|
2000
|
|
|
Baita Otso  tzarmendi jaunak ere. Eta Julen Deerek,
|
zer
esanik ez. " Hil dezatela!
|
|
|
Allô, Dabid? Hemen nauzu ostera ere eta, benetan, lehenago
|
zer
esan ez nekiela egon naiz, batik bat telefonoko ilaran Rakel zegoela ikusirik. Baina pozten naiz bigarren deiaren burutazio hau eduki izanaz, ze orain lasai esan ahal dizut furgonetan Luisekin berba egin dudala eta hark ziurtatu egin didala Rakelek eta Rubenek gaua elkarrekin igaro dutela.
|
|
|
Orduan, zurekin jarraitu nahi du... xuxurlatu dit, eta nik,
|
zer
esan ez nekiela, eskutik heldu, eta estualdi bat eman diot.
|
|
|
Denok barrez aritu gara egundo ez baitugu hain goiz bazkaldu; urontziez ere topa egiten ibili gara helburura onik heldu garelako, baina kezka nagusi zen: alde batera, eguzkiak gero eta gogorrago jotzen zuen eta, nolabait esateko, orduantxe hasten zen mila eta bost ehun metro inguruko desnibela gainditzeko saioa, hain zuzen ere zatirik gogorrena; bestera, seguruenik gorakoan Xavier eta Olgarekin elkartuko ginen, eta ez genekien oso ongi
|
zer
esan ez nola jokatu.
|
|
|
Karmelo naiz eta hemen nauzu, zuen erantzungailu horrekin berba egin ezinik. Atzo ere deitu nizun, baina
|
zer
esan ez nekiela geratu nintzen, eta ez pentsa gaur hobeto nagoenik. Benetan, a zelako eginkizuna egokitu didazun.
|
|
2001
|
|
|
(Eta
|
zer
esanik ez, dendariaren alaba zaharrena...)
|
|
|
Hasieran kontuak, baina orain denak pozarren. Eta Domingo, aurki aitona izango den Domingo,
|
zer
esanik ez!
|
|
|
Gerrak beti oihal gehiago nahiko du eta, horretarako, etenik gabe estutuko dizu lepoa. Eta
|
zer
esanik ez, gerrikoa.
|
|
|
Aldia, esan dugunez, aski mehar mugatua dagoelako. Autoreak,
|
zer
esanik ez, hamarreko bakar batean bildu beharra zegoen. Gaiak ere, ezinbestean, ez zen nahi bezala hautatzerik, gorago aipatu dugun ondasunen agorrak premia larrian uzten gintuelako.
|
|
|
ETBrena izan zen, zalantzarik gabe, esanguratsuena. Baina ezin ahantz dezakegu urte hartan Euskadiko Autonomia Erkidegoan (eta Nafarroan
|
zer
esanik ez) hedabideen kontsumoaren %85 bideratu zela hain zuzen ere Ermuko espirituaren bertsio manipulatuaren eskutik ziharduten hedabideetan, terrorismoaren aurkako garaipen poliziala eta nazionalisten eskabideak moderatu beharra aldarrikatzen ari ziren hedabideetan alegia. ETBren aldaketa (eta beste hedabide txikiago batzuena) ez da, beraz, arrazoi aski iritzi giro horren agerpena argitzeko.
|
|
2002
|
|
|
Txantoi nagusia isildu zenean, Josu R bere iritzia emateko adorerik gabe aurkitu zen. Ez,
|
zer
esanik ez zeukalako, ez eta Txantoi nagusiaren azalpenak besterik gabe onartzen zituelako ere, entzundakoak zer pentsatu gehiegi sorrarazi ziolako baizik. Une hartan, fabriketako sirenak orroka hasi ziren, egun hartako lanaren amaiera lau haizetara aldarrikatuz.
|
|
|
Esku bateko azkazalak garbitzen hasten da aita beste eskuko azkazalen laguntzarekin. Gauza bera egiten du beti, argumenturik gabe edo
|
zer
esan ez dakiela gelditzen denean. Azkenean, zalantzaz beterik hitz egiten dit:
|
|
|
Egun, erosleak aukerak egiten ditu, zuk badakizu hori, eta ez dizut hemen esan beharrik. Eta irakurleak
|
zer
esan ez, anitzez ere handiagoak, aski duzu ikustea zenbat liburu dauden etxean erosiak, eta zenbat irakurriak. Bada, horretara nindoan, orain, denboraren buruan, euskal idazle onak ditugula gure artean, literaturaz maitemindu eta letrak denak nahaste jarri beharrean, bata bestearen aldamenean ederki lotu, kateatu eta elkartzeko gai diren idazleak.
|
|
|
biderketak, kenketak, kalkulua... eskurago dugu erdaraz, zer egingo diogu!
|
Zer
esan ez, gaztetan erdara bakarrik ikasi izan dutenekin! Nahiz gero euskara ongi ikasi, ez dut dudarik haiei ere guri bezalatsu gertatzen zaiela.
|
|
|
Bitxia da, baina mundurik onenean bizi garela uste edo, behintzat, aldarrikatzen duten Pangloss doktorearen emuluak, hainbat Kultura sailetako politikariak, kazetariak, argitaratzaileak eta idazleak eurak izan ohi dira. Lehenengoek, jakina, halako adierazpenekin eutsi egiten diote dauzkaten botoak atxikitzeko edo berriak eskuratzeko itxaropenari; kazetariek zer edo zerekin bete behar dituzte egunkari orrialdeak eta emisio orduak, molestia handirik eragin gabe hain zuzen ere; eta argitaratzaileak eta idazleak,
|
zer
esanik ez, produktu bat saldu beharrean daude. Ezin haietaz askorik fidatu, beraz.
|
|
|
Poesiak esparru pribilegiatua betetzen jarraitzen du hezkuntza sistemak eskaintzen dituen literatur irakasgaietan (beste kontu bat da eztabaidatzea ea programa horiek eraginkorrak diren literatura modu egokian irakasteko...), eta kritikoek beti izaten dute txoko bat poesiarentzat, unibertsitate arlokoek batik bat. Poeta izateak badu, oraindik, plus bat komunikabideentzat zein kritikarentzat, eta,
|
zer
esanik ez, baita poetentzat eurentzat ere. Horregatik harrigarri egiten zaizkit poeta batzuen kexuak, poesiaren egoeraren gainean hitz egiten dutenean hain zuzen ere.
|
|
|
Eta eta abar. Baina liburu honek, hasieran aipatu dut, ez zuen helburu orokortzailerik; Donostiako Parte Zaharrean zehar pintxoz egindako afari baten antz handiagoa eduki nahi luke, jatetxe bateko menu sendo batena baino (jatetxe hori,
|
zer
esanik ez, bilbotarra litzateke).
|
|
2003
|
|
|
Era berean, norbere buruari egiten zaizkion minen artean (arruntena horditzea izaten da, eta sermoi monografiko ugari eskaintzen zaizkio), ez dira bekatu azoteak, zilizioak, lizifrinak eta baraualdiak, xede espiritualak bultzatzen baditu behintzat.
|
Zer
esanik ez, norbere burua hiltzea bekatu mortala da eta, berez, ez litzateke bere buruaz beste egin duen pertsona lur santuan ehortzi behar (dena den, oro har heriotzaren arrazoiaren inguruan zalantzari eusten zitzaion, eta besteekin batera lurperatzen zen). Abortua da bosgarren aginduaren kontrako beste bekatu ohikoa, aurrerago ikusiko duguna.
|
|
|
Eskolara ezin joan daitezkeenean, igandeetan ikasi dute dakien baten laguntzaz. Irakurketak(
|
zer
esanik ez, erlijio liburuen irakurketak) umeak eliz  koiago egiten dituela errepikatzen dute. Kasu batzuetan, mutilek idazten ikasteari ere ongi deritzote zenbait predikarik:
|
|
|
Horditzea, esa  terako. Eta
|
zer
esanik ez, emazteak senarraren soldata zurrutean eta abar xahutzen baldin badu. Besteak beste, halako emazte bat edukitzeagatik ukatzen dio Jainkoak arrantza ona arrantzaleari, Añibarrok Bermeokoei agertu zien bezala:
|
|
|
Baina baldintza horiek betez gero, Larramendiren ustez, jardun egokia da dantza herriak behar duen dibertsio eta astialdirako.
|
Zer
esanik ez, Sebastian Mendiburu, Larramendiren ordenakidea, ez dator bat oniritzi horrekin.
|
|
|
Mendibururen ustez(" no haviendo en España PaÃs, a lo menos que yo sepa, en que se tome tan de oficio el bailar como en estos Bascongados"), zenbait dantza mota eragoztea nahitaezkoa da, batez ere Nafarroako mendi aldeko eskudantzak, bi sexutako gazteak eskutik helduta egiten direnak, eta,
|
zer
esanik ez, Gipuzkoan eta beste probintzietan tapatan (Tafetan) deitzen duten soinu galgarri hori: " un tocar el arma y pegar fuego a todos los espÃritus vitales de la concupiscible, para que se deshague ésta en apreturas de manos, en carreras, en ademanes" (in Larramendi, 1990: 420).
|
|
|
hau da, dantzatzen den bitartean heriotzan edo beste onbidezko gauzetan pentsatzea, apaltasunez, duintasunez eta asmo zintzoz dantzatzea, eta hori ere gutxi, eta gutxitan.
|
Zer
esanik ez, ez dira oso erraz bete daitezkeen baldintzak âdioâ, eta, beraz, hobe dan  tzara ez joatea eta kitto. Gainera, igandetako dantzaldiak ez dira, noski, noizbehinkakoak, eta itxuraz zintzo dantzatzen bada ere," encienden la sed allà en el baile, y la apagan donde pueden" (1791: 87).
|
|
|
âneskamea, esaterakoâ, eta bekatariak erraz bota baldin  badezake etxetik, horixe da jarriko dion penitentzia.
|
Zer
esanik ez, dantza, festa eta neska mutilen arteko bilera guztietatik urrun gordetzea da penitentziarik usuenetakoa. Fededun asko kexu izaten da halako penitentzien aurrean, eta orduan aitorleak zera erantzuten die:
|
|
|
|
Zer
esanik ez: ohitura kristau zintzoen usteltzea euskararen usteltzearekin batera dator, Maisu Juan pertsonaia estereotipatuak hezur haragitzen duen bezalaxe.
|
|
|
Hortik dator Berpizkundeko literaturaren ezaugarri den nekazari edo artzainen arteko amodioaren laudorioa.
|
Zer
esanik ez, nekazarien halako bizimodu idilikoa kantatu zutenak ez ziren laborariak izan (ez XVI. mendean, ez inoiz ere); gogoratu, bestela, harako frai Antonio de Guevara hura, Menosprecio de la corte y alabanza de la aldea (1539) tratatua idatzi zuena, apezpiku izatera iritsi eta jauregian bizi izan zena.
|
|
|
|
Zer
esanik ez, baserritarrak Naturatik eta Jainkoarengandik hurbilen dauden gizakiak direla esateak," esentzien zaindari" tzat erretratatzeak, bidea egitea da indar kontserbatzaileek erabil ditzaten. Eta hain zuzen ere baserriaren eta baserritarren laudorioa ezin hobeki etorri zitzaien karlistei, fueristei nahiz lehenengo nazionalistei, eta gogotik ustiatu zuten tradizioaren gordailuen idealizazio hori, berehalaxe ikusiko dugun bezala.
|
|
|
Izan ere, berez hain da gogorra nekazarien lana, ez baitute barau eta azoteen beharrik. Nahikoa dute gorputza era zakarrean tratatu, janari, edari edo atseden askorik eman gabe?, eta,
|
zer
esanik ez, emaztea ez den beste emakume guztiengandik aski urrunduta.
|
|
|
Era berean, pentsamolde arrazionalista eta zientifikoa ilustratu eta liberal askoren baitan fede katoliko her  tsiarekin batera existitu ohi zen. Baserri girora eta euskal hiztunengana,
|
zer
esanik ez, ez zen diskurtso arrazionalista horren zipriztinen bat baino iritsi; pentsamolde superstiziosoa, berriz, ohituraz transmititzen zen, eta ez zuen bere alde mintzatzen zen autoritatezko eusgarririk. Garbi dago, beraz, aztertzen ari garen garaian eta tokian Elizarena dela gaizkiaren interpretaziorik eragingarriena:
|
|
|
Teodizea probidentzialista horrek erruduntasun sentimena areagotzen du,
|
zer
esanik ez, baina bekatariari ere nolabaiteko boterea ematen dio. Egiten dugun orori begira, zeharo adi, Jainkoa dagoela esan nahi baitu.
|
|
|
Zaldibia, Poza eta Garibaik XVI. mendean sortu zituzten dogma apologetikoen artean aurkitzen da uste horren oinarria: ...ra ekarri zituen, aldi berean, Jainko bakarraren fedea, euskara eta" naturaren legea" (apologista horien garaia baino lehentxeago idatziz finkatu ziren euskal probintzietako foruek bermatuko luketen legea, alegia); ondoren, Kristo, Jainkoaren semea, hezur haragitu bezain pronto, lehenengo mendean bertan, Santiago apostolua etorri zen bazter honetara berri ona zabaltzera, eta euskaldunak,
|
zer
esanik ez, jada Jaun Goikoa ren fedea bazutenez gero?, gogo onez kristautu ziren laster asko. XIX. mendearen bigarren erdialderako historiografiak zeharo gaitzetsi zituen mito horiek, nahiz eta askok jarraitu duten zabaltzen XX. mendean zehar euskaldunen jatorrizko monoteismoaren (Barandiaranen euskal erlijio paleolitikoaren teoriari esker, batik bat) eta kristautze goiztiarraren ustea, tubalismoaren azalpena baztertuta bada ere.
|
|
|
euskara eta moraltasuna gauza bera direnez(" es el broquel de nuestra raza y contrafuerte ademà ¡ s de la religiosidad y moralidad de nuestro pueblo"), euskara garbi atxikitzeak, izaera eta ohiturak ere garbi atxikitzea dakar. Hortaz,
|
zer
esanik ez, euskaraz egiten diren birao edo erlijioaren kontrako esanak espainiarren eragin zikinaz baino ez dira egiten: " es indudable, y todo el mundo lo sabe, que allà donde se pierde el uso del Euskera, se gana en inmoralidad; y que la blasfemia, el carà ¡ cter irreligioso y las costumbres inmorales y criminales del invasor maketo se hacen campo en Bizkaya en razón directa de las conquistas que realiza el idioma castellano".
|
|
|
Garai horretako erretorika sakratua aztertzen badugu, deigarri gertatzen zaigun gauzetako bat zera da: Itun Zaharraren eta Elizako lehenengo Gurasoen eragin nabarmena (Juan Krisostomo, San Anbrosio, eta
|
zer
esanik ez, San Agustinena, besteak beste), Itun Berriaren aldean. Ebanjelioetatik baino, iturri horietatik ateratako exempla edo istorio laburrak dira sermoitegiko oinarri pedagogikoa osatzen dutenak.
|
|
|
Era berean, erdarara jo zuten foru defendatzaileek nahiz zientzialari eta ilustratuek, askok euskaraz ederki asko jakin arren.
|
Zer
esanik ez, euskararen apologistak hizkuntzaren gutxiesleei zuzentzen zitzaizkien, eta foruen defendatzaileak zein gizon ilustratuak, berriz, gobernatzeko aukera zuen gutxiengoari, hau da, gaztelaniaz aise irakurtzeko gai zen elite alfabetatuari. Euskaraz besterik ez zekien gehiengoari zuzentzea estamentu bati baino ez zitzaion interesatu:
|
|
|
" [por una parte, se utiliza] como uno de los instrumentos argüidos por los territorios vascos frente a la corona como prueba de la independencia y nobleza originarias; por otra, se emplea el castellano para alejar del gobierno de ayuntamientos y juntas generales al pueblo vascófono". Diglosiari eusteak,
|
zer
esanik ez, euskararen galtzea ekarri zuen leku askotan. Baina galtze hori ez zen izan besterik gabe kanpoko indarrek eragina, baizik eta, neurri handian, euskal oligarkek beraiek ekarria, noblezia, burgesia eta kleroaren zati handi bat ere gaztelaniaren sustatzaile nabarmenak izan baitziren.
|
|
|
XVIII. mendearen bukaera aldera hartu zuten botere publikoek herri eskolak ordaintzeko eta bideratzeko ardura; ordura arte, Elizaren eginkizuna izaten zen hezkuntza, baita ekonomikoki ere. Irakasleek soldata urria jasotzen zuten benetan (maistrena maisuena baino hiru bat aldiz urriagoa), duintasunez bizitzeko adina ere ematen ez ziena, eta,
|
zer
esanik ez, irakaskuntzaren prestigio soziala askorik handitzen ez zuena. Hori bai, maisu maistrek jokabide moral garbi garbia erakutsi  behar zuten âElizaren oniritzirik gabe ezin ziren lanean arituâ; baina ez zuten irakasle formaziorik inondik ere jasotzen, harik eta 1838ko lege batek maisuentzako ikastetxeak eratzea agindu zuen arte behintzat (maistrentzako eskolarik, berriz, ez zen Espainian sortu 1858 arte; López Cordón, 1986).
|
|
|
Horrela, maiorazkoa oinetxearekin gera  tzen zen; eta bigarren anaia, berriz, herriko erretore edo bikario bilakatzen zen.
|
Zer
esanik ez, herriko seme izate horrek abantailazko tokian kokatzen zituen abadeak oligarkia eta herriko jendearen artean bitartekaritza lana egiteko.
|
|
|
Egiturazko aldaketak proposatzen zituen,  beraz: herritarren berdintasuna legearen aurrean, kon  tribuzioak, zergak, aduanak itsasertzera eramatea, udal erregimenaren egokitzea, Diputazio probintzialen sorrera, Inkisizioaren indargabetzea...;
|
zer
esanik ez, sistema foralaren desagertzea esan nahi zuen baita ere. Hala, lehenago apaizek frantsesen kontra bideratu zuten haserrea orain Gorteetako liberalen kontra ere bideratu zuten.
|
|
|
|
Zer
esanik ez, misiolariaren karismak, oratoriarako gaitasunak eta prestakuntza teologiko eta apostolikoak berebiziko garrantzia izango dute urak astintzeko orduan. Ahotsa ere ez dute makala behar (moldatu eta egokitu egiten dute, gainera, entzuleengan nahi duten efektua eragiteko):
|
|
|
Ez du eguzkirik ere behar, Jainkoak berak argitzen baitu; ez dago ilun  tzerik, ez dago gaurik, beraz. Eta
|
zer
esanik ez, ez dago gose, egarri, hotz, bero, neke, beldur, sufrimendu edo heriotzarik: poztasun eta betetasun oso osoak besterik ez.
|
|
|
Kleroaren heziketa intelektual eta teologikoa indartzea beharrezkoa zen, gainera: horrek gizarteko mailaketan gora egiten lagunduko zien eta,
|
zer
esanik ez, baita beren diskurtsoa sinesgarri eta koherenteagoa egiten ere fededunen aurrean. Horretarako, apaizak prediku lanean, liturgian eta sakramentuen praxian hezteko?, Trenton diseinatu zen tresna nagusia elizbarrutietako seminarioak izan ziren.
|
|
|
horrek eramango zuen XVIII. mendeko despotismo foralera, erakunde guztiak familia gutxi batzuen esku zeuden sistema oligarkikora, alegia.
|
Zer
esanik ez, monopolioak behe klaseekiko hamaika gehiegikeria ekarri zituen. Sarri askotan gertatzen zen zereal komertzioaren udal kontrola, esaterako.
|
|
|
Liburu debekatuak ez ezik, norbait fedearen edo Elizaren kontrako ideiak zabaltzen ari dela baldin badakigu," pecatu mortalaren azpian dago bat obligauric, emutera contu aimbat lasterren Inquisicinoco Tribunale santura". Eta
|
zer
esanik ez, matxinatzeko asmotan baldin badabil. Behin eta berriz gogoratzen da, umiltasunarekin batera, obedientzia dela bertute kristau nagusia, eta Errege absolutua eta gainerako agintari nagusiak Jainko ahalguztidunaren onespenaz ezarriak direnez, horiei ez obeditzeak, Jainkoari berari ez obeditzea esan nahi duela.
|
|
2005
|
|
|
Ennio poeta latindarrak dio ekintza onak, leku okerrean, ekintza txar bihurtzen direla. Pentsamenduekin ere antzeko zerbait gertatzen da, eta
|
zer
esanik ez susmoekin. Adelaren kontu hartan guztian, pieza solte batzuk besterik ez nituen, oso gutxi, eta puzzle zail bat osatu nahi nuen zati gutxi haiekin.
|
|
|
Ia ez nuen hitzik egin neska harekin, nahiz eta pixka bat moldatzen nintzen frantsesez; ez zitzaidan batere gustatzen haren begirada. Dena den, Idoiak ez gintuen ahazten, eta oso adeitsu portatzen zen amarekin, eta nirekin
|
zer
esanik ez: batzuetan, ama eta beraren laguna igerileku ertzean lo utzita, gelara eramaten ninduen, bidean belarrira eztikeriak xuxurlatuz.
|
|
|
|
Zer
esan ez zekiela geratu zen ama; inoiz ez nion ordura arte hala erantzun. Edalontzi hutsa jaso, eta irten egin zen gelatik, ahalik eta hots gutxiena atereaz.
|
|
2006
|
|
|
Martini izugarri gustatu zitzaion Tetra,
|
zer
esanik ez; ikustekoa izango zen putakumearen aurpegia asteburua amaitu, gure semea etxera (gure etxera) itzuli eta kontatu zienean. Dibortzioak eta banaketak halako garaipen txikiekin eraikitzen dira, eta gainditzen.
|
|
|
Guri begira jarraitzen zuen, isilik. Argamasilla aldera jarraitu genuen,
|
zer
esan ez genekiela.
|
|
|
denboraren zentzua erabat galduta zeukalako. Seinalatu zigun lekuan, behintzat, ez zegoen istripuaren hondakin txikiena ere, eta,
|
zer
esanik ez, Argamasillan ez genuen Mari Joseren bidaideen arrastorik topatu. Behin eta berriro esaten zigun inguruan ibili behar zutela, laster joango zirela haren bila hitzordua zuten tabernara.
|
|
|
Euskal gatazka delakoak,
|
zer
esanik ez, bere horretan dirau. Baina inoiz, erdi lo gaudenean, edo gaizki sintonizatuta dagoen irratsaio bat entzutean, edo mailen bitartez heltzen den spamean, Iriarteren ekintza haren dardarak iristen zaizkigu, Rikardo Arregik bizirik jarraitu zuen Euskal Herriko historia alternatibo horren uhin elektromagnetikoak.
|
|
|
Lasai egon, ordainduko dinat eta". "
|
Zer
esanik ez", erantzun du Edurnek, eta gelako angelu ilun batera joan da; errezela zabaldu eta han ikusi du aparatua, piztuta; ondoko mahaitxoko eskanerrean sartu du argazkia eta, minutu pare bat geroago, pantailan dago neskatoaren aurpegia. " Zenbat urte ditik orain?", galdetu du Edurnek.
|
|
|
Egia da desagertuaren argazki berriak eskura izanez gero berreraikuntzak ez direla horren ezinbesteko, baina, hala eta guztiz ere, lagungarriak suertatzen dira, erretratua txarra denean esaterako, nahiko ohikoa dena, bestalde?, eta batik bat aurpegiarekin edota ilearekin egin daitezkeen aldaketen aukerak aztertzeko orduan. Eta urte batzuk pasatzen direnean,
|
zer
esanik ez; horretan benetan bikaina zen Edurne, hazpegiak zahartzen eta pertsonak zer itxura izango zuen asmatzen. Batez ere umeekin zen trebea:
|
|
|
Gorroto genion. Gymnasiumean distantzia zaintzen zuen, jaunka hitz egiten zigun?, eta kalean,
|
zer
esanik ez: oso deserosoa egiten baitzitzaion ikasleren batekin topo egitea, beste aldera begiratu eta pausoa bizkortzen zuen, lepoa sorbaldan hondoratuta.
|
|
|
Hermann
|
zer
esan ez zekiela geratu zen pixka batez. Gero, ohikoa ez zuen erreakzio bat atera zitzaion, barruko nahasmena erakutsiz hitz egin baitzuen:
|
|
|
Beraz, gugandik zenbat eta urrutiago, hobe zuretzat. Eta guretzat,
|
zer
esanik ez.
|
|
|
Jatordu ondorenetan, berdin. Eguneko beste edozein ordutan ezin nintekeen zuengana hurbildu, eta zuen logelara
|
zer
esanik ez. Nik uste, neskameek agindu zehatza zutela ni bistatik ez galtzeko.
|
|
|
Ondo finak frantsesak. Eta señora frantsesak,
|
zer
esanik ez. Enpeinua emakumeak, loreekin.
|
|
|
Adibidez:
|
Zer
esan ez dakizula geratzen bazara" aditza asmatu eta segi aurrera!".
|
|
|
Komunikatu ez dakit, baina hitz egin bai. Bilerak eta,
|
zer
esanik ez. Hausnarketak eta gogoetak han eta hemen, norabidea finkatu eta estrategiak diseinatzeko.
|
|
2007
|
|
|
Zaila iruditzen zait, baina, poeta, filosofo, artista edo zientzialari bati duin iriztea ohore hori lortzeko. Eta
|
zer
esanik ez, emakume bati ere ez.
|
|
|
Ez dut diferentzia handirik atzematen kuadrillen artean, edozein delarik haien atxikipen nazionala: XXI. mendearen hasieran, oraindik ere, asko sexu bakarrekoak dira eta,
|
zer
esanik ez, sexu gutxikoak.
|
|
|
Batzuk eta besteak noizbait ere konturatuko dira naziotasuna gizabanakoen borondateari dagokiola eta ez nahitaez lurralde, hizkuntza edo kultura bati. Horretarako,
|
zer
esanik ez, tolerantzia handiaren beharra dago bi aldeetatik, baina, abiapuntu gisa, ez legoke gaizki herritarren aukera nazional guztiekiko begirunea eta bizitza publikoaren desnazionalizazioa sustatzea, ezin gehiago lagunduko bailukete" euskal arazoa" indargabetzen. Bestela, garbi dago zein den aukera:
|
|
|
Valentziako Herrialdean jarri zuen katalanismoaren arreta, ordura arte, nazionalista katalan gehienendako, egitez, Katalunia Bartzelona, Tarragona, Lleida eta Gironako probintziek osatzen baitzuten bakarrik. Nik,
|
zer
esanik ez, ez dut hainbeste espero saiakera xume honetatik, baina iruditzen zait badela garaia egiazko eta oraingo Nafarroaz mintzatzeko, ametsetakoaz eta behinolakoaz gehiegi hitz egin baita.
|
|
|
aitortu gabe, historia liburuak bailiran saiakera politikoak sal  tzea, historiaz baliatzen baitira zein bere proiektua sustatzeko.
|
Zer
esanik ez, politika eta alderdikeria ongi bereizten ditut eta ahaleginak egin ditut nire independentzia intelektualari eusteko.
|
|
|
Ikertzaile askok nafar" nortasuna" aipatu izan dute, hain entzute handiko" foruetan" oinarritua, nafar gehienek Euskadin sartzeko erakutsi zuten gaitzespena azaltzeko.
|
Zer
esanik ez, nafar gehien gehienendako foruak ulertezinak dira eta gaur egun aitzakia besterik ez dira Nafarroa Hirurak Batetik aldendurik edukitzeko. Ene iritziz, nafar gehienek uko egin zioten beste euskal herritarrekin autonomia erkidego bat sortzeari, ez balizko nafartasunagatik, espainiar nazionalismo huts hutsagatik baizik:
|
|
|
Erregimen Zaharrean, Valentzia eta Nafarroa erresumak izan ziren, eta horrek harrokeria antzua puztu du han Kataluniaren kontra, printzerri bat baitzen, eta hemen Bizkaiaren eta Gipuzkoaren kontra, jaurerri edo konderri bat eta probintzia bat baitziren.
|
Zer
esanik ez, nominalismo heraldiko eta feudal horrek eremu batzuen beste batzuekiko lehia eta konplexuak ezkutatzen ditu: Valentziarenak Bartzelonarekiko eta Iruñearenak Bilbo eta Donostiarekiko.
|
|
|
Dirudienez, nafar gehienek ez dute egungo egoera aldatu nahi eta hori nafar" nortasunaren" froga bat izan liteke, puntu xehe batengatik izanen ez balitz. Puntu xehe hori,
|
zer
esanik ez, ustezko navarristen erabateko utzikeria izan da Nafarroarendako probintzia militar bat, kirol selekzio bat edo unibertsitate barruti bat sortzeko. Zergatik?
|
|
|
Federiko Krutwigek eta beste batzuek Bordeletik Zaragozara eta Sananderetik Andorrara bitarteko eremua izan dute amets, ustez erromatarren garaiko Akitania eta Antso Handiaren garaiko Iruñeko Erresuma baturik.
|
Zer
esanik ez, proiektu horrek ez du ez bururik ez buztanik ez historiaren aldetik, ez jendearen sentimenduen aldetik eta ez hizkuntzaren aldetik ere. Euskaldunak gutxiengo txiki bat bagara Samatzetik Kortesera eta Lanestosatik Barkoxera bitarte, Zazpiak Baten, alegia, hutsaren hurrengoa izanen ginateke bi edo hiru halako den eremu batean.
|
|
|
Fernando Katolikoak, Joan II.a Nafarroako ezkon erregearen seme eta Bianako Printzearen anaiordea baitzen, Iruñeko tronorako eskubidea aldarrikatu zuen.
|
Zer
esanik ez, arabarrek, bizkaitarrek eta gipuzkoarrek kementsu jo zuten Gaztelaren alde Nafarroaren Konkistan, beren erregearen esanetara. Bigarrenik, gerra zibil bat izan zen nafarren beren artean:
|
|
|
Euskaldun guztiak ez dira nafarrak eta nafar guztiak ez dira euskaldunak. (
|
Zer
esanik ez, Espainiako armarrian, Juan Antonio Llorente errioxarrak 1808an sortu zuen horretan, kateek Nafarroa baizik ez dute ordezkatzen; gazteluak ordezkatzen ditu Araba, Bizkaia eta Gipuzkoa).
|
|
2008
|
|
|
Isilik gelditu naiz eta telefonoan begiratu dut ea zure zenbakia ondo sartu dudan egiaztatzeko. Zurbilduta gelditu naiz
|
zer
esan ez nekiela. Telefonoaren beste aldeko ahotsak" bai, nor da?"," bai, bai?" errepikatu du hiru aldiz.
|
|
|
" Ileak pintxo jarri zaizkizu euriarekin". Gu gara toldoaren azpian euriari begira eserita gauden bakarrak,
|
zer
esan ez dakigula. Hitzei beldurra diegu; biok.
|
|
|
Sentitu izan dut bide zuzenera itzultzeko bulkadarik,
|
zer
esanik ez. Azken batean, une horretara arte egindako kaltea ez zen handia, eta beti esan nezake aipatutako gauza asko beren buruak zientifikotzat dauzkaten morroi batzuek defendatutakoak direla.
|
|
|
–Zorigaiztokoa litzateke guretzat, baina ulertuko nuke,
|
zer
esanik ez. Euskaldunak oso etxezuloak izan ohi direla aipatu zidan Anderson doktoreak...
|
|
|
Noski, jauna, egia da mingainluze asko joan zitzaiola Tomasi ni zertan nenbilen esaka, joango ez zitzaion ba, hi, Tomas, erositako prezioan salduko diat, baina laguna haiz eta esan egingo diat, hire andrea auzoko hankarteak berotzen omen zebilek, eta Tomasek, onenean, kasurik ez, edo mingainluzearekin haserretu, bere harrokeriak ez zion-eta egia ikusten uzten, kontuan izan beza berorrek sasoi hartan pozik zebilela nik ez niolako ezertan ere kontra egiten, eta nirekin petraltzen zenean, jende aurrean izaten zen, berea nintzela demostratzeko, zer ostia egiten dun hemen, hoa ohera!, esaten zidan hika eta bezeroen aurrean, eta nik, buruan ez bainuen Inaziorekin erabakitakoa besterik, zaputz egin ordez, obeditu egiten nion apal apal eta ohean sartzen nintzen, baina gogoa Inaziorengana joaten zitzaidan eta harekin pentsatzen egoten nintzen denbora guztia, Inaziorekin eta Tomas paretik kentzeko moduarekin, hori gabe ez nuen-eta lortuko Inaziorekin bizitzea, eta nik ez nuen beste ametsik, barka bekit berorrek, zer prestatu genuen eta nola moldatu ginen jakin nahi du eta, baina oraintxe kontatuko diot entzun nahi duena, dena zorrotz zorrotz preparatu genuen, nik Tomas erakarri behar nuen eta hortik zehar egun pasa egitera gonbidatu. Burua hartan nuela, Apeza deitzen dutena etorri zen tabernara eta ukondoak barra gainean jarririk eta irribarre gaiztoa erakutsiz, galdetzen ez dit ba Sanglasak gustatzen zaizkidan!, eta nik, tupustean eta tuntunarena eginez, San Blasak?, galdetu nion ahal nuen xaloen, urruti zeudela San Blas jaiak baina asko gustatzen zaidala egun hartako opilen anis puntua, eta Apeza
|
zer
esan ez zekiela gelditu zen, asmatu ezinik bezala adarra jotzen ari ote nintzen, Tomas mokadutxo bat jaten ari zen mahaira joan zenean, eta sekulako larritasuna sartu zitzaidan eta Pilarika ostiralez tokatzen baitzen eta asteburu osoa jai hartzekotan baikinen, erabaki nuen ezin genuela Tomas hiltzeko asmoa atzeratu...
|
|
|
Zer esanik gabe gelditzen naizen egunean, poesia egiten hasiko naiz. (Ohartu naiz
|
zer
esanik ez duten asko eta asko poetiko jartzen direla besterik ezean, eta poetiko jartzen direnak gehienean izaten direla zer esanik etortzen ez zaienak). Poesia egingo dut:
|
|
|
Ez dago gauza garaikide bat bera ere (arte garaikidea, pentsamendu garaikidea, historia garaikidea, bixigu garaikidea...) garaikontrakook gustukoa dugunik. Eta,
|
zer
esanik ez, hagitz desgustukoa dugu gauza ona ateratzera ez baina gauza garaikideak sortzera jartzen den gizakidea.
|
|
|
" Dena esanda dago", dio Kulturak,
|
zer
dioen ez dakiela (eta ez dakielarik Dena esanda dago esaldia esanda dagoen edo ez). Neu ere egoten naiz boladatan ikaraz, ez ote den hori holaxe izango, eta etsi etsian ez ote genukeen hobeko behin betiko ixiltzea.
|
|
|
Bat ongi ez dagoenean edozerk ikaratzen du (baita bizi beharrak ere). Ongigoteak lanak ematen ditu; batizateak,
|
zer
esanik ez.
|
|
|
Bide goxo, xarmant, errax, seduzitzailea, edo bestea. Bi bide horiexek ditu batek aukeran bere publikoari begira eta?
|
zer
esanik ez, baita bere pribatuari begira ere.
|
|
|
Heriotza ez da azkena: denbora latzagoa da... eta eternitatea
|
zer
esanik ez.
|
|
|
Gezurra. Erdia pasa gezurra edozeinen ahotan, eta,
|
zer
esanik ez, hurkoaren ahotan, hurkoenaren ahotan. Nik nahi dudana. Nik nahi duena?
|
|
|
" Hiltzeko ez dago gaiztoa izan beharrik". Historiako mordo hiltzaile zailduenak gizon onak izan dira (beren agindupeko bonbardatzaileak
|
zer
esanik ez), torturatzaileak ere bai, munduko ekonomiaren planifikatzaileak ere bai... (Xeoxe badakit:
|
|
|
Kontzientziak eta ideologiak asko mobilizatuko gintuzten beharbada, asko arinduko gintuzten bandera eta ideien atzetik joateko, baina izugarri desmobilizatu gaituzte jende bezala, debaldeko jende bezala. Freskura eta sanidadea erruz galdutako estatua bihurtu gara bata bestearentzat; Europako nazione zailena, lehorrena eta eutsiena bilakatu gara elkarrekin besterik gabe (ezagutu gabe, inork inori ezer demostratu beharrik gabe) egoteko, jarduteko, irri egiteko eta,
|
zer
esanik ez, zirri egiteko. Eta abar.
|
|
|
Nik ez dakit zuek (bo, badakit, ederki dakit: gezur zuririk ez, faborez!), baina ni oso nolabait, gozo faltan, barruko gerran eta neure buruak pena haundiena ematen didan garaian egoten naiz besteekin ongiena, gozoena, lagunkinena, maitagarriena eta,
|
zer
esanik ez, eskertsuena.
|
|
|
Emakumeen aurrean ongi hitzegin beharra; emakumeen gainean,
|
zer
esanik ez. Ongi, goxo, haien bihotz belarri idealak ez minberatzeko gisan.
|
|
|
Giza-artean gauzak ongi egiteko, elkarlana ona da, sinergia
|
zer
esanik ez, eta onen onena, berriz, konplizitatea da: giza-artean gauzak ongi egiteko, gaitz egiteko gogo behar da.
|
|
|
[I.]
|
Zer
esan ez dakienak beti ditu eskura eguraldia edo aktualitatea bezalako gauzak, eta hargatik beti ongi ari dela dirudi. Zer esan badakiena diruaz edo hizkuntzaz mintzatu ohi da besteak beste, baina gauzak balira bezala, eta hargatik ezin dezake sekula deus zuzenik esan eta hargatik ezin dezaket nik jasan eskuarki diruaz edo hizkuntzaz ari denaren jardunik.
|
|
|
Baliteke giza-irudipen hutsa izatea, baina animalien artean ere sumatzen dut nik arrazoia eduki beharra; ustez arrazoia galdutako eroen artean, berriz,
|
zer
esanik ez. Edukitzezko arrazoiak ez du hitzaren, arrazoi sanoaren eta deusen beharrik.
|
|
|
[Alde eta kontra III.] Ni neure bizitzaren kontra nago(
|
zer
esanik ez, bizimoduaren), baina, eginahalak eginda ere, ezin jar naiteke biziaren kontra. Nere kontra karrera ez da horrenbesteraino iristen.
|
|
|
[Inner Child.] Gure barruko haurra zaindu beharra; gure barruko haurra atera beharra; gure barruko haurrarekin hitzegin beharra... Gehiegi dute batzuek barruko haurraz, eta gehien gehiena dutenek eta,
|
zer
esanik ez, barruko haurra famatzetik bizi direnek, seinale dute beren barruko haur hori adoptatua dutela eta kanpoan erosia, non ez den abortatua eta barruan erregosia.
|
|
2009
|
|
|
Isildu egin zen Dario. Ematen zuen ahaztua zela Sylvierekin,
|
zer
esan ez zekiela baitzegoen, haren suhartasun basatiak hunkiturik. Ahalik eta doinurik lasaienaz, bareenaz saiatu zen galdetzen:
|
|
|
Irene
|
zer
esan ez zekiela geratu zen. Lipar batez, leihoaren beste aldean nabarmentzen zen katedraleko dorre orratzera zuzendu zuen begiratua.
|
|
|
Onik irtengo ahal da honetatik gure arrebatxoa. Mendizale bikaina duk, eta Ananda
|
zer
esanik ez. Gaurko hau, lainoa eta izotza eta guzti, ez duk ezer bi horientzat, non eta Anandari ez zaion beste erokeriaren bat bururatzen eta ezinezko hormaren bat eskalatzen hasten diren.
|
|
|
Gaurkoa ez ezik bihar etziko euskal gizartea ere eleaniztuna izango da. Ez dugu zalantza izpirik aberatsagoa dela hori elebakartasunaren uniformetasun murritza baino; eta are aberatsagoa da,
|
zer
esanik ez, ahalik eta orekarik handieneko elebitasuna, elebitasun desorekatua baino. Nolanahi ere, eleaniztasun funtzional eta geografikoa gustukoa ez izaki, hizkuntza ordezkapen estrategiek eta elebakartasunak liluratzen dituzten horiek ere hobe dute berandu baino lehen onartzea Euskal Herri eleaniztunaren zelaian jokatu behar duela partida euskarak, nahitaez testuinguru eleaniztunean aurkitu duela bere tokia, ez baita, gustuak gustu, bestelako partidarik ez Euskal Herririk izango.
|
|
|
Eta,
|
zer
esanik ez, praxi horren balioa izugarri areagotzen da urruneko kulturetatik gure artera iristen diren euskal herritar berriei so eginez gero. Ekonomia eta gizarte alorretan garapen faktore erabakigarri bilakatzen ari diren herritar berri horien eskuetan ere bai baitago, neurri handi batean, euskararen bizi giroaren gakoa.
|
|
|
Batasuna alderdikoaren ahotsak arrazoiz dio legez kanporatzeekin guzti guztionak diren eskubide zibil eta politikoak jarri direla salmentan;
|
zer
esanik ez, torturekin. Abertzaletasun instituzionaletik antzeko zerbait diote, Estatutua bete gabe edo herri kontsultak debekatuta ikusten dituztenean:
|
|
|
oso garestia da, eta hondakinen biltzeak konpondu gabeko arazo izaten segitzen du. Eta arriskuak,
|
zer
esanik ez: Nazio Batuen arabera, 1.173.600 lagun hil dira erradioaktibitateak sorturiko minbiziak jota; Europako irradiazio arriskuen arloko komiteak dio hildakoak 61 milioi direla.
|
|
|
–Ez itzultzaile batena baino aluagoa. Eta
|
zer
esanik ez meatzari batena.
|
|
|
Zailena gero dator, mundua irensten jarraitu behar denean. Irmo segitzea da zailena, eta,
|
zer
esanik ez, bukatzea" (Enrique Vila Matas).
|