|
2000
|
|
|
|
Zer
esanik ez, hori ez da ezagutza teoriko edo intelektual soila, bizipenezkoabaizik, eta honek esan nahi duena da, bizitzan jasaten diren bezalaxe, amodioa, gorrotoa, bekaizkeria, atsegintasuna, poza eta tristurak direla talde egoeran.
|
|
|
Txillardegi adiskidearekiko lotura ez zen atzo goizean sortu nigan. iritsi baino lehentxoago izan genuen geure belaunaldikoek haren izenarenlehen erreferentzia, mitiko samarra zena,
|
zer
esanik ez, gure lagunak ordurako eginazuena nahikoa eta sobera baitzen bere izena betikotzeko, ez baitzuen alferrik parte hartuizan Euskal Herriaren historiako bidegurutze nagusienetakoan, ene ustez, nagusienaedo erabakiorrena izan dena?, alegia, XX. mendeko erdialdean abiatu zen euskalmugimendu askatzaile berriaren ekimen sortzailean. Ekintzaile gutxi batzuk izan zirenlurrikara hura eragin zutenak; han egon zen bera.
|
|
|
Orduan hasibainintzen Larresoro Txillardegi, bata zein bestea, erreferentziatzat hartzen, eta behineta berriro irakurri nituen berak idatzitako artikulu gozatsuak. Eta,
|
zer
esanik ez, liburuak. Nik bezala, garai hartako euskaltzale autodidakta guztiek, nor ez zenautodidakta, inolako euskal ikasketa arauturik ez zegoen garai hartan??
|
|
|
Hitz batez, etena ekarri du, eta aurreko egoerarekiko etena aldarrikatu du, eten horretan parte hartzera deituz.
|
Zer
esanik ez, horimingarri gertatzen zaie, teorian egoerarekin konforme egon ez arren praktikan egoerahorretan eroso bizi direnei, nola edo hala sisteman integraturik daudenei. Eta horrekekarri du bazterketa ofiziala; baina, aldi berean, horrek sortu du askorengan berelanagatiko eta ibilbide osoagatiko estimua.
|
|
|
|
Zer
esanik ez, horrez gain, Txillardegiren beste hainbat euskarazko lan azter ditzakegu, ekimen positibo eta esnatzaileak, guztien begien bistan daudenak. Nork ezdaki arlo askotan bide urratzaile izan dela, hala nola nobelagintzan, gramatika gaietan, fonetikan, euskararen ahoskeraren problematikan, intonazioaren garrantziaren azterketan, linguistika eta matematikaren arteko erlazioan, soziolinguistikan (zenbat informazio ez ote digun eman, herri gutxiengotuen arazo linguistikoez, diglosiaz etaabarrez)...
|
|
|
Bihotzeko taupadak ere horrenarabera joak izaten dira betiko.
|
Zer
esanik ez, burumuineko egitura.
|
|
|
Politikaren eta artearenarteko suturatik sortutako, errealismo sozialista? delakoaz,
|
zer
esanik ez. Arana Goiriketa bere jarraitzaileek historiaren eta politikaren artean eginiko loturaren emaitzakbistan daude:
|
|
|
eta interes politiko alderdikoirikere ezagutu izan zuela, baina, itxura guztiz, Lauzurikarentzat azaleko eta pasaerakogorrina besterik ez zen hori; euskara bera, ostera, asmaziorik gabeko herritarrenjatorrizko izan modua. Hortaz, behar izanik, Altxamendu Nazionalaren ideia etaasmoak berak ere zabaltzeko balio zezakeen lanabesa, eta,
|
zer
esanik ez, elizkizun etakatekesian erabil zitekeena.
|
|
|
|
Zer
esanik ez informazioan diren langileez. Euskaldunak daudeneko zerbitzuak edosailak identifikatu.
|
|
|
Bigarren ondorio bat atereaz, Euskal Herriko irratietan ikerkuntza kazetaritza eskasa egiten dela esan dezakegu. Irratilaria estu eta larri ibiltzen da denboraren mugak direla-eta, eta gogoa eta atsedena falta zaizkio informazio iturriekin harreman iraunkorra sortzeko;
|
zer
esanik ez, hori ikerkuntza kazetaritzaren garapen urrian islatzen da. Gainera, ez dirudi geroan kazetaritza mota honek arrakasta handirik edukitzeko aukerarik duenik.
|
|
|
|
Zer
esanik ez, talde nortasunak (nortasun etnikoaren zentzuan) ez du zertan (ez behintzat nahitaez) nazio ideiarekin lotuta egon, nazioa Estatu moduan antolatuta dagoen edo antolatu nahi duen populazio taldea izan daitekeen aldetik. Baina badakigu kultur ezberdintasunak identitate/ nortasun ezberdintasuna ziurtatzen duen bezala, kultur uniformizazioak populazioaren homogeneizatzea sorrarazten duela.
|
|
|
Nazionalismoaren historiografiak, eta, esate baterako, euskal nazionalismoarenak
|
zer
esanik ez, bigarren mailan utzi izan du, baztertu ez duenean erabat, hezkuntza eremuko analisia (beharbada, fenomenoaren beste alderdi batzuei garrantzi handiagoa eman zaielako:
|
|
|
nazio zer den esateko momentuan eta, ondorioz, nazionalismoa definitzerakoan, nazioaren teorien artean dagoen ezadostasunaren aurrean.
|
Zer
esanik ez, mundua ulertzeko era guztiz ezberdinak, ideologia kontrajarriak, gurutzatzen dira bidean; eta analisien abiapuntuak eta premisak baldintzaturik aurkituko ditugu, zeren, guztiz logikoa denez, egoera honek baldintzatutako analisiak aurrez aurre jartzen baititu.
|
|
|
tartean izanik. Beharbada, Estatuaren funtzionamendura hurbiltzeak jarriko gaitu arazoa ulertzeko bidean (oraingoz Estaturik ez duten nazioen egoera ez dugu kontuan hartuko, baina,
|
zer
esanik ez, kasu hauetan ere Estatuak badu bere presentzia eta eragina, aldarrikapen gisa zein etsai moduan13). Estatuek eskuartean izan duten aparteko tresna dugu eskola, oinarrizko eskola?.
|
|
|
bihurtuz95, Guizot en hitzak erabiliz.
|
Zer
esanik ez, irakaslea Estatuaren begirada zorrotzaren pean eduki behar zen eta, ondorioz, ezarriko zen Estatuaren ikuskaritza mekanismo honen ardatz nagusienetariko bat suertatuko zen: –subreptice?
|
|
|
Estatu Nazio espainiarraren nortasun elementua dela esango genuke, eta espainiarrak (omen) diren horien talde identitatearen errepresentazio bilakatzen dela.
|
Zer
esanik ez, aurrez aurre dugun apustua Estatu espainiarraren mugen legitimitatea indartzearena da; Frantziaren kasuan gertatzen zen bezala, hemen Espainia bat eta zatiezinaren irudi, naturala, gorpuztu nahi zela esatera iritsiko ginateke.
|
|
|
Estatuko irakaskuntza sistema sortzeko nahiari egin zitzaion kritika.
|
Zer
esanik ez, horrek irakaskuntza Elizaren eskuetan uztea ekarri zuen, baina, hala eta guztiz, liberalek hasitako hezkuntza sistema nazionala sortzeko prozesuaren sugarra, ez zen itzali, nahiz etenak izan eta abiadura aldakorrekoa izan.
|
|
|
Oinarrizko maila hau herritar guztiek nahitanahiez egin behar izango zutela kontuan izanik, gaztelaniaren posizioa guztiz nagusia zela esatea begien bistakoa da.
|
Zer
esanik ez, gaztelaniaren garrantzia, modernizazio prozesuaren barruan eta Estatu Nazio espainiarraren eraikitzearen testuinguruan irakurri behar da; Gellner en271 ereduari jarraituz, eta eredu hori Estatu espainiarrari egokituz, liberalek duten gizarte modernoa eraikitzeko nahiak gizarte hori alfabetatzea hizkuntza batean eta eskolaren bidez kultura homogeneoa bultzatzea eskatzen dituela esango g... gaztelania.
|
|
|
|
Zer
esanik ez, hizkuntza homogeneizazioaz hitz egiten dugunean, hizkuntzaren erabilpen osoaz ari gara, ahozko erabilpenera mugatu gabe. Aipaturiko alfabetatzeak begien bistako helburua zuen, eta horrela zehazten zen legean:
|
|
2001
|
|
|
b) Hizkuntzaren helburua elkarreragitea baldin bada,
|
zer
esanik ez, norberarenlehen hizkuntzan trebatzerakoan nahiz bigarrena irakasterakoan elkarreragitekoahalmena lortzea edota garatzea izango da planteamendu pedagogiko, proposamen didaktiko, metodo, jarduera eta urrats guztien noraezeko jomuga. Nolanahiere, hiztunak testuen bidez soilik ahal du erabili hizkuntza helburuak lortzekomoduan.
|
|
|
Erabiliko dituen irizpideak erabakitzeko, azalpenez gain argudioak ere erabilibeharko ditu ikasleak, eta baita aholkulariak ere.
|
Zer
esanik ez, argudioek ikasleakulertzeko modukoak izan dute. Horretarako ustetik frogetarako jauzia eginbeharko da.
|
|
|
|
Zer
esanik ez, leihotxo monolitikoak harrizko eraikuntzetan barneraturikegongo ziren. Horrelako egiturek ez dute iraun gaur egun arte, desagertu direlakoedota eraldaketa sakonak jasan dituztelako (garai bakoitzeko orientazio estetiko zeinfuntzionalen ondorioz).
|
|
|
|
Zer
esanik ez, erromatarrei buruzko ikerketa lanek Erdi Arokoek bainoosasun hobea izan dute. Euskal Herrian erromatar arkeologiaren hastapenak XVIII.mendearen bukaeran egin ziren, testuinguru intelektual zehatz batean.
|
|
|
Horixe da, hain zuzen, arkeologia merobingiarraren barnean gehien tratatuizan den gaia. Eta,
|
zer
esanik ez, Euskal Herrian, hemen nekropoliak baino ez diraaurkitu eta. Merobingiarren arkitektura eta habitatari buruz benetan gutxi dakigu, oraingoz behintzat.
|
|
|
Filosofo greziarrak ongiaren errepresentaziora mugatunahi zuen poesia.
|
Zer
esanik ez, Vayne eta Barthes ez dira imoralitatearen errepresentazioaren beldur; agian imoralitatearen kontzeptua bera ere arrotza zaie, bainaerrepresentazio errealistaren konbentzigarritasunak oraindik izutzen bide ditu.Bestela zergatik xahutu hainbeste indar, errealismoak proposatzen dizkigunerrepresentazioak errealitatearekin irakurleak ez dituela nahasi behar esaten?... Ez aldaki irakurlerik inozoenak ere ipuinak ipuin direla?
|
|
|
B. Atxaga (Gizona bere bakardadeanez geroztik, nahiz eta Behi euskaldun baten memoriakekin ere elementu errealista batzuk agertu asteasuarrarenprosagintzan), J. L. Zabala (Galdu arterekin), Itxaro Borda (Amaia Ezpeldoidetektibesaren abenturei hasiera eman dienetik), Xabier Mendiguren (Berriro igonauzurekin), eta abar.
|
Zer
esanik ez, ez dakiguna da, zein neurritan nagusitu duenerrealismoa idazle handiek bere aldeko apustua egiteak, eta zein neurritan, alderantziz, errealismoari esker egin diren nagusiago idazleak. Gauza ohargarri bezainesanguratsua:
|
|
|
Galdera honek, mamiaren eta azalaren arteko bereizketa tradizionala suntsitzearekin batera, euskal eleberrigintzaren historia erdibitzen du. Alde batetik errealitatearen zati euskaldun katoliko idilikoaren errepresentazioa eta bere errepikapenantzua, eta bestetik, ideologikoki, eta
|
zer
esanik ez linguistikoki ere, anitza denerrealitatea islatzen saiatuko diren eleberrigile modernoak, errealistak5.
|
|
|
Ingurura begiratu besterik ez dago gizartearen arlo guztietan emakumeen kopuruagizonena baino askoz txikiagoa dela ikusteko;
|
zer
esanik ez artean eta, konkretuki, literaturan. Gizarte eredu baten isla besterik ez gara, eta aurrerapauso handiakeman badira ere, oraindik bide luzea daukagu aurretik, egunez egun jorratubeharko dena; hala ere, errezeloa dut sekula ez ote garen iritsiko gizonezkoekduten mailara.
|
|
|
Hortaz, herrialdeen arteko elkartasuna eta kooperazioa sistema monetarioa sendatzeko oinarrizko tresna gisa ikusi dira maiz, eta, testuinguru horretan, politika monetario nazionalaren eta politika fiskal nazionalaren arteko bateragarritasuna nazioarteko ekonomia zientziaren helburu nagusi gisa ikusi ohi da.
|
Zer
esanik ez, ezin da espero soberakina duten herrialdeen eta defizita duten herrialdeen obligazio egokitzapenak simetrikoak izatea, horien egoerak erabat ezberdinak eta askotan kontrakoak izanik. Horrela, erremedioen multzoa kontu handiarekin jarri behar da praktikan, herrialde bakoitzaren behar edo premia partikularrak kontuan hartuz.
|
|
|
Beraz, kontua ez da giltza monetak ondasunen eta zerbitzuen edo bonuen erosketen bidez edo opari soilen bitartez munduko likidezia handiagotzen duen ala ez.
|
Zer
esanik ez, EEBBek onura gehiago aterako luke aktibo errealen erosketatik; baina gainerako munduak berdin sufrituko luke, nahiz eta dolarrak EEBBek dohainik emanak izan. Izan ere, kanpoko dolar gordailuak aktibo errealekin identifikatuak dira, eta transakzio errealen azken ordainketa modura transferituak diren bezain laster, horiek herrialde esportatzailearen balantze orriaren aktiboaren aldean sartzeak etxeko diruaren sormen inflaziogilea inplikatzen du, edozein direlarik hasierako amerikar ordainketaren zioak.
|
|
|
Interesek inportazioek daukaten efektu berbera daukate.
|
Zer
esanik ez, A-ko zorpeko egoiliarrek beren bankuetatik 10 dolar aterako ez balituzte, A ren erreserbak 10 dolarretan handituko lirateke.
|
|
|
|
Zer
esanik ez, teknika horren bidez eskuraturiko loreen usainak finenak dira, purutasun handienekoak. Usainez aseturiko gantz horiek pomadak deitzen dira, eta batzuetan kosmetikan zuzenean erabiltzen dira; edo alkohol absolutuarekin tratatzen dira absolutuak lortzeko.
|
|
|
Azken liburu horren inguruan sortutako mintegiak, hitzaldiak eta ikastaroak autorearentzako oinarri egokiak izan dira.
|
Zer
esanik ez, Udako Euskal Unibertsitateko hainbat ikaslerekin urteetan zehar gauzaturiko mintegi zientifikoak horrelakoetan bapore presioak eta kimika organikoa landu direlarik ere hartu behar dira kontuan. Eta azkenez, bibliografiaren usaina ere aitortu behar da, zeren edozein arterekiko zaletasuna ekinez garatzen baita; hau da, heziketa prozesu luze baten ondorioz sortzen da.
|
|
|
Usain gozoko likidoak ontziratu direnetik hona, perfumegileen erronka nagusienetako bat perfumeen sailkapen egokia prestatzea izan da, alegia, elkarrekin dituzten antzekotasunak edota desberdintasunak nola azaldu ahal diren asmatzea.
|
Zer
esanik ez, honetan ere frantsesak izan dira aitzindariak, eta gaur egun haiei esker ditugu perfumeen sailkapenak.
|
|
2002
|
|
|
Zentzu horretan, adibidez, errepide sarea aztertzeko orduan, ezinahantz dezakegu Euskal Herrian historikoki, eta gaur egun ere, zer nolako garrantzia izan duten portuek; ezta XIX. mendean trenbidea sartzeak izan zuena etahorrek herrialdearen industrializazioari eman zion bultzada ere.
|
Zer
esanik ez, gauregun aireportuek duten funtsezko garrantzia, beste herriekiko eta hiriekiko konexiohandi gisa, zeren munduko toki urrunetara gerturatzen baikaituzte.
|
|
|
Izan ere, jende gehienak nekez jotzen du hiztegietara, edota beste erremediorik ez duenean bakarrik. Gauzak horrela, ikasgela berean ere maiz ikustendira kontraesan terminologikoak, eta
|
zer
esanik ez, horiek handiagoak dira campusen artean, edota lizentziaturen artean. Horrez gain, unibertsitatean eta irakaskuntza ertainetan maiz, eskola?
|
|
|
baldintzatzen du bakoitzaren bilakaera euskararidagokionez.
|
Zer
esanik ez, osasun arloaren euskalduntze prozesuari estuki lotutaageri dira medikuntza eta erizaintza ikasketak, eta horietako euskararenplangintzaren atzerapenak (EAEn) eta atzerakadak (Nafarroan) baldintzatzen dutegure hizkuntzaren normalizazioa. Etorkizuneko egoeran erabateko garrantzia duenbeste aldagai bat ere bada.
|
|
|
Orokorki hitz eginda, oinarrizko irakasgaien beharrak asetzeko bezainbestelibururik ez da argitaratu;
|
zer
esanik ez, arlo klinikoarekin lotura estuagoa dutenbeste irakasgaien kasuetan. Horrek normalizazioaren bidean oztopo berria dakar, zeren osasungintza arloan murgilduriko profesionalek terminologia egokia (bateratua eta Euskaltzaindiak onarturikoa) ikasteko aukerarik ez baitute.
|
|
|
PDCA.Ziklo horien bitartez eta analisiak ematen dizkigun emaitzak kontuan izanik, prozesuaren hobekuntza jarraitua ziurtatuko duen plangintza burutzen dugu.Zoritxarrez, EHU/ UPVn lan esfortzu handiena planning delako horretan gauzatzenda normalean. Do horri eskaintzen zaion denbora aurrekoari baino askoz eretxikiagoa izaten da eta, azkenik,
|
zer
esanik ez, Check eta Analysis atalak, gutxitaneramaten dira aurrera.
|
|
|
Orobat, 2000/ 01 ikasturtean euskararekin nolabaiteko lotura akademikoa zuten ikasle matrikulatuen kopuma euskaldunguztien kopuruaren zazpiren batera ere ez zen iristen.
|
Zer
esanik ez, euskarari eginzaion imzurra ez da ikasle euskaldunen utzikeriarengatik gertatu, edota haiek euskarazko irakasgaiak aukeratzen ez dituztelako. Jakina, egoera kezkagarri hori ez dairakasle euskaldunen erruarengatik gertatu, edota haiek euskarazko ikasgaiak eskaini ez dituztelako.
|
|
|
Gainera, Ekonomiak erakargarritasun berezia izan du Soziologia, Politika etaHistoria ikasten dutenen artean, eta Ekonomiaren metodoak, neurri batez behintzat, zabaldu egin dira aipatutako arlo horien artean.
|
Zer
esanik ez, abstrakzioak beharrezkoak ditugu zer edo zer ulertu dugula esateko, eta nahitaezkoak ditugu zientziaegiteko. Gertatu dena, ordea, Ronald Coase eta beste hainbat ekonomialari ospetsuk esan duten bezala, hauxe da, alegia, Ekonomia bere ikasketarako objektu gabegeratu dela.
|
|
|
Edozein modutan, aipatutako proposamen hori jorratu beharreko arloa delauste dugu; baina horretarako, presionatu egin dira, unibertsitateko errektoreaz gain, Eusko Legebiltzarra eta Gasteizko Gobernua kudeatzen duten alderdipolitikoak, hitzez defenditzen omen dutena, irakaskuntza sistema propioa, praktikan ere defendi dezaten.
|
Zer
esanik ez, irakaskuntza sistema propioa sortzenhasteko bultzada etor daiteke bertatik, eta horretarako unibertsitate publikoakberak onartu eta aurkeztutako proposamena horretarako lehen pausoa izan daiteke.
|
|
|
|
Zer
esanik ez, hierarkiaren piramidearen goi aldean erabakigune guztiakEspainiar Estatuaren menpe egonik, Euskal Herrirako Unibertsitate nazionalasortzeko ekimen guztiak jaio aurretik hildako proiektuak dira, bai unibertsitatepublikoetan zein pribatuetan, nahiz eta gobernuarekiko autonomiarik eza are nabarmenagoa den unibertsitate publikoen kasuan. Azken batean, funtzionarizazioaren zama gobernu espainiarraren kontrol erabatekoaren arazoarekin baitagolotuta, beti ere aldiko gobemuaren interesen menpeko politika bideratzeko.
|
|
|
Aurreko ereduaren akatsak eta Euskal Herriari dagokionez jartzen dituen oztopoakkontuan izanik, bistakoa da Euskal Herriaren zerbitzurako eraiki nahi den EuskalUnibertsitatearen sistema propioaren funtsetako bat irakasle egitura propioa izanbehar dela.
|
Zer
esanik ez, hori ez da oinarri bakarra, zeren, horrekin batera, osoardura handiz finkatu baitira euskal curriculumaren definizioa eta osaketa, finantzaketa bideak, autonomia unibertsitarioarekin batera legebiltzarretikofinantzaketaren kontrolerako bideak eta abar. Dena den, gure komunikazioarenhelburua irakasle egituraren inguruko hausnarketa egitea denez, ez gara besteoinarriez arduratuko, eta zuzen zuzenean aipatuko ditugu guk azpimarratu nahiditugun puntuak.
|
|
|
kontzeptua darabilgunean, hori baino zerbaitgehiago adierazi nahi dugu, hitzen mugetatik harago dagoen proiektu bati egitenbaitiogu erreferentzia. Izan ere, Euskal Herriaren eraikuntza sozial, kultural, linguistiko eta politikoa prozesu modura ulertzen dugun era berean, Euskal Unibertsitatea bera ere prozesu modura ulertzen baitugu?
|
zer
esanik ez, unibertsitateeuskalduna egiteko dagoen une honetan; baina baita balizko etorkizunean legalkiegituratuta egon dadinean ere?, prozesu horretan unibertsitate askatzaileaetengabe eraikitzeko. Nolanahi dela,. Irakaslego Propioa?
|
|
|
formulazioarekin aurpegi desberdineko ereduaadierazi nahi dugu. Alde batetik, gaur egungO konkrezioan autonomia unibertsitariotik eta erkidego autonomoaren gaitasun legegiletik abiatuz, forma kontraktualberria esan nahi du, eta
|
zer
esanik ez, horrekin batera joango den erregimen juridiko laboralaren definizioa, funtzionaritza sistema estatala, eta autonomikoa, gaindituz, berdinen arteko kontratu forma izango duena, mota desberdinetakoeskubideak bermatuz eta errespetatuz, hala nola egonkortasuna, eskubideekonomikoak, laboralak eta sindikalak, negoziazio kolektiborako eskubidea, etabeste. Baina beste aldetik, formulazio hori ez da mugatzen konkrezio horretara, etahorregatik, oraingo akatsak gainditzera zuzenduko den unibertsitate berri bateneraikuntzarako prozesua buruan dugula, ezaugarri kualitatibo batzuk ere adierazinahi ditugu.
|
|
|
|
Zer
esanik ez, irakasle propioek euskalduntasun praktikoa izan behar dutelaneko ekimenetan. Euskararen jakite hutsa gaindituz, lehen hizkuntza modura lanean euskaraz jardungo duten irakasleak dute izan, baiirakaskuntzan zein ikerkuntzan.
|
|
|
Hor hasten dira gure komeriak, izan ere azterketan hasi eta lasterrean konturatzen baikara gure klaseetako euskarak software komunikatibo modura ikusitabere mugak badituela, muga esanguratsuak hain zuzen. Gaztelaniari, eta
|
zer
esanik ez latinari, noizbait tokatu zaion garapen lan hori orain suertatu zaio euskarari, hots testuinguru exijenteetan, non esaldien luzera eta konplexutasuna bizikieskertzen baitugu? 7 agertzen zaizkigun arazoei irtenbide egokia eta egokituaematea.
|
|
|
Tresnak eta ditugunean horien atu izaera argi ez badugu,
|
zer
esanik ez dagoobjektu arruntak (printzak, etab.) direnean. Horrelakoekin gaindiezinezko zailtasunak ditugu, nahiz eta frogatuta egon horrelako elementuak hildakoen ondoan agertu ohi direla, antza denez apropos lagata, garai eta lurralde ezberdinetako ehorzketetan; baina adibide hauetakoa ezin daiteke orokortu kasu guztietara.
|
|
|
Sarritan, trikuharriak mendeetan erabili arren, eraiki ziren garaian bezala kontserbatzen direla pentsatzeko joera dugu, alegia, egiturak inoiz aldaketarik ezagutu ezzuela uste izatekoa; noski, altxor bilatzaileren baten edo harri bila joandako sasiharginen baten hondeatze lanak ahaztuz. Baina, aitortu behar da, egoera horretanzerikusi handia dutela, aipaturiko jarduerez gain, naturaren eraginak (bertan mendeetan hazi diren zuhaitzek, adibidez) eta,
|
zer
esanik ez, hilobia berrerabiltzerakoan bere egituretan egin zitezkeen aldaketek. Hala eta guztiz ere, hilerri bakoitzaren oinarrian badaude beste faktore batzuk ere, kontuan izan behar ditugunak: hilobiaren eraikuntzako materialak, egituraren ezaugarri fisikoak (trikuharri soila, sarbidedun trikuharria, egituraren tinkotasuna, etab.) eta hilobiratze maiztasuna (hertsiki lotua biztanle kopuruarekin eta lurralde horren erabileraren intentsitatearekin).
|
|
|
Gaur egun ikusten dugun nekazari paisaiak bilakaera luzea izandu, batez ere azken 300 urteotan.
|
Zer
esanik ez,, jabetza, kontzeptuak erebai.
|
|
|
|
Zer
esanik ez dago, aipaturiko hutsune historiografikoak nabarmenki baldintzatzen duela Sabinoren heriotzaren (1903) ondorengo garairi buruzko ezagupena.Hemen, besteak beste, nik neuk egindako ikerketei buruz mintzatu nuke, XX. mendearen aurreneko hogei urteek nire ikerkuntzen zutabe garrantzitsua osotudute eta. Hori oso gustukoa ez dudanez gero, labur eta aseptiko izaten saiatuko naiz.Hona hemen, modu telegrafiko batez, garai horretako abertzaletasunaz historiografiak azaleratu dituen zenbait gai:
|
|
|
Berrezarkuntza garaiko ikerketek azaleratu duten beste puntu garrantzitsubat, euskal nazionalismoak politika egiteko erabiltzen zuen era berria da. ...ta inguruko mugimendua; politikaren ohiko esparrua gainditzen eta jarraitzaileen bizimodua bere osotasuneaneragiten zuen komunitatea, hain zuzen26 Politika, kultura eta soziabilitatearenalorretako ekimenak eta eskaintzak nahastuz, EAJ alderdi politiko arrunt bat bainogehiago izatera iritsi zen, komunitate nazionalistak identitate berri bat osatzeko etasendotzeko aukerak ematen zituelako; eta hori?
|
zer
esanik ez dago, oso eskaintza erakargarria izan zen bere egiturak eta ohiko identitateak goitik behera aldatzenari zen gizarte batean.
|
|
|
Errealitate hori ikusita, bidezkoa dirudi euskal historiografia bigarren berrikuntza garaian sartu dela esatea. 1970eko hamarkadan hasitako epean jarritakooinarriak sendotu ondoren, eta, horiei eutsiz, ikerketa lerro berriak ireki dira etazenbait berrikuntza gauzatu dira, bai teoriaren aldetik, baita ikuspuntu metodologikoetatik ere;
|
zer
esanik ez, iturrien erabilerari dagokionez. Egoera horretan, euskal historiografiak, abiadura galdu nahi ez badu, bere tokia bilatu edo birdefinitubehar du.
|
|
|
Ikastoletako historiari buruzko lan hauek monografikoak izan ohi dira, ikastola bakoitzarenXXV. urteurrena betetzean prestatu izan dira eta ikastolarekin zerikusia izan duten pertsonek eginakizan ohi dira.
|
Zer
esanik ez, diren ikastolak baino gutxiago egin dira, baina sorta polita direlaukatzerik ez dago. Orain arte eginikoak ondoko herrietakoak izan dira, argitarapen urtea atxikidiogularik:
|
|
|
Zentzu horretan, eta mentalitateenhistoriaren interesgunetik abiatuta, ezin ditugu ahaztu Euskal Herrian tradizio zientifiko luzea duen etnografiaren ekarpen garrantzitsuak, bereziki Etniker taldeakegindako lana, zeinean jaiotza, bataioa, puerperioa, lehen haurtzaroa, gaztaroa, ezkontza eta ezkontzatik kanpo sortutako umeei buruzko adiera, ohitura eta errituak azaltzen diren (Etniker Taldea, 1998).
|
Zer
esanik ez, hor harrobi garrantzitsuaaurki dezake haurtzaroa iker objektutzat hartzen duen edonork.
|
|
|
Halaber, heziketa batari edo besteari onartu arren, arazoak sortzen dira heziketak emakumeari bere bizitzan hierarkia lehentasunak sortzeko aukera ematen badio, edo bere ezagutzak maila profesionalean egikarituz emakumeak lorpen ekonomikoak eskuratzen baditu (Silvestre, 1997: 102),
|
zer
esanik ez soldata gizonezkoarena baino altuagoa bada.
|
|
|
Esanahi sozialak eta kulturalak baztertzeaz gain, Natur zientzien irizpide hutsera mugatzeak ingurumenaren egoera neurtzeko hutsuneak eta zailtasunak baditu,
|
zer
esanik ez hortik izadiarentzat edo gizabanakoentzat ondorioak ateratzeko asmoa badago. Egiazki, arriskuaren gizartean, bai sistema politikoaren egonkortasuna, bai gizartearen lasaitasuna, noizean behin komunikabideen berriren bat salbu, arriskuan ez pentsatzeari esker ema (te) n da.
|
|
|
–Aurerapen teknikoa izango ote den berak sortutako arazoak konponduko dituena?, edo, kutsadura eramangarri bat errespetatuko ote duen?, edo, egitura sozialak eraldatzen dituen arriskua ote den?.
|
Zer
esanik ez, hausnarketa horiek ezinegon handiagoa pizten dutela oinarritzat muturreko adibiderik erabiliz gero. Esaterako, leherketa atomikoa, bat batean ezeztatuz planteatu diren hiru aukeretako zenbait.
|
|
|
politikaren amaiera, historiaren amaiera, ezerk ez du zentzurik, beranduegi da, etab. Zehazki gai hau sakondu nahi izanez gero, estetikak eta hizpideak, eta horren guztiaren azpian ezkutatzen dena ezagutzeko, ikus: RIPALDA, 1996;
|
zer
esanik ez, lanean zehar erabilitako RIPALDA, 1999a.
|
|
|
Kultura nazionala bada zerbait, baina era berean ezer ez da; izan ere, izatekotan, kultura nazionala konstrukzio bat da: kultura bera eraiki egiten delako denboraren poderioz eta,
|
zer
esanik ez, lurraldea bera ere eraiki ez eze, zenbait kasutan, babestu egin behar izaten delako arerioen erasoetatik. Nazio nortasunak eta kultura nortasunak, hartara, eraikiak dira; ez dira berezkoak.
|
|
|
Norabide bakarreko ezezagutzak inkonprentsioaren eta bazterkeriaren sentimendua pizten du euskaldunongan. Gure erkidegoetako medioetan (EAE, NFE eta Ipar Euskal Herrikoetan) ezezagutza larria baldin bada,
|
zer
esanik ez estatuetakoetan (Frantzia eta Espainiakoetan).
|
|
|
|
Zer
esanik ez, gizarte antolakuntza berri eta berezia ekarri zuen hizkuntzak. Gizakiak elkarrekin, elkarren arteko komunikazio beharra handiagotu zen; komunikazio konplexuaren beharrak markatu zuen hizkuntzaren jaiotza.
|
|
|
Estatuak (eta
|
zer
esanik ez, herriak berak) merkatu zabaletan daude sartuta. Merkatuak estatuaren eremuan funtzionatzen zuen garaia joan da; orain estatuak daude merkatu zabalen eremuen menpe, estatuak eurak dira merkatu globalaren arabera funtzionatzera kondenaturik daudenak.
|
|
2003
|
|
|
Izan ere, Klimaren Modelo Globalak deritzanak (GCM, Global ClimateModels) orain hainbat urte hasi ziren erabiltzen, baina horiek duten lan eskalazabalegia da, hartzen duten lurralde zabalaren sare laukia oso handia izanda (500 x500 km, sarri askotan).
|
Zer
esanik ez, zabalera horrekin modelook ezin dute ibai arro txikietan (5000 km2 baino txikiagoak, kasuan) aurreikuspenak egiteko moduko informazio egokirik eman; eskala kontua. Hori horrela, beste teknika batzukgaratu behar izan dira behealde horretan erabiltzeko aproposagoak.
|
|
|
Orain, adinean gora noala, ikasiznoa poliki poliki beste arloetakoen ekimenak askoz errespetu handiagoaz hartzeneta ekimen horiek barnean duten zientziatasuna ere aintzatesten. Gainera, konturatuta nago ezen, batzuetan, arlo desberdinetako adituen arteko ulertezintasuna, zeinek bere arloan darabiltzan hitzen adiera hertsi eta estuegietatik etortzen dela, uste izaten baitugu geuk darabilguna dela adiera bakarra, eta
|
zer
esanik ez, zientzia, zehatzen, arloan gabiltzanon kasuan?
|
|
|
Hurrengo urtea, 1975, Francoren bizitzaren azkenekoa, bereziki bizia izan zen arlo askotan, politikan
|
zer
esanik ez, baina baita beste alor batzuetan ere. Euskararen aldeko aldarrikapenak izan ziren horren adierazgarri.
|
|
|
|
Zer
esanik ez, Euskaltzaindia aurretik ibili dela beti Udako Euskal Unibertsitatearen arazoetan, Euskaltzaindikoak ziren sortzaileak, euskal akademiak babestu zuen haste hastetik,(...)
|
|
|
P.N.V. z eta euskal Gobernuaz
|
zer
esanik ez. Ezin ditugu onartu bere haserreak, gero, egiten ari diren arduragabetasun historikoari erantzuteko gauza ez ba dira.
|
|
2004
|
|
|
Gorago ikusi dugunez, ahalmen esportatzailean ez ezik, atzerriko inbertsio zuzenetanere, aurrerakada nabarmena izan da. Eta
|
zer
esanik ez berrikuntzan eta teknologian, azken urteetan abian jarritako hainbat proiekturi esker.
|
|
|
Edozein artezaiekErrenazimentuari buruzko liburu zientifiko eta ordenatua topatuko du hurrengoorrialdeetan.
|
Zer
esanik ez unibertsitatean Errenazimentuari buruzko irakasgaia irakasten dugunontzat lan tresna ezinbestekoa eta euskal ikasleentzat inoiz izan duenhutsunerik handiena betetzcko laguntza, bai edukien aidetik, baina baita bibliografiaren aukeraketa zaindua duelako, ikaslea gai zehatz batzuetara ondo bideratzeko.
|
|
2005
|
|
|
Aldaketa horiek guztiak, berriki, XX. mendean gehitutako aldaketak dira. Eta
|
zer
esanik ez, joan den mendeko berrogeikohamarkadan Hondarribian sortutako Konpainia Mistoa, udaldian Hondarribira hurbiltzen diren turistentzat sortua eta inolako funtsa edo oinarri historikorik ez duena.
|
|
|
Sei gizon errazagoa da irakurtzeko 6 gizon baino. Eta
|
zer
esanik ez 44 lagun baino berrogeita lau lagun idaztea.
|
|
|
Gure Zoologia Orokorra honen asmoa izan da oinarrizko kontzeptuak egokiro aurkeztea, gero ikasleak erraz murgil daitezen ohiko datu zoologikoen artean. Enfasia, beraz, zoologiaren bilbe kontzeptualean jarri dugu, eta,
|
zer
esanik ez, berorri dagokion terminologian.
|
|
|
Jakina, kasu horretan taxonak espezieak dira, baina multzo zabalagoak izan daitezke ere, maila desberdineko irizpide taxonomikoen arabera ezarritakoak, hala nola, Mammalia, Vertebrata, Annelida, Gastropoda, Hymenoptera...
|
Zer
esanik ez, maila eta izaera askotako irizpideak erabiliz hainbat eta hainbat taxon sortuko dira, eta izendatu egingo dira elkarrengandik erraz bereizteko. Nomenklatura deritzon diziplina subsidiarioaren laguntza edukiko dugu taxon bakoitzari izen bat esleitzeko.
|
|
|
Aristoteles eta Plinioren garaian (K.a. IV. mendean eta I. mendean, hurrenez hurren), 500 bat animali espezie ezagutzen ziren, baina XVI. mendetik aurrera espezie katalogoa zabaldu egin zen espedizio zoologiko eta fauna fosilen araketaren bidez.
|
Zer
esanik ez, nomenklatura arazoa areagotu egin zen izugarriro, batez ere XVIII. mendean. Mende horretako katalogoa hain handia zenez ezin maneiatuzkoa bilakatu zen.
|
|
|
Espezie sesilak ez dira lekuz aldatzen eta substratuan tinko finkatuta bizi dira, adibidez, animalia mikroiragazleak; ostera, espezie mugikorrak espazio jakin batean desplazatu egiten dira, esate baterako, animalia harrapariak.
|
Zer
esanik ez, simetria erradiatua guztiz abantailos edo adaptatiboa da lehenengo kasuan, animaliak alde guztietatik neurri berean egiten baitio aurre inguruneari. Izan ere, izaki horietan egitura elikatzaileak eta errezeptore sentsorialak gutxi aski berdinki banatuta daude gorputzean zehar, halako moldez non, hurbileko ingurunea osotasunean kontrola baitaiteke aldi berean.
|
|
|
Ehunak, morfologikoki antzekoak diren zelulen agregazioak dira, zeregin espezifiko bat betetzeko antolatuak. Protozooek,
|
zer
esanik ez, ez dute ehunik, baina zelula bakar modura edo zelula kolonia gisara ager daitezke, eta horrela izanik, batzuen ustez gradu unizelularra onetsi behar zaie. Animalientzat, ostera, maila desberdinetako multizelularitatea onartzen da; izan ere, metazooen artean haziz doan gorputz konplexutasunaren hierarkia defini daiteke, beharbada gradu nagusi bi gauzatuz:
|
|
|
Adibidez, oxigenazio metodo modura efektiboa izateko, difusioz oxigenoak ez ditu zeharkatu behar 1 mm-ko baino gehiagoko lodierak.
|
Zer
esanik ez, mugak daude hemen ere: animalia batek ezin du bere bolumena nahi beste handitu, zelula gehienek kanpoarekiko ukipena mantendu behar baitute.
|
|
|
Gainerako animalia triploblastikoetan, gorputz pareta eta liseri hodi artean hutsune bat garatzen da likidoz beteriko barrunbe gisara. Animalia batzuetan barrunbe hori mesodermoaren baitan garatzen da prozesu espezifikoen bidez (gogora bitez eskizozelia eta enterozelia), eta peritoneo deritzon zelula gaineztadura finaz inguratua da; peritoneoa,
|
zer
esanik ez, mesodermotik eratorri da. Horrelako barrunbe bati benetako zeloma edo euzeloma esaten zaio.
|
|
|
Fisioa oso arrunta da phylum primitiboenetan (porifero, knidario, platihelminte, nemertino, anelido eta ekinodermatuetan) eta ez da ezaguna molusku, artropodo eta kordatuen artean.
|
Zer
esanik ez, fisioa gertatu eta gero, erregenerazioa behar da aleak osotzeko.
|
|
|
Belaunaldi batek, polipoak, marmokak sortuko ditu asexualki, eta marmokak, polipoak sexualki.
|
Zer
esanik ez, oinarrizko patroi honen gainean hainbat eta hainbat salbuespen garatu dira, knidarioen bizi zikloen eraniztasuna asko zabalduz.
|
|
2006
|
|
|
zenbait idazle, euren egia argitaratzeko, protagonistak hiltzeko zain egon balira bezala. Aldiz, trantsizioari buruz, Francoren azken urteei buruz, apenas idatzi den erreferentziazko nobelarik, eta
|
zer
esanik ez demokrazia urteetakorik... Baina jakina, ezin duguMuñoz Molinak Lasa eta Zabalaren historia noiz idatziko zain egon...
|
|
|
Hori gertatzen da, Euskal Herriaren historian, orokorki, eta
|
zer
esanik ez euskaraz, ia landu gabe dauden gaien aniztasunak sarri norabidea bilatzeko lana (zer esanik ez noranzkoa aurkitzekoa) zaildu egin digulako. Horrek biziki kezkatu gintuen, eta, beraz, gai hauen inguruan iruzkinak egiteko ikasketa lan handia egin behar izan dugu (ikerketa dokumentala ez bada inoiz ere, dudarik gabe lanketa historiko bibliografikoa bai), askotan geure arlotik urruntzen baitzen lana.
|
|
|
Hori gertatzen da, Euskal Herriaren historian, orokorki, eta zer esanik ez euskaraz, ia landu gabe dauden gaien aniztasunak sarri norabidea bilatzeko lana(
|
zer
esanik ez noranzkoa aurkitzekoa) zaildu egin digulako. Horrek biziki kezkatu gintuen, eta, beraz, gai hauen inguruan iruzkinak egiteko ikasketa lan handia egin behar izan dugu (ikerketa dokumentala ez bada inoiz ere, dudarik gabe lanketa historiko bibliografikoa bai), askotan geure arlotik urruntzen baitzen lana.
|
|
|
Baina, Mendebaldeko zibilizazioak bizi izan duen eta bizi duen kultur bilakaeraren irakurketa ez zaigu hor amaitzen. Garapen teknikoak, askatasunari eta biziraupenari arrisku berriak dakarzkie,
|
zer
esanik ez aro globalean: munduaren burokratizatzea, oreka ekolo gikoaren galera, suntsipen masiborako gaitasun belikoaren areagotzea, gizarte harremanen asimetria leuntzeko zailtasunak...
|
|
|
|
Zer
esanik ez, astro bat horizonte azpian dagoenean (bere altuera negatiboa denean) ezin dugu ikusi, Lurrak berak estaltzen digulako. Baina aipatu dugun higidura dela eta, astro gehienek horizontea zeharkatzen dute, egunero bi aldiz:
|
|
|
|
Zer
esanik ez, tarteko deklinazioetan bi faktore hauek batera agertzen dira, eragin desberdinarekin bada ere. Baina, batez beste, bira osoa aztertu eta gero, elkarrekin konpentsatzen direla ikusiko dugu.
|
|
|
|
Zer
esanik ez, erroreen batez bestekoaren balioa zero denez gero, urte osoan zehar integratuz gero, aurreko urteko balio berberera helduko gara.
|
|
|
|
Zer
esanik ez, eklipse oso baten hasieran eta amaieran, lerrokadura ez da guztiz perfektua. Momentu horietan, eklipse partzial baten momenturik gorenean bezala daude kokatuta hiru astroak; beraz, momentu horietan ikus daitekeena hauxe da:
|
|
|
Baina inolaz ere ezin dira aurretik pasatu, beraz ez da azpiko konjuntziorik egongo, ezta transitorik ere. Eta,
|
zer
esanik ez, ez dira batere ikusgaiak, Eguzkiaren argian ezkutatuta.
|
|
2007
|
|
|
Guk 2000 urtean ikusi genuen digitalizazioa heldu eta analogikoaren egunak bazihoazela. Ez da dena bat bateanaldatuko baina gure etxeetako pantailetan telebista eta irrati gehiago jasotzekoaukera izango dugu, eta Internet bidez
|
zer
esanik ez. Azken finean, 2000.urtean, konpetentzia zabalago bat zetorrela ikusi genuen, eta teknologia berrihorrek ateak zabaltzen zizkiola komunikabide gehiagoren etorrerari.
|
|
|
Kultura arrotza etxekotzeko bideerraza daukate hemen ideologia politikoek: jakina,
|
zer
esanik ez espainolistek, beraiek dira eta Hegoaldean hizkuntzazko eta kulturazko politika totalitario horrenoinordekoak. Baina, dirudienez, ideologia abertzaleek ere ez daukate kezkahandirik gai honetan, ideologia horiek eskuineko nahiz ezkerreko izan.
|
|
|
Baina aurreko adibide horretan, hasieran aitatu dudan beste zerbait ikusdezakegu: euskal kultura, eta
|
zer
esanik ez Euskal Herriko kultura, ezin dugubatera hartu, ez da bloke bakar bat. Eta ez dago definitzeko, mugatzeko edozertzeko irizpide bakarra.
|
|
|
globala, konektatua eta konexiobidea). Euskalaldea(
|
zer
esanik ez, euskalduntasuna) etxerako den bitartean, erdal aldea mundufluxuekiko konexiobide azkarra da. Eta horixe, besterik ez zen, euskal identitatearen diskurtso moderno hegemonikoak, alegia euskal nazio norberaren diskurtsohark, euskal jendeari arindu nahi zion karga.
|
|
|
Euskadi nazio perfektua balitz bezala egiten dute azterketa. Baina hordago Araba, eta
|
zer
esanik ez Nafarroa».
|
|
|
Determinismo genetikoaren gaia aipatzeak beste auzi handi eta zabal batirekitzen digu, zientziaren eraginarekin lehen gertatu zaigun bezala.
|
Zer
esanik ez, berriro giza arazoetara ekartzen dugunean. Ez baita erraza arlo biologikoak gizakiaulertzerakoan duen papera zehaztea.
|
|
|
(Apur bat bestelako bide batetik, baina jada Locke-k igarria zuen, nola hitz arruntekin ere likido edo urre hitzekin, esaterako, bakoitzak berea ulertzen/ pentsatzen duen, edo hitz berdinarekin ideia diferentea duen;
|
zer
esanik ez, materia edo, kontzeptu subtilagoekin) 239 Ortega Gasset en berbetan:
|
|
|
|
Zer
esanik ez, Kant-en aplikazioa ere organismoaren kontzeptua gizarteari «analogia» moduan bakarrik egina dela.
|
|
|
Ez dute denek edozertarako berdin balio: batzuek ez dute lexiko izpiritual edo abstrakturik (Unamunok, Ortegak, hala zioten euskarari buruz); Voltaire-rentzat, poesia egitea italieraz hamar aldiz errazagoa da frantsesez baino; frantsesa zientziarako egokiagoa da, Diderot-en gardiz, ingelesa baino;
|
zer
esanik ez Rivarol en ustez. Kaiser Karlos V.ari egotzi ohi zaion ateraldi beti erasiaren arabera:
|