|
2013
|
|
|
12 orrietakoa). ...ik zentralizatuenak ere (Frantzia, Espainia eta Ingalaterra) oraindik monarkia feudalak direla funtsean, non eta erregea doi doi den oraindik primus inter pares bat baino zerbait gehiago; Frantzian bertan, montmorencytarrak, guisetarrak, albretarrak, bourbontarrak, rohandarrak... egundoko indarra zeukaten leinuak ziren, doi doi valoistarren mendeko (egoera antzekoa zen Ingalaterran, Espainian eta,
|
zer
esanik ez, Alemanian, Italian, Polonian...). Hain justu ere garai honetan eta Frantzian sortuko da subiranotasunaren kontzeptua, ez kasualitatez, Joana Albreten bizitzak ederki ilustratzen duen bezala, kontrakoa baizik:
|
|
|
kontzientzia askatasunaetengabe plazaratzen zen gaia zen, eta jendeak armak hartzen zituen horren alde, bai higanotek Frantziako errege katolikoaren aurka, zein, adibidez, Nafarroa Behereko eta Zuberoako euskaldunek (gehien gehienak katolikoak) beren erregina protestantearen kontra. Sasoi berean,
|
zer
esanik ez, holandes protestanteek berdin egiten baitzuten beren errege katolikoaren kontra... eta abar. Hitzak, hitzak, hitzak...
|
|
|
1977an argitaratu zen Joan Mari Torrealdayren Euskal Idazleak Gaur (Oñati), erakusleiho bikaina gerra osteko urteetan euskarak emandakoaz jabetzeko. Urtemuga horretatik 1995 arteko ekoizpenaren berri, aldiz, Euskal Kultura Gaurizeneko bigarren liburu batean eman zuen Torrealdai berak ia hogei urte geroago,
|
zer
esanik ez, oraindik uzta joriagoa ageri dela orrialde haietan.
|
|
|
bikote harremanak, amatasuna, emakumezkoen gorputza, emakumezkoen ahotsa, antisorgailuak, egunerokotasunaren zama? Ezaugarri horietaz guztiez gain, abandonuaren trataera, amatasunaren denborak eta guraso bakarreko familiaren paradigma aurkeztea oso dira azpimarragarriak, eta
|
zer
esanik ez garai hartan emakume idazle batek idatziriko lana euskal kritikak goraipatu izana; izan ere, ez zen hori ohikoa tenore hartako kritika historiografikoan.
|
|
|
Dinamikoa, hain suertez, etengabe aldatzen delako, bizirik egotean, bizidunenaren antzeko jokamoldea duelako. Hiztunon tresnak direnez gero, konbentzioak ere,
|
zertan
esanik ez, aldakor eta dinamiko dira, eta aldakortasun hori garrantzizkoa da hitzak esaldietan antolatzeko manera langaitzat erabiltzean, urtea joan urtea etorri, hiztunak, kulturak eta gizarteak aldatzen direlako eta, haiekin batera, eta ezinbestean?, hizkuntzazko konbentzioak. Beraz, hizkuntza baten barruko hitzen ordena aldatuz doala onartu beharra izan dugu, bai hizkuntza une jakin batean aztertzeko orduan, bai, mintzagai dugun liburuak legez, estrategiak proposatzean; arrakasta izango badugu, aldi baterako baino ez direla onartu besterik ez dugu izango eta.
|
|
|
aditzea edo irakurtzea.
|
Zertan
esanik ez, sisteman, ari izan, ez duen euskalki bateko solasturiak, gura eta gura ez, markatutzat joko du parafrasi horren bitartez eratutako ele katea.
|
|
|
Esamoldeak dira, jakina, eta esateko moldeagatik beragatik antolamenduagatik bezain interesgarri gertatzen dira.
|
Zertan
esanik ez, esamolde horiek ez dira trukagarriak eta baliokideak, bestelakorik gabe, baina bidaide egokiak izan ditzakegu komunikazioaren eta ordenaren arteko harremana sakontzeko orduan:
|
|
|
Trebetasun hau lortzeak ez dakar berarekin goi mailako kultura bat norbereganatzea, noski.
|
Zer
esanik ez, ezta kultura poetiko landu bat ere.
|
|
2014
|
|
|
Hiztegigile eta lexikografo guztiek jotzen dute beharrezkotzat kategoriari buruzko informazioa ematea sarrera guztietan, eta are beharrezkoagotzat jotzen da informazio hori gramatika hitzen kasuan eta,
|
zer
esanik ez, DMen kasuan (Llopis, 2006).
|
|
2015
|
|
|
Mundu honetan jarraitzen du, nahiz eta barrurago, eta kontu handiagoz, kobak ibiltzeko traketsak izaten baitira?. Eta
|
zer
esanik ez: ez da atzez irtengo.
|
|
2016
|
|
|
Horregatik, are garrantzi handiagoa hartzen dute euskal literaturaren baitako literatura konparatuaren ikuspegiaren lehen agerpenek.
|
Zer
esanik ez Lauaxetaren kasuan, zeina bere ikuspegi modernoa nolabait ezkutatzen ahalegindu zen, eta baita Atxagaren kasuaren ere, zeinaren 70etako ideia zenbait gaur egun ere aski ausart eta indartsuak izaten jarraitzen duten. Gerora han defendatutako puntu batzuk kritikatzen ahal badira ere, mugarriak izan ziren euskal literaturaren teoriaren hastapenetan zein modernizazioan.
|
|
|
Horren haritik, gaur egun, asko izan dira horren inguruan ikertu eta idatzi duten autoreak; bakoitzak bere ikuspuntutik baina guztiak mezu berarekin, ahozko tradizioa ezin da galdu, ahozkotasunak dituen onurak tradizio hitza baino haratago doaz. Hurrengo lerroetan ahozkotasunaren garrantziari buruz autore askok plazaratu dituzten ideiak edota iritziak azaleratuko ditugu,
|
zer
esanik ez iritziekin ados gaudela.
|
|
|
Gutxiago oraindik, erdara etxe sukalde barren guztietaraino sartua dugunetik, frantses edo espainol, erdal irratia 1950etatik, geroztik telebista.
|
Zer
esanik ez gaurko globalizazio garaian. Ez dago arnasgunerik gure artean.
|
|
|
esaten dituenak), edota hala jokatu ohi dugu maizenik, badaezpada ere. Areago hiriburuetan, eta
|
zer
esanik ez jada Bilbon, Gasteizen?
|
|
|
Halako gehienek kontraesan nabaria aurkitu ohi dute herritarrek inkestetan adierazitako euskararen ezagutza maila eta herritar hauek euskara erabiltzeko benetan duketen gaitasunaren artean?
|
zer
esanik ez benetako erabileraren aldean?, herritarren euskararen ezagutza maila pasiboaren eta erabilera aktiboaren artean, zertan seguru duten arrazoi. Gure ingurune soziolinguistikoa, dena da.
|
|
|
1 EAEn ere 2009tik 2012 bitartean ondo frogatu ahal izan genuen moduan(
|
zer
esanik ez oraintsu arteko Nafarroa Garaian edo Iparraldean), erakunde ofizialak ez daudeke beti euskaltzaleen esku. EAEn Hezkuntza ere urte askoan egon zen PSEren esku, eta ziur oraindik ere badugula zer hausnartua garai horietako ondorioez.
|
|
2017
|
|
|
Labur esanda, euskarak badu kasu sistema oso ageria, zenbaki marka nahiko ageria eta,
|
zer
esanik ez, determinatzaile atxikiak eta atxikigabeak. Hizkuntza honen ezaugarri parametrikoek, ordea, nekez uzten dute flexioari dagozkion funtzio kategoria funtzional horiek elkarrengandik eroso bereizten, eta ondorioz nekez zatika daitezke egun gramatika unibertsala deritzon horren itzalpean zabalki onartuak dauden kategorietan.
|
|
|
|
Zer
esanik ez, morfologiako[+ mugatua] morfologia tasunak ondo parekatzen dira[+ zehaztua] semantika tasunekin, tartean (aditzean ageri den) pluralaren esparruan gaudelarik: betiere semantikako plural irakurketa dugularik, irakurketa zehaztugabea edo zehaztua izango dugu morfologian mugatu plurala deitu izan den horretan, baina betiere zehaztugabea mugagabea deitu izan den bestean.
|
|
|
Gehiago izango lirateke euskara estandar batetik abiatuta egindako abstrakzio bat, nagusien hizkuntz jabekuntzarako balio dezakeena, eta hizkuntzaren berri abstraktua emateko balio dezakeena. Hiztunaren hizkuntz konpetentzian gertatzen dena ez bide da tankera honetako aldaketa, eta
|
zer
esanik ez, are gutxiagoa arau estandarrarekiko urradurak aipagai hartzen ditugun kasuetan.
|
|
|
Horrela, bada, berriz baieztatu behar dugu mugagabea delako deizioa hartu duen paradigmak[+ plurala] tasun semantikoak har ditzakeela.
|
Zer
esanik ez, plurala deizioa hartzen duenak[+ plurala] tasun semantikoa du (eta aditzean ere plurala behar du), baina agerian uzten ari gara paradigma horretako marka k ez ezik, e ereizan daitekeela, kasuan kasuko azterketa sinkroniko batean.
|
|
|
Azkaratek eta Altunak agerian jarri dute XII XIII.mendeetan kin soziatiboa mugatzailerik gabe egiten zela, eta
|
zer
esanik ez hori oso esangarria da egungo izen flexioa ulertzeko unean: pentsatzekoa da garai hartan ez zeudela egun ereduzkotzat jotzen diren morfologia paradigmak, baina egungo eredu hauek (1) bizi bizi dabiltza egungo euskara estandarrean behintzat:
|
|
|
Hain zuzen ere, postposizioen gune honetan azaltzen da ageri agerian epagoek, pagoei hori (mugatu) pluralaren adierazle dela, bai determinatzaile sintagma soiletan(), bai eta postposizio sintagmen osagarriaren kokaguneko determinatzaile sintagmetan ere (pagoetan, pagoetatik, pagoetara).
|
Zer
esanik ez, alde bat dago bien artean, berezko k edo i kasu markak ez direlako inola ere azaltzen postposizio sintagmetan:
|
|
2018
|
|
|
Orokorrean esan daiteke gutxi direla gerraosteko lirikari buruz eta zentsurak hartan egindako eraginari buruzko ikerketa lan xeheak, hala euskal lirikan nola Iberiar penintsulako beste literaturetan. Interes falta horrek ez die eragin beste genero batzuei; hala narratibak eta antzerkiak, nola kazetaritzak, eta
|
zer
esanik ez zinemak eta arte grafikoek zentsuraren inguruko ikerketa ugari eta baliotsuak izan dituzte. Estatu mailan zentsuraren ikertzaile ezagunena den Manuel Abellan ek (1980:
|
|
|
aipamena eta zehar aipamena, esaldi edo adierazmolde" eginak" haustea ironiaren indarrez edo hitz erdika, airean utziz, esaldiak amaitzeke utzita, esanezina adierazten duten anakolutoak eta eufemismoak baliatuz, edota zentsurak isilarazitako puntu jarraituen erabilera adierazkorra baliatuz. Aztergai ditugun testuetan azalduko dira horien adibideak, eta
|
zer
esanik ez, testuak bi hizkuntzetan ematen zituenez, baliabideen erabilera ezberdindua aurkitzen dugula zenbaitetan batean eta bestean.
|
|
|
Hori azken garaietan dezente egin izan da. Martin Ugaldek berak gauza dezente aldatu behar izan zituen liburu soziopolitikoetan, eta historikoetan
|
zer
esanik ez. Ondorioz, ateratzen den obra askotan ez da autoreak jatorrian idatzi duena.
|
|
|
Alde batetik, zentsurarekin zerikusi zuzena ez badu ere, azpiegiturak minimoak ziren, oso oso eskasak: editorialak falta ziren, plan editorialak
|
zer
esanik ez, elkarteak eta taldeak falta ziren, kazetariak falta ziren. hori zen orduko Euskal Herria. Gero, zentsurak berak giro sozial hori eskastu egiten du, zeren eta ez baitzegoen eztabaidarik, gai asko ezin ziren idatzi...
|
|
2019
|
|
|
Eta
|
zer
esanik ez, noski, euskaraz idatzia bazetorren delako debozioa, bederatziurrena edo dena delakoa.
|
|
2020
|
|
|
Besteak beste, arabiera ikastea islametik gertuago egoteko bide bat delako, seme alabak meskitara joatera animatzen dituzte, otoitz egin dezaten eskatu, eta oro har erlijioak ezartzen dizkien arauak errespeta ditzaten eskatzen diete etengabe.
|
Zer
esanik ez gazte hauen kasuan, gurasoek bai baitakite beren seme alabak nerabezaroan daudela, parekideen taldeak esanahi handia duela haien sozializazioan eta talde horietan balio erlijioso eta praktika berberak ez dituzten gazteekin elkartuko direla.
|
|
|
Intelektual eta, bereziki, elizgizonen artean euskararen aldeko ekimenak bultzatzen ziren, hala nola Euskaltzaindiaren sorrera (1919) eta Lore Jokoak, baina balizko irakurleen kopurua oso urria zen. Euskaraz idazten zuten idazleak gutxi baziren, irakurleak
|
zer
esanik ez. Eleberrien protagonista ziren nekazari eta arrantzaleak ez ziren euskal literaturaren irakurle, are gutxiago hiri eremuko merkatariak eta proletarioak.
|
|
2021
|
|
|
Berez, esparru honetan, izaki abstraktu bat izaki konkretu batean gauzatzen da gertakariaren unean bertan: bikotekidea aurkitu edo enbaxadorea egotzi esaten dugunean, gizaki bat aurkitzen/ egozten den unean bilakatzen da bikotekide/ enbaxadore, baina
|
zer
esanik ez, kontuan hartu beharrekoa da gizakia ez dela une horretan sortzen; prozedura bideratu esaten dugunean ere, prozedura hori bideratzean gauzatzen dugu benetako prozedura fisikoki, baina ezin esan daiteke aurretik sortu gabe zegoenik dena delako prozedura hori.
|