|
2000
|
|
|
H tonu altua lehen sintagmaren bigarren silaban txertatzen da, horretarakolekurik bada, eta gero harik eta H*+ L jo arte hedatzen da; azken
|
hau
galdegai guneandagoen sintagmaren azken silaban kokatzen da.
|
|
2007
|
|
|
formula erabiltzen du, eta ezin interesgarriago da. Izan ere, aditzak (jarri zioten) ez
|
du
galdegaia (Arturo) aurrean, atzean baino. Baina inork pentsa ez dezan hurrenkera hori,, aditza (jarri zioten) galdegaia (Arturo)?, bitxia dela idatzizko tradizioan, beste adibide bat ipiniko dut hemen Asisco Lorea izeneko liburutik hartua, Krispin Beovide azpeitiarrak idatzia 1.985ean (neuk ipini dut euskara batuan):
|
|
|
Galdegaia aditz ostean dauka, errespetatzen ez
|
duela
galdegaiaren legea. Horren arabera honela luke:
|
|
|
Perpaus hasiera guztiak ezin errazago irakurtzen dira, galdegaiaren legea betetzen denean zein ez. Are gehiago, ikusita zelako kasuistika
|
duten
galdegaia errespetatzen duten perpausak, esango nuke esan, idazleak ez zukeela batere arazorik izango galdegaiaren legea errespetatzen duten perpausetan ere galdegaia aditz ostera aldatzeko. Ondorio nagusitzat esango nuke idazleak, orokorrean, ez zuela lehentasuntzat aditzaren aurrean ipintzea galdegaia, ezpabere, aditza albait aurreren kokatzea.
|
|
|
Artikulu honetan informazio bat eman gura dut, eman ez nuena lehenengo artikuluan, jakingarria baita irakurlearentzat (eta denontzat). Bittor Hidalgok artikulu bat argitaratu du oraintsu Senez aldizkarian (25 zenbakia) gaitzat hartuta zer kokaleku
|
duen
galdegaiak perpausean, eta, horretarako, aztertu ditu idazle klasikoak eta gaur eguneko euskara idatzia. Hona hemen haren emaitzak:
|
|
|
Adibide asko daudenez tituluko formula dutenak, azpisailkapen bat egin dut kontuan hartuta zelako aditz mota agertzen den bigarren perpausetan (perpaus horretantxe bakarrik seinalizatuko
|
ditut
galdegaia, beltzez, eta aditza, kortxetez?):
|
|
|
Alde batera utzita lehenengo perpausak (denek
|
dute
galdegaia aditz ostean), ora diezaiegun bigarrenei. Lehenengo hiru testuetan galdegaia bere leku kanonikoan dago, aditz aurrean, aditzari pega eginda (afizio handia, Malur anitz eta erotzat).
|
|
|
Testuotan aditz atzean
|
dituzte
galdegaiak lehenengo perpausek ez eze, baita bigarrenek ere. Lehenengo testuan laugarren perpausa ezezka dago.
|
|
|
Bosgarren testuan hirugarren perpausak errespetatzen du galdegaiaren legea, baita laugarren perpausean ere, baina ez bosgarrenean. Seigarren testuan hirugarren perpausean, aditzaren elipsia dela-eta, ez dago argi zer kokaleku
|
duen
galdegaiak, baina azkeneko perpausean aditz ostean dago galdegaia (mutil). Zazpigarren testuan bigarren perpausak aditz atzean dauka galdegaia (bi zaku dirurekin), baita hurrengoan ere, baina azken honek perpaus mendeko bi ditu, batean aditz aurrean dagoela galdegaia (oihanpe batean), eta bestean atzean (idi larru bat burutik emana eta bi adarrak goiti).
|
|
|
Agerian dagoenez, lehenengo testu bietan juntagailuaren osteko perpausek aditz ostean
|
dituzte
galdegaiak (bazter batean eta iruten). Erreparatzen badiegu zein kokalekutan dauden, bata zein bestea ez daude aditzaren hurrengo kokalekuan, ezpabere, bigarrenean.
|
|
|
Multzo honetan sartu ditudan perpausek tituluko eskema
|
dute
galdegaiaren lekuan. Azalduko dut eskema hori perpausak komentatu ahala.
|
|
|
Hona hemen artikulu honetan zeintzuk urrats egingo ditudan: lehenengo, jorratuko dut zeintzuk abantaila dituen perpaus batek komunikazioaren aldetik (errazago edo gaitzago prozesatzeko) galdegaia badago aditz ostean; bigarren, batetik, jorratuko ditut narrazioetako hasiera perpaus batzuk (guztiak ezin, tokirik eza dela-eta) galdegai aldetik (zein kokalekutan
|
duten
galdegaia: aditz aurrean edo ostean), bestetik, beste era batera edo gehiagotara sekuentziatuko ditut perpausak, ebaluatzeko errazago edo zailago irakurtzen diren; eta, azkenez, emango ditut konklusioak.
|
|
|
Eta hona hemen zeintzuk adibidek
|
dituzten
galdegairik luzeenak kokaleku kanonikoetan daudela:
|
|
2012
|
|
|
inolako etenik gabe irakurri behar? Hau da, ez ote
|
du
galdegaiaren eta aditzaren bloke hori hausten?
|
|
|
inolako etenik gabe121 irakurri behar? Hau da, ez ote
|
du
galdegaiaren eta aditzaren bloke hori hausten. Arazo honen berri eman zigun Juan Garziak ere (1997).
|
|
|
Euskaltzaindiaren arabera, kausazko perpausen artean bereizitako kausal beteek eta azalpenezkoek ez dute izaera sintaktiko bera. Kausal beteak (oro har, elako menderagailuari esker sortutakoak) perpaus nagusiko aditzari hertsiki lotuta (edo txertatuta) agertzen dira eta
|
badute
galdegai izateko joera. Aldiz, azalpenezkoak perpaus nagusiko aditzaren indar eremutik pixka bat kanporago (perpaus nagusitik bereizita) agertzen dira, eta ez dira galdegai izango.
|
|
2013
|
|
|
Armen hotsa atzendu denean nolakoa izango zen EAEren mapa politikoaren puzzlea irudikatuko zuen aurrenak. Bigarrenak Kataluniaren erabakitzeko eskubidea aldarrikatzen duten indarrei herritarrek nolako babesa emango zioten
|
zuen
galdegaia. Hirugarrenak munduko estatu boteretsueneko lehen presidente beltzak agintea errepikatzerik izango zuen zeukan argitzear.
|
|
|
Bost hamarralditako gure garabideen edozein adarretatik antzerako konexioak sortzen dira munduan
|
dituzten
galdegaietara. Har dezagun euskal eskola bera adibide.
|
|
2021
|
|
|
Baitperpausa ez da, edozein kasutan, guztiz lako perpausaren parekoa, ez baitirudi aditzaren aurre aurrean kokatzeko aukera
|
duenik
galdegai gisa, baiezko perpausetan(* berandu baita joan dira), eta ezta adizkien artean ukagai gisa, ezezkoetan(* ez da haserre baita joan).
|
|
|
41.4.1b Mintzatzen garenean ondo bereizten dugu noiz dugun mintzagai/ iruzkin informazio egitura eta noiz
|
dugun
galdegaia. Lehenak, bi multzo prosodiko ditu, mintzagaiari dagokiona bata, iruzkinari dagokiona, bestea (§ 41.3d).
|