
|
–Bai –katedradunak, hotz eta motz– Eta zehazki, Frantziako zein zonaldetan bizi izan zen
|
zure
aitona?
|
|
|
Jarrai dezagun: zertan aritu zen
|
zure
aitona Frantzian?
|
|
|
–Ez haserretu, Duhalde andereñoa –Ponsen ahotsak kutsu melenga hartu zuen– Nahi duzun guztia argituko dizut, baina hori baino lehen baditut galdera batzuk: arte aditua zen
|
zure
aitona?
|
|
|
–Eta horregatik deitzen didazu? –Gepperten ahotsean ironia kutsu bat zegoen–
|
Zure
aitonak Bouthier ezagutzen zuelako bakarrik?
|
|
|
–Zehazki, zer nolako informazioa zen
|
zure
aitonak gordetzen zuena?
|
|
|
–Gure sekretutxoa argitu duzulako... –azaldu zion Geppertek–
|
Zure
aitonaren laguntzaz, jakina. Garai hartan ez genien ezer erran komunikabideei.
|
|
|
Gehienak ekintzaile komunistak ziren, Malenfer, Bouthier edo Lastowka bezala. Baina baziren Espainiako errepublikarrak, hala nola
|
zure
aitona, Urrutia edo Muntaner. Gaston Hervé Fleuryren adiskidea zen, eta lapur txikia.
|
|
|
Baina haiek ez zekiten naziek hain basati jokatuko zutenik.
|
Zure
aitona egoera oso zailean zegoen: errefuxiatua, lanik gabe, Frantzian zein Espainian jazarria... ez zuen non aukeratu –eta, tonu aldaketa harrigarri batez–:
|
|
|
jakin dudanez, duela hilabete eta erdi saldu zuten, azkenean!? Agirre kaleko etxebizitza,
|
zure
aitona amonena hain zuzen ere. Apustu egingo nuke etxea bete duela handik ekarritako traste zaharrez.
|
|
2007
|
|
|
hori dena zuk badakizu, seguruenik, eskolan inoiz kontatu dizutelako, edo telesaio batean ikusi duzulako, etc., baina teknologia horrekin ez zara bizi, adibidez,
|
zure
aitona amonak bizi diren edo bizi ziren modu berean.
|
|
|
–Hemen ez dago inongo kristo edota ama birjinaren irudirik, ohartu zara? Ez da, antza, oso santujalea
|
zure
aitona.
|
|
2008
|
|
|
–Ez kexa. Jende ona ziren
|
zure
aitona amonak, esan zidan bi musu emateko hurreratu nintzaionean.
|
|
|
–
|
Zure
aitonarena da?
|
|
|
KANDIDO. Gure aitak...,
|
zure
aitona Abelek erakutsi zidan zure adina nuenean. Ikusi nahi?
|
|
2009
|
|
|
–Ez
|
zure
aitonarentzat, osagilea eserlekuan aurreratu eta atzamarra goratuta zeukan hitz egiterakoan?. Lehen galdetu diguzu lehen aldia ote zen; guk dakigunez, hau bere laugarren ahalegina izan da.
|
|
|
–Telleria jaunak,
|
zure
aitonak, eskua luzatu zuen niganantz?, Bizkargi mendiko borrokaldietan parte hartu zuen, eta geroztik, bertan hil ziren bere lagunekin zorretan dagoela uste du, bera bizirik atera zelako, asko mugitzen zituen eskuak, azaldutakoa ulertzeko zaila balitz bezala.
|
|
|
Liburutegietan daude, begiratu nahi baduzu.
|
Zure
aitonaren izen abizenak ditut eskatzen didazuna egin ahal izateko. Ariane, Garcíatarren aldekoa zen, aitaren aldekoa, ez zuen aitona suizidarekin zerikusirik.
|
|
|
Dena den, bai bitxia.
|
Zure
aitonak dio Bizkargiko borroketan hartu zutela preso, ezta? –baietz egin nuen buruarekin.
|
|
|
KANDIDO. Gainera, ikusitakoa ikusita,
|
zure
aitonari beste bi edo hiru omenaldi egin dizkiote oraindik erretiratzerako, eta izango duzu joateko aukera!
|
|
|
(G): Noiz hasi zinen
|
zure
aitonaren desagertzearen inguruko informazioa biltzen?
|
|
|
(G): Egia ezagutu eta gero eta
|
zure
aitonaren gorpua aurkitu eta gero, zer sentituzenuen?
|
|
|
(G):
|
Zure
aitonaren memoria dela-eta, zer eskatzen duzu berarentzat?
|
|
2010
|
|
|
–Ni hemezortzi urterekin onartu ninduten Akademian, baina zuk hamabostekin joan nahi duzu gerrara, eta bejondeizula!
|
Zure
aitonak asko eta ongi hitz egin zidan zutaz, ez arrazoi gutxirekin, bistan da. Haren kuttuna ere bazinela esango nuke, gauzak diren bezala, eta barka diezadala Ludwigek.
|
|
|
Eta, domina eskuan harturik eta niregana zuzendurik, esan zuen: . Badakizu zer esan zidan
|
zure
aitonak. Hiltzen banaiz, gizon hilko naiz, hori badakit, eta hara, kapitaina:
|
|
|
–Arrazoi duzu, Ludwig? gaurko Alemaniak, kaiserrarenak eta
|
zure
aitonarenak, ez baitu kafe batek adina balio! Gehiago esango dizut:
|
|
|
–Txantxetan zabiltza, ni baino zaharragoa!
|
Zure
aitona izan ninteke eta.
|
|
|
–Eta zer dira landare hauek guztiak? Zertarako erabiltzen ditu
|
zure
aitonak?
|
|
|
_
|
Zure
aitona?
|
|
|
–Oker zabiltza nirekin. Nik ez nuen ezer ikusi, ezin diot
|
zure
aitonari lagundu.
|
|
|
–Gogoratzen zelan besarkatzen genuen
|
zure
aitona Martzel. Ia lurrera botatzen genuen bion artean.
|
|
|
LEO. On puska da
|
zure
aitona. Zain egon da Celiak lo hartu arte.
|
|
|
ez, ordea, errealitatean, baizik eta errealitateari buruz egin nuèn interpretazioan, lehengusuak barrearekin batera esan zizkidàn hitzak erakusgarri: ‘Arrazoi duzu, Ludwig... gaurko Alemaniak, kaiserrarenak eta
|
zure
aitonarenak, ez baitu kafe batek adina balio! Gehiago esango dizut:
|
|
|
Horretarako ere etorria naiz hona, aitonak zuekin zuèn zorra kitatzeko asmotan’ Eta, domina eskuan harturik eta niregana zuzendurik, esan zuen: ‘Badakizu zer esan zidan
|
zure
aitonak. Hiltzen banaiz, gizon hilko naiz, hori badakit, eta hara, kapitaina:
|
|
|
‘Ni hemezortzi urterekin onartu ninduten Akademian, baina zuk hamabostekin joan nahi duzu gerrara, eta bejondeizula!
|
Zure
aitonak asko eta ongi hitz egin zidan zutaz, ez arrazoi gutxirekin, bistan da. Haren kuttuna ere bazinela esango nuke, gauzak diren bezala, eta barka diezadala Ludwigek.
|
|
|
–Nor da
|
zure
aitona? –jakin nahi izan zuen Tor Torrek.
|
|
|
Xakean berandu arte ibili.
|
Zure
aitonari buruzko liburua idatzi.
|
|
|
–
|
Zure
aitonaren bizitza idatzi nahi omen du honek –esan zuen Gabrielak.
|
|
2011
|
|
|
–Dena den, baserritar horrek erran du beste hamaika borda daudela inguruan.
|
Zure
aitonak horietako edozeinetan aurki zezakeen mutil alemana.
|
|
|
Deserosoa zitzaion Julenen inguruko elkarrizketa, eta hizpidea aldatu zuen?. Nola zuen izena
|
zure
aitonaren adiskide aleman hark?
|
|
|
–
|
Zure
aitona Kurt horren adinkidea da eta bizirik dago.
|
|
|
–Eta hala ere
|
zure
aitonak oroitzapen ona du garai hartatik.
|
|
|
–Oroitzen da
|
zure
aitona mutil haren izenaz?
|
|
|
–Mesedez, segi
|
zure
aitonaren istorioa kontatzen, eskatu zion Mikelek?. Nola amaitu zen haren abentura?
|
|
|
–
|
Zure
aitonak ez zion ezer kontatu?
|
|
|
–
|
Zure
aitonak tiro bat eman zion bizkarrean mutil hari, eta ekaitzaren erdian utzi, ezinezkoa zen bizirik ateratzea. Saiek janen zuten gorpua eta hezurrak sakabanatu, edo bazter urrunen batean ustelduko zen.
|
|
|
–Ea ongi ulertu dizudan, erran zuen?.
|
Zure
aitonak uste du nire anaiari lagundu zion gizon hori, belarria falta duen morroi hori, berak tirokatutako mutil hura dela?
|
|
|
–Ulertzen dut. Nolanahi ere,
|
zure
aitonak bere eginbeharra bete besterik ez zuen egin. Mutil aleman hark eta bere taldeak mugako soldaduei eraso zieten.
|
|
|
Mutil aleman hark eta bere taldeak mugako soldaduei eraso zieten.
|
Zure
aitonak ezin zion ihes egiten utzi. Edonork ulertuko luke.
|
|
|
–
|
Zure
aitonak abentura hura bizi izandako tokia ikusiko zenuke. Ordubetean edo iritsiko ginateke.
|
|
|
Kontatu zenidan istorio hartaz pentsatzen aritu naiz. Ez dakit gizon hori
|
zure
aitonak tirokatu zuen morroia den, baina uste dut kontakizun hori baliagarria gerta dakigukeela.
|
|
|
Eta, nire ustez, zure istorioak halako eragina izan lezake... baldin eta gizon horrek zerikusirik badu istorio horrekin, jakina. Bidenabar,
|
zure
aitonaren zalantza argitzeko aukera paregabea izanen duzu.
|
|
|
–
|
Zure
aitonak hil egin ninduen egun hartan, erran zuen gizonak, burua jaso gabe, atzerritar azentu gogorrez?. Munduak eskertu eginen zion.
|
|
|
–Berri ona eman behar diozu
|
zure
aitonari? –galdetu zion Mikelek Lucíari.
|
|
|
–Familia baduzu.
|
Zure
aitona, adibidez...
|
|
|
–Tira, bidaia luzea egin duzu
|
zure
aitonari zoriona bihurtzeko.
|
|
|
Kide guztiak atxilotu, epaitu eta kartzelaratu egin zituzten.
|
Zure
aitonak morroi hari belarria lehertu zionerako, gizajo haiek bi urte zeramatzaten espetxean. Alava 43an fusilatu zuten, oroimenak huts egiten ez badit.
|
|
|
–Frantsesa izan zitekeen, iradoki zuen Mikelek?, eta alemanez mintzatu
|
zure
aitonari hain susmagarri ez gertatzeko.
|
|
|
–Ahotsa aldatu egiten zaizu
|
zure
aitonaz hitz egitean.
|
|
|
–Oroitzen naiz. Baina... ez dakizu gizon hori
|
zure
aitonaren adiskidea den ere! Telefono gidan aurkituriko izen bat besterik ez da!
|
|
|
–Dirkschneider jaunak galdetzen du ea
|
zure
aitona bizirik dagoen, erran zuen bere edalontzia dzanga hustuta.
|
|
|
–Orduan, zure ustez, estalpe hau
|
zure
aitonak mutil atzerritar hura aurkitu zuen borda da, laburbildu zuen Armentiak. Ez zegoen asmatzerik noraino sinetsi zuen Lucíaren istorioa.
|