|
2000
|
|
|
Horregatik, ordez, hura enuntziatuen inguruan eraiki zuten. Horrela, sentimen datuak
|
zituzten
enuntziatuek ‘Uste dut gorria ikusten dudala orain eta hemen’ itxurakoak ziren. Eta enuntziatu hauek ezin zuten hutsik egin, ‘uste’ bat pribatua eta eztabaidaezina baita.
|
|
|
Esanahia ‘Uste dut gorria orain eta hemen ikusten dudala’ motako enuntziatuetan oinarritu beharrean, fisikalistaren aburuz hobe litzateke ‘Hau gorria da’ edota ‘Norbaitek u unean eta t tokian hau eta bestea hautematen du’ motakoetan oinarritzea. Horrela, esanahia
|
duten
enuntziatuak subjektuarteko hizkuntza batera murriztu zitezkeen, Carnapek ‘gauza hizkuntza’97 edo ‘gauza hizkuntza fisiko’ deiturikora, hain zuzen ere, zeren
|
|
|
Analitikoak ez ziren enuntziatuak, logika eta matematikarenak ez zirenak, Zirkulukoen arabera esperientziarekin lotu behar ziren, esanahia eduki nahi bazuten behintzat. Enuntziatua gertakari baten aurrean kokatu beharra zegoen, eta azken
|
hau
enuntziatuan deskribaturik agertzen zen bezalakoa zenentz aurkitu. Aurrejartzea baieztatu ezin bazen, orduan enuntziatuak esanahirik ez zuela ondoriozta zitekeen, hau da, sasiproposizioa zela:
|
|
|
Egiaztagarritasun printzipioaren bertsio hertsian, esanahia
|
duen
enuntziatua, praktikan egiazkoa edo faltsua dela erakus zitekeena zen. Esperientziaren batek egon luke enuntziatuaren egibalioari erantzuteko baina, jakina, hau ez zen beti gertatzen.
|
|
|
Bertsio fisikalista honen modura —Neurathek sutsuki defendatu zuen hasiera hasieratik eta Carnapek geroagotik— edo bertsio fenomenalistan —ikusiko dugunez, Aufbau ean Carnapek aukeratu zuena— izanda ere, gauza zera da: behaketazko terminoak edo termino esperientzialak
|
dituzten
enuntziatuetara murriztu daitezkeen enuntziatuek dute esanahia —jakina, behaketazko enuntziatuek berek ere bai—, eta horrelako murriztapenak logika deduktiboan kokatzen dira, Russell, Whitehead eta Wittgensteinek proposatu bezala. Horrela, murriztapenak lehen ordenako predikatuen logikaren eraketa eta eraldaketa erregelen zorroztasunaren zama eraman behar du.
|
|
2001
|
|
|
Debateak elkarrizketa itxura du askotan. Horrek, dudarik gabe, eragina
|
du
enuntziatuak kateatzeko eran. Debate honetako zenbait atal, esaterako, ez daude egitura gramatikalosoez eginda,, satelite unitate?
|
|
2010
|
|
|
Baina baita kontseilari eta ebaluatzaile maila ere. Maila honen identitate erreferentziala konfesorearena dateke, ulertzen baitugu marka horren bidez esatariak bere presentzia utzi nahi
|
duela
enuntziatuan, beti ere, hartzailearekiko erlazio eta kontrol jarrera bat adieraziz, epaile terminotan ebazten dena:
|
|
2012
|
|
|
Enuntziatu parentetikoen komunikazio eginkizuna aztertzen ari garen une honetan, ezin ditzakegu alde batera utzi intentzio ironikoa
|
duten
enuntziatu parentetikoak, ez eta berauen funtzio komunikatiboa ere. Hau da, enuntziatu parentetikoa esatariaren ikuspegiaren eta jarreraren zuzeneko isla izanik, zergatik eta zein efektu sortzeko asmotan jotzen duen esatariak zeharkako jokamolde honetara, esan beharrekoa zuzen zuzenean esan gabe.
|
|
|
Batetik, parentetikoaren egitura sintaktiko diskurtsiboa hautatzen duten enuntziatu ironikoak izango ditugu interesgune. Bestetik, parentetikoaren egitura hautatzen ez badute ere, ironiazko intentzioa
|
duten
enuntziatuen interpretazio ironikoan zuzenean eragiten dutenak; izan ere, pasarte ironikoen ahalik eta interpretaziorik egokiena egiteko enuntziatu parentetikoak lagungarri izan daitezkeela frogatzen saiatuko gara. Hau da, parentetikoa bera enuntziatu ironiko ez izan arren, kotestuan dagoen enuntziatu ironikoa interpretatzen laguntzeko testutik bertatik norentzakoari bidaltzen dizkion arrasto edo keinu adierazgarriak izan daitezkeela ikusiko dugu.
|
|
|
Norbait edo zerbait kritikatzea nahiz umorea sortzea helburu
|
duten
enuntziatuak komunikazioaren oinarrizko ezaugarri batek biltzen ditu: bai batak eta bai besteak norentzakoaren espektatiba edo igurikimenak hautsi nahi ditu, norentzakoa nahastu nahi du.
|
|
|
5 Besteengandik ikasi eta jasotakoa gure galbahetik pasatu ostean batetik, eta gure corpuseko adibideak aztertuta bestetik, azterkizun
|
dugun
enuntziatu parentetikoen muga irizpideak zehaztu ditugu. Horretarako bi alderdiri erreparatzea ezinbestekoa iruditu zaigu:
|
|
|
Tipologia honetan ikusi dugu enuntziatu parentetiko mota batzuk besteak baino emankorragoak gertatzen zaizkiola. Oso nabarmena da, esaterako, eta buruan
|
duten
enuntziatu parentetikoen ugaritasuna eta aberastasuna.
|
|
|
Adibide horrek erakusten digunez, eta buruan
|
duen
enuntziatu parentetikoa kontrako norabidean doan argudioa bideratzeko darabil. Badirudi, garbi?
|
|
|
Esatariak duen oinarrizko enuntziatuarekiko jarreraren arabera multzokatuko ditugu modalizazio eginkizuna
|
duten
enuntziatu parentetiko nabarmenenak.
|
|
|
194 Berariazko atal bat eskainiko diogu ironiaren azterketari (§ 7.6), uste
|
baitugu
enuntziatu parentetikoak esatariaren intentzio ironikoaren ispilu ere badirela.
|
|
|
A) PARAFRASTIKOAK: Parafrastikoen saila, oro har, abiaburuko enuntziatua argitzea edo azaltzea helburu
|
duten
enuntziatuek osatzen dute. Hierarkizazioari dagokionez, bi enuntziatuak maila berean daude, eta ez dute enuntziazioaren ikuspegian alderik.
|
|
|
1 Azalpena argitzea eta azaltzea helburu
|
duten
enuntziatu parentetiko birformulatzaileak: hau da, alegia... antolatzaileak eraman ohi dituzte.
|
|
|
Beraz, EDO1
|
duten
enuntziatu parentetikoek abiaburuko formulazioa azaldu eta argitzeko eginkizuna dute. Eta argitu edo azaldu (ondorengo adibideetan ikusiko dugu), formulazioa esatariaren eta norentzakoaren testuingurura erakarriz lortuko du:
|
|
|
7.3.1 FUNTZIO FATIKOA
|
DUTEN
ENUNTZIATU PARENTETIKOAK
|
|
|
3 Deiki funtzioa
|
duten
enuntziatu parentetikoak
|
|
|
Adigaia indartuz hainbat interpretazio lerrori irekiko dizkio ateak, hitzez hitz esan gabe ere, garai hartan pil pilean zeuden gertakariak inferitu edo aditzera emateko. Eta alde horretatik diogu enuntziatu parentetikoek balio
|
dutela
enuntziatua testuinguru jakin batean kokatzeko (testuinguratzeko); azken batean, testuinguru batean kokatzeko keinuak edo oharrak bidaliko dizkiolako norentzakoari.
|
|
|
Azken batean, adibide horiekin erakutsi nahi
|
dugu
enuntziatu bat interpretatzeko ez dela aski enuntziatu horrek hitzez hitz esaten duenaren esanahia ezagutzea (kodetze deskodetze prozesua); enuntziatu horrekin esatariak aditzera eman nahi duena (bere komunikatzeko intentzio asmoa) zer den jakitea dela garrantzitsua; hau da, esan duen horretatik zer inferi dezakegun, edo esan duen horrek zer inplikatzen duen.
|
|
|
Hizkuntzalari hau ere ohartzen da hitzez hitz esandakoaz harago jo behar
|
dugula
enuntziatuak interpretatzeko, hitzez esaten dena aditzera ematen dena baino gutxiago baita. Eta horretarako testuinguruak edo hizketako baldintzek (entornos) zeresan handia izango dute.
|
|
|
–Europa? mintzagai
|
duten
enuntziatu parentetiko horiek, bada, tartekatu ditugun pasarteek erakutsi digutenez, garai hartako eztabaida historiko eta kulturalen isla dira. Ez horren berri luze zabalean garaturik ematen duelako, baina agertu agertzen da garai hartako belaunaldien arteko kontrastea (belaunaldien arteko tirabirak).
|
|
|
sinesmen berriak sortzen eta sartzen dira oinarri horretan, oinarria aberasten, hornitzen da. Aberaste hornitze hauek ezinbestekoak dira teoria pragmatikoarentzat (eta bereziki aztergai
|
ditugun
enuntziatu parentetikoak interpretatzeko), honen deskripzioaz eta sorrarazten duten mekanismoez komunikazio trukearen barrenak ezagutzen aurrera egingo genuke eta.
|
|
|
Horrek zer esan nahi
|
du
enuntziatu parentetikoak bereziki ahozko hizkeran gertatzen direla. Gezurra badirudi ere, ez.
|
|
|
Arrastorik handiena elipsietan, esan gabe aditzera ematen den informazio aunitzetan agertuko da. Norentzakoak zailtasunak izan ditzakeela uste
|
duenean
enuntziatu parentetiko bidez argibideren edo pistaren bat emango dio esandako hori testuinguru jakin batean kokatu ahal izateko.
|
|
|
Baldintza forma
|
duten
enuntziatu parentetikoak, ordea, ez dira E1 oinarrizko enuntziatuaren aurretik ematen, han tartekaturik baizik. Eta E1eko baieztapena edo asertzioa ematen hasi ondoren tartekatzeak, baldintza edo suposizio hori une horretan bertan gogoratu balitzaio bezala aurkeztea dakar; hasierako plangintzan egon gabe, une horretan bertan gogoratua izan balitz bezala, eta gainera, ezinbestekotzat jotzen du baldintza hori enuntziatzea.
|
|
|
Jarraian aztergai
|
ditugun
enuntziatu parentetikoei zeharkako baldintzak110 ere deitu izan zaie. Enuntziazio mailako baldintza perpausak dira:
|
|
|
Maiz, E2 baldintza perpausaren forma
|
duen
enuntziatu parentetikoak interpretazioa prozesatzeko gida izan nahi du; izan ere norentzakoarentzat E1 oinarrizko enuntziatua interpretatzeko zein den testuinguru egokia zehaztuko du.
|
|
|
Corpuseko adibideek erakutsi digute C tipotzat jo dugun baldintza perpausaren forma
|
duen
enuntziatu parentetikoak, nahiz eta sintaktikoki ba (batzuetan baldin lokailuaz indarturik) aurrizkia eraman, ez duela, baldintzadun perpausekin gertatu ohi denez, E1 enuntziatuarekin baldintza ondorioa harremana bideratzen. Eta ondorioz, ez gaudela baldintzadun perpaus konplexu baten aurrean.
|
|
|
Zenbaitetan erregularitate ahulezia kontuan izanik, joerak markatzea aski izango da. Gerta daiteke, bada, aztergai
|
ditugun
enuntziatu parentetiko guzti guztien sistematizazioa zail gertatzea. Baina, hala ere, uste dugu agertuko ditugun datuak aski adierazgarriak izango direla Mitxelenak enuntziatu parentetikoak oinarrizko enuntziatuan integratzeko, nagusiki, zein gune hautatzen dituen jakiteko; hau da, joerak markatzeko.
|
|
|
Perpaus nagusiaren eta mendekoaren arteko mugan ez ezik, mendeko perpausean bertan ere kokatu ohi
|
ditu
enuntziatu parentetikoak. Kokagune honetan interesgarria litzateke jakitea perpaus nagusiaren egitura sintaktikoa hausterakoan hautatzen zuen posizio edo leku bera hautatzen ote duen mendeko perpausean ere.
|
|
|
Enuntziatu parentetikoaren izaera sintaktikoak baldintza ote dezake bera inguratuko duen puntuazio marka? Alegia, aditza
|
duten
enuntziatu parentetikoak zein ikurren aldera lerratzen dira. Eta aditzik gabekoak?
|
|
|
1 ETA buruan
|
duen
enuntziatu parentetikoarentzat marrak hobesten ditu Mitxelenak. Ez dugu parentesien arteko adibiderik ikusi (5 adibide).
|
|
|
/ EDO buruan
|
duten
enuntziatu parentetikoena.
|
|
|
E1 oinarrizko enuntziatua perpaus lokabeak (nagusiak soilik) osatzen duenean, Mitxelenak eta
|
duen
enuntziatu parentetikoak tartekatzeko nagusiki bi komak eta marrak darabiltza eta oso gutxitan jotzen du parentesietara. Baina zer gertatzen ote da E1 perpaus lokabeen forma izan ordez, perpaus konposatuena duenean?
|
|
|
Atal honetan, bereziki, enuntziatu parentetikoaren antolamendu sintaktiko formalak bigarren graduko puntuazio marken hautuan eraginik ba ote duen aztertuko dugu; esate baterako, enuntziatu parentetikoa aditza
|
duen
enuntziatua izateak edo ez izateak baldintza ote dezakeen muga grafikoa.
|
|
|
Adibideek, eta goiko datuek, argi erakusten dute Mitxelenarengan badela joera aditza
|
duten
enuntziatu parentetikoak koma parearen bidez zedarritzekoa. Are gehiago, aditza daramaten adibideetan ez daramatenetan baino gehiagotan jotzen duela aukera horretara.
|
|
|
Azkenengo adibide horretan, gainerakoetan ez bezala, alternantzia ez da koma parearen eta marren artean gertatzen, koma parearen eta parentesien artean baizik eta, beraz, puntuazio marken arteko aldea handiagoa140 da. Eta buruan daramaten enuntziatu parentetikoetan joera nagusia komen artean eta (gutxiago) marren artean adieraztea bada ere, maiz puntuazio marka horiek, bata bestearen tokian ager daitezke, izaera sintaktiko bertsua
|
duten
enuntziatuek erakusten digutenez. Ondorengo adibidea atera dugun ondorioa indartzera dator:
|
|
|
Horretan, gure ustez, E1en eta E2ren arteko harremana kohesio baliabidez indarturik egoteak izan badu zeresanik. Ikusi besterik ez dago eta buruan
|
duen
enuntziatu parentetiko gehienak koma bidez mugatzen edo inguratzen dituela. Edo buruan daraman enuntziatuarekin ere beste horrenbeste gertatzen da.
|
|
|
Azterkizun
|
ditugun
enuntziatu parentetikoak definitu eta formalki nola osatuta dauden aztertu eta sailkatu ondoren, komunikazioan eta bereziki Mitxelenaren diskurtsogintzan zein eginkizun edo funtzio duten jorratuko dugu; zertarako, zein helburu erdiesteko darabiltzan hain zuzen errenteriarrak. Beraz, bete betean alderdi komunikatibo diskurtsiboari erreparatuko diogu.
|
|
|
2 Esatariak norentzakoarekin zuzeneko interakziozko harremana bideratzeko eginkizuna ere
|
badute
enuntziatu parentetikoek. Izango dute ikuskizunik, bada, Griceren, auzolanaren edo laguntzaren hastapena, rekin nahiz kortesiazko arauekin.
|
|
|
4) Laburbilduz, honako ezaugarriak
|
lituzke
enuntziatu parentetikoetan agertzen diren keinuen zuzeneko hartzaileak:
|
|
|
Honekin guztiarekin esan nahi duguna da beti ezin
|
dugula
enuntziatua= perpausa bezalako alboratzea egin; aitzitik, enuntziatuari gramatikazko hainbat egitura albora dakizkioke.
|
|
|
Eta baieztapen hori oso gogoan izan behar
|
dugu
enuntziatu parentetikoaren eta oinarrizko enuntziatuaren artean harremanik dagoen eta egotekotan bien arteko harremana zer nolakoa den zehazteko. Izan ere, maiz aski bi enuntziatuon artean ez dago inolako loturarik, ez sintaktikorik ez eta bien arteko harreman semantikoa berariaz agerian jarriko duen testu baliabiderik:
|
|
|
4.2.3 IS+ AS EGITURA
|
DUTEN
ENUNTZIATU PARENTETIKOAK
|
|
|
5 Ondorioak: IS+ AS egitura
|
duten
enuntziatu parentetikoen ezaugarri formalak
|
|
|
87 Ez luke emendio zentzua izango, nabarmentzeko, hanpatzeko eginkizuna izango luke. Ikus, berariaz lokailu hau buruan
|
duten
enuntziatu parentetikoei eskaini diegun azalpena (§. 4.3.4.1).
|
|
|
Adibideek erakus diezagukete, eta buruan
|
duen
enuntziatu parentetikoa hurrenkera horretan koka badezake bi enuntziatu ezberdin direlako egin dezakeela; izan ere, batetik, perpaus berean ez da zilegi baina eta eta ondoz ondo paratzea eta, bestetik, ez dugu uste koordinazio arrunt baten aurrean gaudenik, ez behintzat proposiziozko edukien arteko koordinazioaren aurrean. Komunikazio eginkizunaren atalean aztertuko duguna aurreratuz, diskurtso maila ezberdin bateko informazioa txertatzeko, gehitzeko edo emendatzeko darabil eta konektagailua; hau da, modalizazio mailako informazioa txertatzeko kasu horietan.
|
|
|
Gure, ustez, enuntziatu parentetikoetarako edo hobeto uztartzen da hobeto esan nahiz zehatzago esan antolatzaileekin, esplikatibo baino gehiago zuzentzaile baita. Esatariak E1eko formulazioa nolabait ere zuzendu egingo du edo buruan
|
duen
enuntziatu parentetikoaren bidez:
|
|
|
4.2.3 IS+ AS egitura
|
duten
enuntziatu parentetikoak............. 139
|
|
|
7.3.1 Funtzio fatikoa
|
duten
enuntziatu parentetikoak............ 389
|
|
|
Puntu honetan zehar, hainbat autorek egindako aipuetan oinarrituz, teorikoki aztergai
|
ditugun
enuntziatu hauen balioa eta egitekoa perpausaren egitura sintaktiko horretatik at kokatzen saiatu gara: enuntziatu parentetikoak, perpaus bazter?
|
|
|
18 Guk geuk proposiziozko edukiari dictum deituko diogu eta badirudi aztergai
|
ditugun
enuntziatuak dictum horretatik at kokatzen direla, enuntziazioeta modalizazio mailan, hots, Van Dijken (1980, 1989), makroegituran?.
|
|
|
Honekin ez dugu esan nahi, inolaz ere, mikroegiturak inolako eraginik ez
|
duenik
enuntziatu mota hau aztertzeko unean. Garbi dagoena da, Fuentesi jarraituz (2000), mikroegituran sartu ditugun egitura sintaktiko, semantiko eta fonetikoek makroegituran ere badutela eraginik.
|
|
|
Ezinbestekoa iruditzen zaigu, intzidentaltasunari? buruzko kontzeptua argi izatea, uste
|
baitugu
enuntziatu parentetikoaren eta intzidentalaren esparrua ez dela bera, eta ez dutela hizkuntza maila edo estratu berean eragiten. Ondorioz, batak eta besteak biltzen dituen hizkuntza gertakariak ere ezberdinak izango dira.
|
|
|
1998a, 1999a, etab.), parentetikoa harreman sintaktikorik ez
|
duten
enuntziatuetara (aditza duen enuntziatuetara, oro har) mugatuz; eta beste zenbait autorek (Arrive et al 1986, Grevisse 1986, Baque Millet 1999, etab.) ikuspegi zabala aldezten dute.
|
|
|
1998a, 1999a, etab.), parentetikoa harreman sintaktikorik ez duten enuntziatuetara (aditza
|
duen
enuntziatuetara, oro har) mugatuz; eta beste zenbait autorek (Arrive et al 1986, Grevisse 1986, Baque Millet 1999, etab.) ikuspegi zabala aldezten dute.
|
|
|
62), bada parentetikorik toki finkoa duenik: bereziki ideiaren bat edo termino adigairen bat zehaztu, ñabartu edo adibidetzea helburu
|
duten
enuntziatu parentetikoak. Baina gehienek ez dute holako toki finkorik; parentetiko gehienen kokatze puntua esatariaren beraren araberakoa da.
|
|
2013
|
|
|
Erabilera atzendua dela eta, diskurtso markatzaileak sarbidetzen
|
duen
enuntziatua esaldi nagusiaren aurretik zein atzetik ager daiteke, eta baita parentesien artean edo komen artean ere, baina desplazamendu horrek enuntziazioaren desplazamendua ere eragin dezake. Kontuan hartu behar dugu, dena dela, Larringanek eskaintzen dituen adibideetan lokailuak ez diren kontzesiozko antolatzaileak agertzen direla; ikusi egin genuke, beraz, erabilera atzendu hau lokailuen kasuan ere ohikoa den ala ez.
|
|
|
Beraz, artikulu honetan enuntziatu parentetikoek diskurtsoan dituzten eginkizunetatik bat1 izango dugu azterkizun. Agerian jarri nahi
|
dugu
enuntziatu parentetikoak Koldo Mitxelenaren diskurtsoan ahots eta ikuspegi ugari txertatzeko bitarteko eraginkorrak direla, eta horrek, itxuraz bakarrizketa den diskurtsoari, dinamikotasun handia eransten diola. Bakarrizketa izan baitaiteke elkarrizketatua, besteren hitz eta hotsak barne hatzen dituena eta, gainera, norentzakoarekin zuzeneko harremana (eta elkarrizketa) testutik bertatik «imitatzen» eta bideratzen duena.
|
|
2014
|
|
|
Egia da beste birformulatzaile esplikatiboek ere (alegia, hau da, hots) zenbaitetan perpaus osagarria
|
duen
enuntziatu bat sartzen dutela, baina ez ezinbestean eta ez edozein testuingurutan. Ikus ditzagun kasu tipikoak.
|
|
2015
|
|
|
Ohiko testu narratibo edo dokumentaletan baliatzen den irakurtzeko gaitasuna ezin da zuzenean transmititu problemen enuntziatuetara. Ikasleek beste gaitasun bat garatu behar
|
dute
enuntziatuari zentzua emateko: proposaturiko egoera ulertu behar dute, jakin behar dute zer dagoen jokoan ikuspuntu matematikotik, horrela, egoerari hoberen egokitzen zaizkien estrategiak eta tresnak aukeratu egingo dituzte (Briand eta Chevalier, 1995:
|
|
2021
|
|
|
Hizkuntzalaritzan, modalitate terminoak zera adierazten du: ea nola markaturik dagoen hiztunak zer jarrera
|
duen
enuntziatuak modalizazio hori gabe adierazten duenarekiko (esate baterako, adieraziari egozten dion ziurtasun maila).
|