|
2004
|
|
|
Joan den udako tenperaturek, Europako azken 500 urteetako beroenak, 6.500 heriotza eragin zituzten aurreikus zitekeenaren gainetik, 2003ko ekainaren 1etik abuztuaren 31ra, Madrilgo Karlos iii.a Osasun Institutuak atzo jakinarazi zuenez. Lan horretan, 2003ko udan gertatutako heriotzak azken hamar
|
urteetako
heriotzen serie historikoekin alderatzen dira, nahiz eta heriotza tasa urtebetean neurtu ohi den. Urteko datu horiek Estatistikako Institutu Nazionalaren (INE) hurrengo txostenarekin ezagutuko dira.
|
|
|
Bartzelona, Alacant eta Girona, Madril eta Sevilla izan ziren bero bolada handiena jasan zuten hiriak, abuztuan. Ikertzaileek azterketa hori egin zuten, udan gertatutako heriotzen kopurua azken hamar
|
urteetako
heriotzen serie historikoekin konparatu ondoren. Heriotza tasari buruzko datuak probintziako 50 hiriburuetako erregistro zibiletatik eta landa eremuko 107 udalerritako lagin batetik lortu ziren.
|
|
2005
|
|
|
Pneumonia »edo pulmonia» da 65
|
urtetik gorakoen
heriotza arrazoi nagusietakoa. Horregatik, Espainiako Pneumologia eta Kirurgia Torazikoko Elkartean bildutako euskal adituek oso beharrezkotzat jotzen dute informazio kanpaina egokiak martxan jartzea, prebentzio neurriak eta bizi ohitura osasungarriak ezagutzera emateko, gaixotasunaren eragina murriztu nahi baldin bada.
|
|
|
OMEk eta UNICEFek espero dute 2015erako immunizazioak urtean 4 milioi haurren heriotza prebenitzea, beharrezkoak diren ahalegin eta finantza laguntzarekin. Gainera, laguntza garrantzitsua izango litzateke Milurtekoko Garapen Helburuetarako, bereziki bost
|
urtetik beherakoen
heriotza tasa bi herenetan murrizteko.
|
|
2006
|
|
|
Duela bi urtetik hona, autonomia erkidego batzuetako zentro publiko handiek sartu dute gailu hori. Hari esker, 6.000 lagun inguru erreskatatzen dira
|
urtean
heriotzatik.
|
|
|
1966
|
urtean
heriotza zigorraren legea indargabetu zuten Britainia Handian.
|
|
|
(Historialariek bi izenak pertsona berarenak direlako uste nabarmena agertu dute euren ikerketan). Beiragile jarraitu zuen, hirurogeita bederatzi
|
urterekin
heriotzak eraman zuen arte.
|
|
2007
|
|
|
Emakumeentzat, berriz —bizi itxaropena handia denez—, 85.000 eurokoa izango litzateke. Aldiz, 85
|
urtetik
heriotzara bitarteko zainketak kontuan hartuz gero, 32.000 euroko kostua espero da gizonentzat eta 57.000 eurokoa emakumeentzat. Emakumeak, egoera okerrenean Iraupen luzeko zainketen guztizko gastua zailagoa da emakumeen kasuan gizonen kasuan baino.
|
|
|
Vaquerizok adierazi zuen munduan muturreko pobrezia eta gosea errotik kentzeko helburua ez dela lortuko 2015erako, aurreikusita zegoen bezala, baizik eta 2150erako, NBEko Nekazaritza eta Elikadurarako Erakundeak (FAO) onartu duenez. Bost
|
urtetik beherakoen
heriotza tasa ez da bi herenetan murriztuko 2015erako, 2045erako baizik. Halaber, esan zuen urtero 500.000 emakume baino gehiago hiltzen direla erditzean, eta, ildo horretatik, zehaztu zuen ez dela lortuko 2015erako amen heriotza tasa hiru laurden murriztea.
|
|
2008
|
|
|
Bizi itxaropenak jaiotzean ere behera egin du, azken berrogei urteetan gertatzen ari zen prozesua bazen ere, independentziaren garaitik areagotu egin da. Horretaz gain, 1999 eta 2002
|
urteen artean
heriotza tasa% 10 hazi zen faktore ezberdinak direla-eta: alkoholismoa, istripuak, segurtasun arauen hausteak, ingurumenaren degradazioa eta osasun sistemaren ezegonkortasun eta gabeziak44.
|
|
|
Saharaz hegoaldeko Afrika Lurraldeka, Saharaz hegoaldeko Afrikan aplikatzen dira gehien estrategia horiek bizitzak salbatzeko. 2006an, bost
|
urtetik beherakoen
heriotzen ia erdia inguru horretan gertatu zen, non munduko haurren laurdena bizi baita. 2006an, mundu osoko haurren %22 jaio ziren Saharaz hegoaldeko Afrikan, eta bost urtetik beherakoen %49 hil zen.
|
|
|
Ama gehienek ez dute antirretrobiralik hartzen haurdunaldian, estigmaren beldur direlako eta eskura duten informazio gutxi dutelako. Beste herrialde batzuetan, hala nola Indian, 2000 urtean jaioberrien heriotza bizitzako lehen 28 egunak herrialdeko haurren heriotza tasaren bi heren zen, eta 5
|
urtetik beherakoen
heriotza tasaren %45 inguru. Orduan egokitu zen haurren gaixotasunetarako zuzendaritza integratuaren estrategia (IMCI), neonatalen zainketan oinarritzen dena.
|
|
|
Saharaz hegoaldeko Afrikan, bost
|
urtetik beherakoen
heriotza tasa %14 jaitsi zen 1990 eta 2006 artean, baina, oraindik ere, haurrek bizirik irauteko aukera gutxien duten lekua da eskualdea, oraindik seitik bat hiltzen baita bosgarren urtebetetzea egin gabe. Datu suntsitzaile hori “Haurren egoera Afrikan 2008” txostenean ageri da.
|
|
|
Espainia munduko bigarren postuan dago haurren garapen indizean, Japoniak bakarrik gainditu baitu, Save the Children ek argitaratutako txosten baten arabera. Txosten horretan, bost
|
urtetik beherakoen
heriotza tasa, pisu ertain edo larri txikia duten bost urtetik beherakoen ehunekoa eta eskolan matrikulatuta ez dauden lehen hezkuntzako haurren ehunekoa aztertu dira. Indize horrek, lehen hamar postuetan, herrialde garatuak hartzen ditu, nahiz eta eskualde desberdinetakoak izan, Asia, Europa eta Ipar Amerika ordezkatzen baititu.
|
|
|
Ramon Sanpedroren benetako istorioa hotzikara ematen duten horietakoa da. Tetraplegiko gelditu ostean, 25
|
urtez
heriotza duina izateko borrokan aritu zen. Eutanasia Espainian debekaturik egonda, hainbat auzitegitara jo zuen, bere desioa helarazteko.
|
|
|
Ramon Sanpedroren benetako istorioa hotzikara ematen duten horietakoa da. Tetraplegiko gelditu ostean, 25
|
urtez
heriotza duina izateko borrokatu zen. Eutanasia Espainian debekaturik egonda, hainbat auzitegira jo zuen, bere desioa helarazteko.
|
|
2009
|
|
|
Egun eta
|
urteotan
heriotzarekin edo ere bizitzen ikasi du: –Jadanik bati denbora gutxi/ geratzen zaiolakoa(?)?
|
|
|
Jose Antonio Arana Martijak Iker 6 omenaldi liburuan Villasanteren bio bibliografia plazaratu zuenean, 1992an, 744 idazlan argitaraturen zerrenda eman zuen. Eta beste zenbait lan ere argitaratu zituen Villasante nekaezinak hurrengo urteetan, 2000
|
urtean
heriotzak eraman zuen arte.
|
|
|
Haurren desnutrizioak, txikienen osasunari kalte larria eragiteaz gain, haien garapena inhibitzeaz eta bost
|
urtetik beherakoen
heriotza arriskua areagotzeaz gain, eragin ekonomiko handia du egoera hori pairatzen duten herrialdeentzat; esaterako, Bolivia, Elikagaien Mundu Programak (IEP), Latinoamerikarako Batzorde Ekonomikoak eta Karibeko Osasun Ministerioak (CEPAL) egindako txosten bat. “El coste del hambrea en Bolivia:
|
|
|
Altuera jakin batetik istripuz erortzea da bost
|
urtetik beherakoen
heriotza arrazoi nagusietako bat.
|
|
|
Aldaketa hori, berez, Erkidegoko Gobernuak proposatutako segurtasun estandarren eguneratzea da, eta Europar Batasuneko Produktuen Segurtasunerako Batzorde Orokorrak (EB) babestu du. Bruselak emandako datuen arabera, altuera jakin batetik istripuz erortzea da bost
|
urtetik beherakoen
heriotza eta garuneko eta hezur lesioen eragile nagusietako bat. Hori dela eta, arau berrietako bat da balkoietako leiho eta ateek irekiera partziala ahalbidetzen duten gailuak izatea, angelu jakin bateraino soilik, eta lau urtetik beherako haur batek desblokeatu ezin duen itxitura izatea.
|
|
|
Ramon Sanpedroren benetako istorioa hotzikara ematen duten horietakoa da. Tetraplegiko gelditu ostean, 25
|
urtez
heriotza duina izateko borrokatu zen. Eutanasia Espainian debekaturik egonda, hainbat auzitegira jo zuen, bere desioa helarazteko.
|
|
2010
|
|
|
Andres Parnes abokatuak adierazi zuen 25
|
urtez
heriotzaren korridorean izan ostean, bere bezeroaren exekuzioa krudelkeria bat zela eta hobe zela krimenen kitapena bizi osoa kartzelan emanda ordaintzea.
|
|
|
Emaztea eta alaba bat hil egin ziren eta, beste alabarekin AEBra joateko aukera izan arren (beste hainbat herrialdetako gonbidapenei ere uko egin zien), Alemanian, bere herrian, geratzea erabaki zuen. 1938
|
urtean
heriotza arriskuan zegoela ohartu ondoren, alde egitea erabaki zuen, eta, urtebete geroago, bere ikasle ohi baten diru-laguntzari esker, Alemaniatik ihes egitea lortu zuen.
|
|
|
Haurren heriotza tasa oso handia da herrialde askotan, nahiz eta munduko herrialde pobreenetako batzuetan aurrerapen “harrigarria” izan, “espero zen guztiaren aurka”. Bangladesh, Bolivia, Eritrea, Herri Errepublika Demokratikoa, Lao, Malaui, Mongolia eta Nepalen egindako aurrerapenak nabarmendu behar dira; izan ere, 5
|
urtetik beherakoen
heriotza tasa urtean% 4,5 edo gehiago murriztu dute. Baina haurren heriotza tasa handia duten 67 herrialdeetatik 10 bakarrik daude “MGHren helburua betetzeko bidean, haurren biziraupenari dagokionez”.
|
|
2011
|
|
|
Orain, 33 urte bete ditu, baina ez du beste epaiketa bat eskatzeko eskubiderik. Cheramie epaitu zutenean, oraindik legezkoa zen 18
|
urtetik beherakoak
heriotzara zigortzea, eta, horregatik, bere burua erruduntzat jo zuen, heriotzari ihes egin nahian. Bere mutil lagunaren izeba hiltzea leporatu zioten Cheramieri.
|
|
|
GKEak dio egoitzatik bertatik hurbil putzu bat edo iturri bat izateak “eskolara joateko indizeak hobetzen dituela eta bigarren MGHa erabat betetzen laguntzen duela”, lehen hezkuntza unibertsalak nahi duena. Manos Unidas erakundeak aldarrikatzen du ura izateko eskubidea “funtsezko giza eskubide ukaezina” dela, gaixotasunak prebenitzeko duen garrantzia azpimarratzen du eta “bost
|
urtetik beherakoen
heriotza gehienak saihesteko” funtsezko zeregina azpimarratzen du. Gaur egun, erakunde horrek “Su mañana es hoy” kanpaina garatzen du, eta Mubende eta Kibogako zortzi landa herrixketan ur garbia lortzeko proiektua gauzatzen du, Mytianan, Ugandako eskualde pobreenetako batean.
|
|
2012
|
|
|
Hortik aurrera, Henrike IV.arekin, historiaren idazketa monarkia frantsesaren interesen zerbitzura eratorritako navarrismo baten esku geratu zen. Eta Goi Nafarroan Karlos I.aren eta Felipe II.aren ideologia inperialistak arrakasta izan zuen; konkistaren lehen
|
urtetako
heriotza, kartzela eta erbestetik iraun zuten gizartearen indar biziak, batasunaren aldeko dinamika gaztelarraren barruan sartu ziren. Europako lehen potentzia bihurturiko Espainian, Nafarroak erregeordea mantendu zuen, erregeordetza bilakatu zen, beste kolonia eta jabetza espainolen tankeran:
|
|
|
Azken
|
urteetan
heriotzaren kontzeptuan eragin handiena izan duen faktorea transplanteak dira. Luis Miguel Querejetaren hitzak dira.
|
|
|
9 hilabete 0 urte 1 hilabete 2 urte 6 urte 11 urte 20 urte 40 urte 65
|
urte
Heriotza
|
|
|
Orain dagoen erregistroan jasotako datuen arabera, Espainian urtean mila bat haur minbizi kasu diagnostikatzen dira eta horietatik %80 inguru sendatzen dira. Tumore gaiztoak dituzten pazienteen bizi kalitatea hobetzeko, Espainian 14
|
urtetik beherakoen artean
heriotza eragile nagusia baitira, haien familiek agintaritza eskudunei eskatzen diete unitate pediatriko integralak dituzten erreferentziazko ospitaleetan trata daitezela, hau da, onkologoak, kirurgialariak edo pediatrian espezializatutako psikologoak dituzten profesionalak izan ditzatela. Carmen Menéndez NSFko Osasun Batzordeko koordinatzaileak azaldu duenez, «puntu hau oso garrantzitsua da, zentro batzuen eta besteen artean gaixotasunak tratatzerakoan eta lantzerakoan dauden desberdintasunak adierazten baititu, eta ez luke horrela izan behar».
|
|
|
Urte horietaz ez dugu beste informazio zehatzagorik aurkitu. Dena dela, horietaz disfrutatzeko ez zuen denbora luzea izan, zeren zoritxarrez lau
|
urteren buruan
heriotza iritsi baitzitzaion. Idazle eta argitaratzailearen akabera nahiko goiztiarra izan zen, 1967ko urtarrilaren 20an, Goyena herrian, eta bertan dago egun lurperatuta.
|
|
|
Mohamed Chukri idazle marokoarrak badaki, ederki asko, zer den marjinatua eta zapaldua izatea. Duela hamahiru bat
|
urte
heriotza zigorra ezarri zion Jomeiniren erregimenak eta segidan bere liburuak debekatu egin zituzten Egipton, hango agintari espiritualen ulemenordenuz. Txiki txikitatik ezagutu zuen Chukrik zapalketa, marjinazioa, pobrezia eta injustizia, hasi jaiotako Rifeko herrixkatik eta segi Tanger hiriraino.
|
|
2014
|
|
|
erretiroa, aitonaamona izatea, eta abar. Azkenik, helduaro berantiarrean, 60
|
urteetatik
heriotzara arteko etapa sartzen da.
|
|
2016
|
|
|
Ia 842.000 pertsona hiltzen dira beherako gaixotasunak urtean,% 97 garapen bidean dauden herrialdeetan. Gaitz horiek bost
|
urtetik beherakoen
heriotzako hirugarren kausa dira, bost urtetik beherako haurren heriotza guztien% 20 Substantzia kimiko kaltegarrien eraginpean jardutea. 107.000 pertsona hiltzen dira urtean amiantoaren eraginpean egoteagatik, eta 654.000 pertsona berunaren eraginez (2010eko datuak).
|
|
2017
|
|
|
Hamar urte lehenago, Bittori haretxek berak emanen zuen aitaren heriotzaren berri, hildakoaren lantokian bertan. Aurreko hamahiru
|
urteetako
heriotza agiri guziak, bezpera arte, berak idatzi bazituen ere, oraingoan ezin idatzi bere hau:
|
|
2019
|
|
|
Eneko Bidegainek, gero, herriz herri, urtez
|
urte
heriotza tasa ekarri zuen gogora 1813/ 1814 urteak konparatuz aintzineko eta ondoko urteekin. Erraten ahal da 1814 hil tasa, normalean baino bikoitza dela eta milaka jende hil zela.
|
|
|
Hala ere, bakteriohauek ez dira mundu mailan heriotza tasarik altuenak eragiten dituztenak. Askoren harridurarako, OsasunarenMundu Erakundeak (OME) argitaratutakoaren arabera, azkenengo 15
|
urteetan
heriotza tasarik altuenak eragindituzten gaixotasunen artean kardiopatia iskemikoa, garun hodiei loturiko eritasunak eta arnas bideetako infekzioakdaude. Sinesten zaila izanagatik, arnasbideetako infekzioak dira gaixotasun kutsakorrik hilgarrienak1.
|
|
2020
|
|
|
Ordutik aurrera, aurrerapen handiak egin dira. Adibidez, 5
|
urtetik beherakoen
heriotzak zifra baxuena izan zuen iaz, eta mila milioi haur baino gehiago txertatu ziren aurreko hamarkadan. Txertaketa estaldura, langile kualifikatuek artatutako erditzeak eta edateko ura eskura izatea munduko populazioaren %80 baino gehiagora iritsi zen.
|
|
|
Txosten horretan, emakume, haur eta nerabeei beren eskubideak kentzen jarraitzen duten funtsezko desberdintasunak aztertzen dira, eta jaioterria ezinbestekoa dela adierazten du bizirauteko. 2019an, bost
|
urtetik beherakoen
heriotzen% 82 eta ama heriotzen% 86 Saharaz hegoaldeko Afrikan eta Hegoaldeko Asian kontzentratu ziren. GIB/ HIESaren hamar infekzio pediatrikotik bederatzi Saharaz hegoaldeko Afrikan gertatu ziren.
|
|
|
" Egunsentiko andrearen esku hotza" darabil Letek heriotzaren metaforatzat 1968an idatzitako liburuan, eta Egunsentiaren esku izoztuak izena jarri zion 2008an argitaratu zuen azken liburuari. Berrogei
|
urteren buruan
heriotza egunsentiko izotzarekin identifikatzen jarraitzen zuen, eta hotz hari aurre egiteko sorkuntzaren beroa bilatu zuen, angustia poesiarekin baretu nahi zuen.
|
|
2021
|
|
|
Hasteko, denboran nahiko aldenduta gertatu ziren biktima multzo biren hilketak. Abenduan agertutakoak 2007 eta 2010 artean hil zituzten, eta besteak askoz lehenago, 1996 eta 2003
|
urteen artean
heriotza data zehatza zeukatenak. Gilgo Beacheko laurak itoarazita hil omen ziren eta haien gorpuak osorik aurkitu zituzten arpilera zakuetan bilduta.
|
|
|
Izagirre psikologoarentzat, azken
|
urteetan
heriotzarekiko sentsibilitatea nabarmen handitu da, Death Cafe zein bestelako egitasmo batzuen bitartez. «Onuragarriak dira kontzientzia hartu ahal izateko, baina argi izanik norbere beharrak zein diren».
|
|
|
Izan ere, Nevadako lur sail desertikoetan bizitako egoera latzak burua galtzera eraman zuen protagonista, kaleetan eskean ibili ondoren ospitaleratuta bukatu zuelarik. Bertoko erizain bat eta beste gaixo bat hil zituen eta 1952
|
urtean
heriotza zigorra jaso zuen gas ganberan.
|
|
2022
|
|
|
Ondorioak larriak dira: urtetik
|
urtera
heriotza kopurua handitu egiten da».
|
|
|
1884ko ekainean medikuntza ikasketak amaitu eta abenduan agertu zitzaizkion tuberkulosiaren lehenengo zantzuak; hain zuzen, 44
|
urterekin
heriotzara eramango zuen gaixotasunarenak. Une horretatik aurrera, Txekhov osasun urriko mediku idazle bat izango da, eta horrek guztiz baldintzatuko dizkio bizitza eta literatura ibilbidea.
|
|
2023
|
|
|
|
Urteotan
heriotza tasa nahikoa egonkor bada, ez da gauza bera gertatzen jaiotza tasarekin. Urtez urte gorabehera handiak izaten dira eta gainera, bi hamarkadetako bilakaerari begiratuta, joera beheranzkoa da, batez ere, 2016tik aurrera.
|