|
2008
|
|
|
Fenomeno hauek guztiak, orduan, iragankortasunaren kontzeptua are gehiago nahasten dute, morfologikoki, iragangaitzak? izan arren, ekintzan egiletasuna adie razten
|
duen
elementua, beti ez desagertzeaz gainera, egiletasuna ez delako beti modu berean adierazten. Guk, honen aurrean, zenbait erabaki hartu behar izan ditugu.
|
|
|
Kazetariek eta estilo zuzena erabiltzen dutenean ez dituzte normalean ahozko hizkeran erabilitako elementu asko eta asko jasotzen. Eta idazkeraren oinarriak menperatzen dituzten idazleek, badakite ezinbestekoa dela hiztunak esandakoa apaintzea edo hiztunak esan ez
|
dituen
elementuekin hornitzea, esan duen hori, beterik gabe, ondo ulertu ahal izateko. Bestalde, badakigu transkripziorik onenak ere nekez isla dezakeela informazioa komunikatzeko garrantzi handia daukaten hamaika gauza.
|
|
|
errepikapenak ahozko hizkuntzaren elementu identifikagarriak dira; ez dira besterik gabeko elementu baztergarriak, baliabide pragmatikoak baizik. Hau da, esanahia
|
duten
elementuak. Horrenbestez, ahozko hizkuntzaren zentzua atzemango bada, baliabide honek sisteman duen efektua ere atzeman da.
|
|
2010
|
|
|
Gure corpuseko sermoiek elementu superestruktural berberei eusten dieten arren, gauza berberak modu desberdinean aurkezten dira. Egonkortasuna bada, zeren sermoiek behar
|
zituzten
elementuak (entzuleak jarraitzeko, testu tipifikatuak idazteko) jada emanak zeuden, historian bilduak. Bariazioak bai esateko moduetan, joan etorriak eta aldakuntzak, baina beti ere errekurtsibotasun baten barruan.
|
|
|
gertakari eta mekanismo zenbait ez daude presente (berbaldi zuzenez ez dira inoiz ekartzen, esatezko aditza beti hasieran...). Orobat, indar handia
|
dute
elementu axiologikoek, hasi lexikotik eta gainerako elementu diskurtsiboetaraino.
|
|
|
Adibideen banaketaz den bezanbatean (adibideak esatean aurreko hiru motak biltzen ditugu), formalki, adibidearen propietate mikro estrukturalak ez
|
dituzte
elementu bereizgarriak sermoietan: lokailuek (bezala, moduan?) ezartzen dute ekibalentzia erlazioa gaiaren (ezkerretara dagoena) eta phore> artean (eskuinetara).
|
|
|
Luze eramango liguke kontu horrek. EEN legearekin zerikusi handirik ez
|
duten
elementu didaktikoak eta praktika sozioedukatiboak hartu lirateke horretarako kontuan: EAEko ezaugarri propioak dira horietariko batzuk, eta Espainiako edo Mendebal Europako joera zabalagoen alorrekoak besteak.
|
|
2012
|
|
|
Horren atzetik, edo hori hanpatuz, enuntziatu parentetikoa kokatuko du, eta segidan (nahiz beste osagarri batzuen ondoren) aditzera eman nahi den ekintza, gertaera edo egoera adieraziko du. Aditzaren atzean, zama informatibo txikien
|
duten
elementuak edo kokatuko ditu, Garziari jarraituz (1997),, perpaus abarrak, nahiz, esaldi abarrak?; hots,, mintzagai galdegai?
|
|
|
Horren atzetik, edo hori hanpatuz, enuntziatu parentetikoa kokatuko du, eta segidan (nahiz beste osagarri batzuen ondoren) aditzera eman nahi den ekintza, gertaera edo egoera adieraziko du. Aditzaren atzean, zama informatibo txikien
|
duten
elementuak edo kokatuko ditu, Garziari jarraituz (1997),, perpaus abarrak, nahiz, esaldi abarrak?; hots,, mintzagai galdegai?
|
|
|
Enuntziatu parentetikoa mintzagaiaren segidan kokatze hau, gainera, lot dezakegu Hidalgok (1997b) aipatzen duen marko modalarekin ere. Hidalgoren arabera, komunikazio legeek eskakizun dute esaldiaren marko predikatiboa eraikitzeko eginkizuna
|
duten
elementuak esaldiaren hasieran paratzea. Elementu horien artean kokatzen ditu bai elementu tematikoak eta modalak, bai esaldiaren aurreko testuinguruarekin lotura zubia egiten duten elementuak eta baita esaldian jada ezagunak diren elementuak edota aurrerantzean ezaguntzat eman nahi direnak ere, ondoren honen gainean predikatzeko.
|
|
|
edo, testura? horrek garamatza pentsatzera testua elkarren dependentzia
|
duten
elementuez osatuta dagoela; interpretatzeko, testuan ageri den beste osagairen batera jotzeko eskatzen diguten elementuez, hain zuzen ere.
|
|
|
Beraz, ohartzen da ez dela koordinazio soila eta berariaz egitura mota hau koordinaziotik (eta bereziki justaposiziotik) bereizteko ahalegina egiten du. Autore honentzat justaposizioak, koordinazioak eta subordinazioak komunikazioaren eduki errepresentatzailea antolatu eta ordenatu egiten dute, baina intzidentezko txertatzeari esker, edukiaren esparruan zuzenean eragiten ez
|
duen
elementuren bat txertatzen da, psikologiarekin lotura duena: esatariaren ikuspuntua, esatariaren arima egoera, edo norentzakoari zuzendutako deiak.
|
|
2016
|
|
|
Beste azterketa sakonagoetan sartu baino lehen, antzerkiaren hizkuntza bereziaz eta lerro nagusienak hartuz, azpimarratu behar
|
ditugun
elementuak hauek dira: elkarrizketa, bi pertsonaia edo gehiagoren arteko solasen trukaketa, ekintza azaltzeko edo aurreratzeko, estikomiziaz hitz egiten da pertsonaien esaldiak oso laburrak direlarik, pertsonaien arteko tentsioaren adierazteko, bakarrizketa, pertsonaia bakar baten solasa izaten da, egoera hori didaskalia baten bitartez adierazia izaten da, bere buruari hitz egin liezaioke, hor ez den beste pertsonaiari, apainketako elementu bati zuzendua izan dakioke.
|
|
|
Bere ikerketak eraman zituen Piarres Larzabalek, Herrellen lanak ere aipatzen zituen, ez
|
du
elementu berririk agertzen, egin dituen irakurketetatik ateratzen dituen usteak eta sinesmenak. Baina euskal pastoralari buruz garai horretan ezagunak ziren tesiak ditu azaltzen, bere ikerketetan zintzotasuna eta zorroztasuna erakutsiz.
|
|
|
Antolaketa landua zuen, bazekien zer gordeko zuen eta zer kendu, publikoarentzat egokienak izanen ziren aldaketak. Eta, noski, garaikidea zen, tresnak, teknologia berria erabiltzea erabaki zuen ere, kostaldean eman nahi zuen antzerkia, ondorioz hirian ibiltzeko egokitu behar
|
zituen
elementuak argitzen zituen. Oso gogoeta konkretuarekin jarraitzen zuen.
|
|
|
Baina antzerkiak ez du euskarri formalik, inprimakirik eskatzen, ahozkotasunean oinarritutako kulturak ahalbidetu zukeela ekoizpen zerbait pentsa genezake. Haatik, ez
|
dugu
elementurik horren frogatzeko. Aldiz, ondoko mendeetan, bestelako dinamika agertuko da, nahiz eta euskarazko antzerki gutxi plazaratu Lapurdin.
|
|
|
Hegoaldeko antzerkiaren lerro nagusiak aipatu ditugu. Ez
|
ditugu
elementu asko azaldu, oraindik xehetasun asko falta dira eta ez dute gehiago ekarriko bilatzen ditugun helburuetan. Lana gelditzen da egiteko aztarna guzien miatzeko, nahiz eta segur aski aberastasun mugatua aurkitu.
|
|
2021
|
|
|
Oiartzunen, Zegaman eta Arrasaten. Aurrenekoak onomastika akitaniarrean agertzen diren osagaien taxua
|
duten
elementuak dauzka zati batean. Bigarrenean irakur daitezkeen" onimo" guztiak, berriz, latinekoak dira.
|
|
|
Esandakoaz gain, badago azpimarratzeko beste alderdi bat. Zenbaitetan, hizpide
|
ditugun
elementu edo partikulok adberbio edo lokuzio soilak izan daitezke, eta ez diskurtso markatzaile. Eta markatzaile direnean ere funtzio anitz betetzen dituzte.
|
|
|
40.1b Hitz soilez edo esapideez gain, modua adierazteko beste osaera bat
|
duten
elementuen berri ere ematen genuen: adizlagunak edo postposizio sintagmak.
|
|
|
Orain arte azaldu ditugun adibideetan, bigarren mailako predikazioaren gaia, bi perpausek komunean
|
duten
elementua, subjektuaren funtzioan azaldu zaigu mendeko perpausean; hori da arruntena, gehienetan aurkituko duguna. Baina mendeko perpauseko objektu zuzen funtzioa ere izan dezake bi perpausek komunean duten elementu horrek.
|
|
|
Orain arte azaldu ditugun adibideetan, bigarren mailako predikazioaren gaia, bi perpausek komunean duten elementua, subjektuaren funtzioan azaldu zaigu mendeko perpausean; hori da arruntena, gehienetan aurkituko duguna. Baina mendeko perpauseko objektu zuzen funtzioa ere izan dezake bi perpausek komunean
|
duten
elementu horrek. Esaterako, Suak erreta aurkitu nuen nire baserri zaharra adibidean, nire baserri zaharra da predikaziogaia, eta mendeko perpausean objektu zuzen modura ulertu behar da:
|
|
|
Hizkuntza elementu baten distribuzioa elementu hori ager daitekeen testuinguru desberdinak dira. Horrela, testuinguru beretan ager daitezkeen elementuek distribuzio bera dutela esango dugu eta distribuzio bera
|
duten
elementuek kategoria bat osatuko dute. Horrela, neke handirik gabe, asma daiteke perpausak duen egitura —hierarkia erakusten duen egitura— zein den.
|
|
|
23.5.3.1c Partikula esan zaie, eta termino hori darabil Jendraschek ek ere (2007), askotan banako lexikoetatik datozen, baina funtzio gramatikal edo diskurtsiboa
|
duten
elementu aldagaitzak izendatzeko. Jatorriz izenak dira bide eta ahal; omenek ere badu izen kategoriako erabilera.
|
|
|
24.3.1e Adiera lokatiboa
|
duten
elementuak ere sarri azaltzen dira izan eta egon aditzekin: Atzoko kaxak han daude/ dira; Dirua mahai gainean dago/ da; Josune ohean dago/ da3 Gramatikari batzuek diote aurreko adibideak zentzu zabalean egitura kopulatibotzat hartu genituzkeela, eta azpimarratutako tokizko elementuak atributuak direla; azken batean, lokatibo horien ordez bestelako adberbioak edo adjektiboak azalduko balira bezalako egituren aurrean gaudela:
|
|
|
32.10.1.1a Elementu biren maila edo zenbatekoa alderatzen dituzten konparazio perpausak aztertu dira aurreko ataletan. Multzo batean mailarik edo zenbatekorik handiena
|
duen
elementua seinalatzeko erabiltzen den egitura superlatiboa aztertuko da atal honetan, adjektibo adberbioei edo gehi/ gutxi zenbatzaileei en mailakatzailea erantsita eratzen dena: Hiru Erregeen Mahaia da Euskal Herriko mendirik altuena; Messi izan da aurten golik gehien sartu duen futbolaria.
|
|
|
Laster da erabiliena; sarri ere erabiltzen da Iparraldean fite baino maizago; agudo, berriz, Hegoaldean; beste adberbio batzuk (pronto, azkar, arin...) urriago erabiltzen dira egitura honetan. Forma hauek konparazioko bezain morfemarekin eratuak izan arren, ez
|
dute
elementu biren arteko konparazioa eratzen; ez dira, alegia, Zu bezain arin ibili naiz ni edo Atzo bezain laster dator gaur ere ibaiko ura esaldien gisakoak. Horren lekuan, gertakari biren arteko denbora erlazioa adieraztea dute helburu:
|
|
|
28.8d Batzuetan, intonazio bereziagoz, juntagailuaren alboetan osagai izatea zail
|
duten
elementu segidak ere azaltzen zaizkigu multzokaturik. Adibidez:
|
|
|
28.1.2a Juntadura mota desberdinak bereizi ohi dira. Juntagailuak esanahi semantiko abstraktua
|
duten
elementuak dira, eta erabiltzen den juntagailuaren arabera, juntagaien artean lotura semantiko abstraktu desberdina ezartzen da. Lotura semantiko horien arabera sailkatu ohi dira juntadura mota desberdinak.
|
|
|
* edo lana lortzen dugu, bera bakarrik, okerra litzateke, eta berdin* edo autoa saldu dugu. Eta menderakuntzaren eremuan, aldiz, mendeko osagai horrek adizki nagusiarekin duen lotura semantikoak eta sintaktikoak eragin argia
|
du
elementuak albo batera uzteko aukeran. Menderagailuen bidez biltzen diren perpausen artean, inplikazio eta lotura semantiko askoz handiagoa dago, adibidez, Josuk ez daki ingelesez hitz egiten bezalako perpaus osagarri bat dugunean, batzuetan baldintzazkoaren —edo kontzesiozkoaren— eta dagokion perpaus nagusiaren artean izaten dena baino:
|
|
|
Esan nahi baita, inor eta ezer partitiboa erabil daitekeen testuinguru beretan erabili ohi direla, hots, ezezkako perpausetan, bai/ ez erako galderetan, baldintzazkoetan, ezezko balioa duten zenbait elementuren lagun doazenean (gabe rekin, nekez ekin eta abarrekin). Laburbilduz, ezeztapen balioa
|
duen
elementuren bat perpausean agertzen denean: Ezer ez dakigu; Inor ez zaigu etorri; Ezer jakiten duzunean esan iezadazu, mesedez; Erleak nehor autsikitzen duenean...
|
|
|
Bigarrenean zalantza egin dezakegu etorri aditzak gobernatzen ote duen liburu hau erostera perpausa. Baina hor ere pentsa dezakegu hala dela, etorri aditzak gehienetan eraman ohi
|
duen
elementu baita zertara (edo nora), erabat eskatzera iristen ez bada ere. Argiagoa da bereizketa beste bi adibide hauen artean:
|
|
|
zati galderaren erantzuntzat hartuko genukeenean, osagai bat nabarmentzen dugu informazio egituran. Izan ere, zati galderetan beti izaten da aurresuposizio bat, aldez aurretik dakigun zerbait (gure lagunak norabait joan dira) eta ezagutzen ez
|
dugun
elementuren bat (NORA joan diren, zehazki); azken honetaz egiten da galdera, hain zuzen ere. Horixe da informazio egituran nabarmentzen dugun osagaia.
|
|
2023
|
|
|
Aipatu beharreko azkeneko atala
|
dugu
elementu suprasegmentalena edota prosodiarena: doinuera, azentua...
|