|
2000
|
|
|
Engoiti bulegoan zirenak, banaka edo talde txikitan, erdi etsian, erdi dibertiturik, hasi ziren erreskadan bulegotik irteten. Xan ere bazihoala, ba, eskailera buruan, botak lokaztuta baina arropak lehorrik
|
zituela
Gari ikusi zuen. Garik besotik atxiki eta:
|
|
|
" Nik... ba, honekin... Bo, ez dut ezer askorik egin", esan zuen; ez
|
zuen
Gari, ez zuen teilatuko matxura ere aipatu nahi izan. Bonifaziok, Xani tinki begira, bere nahasiarekin gozatu egiten zuela zirudien.
|
|
2002
|
|
|
Guztien artean zibilizatuenak Kenten bizi direnak dira, herrialde guztiz itsasaldekoa; beren bizimodua ez da galiar herrienaren oso bestelakoa. Barnekaldeko gehienek ez
|
dute
gari hazirik botatzen baina esnez eta haragiz elikatzen dira eta larruz janzten. Bestalde, britaniar guztiek kolore iluna duen urdin-belarrez igurzten dute beren gorputza eta horrek itxura beldurgarria ematen die borrokan.
|
|
2003
|
|
|
Spelt:
|
badu
gari glutenaren tankerako proteinarik.
|
|
|
–Komisarioa dabil zure bila, oraintxe pasatuko dizut –esan
|
zuen
garitan antzeman nion irribarre okertuarekin, eta atea itxiz desagertu zen, esaldiaren lekuko gisa ke zirimola bat airean utziz.
|
|
2005
|
|
|
Bien arteko aldea ez da kolorera, trinkotasunera eta zaporera mugatzen, nutrizio baliora ere mugatzen da. Zainzuri zuria lur azpian hazten denez eta argirik jasotzen ez duenez, mantenugai erregulatzaile eta konposatu bioaktibo gutxiago
|
ditu
gari zainzuriarekin alderatuta. Bestalde, industrian egiten den bitartean, zurtoinetako batzuk moztu eta, batzuetan, zuritu egiten dira.
|
|
2006
|
|
|
Azken horiek aipamen esanguratsuak izaten dira, baina datu zehatzik gabeak: lehorteak eta goseteak XIV eta XV mendeetan, izurritea XV mendean dokumentatu da batez ere368 Kontuan izanda Araban izandako krisiak eta Gaztela eta Andaluziako krisiek eragingo zutela (handik itsasoz ekarri ohi
|
zituzten
gariengatik, trigos de la mar deituak). Beraz, demografia ez dela hazten nabaria da XIV.ean Bizkaian J. A. García de Cortázar ek (1984:
|
|
2007
|
|
|
Imagen: M. Chauvet Espelta (Triticum Spelta eta Triticum Diccocum) milaka urteko antzinatasuna
|
duen
gariaren azpiespeziea da. Gari arruntak ez bezala, kentzeko zailagoa den oskola dauka, baina karbohidrato, proteina, bitamina, mineral eta zuntz gehiago.
|
|
2008
|
|
|
Hala ere, ez du planteatu ere egiten ondo ala txarto jokatu duen. Aurrera egitea erabaki zuenean, zutenean, Sararen erabakitasunik gabe ez
|
baitzuen
Garik burutuko?, azkenera arte helduko zirela adostu zuten, kosta ahala kosta.
|
|
|
Are gehiago: nekazari familia baten dietak ez
|
zuen
garia barne hartzen, eta ogia baino gehiago taloa jaten zen. Arrazainen idatziak, ostera, beste hainbat barazki eta fruitu landatzen zirela adierazten digu:
|
|
|
Soraluze, Eibar, Deba eta Mutrikuko udalerriek
|
zuten
gari premia ahal zenik eta preziorik hoberenetan bermatu nahian diputazioak hauxe galdetzen zien: «?
|
|
2009
|
|
|
Fabrikatzaileen lan prozesu metodoak zalantzan jartzen dira eta hainbat gauza exijitzen zaie. AEBetatik ezin
|
dugu
gari lastotik abiatuta egiten duten etanola ekarri, prozesuan ikatza erabiltzen dute eta! Ez dituzte CO2 emisioak murrizten!
|
|
|
– Eta denek erauzia ikusi nahi
|
lukete
gari alorrean iraka bezain zitala den legenar hori.
|
|
2011
|
|
|
Familiak lurrak ditu, baina ez du garirik ereinen. Benetan pentsatzen baldin baduzu gosea konpondu behar
|
duzula
garia ereinen duzu. Ez du gosearekin bukatu nahi, ez du euskararen aldeko hizkuntza politika egin nahi, euskara bost axola zaiolako.
|
|
2012
|
|
|
Elenak ere nahiago
|
luke
Garirekin banengo. Berak ere ez zuen oso ondo ulertzen zertan nenbilen saltsa hartan bakarrik.
|
|
|
Hilabete inguru zeraman gurekin, eta bitarte horretan Goi arduraren laguntzaz janariz nola hornitzen nintzen erakutsi nion. Ikusi zuen noski bildua
|
nuen
gari eta arroz uzta, eta niretzat nahikoa baino gehiago bazen ere, ez zela nahikoa, ez behintzat lurra gogor landu gabe, lau kide izateraino hazi zen nire familiarentzat. Are gutxiago haren herritarrak, berak esandakoaren arabera hamalau bizirik geratzen zirenak, etortzen baziren.
|
|
2013
|
|
|
–Arazo handiena gariaren gordetzeko tokian datza: Uztaritzeko eiheran
|
dugu
gari guztia metatzen, eta mugara iristen ari gara?. Jada aurreikus daiteke erronka horren aurrean egongo direla joan den azaroaren 6an sortutako Herriko ogia elkarteko 8 administratzaileak (3 laborari, 3 okindegi eta 2 eiheretako ordezkariak); artean, Uztartu eta Euskal Herriko Laborantza Ganbararen lanak animazio eta aholkularitzan egongo dira.
|
|
2015
|
|
|
ren etxaldera joan gira, hunek bere uzta biltzen eta. 7 hektaretan
|
zuen
gari hazia ereina, hiru mota nahasirik (Apatxea, Illico eta Oregrain). Lurra irauli gabe zituen haziak ereinak, luzerna landetan.
|
|
2016
|
|
|
Berriz ezkerretara jiratu, eta diagonalean gora segitu du metro batzuk, eta beste geldialdi bat egin du. Orain Spican nago, pentsatu du, neskatxak ezkerreko eskuan
|
duen
gari azaoan, Virgo konstelazioko izarrik distiratsuenean.
|
|
|
Utzi (hor), tio! Nahikoa
|
dugu
Garirekin.
|
|
|
Zer? (ahotsa jaitsiz) Nik ez
|
dut
Gari salatzeko asmorik?
|
|
|
XVIII. mende hasieran, itxuraz behintzat, bihitegiaren administratzaileen lanak nahikoa eskasa izaten jarraitu zuen: ...dez, ezin izan zituzten aurreko urtean utzitako maileguak kobratu «porque los dichos sus antecesores no les dieron la quenta ni entregaron papeles algunos de ellos ni las dichas escripturas, trigos ni llaves de el pósito»14 Gainera, 1728ra arte ez da dirurik aipatu ere egiten, erakundeak lantzean behin garia saltzen zuen arren; eta, urte gehienetan, nekazariek hartzen zituzten gari maileguek ez
|
zuten
gari erreserba osoaren laurdena ere suposatzen. Kontuetan ez da esaten ere maileguengatik nekazariek interesik ordaintzen zutenetz.
|
|
|
Ugazabak esan zidan: " Bihar, Apateberrian
|
dun
gari jotzea eta luzerna moztu beharra. Zer egin behar dugu?
|
|
2017
|
|
|
noiz ere
|
duten
gari berdeak eta elorri pipilek aro.
|
|
|
gaztelaniatik edo euskara batutik hartutakoak erabiltzen dira. Úste, ot garíjote kóntuek bagill aldien ixeten siela, uste
|
dut
gari jotze kontuak bagil aldean izaten zirela?.
|
|
|
Dagoeneko harremanetan dira Adunan garai batean garia erein izan zuen Pablo Aburuza herritarrarekin, ‘lehen bezala orain ere etorriko da garia’ esan zien antolatzaileei eta oso pozgarria izan zen hitz haiek entzutea eurentzat. Gaia gertutik ezagutu zutenen jakintza ezagutzearekin batera, belaunaldi berriei ezagutarazteko baliatuko dute aukera, “eskolako kideekin harremanetan jarrita, esaterako, txoriek haziak jan ez ditzaten, txorimaloak egin ditzakete gaia landuz”. Gari ereiteaGuztiz ez bada ere, antzinako erara eman nahi
|
dituzte
garia erein nahiz ondoren sortuko diren beste auzolanetarako pausoak, “lurraren zati bat, aurrez traktorearekin goldetu dugu, baina azaroaren 18an, laiarien lanbidea ezagutaraziko dugu; alegia, lurra jiratzeko antzinako modua”. Auzolanera gerturatuko diren herritarrei baserri giroko arropak jantzita etortzeko deia luzatu diete, auzolana bideoz grabatuko denez, ahalik eta ondoen, lanbidearen garai bateko kutsua mantentzeko.
|
|
2019
|
|
|
ez zitzaion, ba, zein eguraldik lagunduko zion! Ezin
|
zuen
garia ebaki eta jo, eguraldi eguzkitsua ez bazen, ezta arbirik erein ere, eta gutxiago belarrak ondu...!
|
|
|
Hor goiko otsaileko eskaparatean gariaren ernetze, jaiotze, gari orratzen bixta  tzea, garien garatzeaz jardun gara. Garia zumatze eta zumaitzeaz ohartu behar dugu, garizori uztatsuaren bidean
|
baititugu
gariok Pazkoa bitartean. Zumai deitu zaio gari loreari.
|
|
2020
|
|
|
Hondarribiko arraunlaria izan da urte askotan eta B ontziko entrenatzailea azken hiru urteetan. Nahi
|
genuen
Gari Urangak egindako lanari jarraipena emango zion entrenatzaile bat aurkitu. Horretarako, egokiena Asier Puertas dela iruditu zaigu, eta eskertuta gaude berak ere gu aukeratu gaituelako, beste hainbat eskaintza bazituen eta".
|
|
|
Bai, baina horko gari gogorraren kalitateak ez gintuen asebete. Aldiz, Andaluzian, Malagako Humilladeron, bertako landare autoktonoa
|
dute
gari gogorra. Betidanikoa.
|
|
|
Lantegitik irten eta furgonetara hurbildu direnean, atezain beteranoari gol bat sartu dion futbolari gaztearen poza eta irribarrea
|
du
Garik, baina ez dirudi horrek Lezetari atsekabe izpirik ere eragiten dionik; are gehiago, ezaxola eta indiferentzia indartu balizkio bezala doa Lezeta ikasle aurreratuaren ondoan. Furgonetara hurbildu direnean, aurreratu egin da pixka bat Gari:
|
|
2021
|
|
|
Zaldian igo eta kanpoko harresiko atetzarretik ekialderako bidea hartu zuen. Iluntasunak ez
|
zuen
gari soro, mahasti eta belardiak ikusterik uzten. Kilometro batzuk egin ondoren mendira zuzendu zen eta goiko zelaietara ailegatuta zaldia zuhaitz batean soka luzeaz lotuta utzi zuen.
|
|
2022
|
|
|
Uda hartan, eguraldi bero eta lehor samarra egin zuen Manex bizi zen herrian, eta, beraz, laboreak (garia, garagarra, oloa eta abar) oso ongi ondu ziren uztail bukaerarako. Hala, bada, hil horren amaiera aldean, egun batean, mutikoaren aitak, seme zaharrenarekin, behi pare bat uztarrian lotu, eta, gurdia, galburuz eta lastoz ongi beteta, herrira joan behar
|
zuen
garia jotzera.
|
|
2023
|
|
|
Gustuko
|
dituzu
gari edo arto opil mexikarrak. Errezeta batzuk emango dizkizugu haragiarekin, entsaladarekin eta baita frutekin eta jogurtarekin ere, biribiltzeko eta janari praktiko, original eta gozo batez gozatzeko.
|