|
2010
|
|
|
Villa fundado en 1184
|
urtean
sortutako Hiria
|
|
|
Einhardo kronikari frankoa 770
|
urtearen inguruan
sortu zen. Karlomagnoren gortean lan desberdin ugari egin zituen, haien artean haren bizitza idatzi zuen:
|
|
2011
|
|
|
Handik hamar urtera, 1986an, Henry Bengoa Inventarium, non bere ideia eta gidoi batekin, berak, Ordorikak eta Joxemari Iturraldek emandako errezitaldia jasotzen zen. 1990ean Poemas & Hibridosen aurreko hamabost
|
urteetan
sortutakoa era berrituan emango da, eta gauza bera 1996an, Nueva Etiopiarekin, non Atxagaren zenbait testu berri gazteleraz eman ziren (Kainen eta Pioleten bertsio gaurkotuak, astunagoak, agian ordurako zegokion leku desberdinak behartua), eta kanta bihurtutako poemak grabatuta eskaini, Ordorika, Laboa, JC Perez, Jabier Muguruza, Gari eta Joseba Tapiaren bertsioetan.
|
|
2013
|
|
|
Badituzte horretarako materialak. Duela hogeita bost
|
urte
sortu zirenetik, diskurtsoaren aldetik ere, beharbada berauek garatu dute alderdi sentsibilitate politiko guztiekiko autonomia tradizio helduenetakoa. Azken bi urteotan burutu duten gogoeta prozesuan ikusi da badagoela energia mugimenduan.
|
|
2014
|
|
|
Zer dago trrrrradizio [sic] horren atzean? Duela hogei
|
urte
sortu zen zerbait. Duela ehun fosilizatu zena?
|
|
|
egia esan, bai eta ez. Guk Xiru jaialdia duela 22
|
urte
sortu genuen, eta hastapenetik izan dugu Euskal Herriko eta Frantziako zenbait instituzioren laguntza. Nahiz eta kultur egituretatik kanpo izan, laguntza jaso dugu beti, eta hori estimatzekoa da.
|
|
|
Erretretara joan ninteke edo kultur erakunde batera. Baina gu, 50
|
urteetan
sortu hauek euskaltasunaren kanbiamen ikaragarri baten lekuko izan gara. Euskal kulturari edozein izkinetatik loturik ereinteresatu gatzaizkiolarik mitoetara jo behar da bizi izan dugun egoeraren absurdoa edo zeiharkatu angustiaren deskribatzeko.
|
|
2015
|
|
|
Aitzina begiratzera gonbidatzen zaituztegu. Jainkoak duela lau mila
|
urte
sortu zuen lurra. Duela hogei minutu, hobe esanda.
|
|
|
ELA 1911
|
urtean
sortu zen. Ordudaniko ibilbidean zehar, diktadurak eta gerrak, debekua eta jazarpena jasan ditu; egitura ekonomiko eta sozialaren eraldaketa, eta berrikuntza ideologiko eta kulturalak bizi izan ditu; erakundea bera ere aldatzen, egokitzen joan da, ingurua aldatu ahala.
|
|
|
Biztanlearen hazkundeari edo etxe jabegoa gero eta pertsona gehiagok izateko ohitura aldaketari. Azken hamarkadan, ordea, bere inertzia propioa hartu du garapen urbanistikoaren olatuak eta aurreko
|
urtetako
sortutako interes pribatuek gero eta indar handiago eman diote. Burbuila lehertu zenerako, 2009rako, Iruñerrian 220 000 biztanle bizi ziren, eta hala ere, beste
|
|
2016
|
|
|
Oñatin 1722
|
urtean
sortu zen Frantzisko Palacios Lezetak gaztetarik jada Zarauzko misionista frantxikotarren eskolan sartzeko erabakia hartua bazeukan. Bere bizitza nekoso eta pribazioez beterikoak, predikazio eta konfesionarioan egin lan itzelarekin batera, santu fama ederra bereganatzen lagundu zion, eta horregatik ez da batere harritzekoa jazotzen 1804 urtean hil zenean herritarrek haren gorpujantzien puskak eramatea errelikia gisa.
|
|
|
Dantzaren gaia ukitzen duen beste idazle bat gure bihotzekoa den Joatxin Lizarraga Iragi dugu, Eguesibarreko Elkanoko semea, eta aita, Migelena etxean 1748
|
urtean
sortu zena. Bere jarrera, On Satrustegik aspaldi Fontes Linguae Vasconum aldizkarian argitara eramandako sermoi eder batean agertu zuen Elkanokoak," Sermo in festo rosarii" predikuan alegia.
|
|
|
Halarik ere, gurean norbait baldin bada ezaguna bibliografia kontuetan horixe Jon Bilbao Azkarreta dugu. Puerto Ricoko Carey herrian 1915
|
urtean
sorturik, 1994.eko maiatzaren 23an zendu zitzaigun. Familia bizkaitarra zuen, Getxokoa espresuki.
|
|
|
Telesforo Arantzadi Unamuno Bergarako antropologo famatuak badu zazpi orrialdeko artikulu labur bat hegaztien izenen azalgarri," Nombres vascos de las aves" alegia, Julio Urkijok 1907
|
urtean
sortu Revista Internacional de los Estudios Vascos aldizkarian agertu zena 1909.ean. Zenbait urte beranduago, beste arlo batzuetako hiztegitxoak aldizkari berean agertzeari ekin zion, esaterako," La vaca enporcionesy nombres vascos de estas" 1910.ean," Nombres deplantas en euskera" 1929.ean, Bernardo Estornes Lasa izabarrak igorri Erronkari ibaxako datuekin eginiko izenburu bereko" Nombres de plantas en euskera" 1930.ean, edota" Nombres depeces en euskera" 1933.ean.
|
|
|
Egilearen gorabeherak ere ezin interesgarriagoak dira. 1890
|
urtean
sortu, Suitzako Friburgon nekazaritza ingeniaritza ikasketak egin, eta Ordizian baserri lanetan aritu zen. 1928.ean Iruñe ondoko Ibargoitiko Elora joan zen bere osaba baten lur ekoizpena antolatzera.
|
|
|
Arkeologiak erakusten digu lehen ehiztari haiek duela 45 000 urte inguru sartu zirela lehen aldiz Europan, eta kultura materialaren azterketak ez du iradokitzen olde bat baino gehiago egon zenik. Olde bakarra izan bazen, beraz," trukaketa orokortua" gutxienez duela 45 000
|
urte
sortua izango zen.
|
|
2017
|
|
|
Ondorioa garbia da: gaur egungo munduko giza talde guztiek Afrikan duela 150.000
|
urte
sortu zen herri berean omen dute jatorria, oraindik segurtasun guztiarekin guztiz frogaturik ez badago ere.
|
|
|
Tartean gizakiak direla, noski, esan nahi baita, hizkuntzak/ kulturak, herriak alegia. Mendez mende, milaka
|
urtetan
sortu eta garatu diren jakintzak Gizadi osoaren ondare dira eta guztien egitekoa da altxor bizi hori osorik eta bizirik transmititzea.Eskubidea baino gure beharra da Europako txoko honetan Euskararen Herria bizirik jarraitzea, hain zuzen, gure buruari eta, bide batez, unibertsoko planeta urdin honi egin diezaiokegun oparirik handiena da, anitza eta horregatik aberatsaizaten iraun dezan.... Gisa berean dauden herri hizkuntza kulturentzat eredu bihur gintezke mendebaldeko gizartearen bihotzean, merkatal interesak giza baloreen gainetik dauden honetan alegia, bizirautea lortzen badugu.
|
|
2018
|
|
|
Azoketan lan egiten zuten tripakigileek, okinek, bakailao saltzaileek, sardina saltzaileek, errai saltzailek, xingar saltzailek, Arrotxapeko eta Magdalenako ortuzainek, barazki saltzaileek, arrautza saltzaileek, harakinek, arrain saltzaileek, fruitu saltzaileek, gazta saltzaileek, zapatila egileek eta dagoeneko galduak diren beste lanbide batzuei emanak zirenek. Gaur egun San Domingoko Azoka deritzona, Udaletxearen gibelaldean dagoena, 1565
|
urtean
sortu zuten inguru horretan harategi batzuk egokitu zirenean, eta Beheko plaza esan zioten Goiko plazatik edo Fruta plazatik bereizteko, azken hori egungo Udaletxe plazan izan zela 1864 urtera arte. Sortu eta hirurehun urte geroago emakumeen gune honetara bildu zen hiriko elikagai fresko guztiaren salmenta.
|
|
|
Koldo Mitxelenak (1981) erakutsi zuenez, euskalkiak (eta horien ezaugarriak, hartara) ez dira duela hiru mila
|
urte
sortuak, ezpada Erdi Arokoak; zehazki, Erromako Inperioa erori ondoren euskal hiztunak batuago egon zirela proposatu zuen Mitxelenak, eta erkidego batuago hura V VI. mendeez geroztik bereizi ahala sortu zirela, apurka apurka, gerora ezagutu ditugun euskalkiak.243 Egoera linguistiko batuago hartan egiten zen euskara hari" euskaro" deitu zion Mitxelenak, eta" Euskara Batu Zahar"... Jakina denez, garai hartako egoeratik gaur egun dugunerako aldaketen bidea irudikatzea ez da erraza, idatzizko lekukotasun zuzenak V VI. mendetik urrun samar daudelako denboran.
|
|
|
XIII. mendearen hasieran, San Zerningo nekazariek osatutako etxadi bat sortu zen, Azokaren Herrixka Berria edo Pobla Nova del Mercat izenarekin ezaguna, bertan San Lorentzo eliza kokatua zegoela. 1100
|
urtearen inguruan
sortutako San Nikolasen, jatorrian Burgu Berria izena zuen horretan, katedrala eraikitzeko etorritako jendea finkatu zen eta bertakoei estatutu berezia eman zitzaien, San Zerningoek edo Nabarreriakoek zutenaren aldea berezia. Katedraleko taularen artzedianoaren jabegoan eraiki zen, ukondo lur bakoitzetik diru kopuru baten truke; horregatik, bertako biztanleek urtero zentsu bat ordaintzen zioten katedralari, Nabarreriakoek bezala.
|
|
|
Karlismoa mugimendu politiko gisa debekaturik utzi zutenean, ospakizun tradizionalak antolatzeari ekin zioten, horien artean garrantzitsuena Jurramendiko. 1942
|
urtean
sortutako Hermandad de Caballeros voluntarios de la Cruz arduratu zen urtero maiatzaren lehenengo igandean hildako karlistei zuzendutako omenaldiaz. 1945 urtean Diputazioak ordaindu zituen 14 gurutzeak, non gudan parte hartu zuten erreketeen izenak agertzen ziren.
|
|
|
1951 urtean, bestalde, polizia espainiarrak Iruñeko Alianza Democratica Navarra desegin zuen. Erakunde hau 1946
|
urtean
sortu zuten, eta bere baitan alderdi guztiak biltzen zituen, komunistak izan ezik.
|
|
|
1802 urteko hiztegiaren bitartez jakin ahal izan dugunez, Erruki etxearen aldamenean kokatuta zegoen abandonatutako haurren etxea," eraikuntza ahula eta gusturik gabekoa izan arren, gomendagarria zen guztiz, zituen helburuak kontutan hartuz gero". Madozen korrespontsalak geroago idatzi bezala, inklusa 1804
|
urtean
sortu zuen Joaquin Javier de Uriz y Lasagak. Hala ere, data hori baino lehen, umezurtz etxearen ondoan, haur abandonatuen etxea sortuta zegoen, umezurtzena ere bazena, eta Doktrina izenarekin ezagutzen zena.
|
|
2020
|
|
|
Mikel Laboa zen! Soinua doinu bihurtuta zegoen ordurako, eta garbi entzuten ziren Laboak Espriuren poema batekin duela hogeita hamar
|
urte
sortutako kantaren hitzak: " Assentire de grat",* ‘Gogo onez emango dut amore... ’; heriotza iristean, amore.
|
|
|
Joxan Goikoetxearen bidez izan nuen Santiaga Sanchez Moriano, Santi ren berri. Duela 63
|
urte
sortu zen Caceresko Pinofranqueado herrixkan, eta hamabost bat urterekin iritsi zen Euskal Herrira. Lurdes eta Xabierren zaintzaren zati bat bere gain hartu zuena izan zen, eta beraien etxea atontzeko arduraduna.
|
|
2021
|
|
|
Luzaroan, munta handikoak izan ziren itsasoko ekosistemetan. Orain dela 400 milioi
|
urte
sortu ziren, eta birritan desagertzeko puntuan egon arren —Permikoko eta Triasikoko suntsipen masiboetan—, leinuren bat bizirik atera zen ataka bi horietatik, baina ez zuten K/ T muga gainditu, dinosauroek bezala.
|
|
2022
|
|
|
espezie batzuen bakantasunak (balea, elefantea, txori eta hegazti batzuk, katagorria) agintzen dio kontsumitzaileari horiek ez jatea. Horren muturrean, kezka ekologikoen ondorioz sortu da Mendebaldean begetarianismoa, baliabideak urri ziren eskualdeetan duela milaka
|
urte
sortu zen bezala: izaki horiek energi irensle handiak dira, eta ingurumenean inpaktu kaltegarri latza dute (deforestazioa, nekazaritzako lurren gehiegizko ustiapena). takoa sin:
|
|
|
Hor utzi zuen bere erregetiargoa, bai eta Maurras ere. 1934
|
urtean
sortu zuen Aintzina hilabetekari protoabertzalea Uztaritzen.
|
|
|
Baina bada keinu bat, keinua baino gehiago dena. Lehen aldiz, lehen hezkuntzako hasierako hiru
|
urtetarako
sortzen den materiala kreolez izatea bultzatuko du, konstituzioak aspalditik agintzen duen moduan. Adin horietarako frantsesez argitaratzen diren eskola liburuak finantzatzeari utzi diola jakinarazi du aurten, eta legeak dioen moduan, kreolez izango den materiala bakarrik lagunduko duela diruz adin tarte horretan.
|
|
2023
|
|
|
Dio baita ere mila seiehun eta hamaikagarren
|
urtean
sortu eta idatzi zela lehenengo aldiz antzara zuri baten lumaz; bere esanahiak direla bakardade, ruina, hondamen. Baina ez dio ezer kaletik doan jendearen bihotzetaz; ez dio ezer, zutaz eta nitaz, kartzela edo kuarteletako patioetaz...'
|
|
|
Azterketa hori hasteko lehen egitekoa goiko geruza kentzea da, arkeologia lanetan bezala, eta hau, Europako mendebaldean, Eliza katolikoak azken bi mila
|
urteetan
sortu eta finkatu zuen sinesmen eta errituena da. Kristautasuna ez zen zabaldu fede eta erritualik gabeko mundu batean, beste sineskera eta erritu zaharragoen gainean baizik.
|
|
|
Justiziaren afera" arrunt" hauek, hala ere, ez zuten zerikusirik XVI. mendean, 1525 urtetik 1609 artean," sorginen" aurka hasitako oldarte orokor eta basarekin, talde sorginkeria deitu izan dutena. Sorgin ehiza hau Nafarroako konkista gertatzen ari zen
|
urteetan
sortu zen(), hasieran botere zibilak sustaturik, gero espainolek ekarritako Inkisizioaren esku ere. Erasorik handiena finkatzen ari zen muga berri inguruko herritarrek pairatu zuten Erronkaritik Bortzirietaraino, erbesteratutako errege legitimoek erresuma berreskuratzeko pasabideetan, hain zuzen.
|