|
2004
|
|
|
Haatik, euskararen zoriak erakusten digun pizkunde zoragarri hori ez da ispiluaren puska bat besterik. Ispilua, berriz, oso osorik behar dugu, ez puskatan banatua, geure buruak engainatu nahi ez
|
baditugu
behinik behin.
|
|
|
Geroak esango du, jakina, oraingo eztabaidagai ditugun ikuspegiek zuzenetik eta okerretik zer duten. Bien bitartean, berriz, ahal
|
badugu
behinik behin, zuhurtzia eta zorroztasuna gidari. Iritzi horretakoa dugu Paulo Iztueta:
|
|
2006
|
|
|
Memoria historiko bat, esango genuke gaur apika; imajinario bat, mitologia bat. Baina memoria historikoarekin, zeinek ere eman behar omen baitio edukia nortasunari, esan dugu, identitatearen arazorik ez omen dutenentzat ere (kuestionatzen ez
|
duten bitartean
behinik behin), arazo handitxoak daude egon: Zein" Espainiak" aurkitu zuen Amerika?
|
|
2008
|
|
|
esan nahi baita, zegoèn lekuan zegoelako, beheko punturik behekoenean, hantxe kikilduta? Nazario hutsaren pareko sentitu zela une hartan, probabilitate guztiak
|
zituen
behinik behin?, bere burua lotsagarri ere ikusterainoko jarreran. Don Hipolitok, ondorioz, lortu zuen lortu nahi zuena, eta hala, betarteko keinua ematzen eta eztitzen zuela, euskaraz itzuli zion arestian esana.
|
|
|
Aurrekari horiekin edonork jo dezake hura gizon erlijiogabetzat edo erlijioaren aurkakotzat, baina berak sinestuntzat zuen bere burua. Voltaire bera ere antiklerikala zen, baina kristautzat zuen funtsean bere burua, kristautzat edo? mundua esplikatzeko Jainkoaren kontzeptuaren beharra
|
zuen
behinik behin: –Si Dieu n, existait pas, il faudrait l, inventer??, edo sinestun sinesgabetzat, hobeki, sinestun eszeptikoa sutsua baino gehiago, guztiaz ere?, nahiz eta gero, itxura egin behar zuen bakoitzean, bizi zèn inguruan katoliko praktikatzailea zela erakutsi behar?
|
|
|
Bazirudien, beraz, zentzua berreskuratu eta berriro zentratu zela markes jauna; etxetik hiru bat ordu lehenago irten zèn markes jaunaren antz handiagoa
|
zuen
behinik behin, kontsul jaunaren etxetik irten berri zenarena baino.
|
|
|
Eta orduan, burua zuri geratu zitzaion Beñardori, begiak zabal zabalik
|
zituen
behinik behin, nora ezean gelditu balitz bezala?; Beñardo, beraz, galduta zegoen, eta, galduta zegoelako, agian, are galtzerago egin zuen, harrotasun puntu bat ere bazegoen jokoan, Beñardok duintasunarekin lotuta ikus zezakeena?, buruaren orri zurian oihu bat errotzen zitzaiola, mihirako bidea istantean egin zuena:
|
|
|
–Tira, tira, esan zuen Silverrek?, utz itzak berriketak. Hilda zegok eta ibiltzerik ez zeukak, hori behintzat bazekiat; edo ez
|
duk
behinik behin egunez ibiliko, hara zer esaten dizuedan. Zuhurtziak hil zian katua.
|
|
|
Bazirudien, beraz, zentzua berreskuratu eta berriro zentratu zela markes jauna; etxetik hiru bat ordu lehenago irten zèn markes jaunaren antz handiagoa
|
zuen
behinik behin, kontsul jaunaren etxetik irten berri zenarena baino.
|
|
|
Eta orduan, burua zuri geratu zitzaion Beñardori –begiak zabal zabalik
|
zituen
behinik behin, nora ezean gelditu balitz bezala–; Beñardo, beraz, galduta zegoen, eta, galduta zegoelako, agian, are galtzerago egin zuen –harrotasun puntu bat ere bazegoen jokoan, Beñardok duintasunarekin lotuta ikus zezakeena–, buruaren orri zurian oihu bat errotzen zitzaiola, mihirako bidea istantean egin zuena:
|
|
|
Markes jauna liberala zen, baita haren familia ere, eliz ondasunak salgai jarri zituèn Mendizabal ministroaren desamortizazioaren garaian aberastua. Aurrekari horiekin edonork jo dezake hura gizon erlijiogabetzat edo erlijioaren aurkakotzat, baina berak sinestuntzat zuen bere burua –Voltaire bera ere antiklerikala zen, baina kristautzat zuen funtsean bere burua, kristautzat edo... mundua esplikatzeko Jainkoaren kontzeptuaren beharra
|
zuen
behinik behin: " Si Dieu n’existait pas, il faudrait l’inventer" –, edo sinestun sinesgabetzat, hobeki –sinestun eszeptikoa sutsua baino gehiago, guztiaz ere–, nahiz eta gero, itxura egin behar zuen bakoitzean –bizi zèn inguruan katoliko praktikatzailea zela erakutsi behar– itxura egiten zuen, hipokrisia bere neurrian baloratzen zuèn gizona baitzen, azken batean –xelebrea ere izan zitekeen, bai, baina ongi neurtzen zituen bere xelebrekeriak... hartarako hiru galdera zituèn neurgailua erabiltzen zuela:
|
|
2009
|
|
|
–Haien telefonoak emanen dizkizuet,
|
ditugunak
behinik behin. Baina ez harritu ezer lortzen ez baduzue, teklak sakatu bitartean hitz egiten jarraitu zuen Zeberiok?.
|
|
|
–Ez duzu hilko!?; Domingok ez baitzuen artean ahaztuta erlijioa; aitzitik: oinarritzat zuen, konfesioa eta Jauna hartzea ohikoak
|
zituen
behinik behin; non zegoen, baina, Jainkoa?; erlijioa zela-eta, Domingok edonoiz oroitu behar zuen, bestalde, sarjentua ere Jauna hartzera hurbiltzen zela, igandeetan zelaian izaten zutèn mezan; zer engainu zen hura, ordea?; bere ezinean, sarjentuaren urrezko hortza ostia ukitzen imajinatu zuen Domingok: ezetz, hurrengoan ez zuela Jauna hartuko, sarjentuarekin batera ez bederen!; non zegoen, bada, Jainkoa, lauzpabost segundoko zeruaren ondotik hain infernu luzea eskaintzen ziona, ehun litro ozpin ezti tanta bakoitzeko?; pobreen eta ezinduen alde mintzatu zen Kristo, baina bazirudien ezen garaileen alde lerratu zela berriro, sarjentuaren eta beraren arteko auzian ez baitzegoen zalantzarik nor zen garaile, nor galtzaile; oroz gain, baina, Domingo ahituta zegoen:
|
|
|
eskuin aldean irriago zena, nolabait esatearren, ezkerrean baino?, ezkutuko kezka batek biribiltzen utziko ez balio bezala; izan ere, Domingoren irriak behartzen zuen, alde batetik, baina bera ere, bulego burua? ongi ohartzen zen, jakiteko motiboak
|
bazituen
behinik behin, urte askotako esperientziaren ondotik, behin hormak eraitsiz gero ireki zitekeela zoritxar guztien pandora kaxa:
|
|
|
Hitzak zeramatzan Adak eta hitzek zeramaten Ada; lau hitz haiek, gainera, leihorik gabeko espazio itxi batera jotzen zuten: lau hitz, lau horma balira bezala, barruan bakartzen zutenak, amets ezinezkoen kartzelan; eta negar egin nahi izan zuen, begiak barruko tristura batek hezatuak
|
zituen
behinik behin?, baina, lehendik ere negar egina zelako edo, bai amak eskuak garbitu eta desinfektatu zizkionean, baita gero ere gelan bakarrik geratu zenean, ezin izan zuen; edo, ausaz, bai, negar egin zuen; negar hura, baina, mortuko negarra zen, mortuko ezaugarri guztiak zituena: bakardadea, lehortea eta eskorpioien mehatxua.
|
|
|
Arrazoi zuen arren, Regina Aldasorori beldurgarri egin zitzaion, aurpegia zurbila bezain zurruna
|
zuen
behinik behin, odola ere orduantxe izoztu balitzaio bezala, hitz hura senarraren ahotik entzutea, huraxe zelako, beharbada, hari sekula entzun nahi izango ez ziona.
|
|
|
Martxa militarrak atseginago zituen arren, Nazario Orbek atseginez entzun zuen Haendelen musika: musika belarritik sartzen zitzaion bitartean, baina, Reginaren irudiak hartu zion burua, begiak emazteari emanak
|
zituen
behinik behin?, garai batean maiteminduta zegoenean bezala, hain ikusi zuen emaztea lirain eta dotore, doluz jantzita zihoan arren, eta beltzez goitik behera beraz, bazuen Reginaren itxurak halako aura misteriotsu bat, bere emetasunarekin lotua eta heriotzaren eremutik ateratzen zuena?, eta hain bere lekuan, etxekoei zentzuzko hitz haiek zuzentzen zizkiela, positiboak bezain itxaropentsuak; Nazar... emazteak, artean ere, erremediorik gabe erakartzen zuela:
|
|
|
Arrazoi zuen arren, Regina Aldasorori beldurgarri egin zitzaion –aurpegia zurbila bezain zurruna
|
zuen
behinik behin, odola ere orduantxe izoztu balitzaio bezala– hitz hura senarraren ahotik entzutea, huraxe zelako, beharbada, hari sekula entzun nahi izango ez ziona. Egia da senarrak eten puntu batzuk erantsi zizkiola esaldiari, ondorio huts biribiltzat har zitekeenak zalantzatik edo galderatik ere zerbait balu bezala, baina egia da, halaber, senarraren jarrera hura lotuagoa zegoela gizonak ezerezetik esperantzak eraikitzeko izan ohi duen joerarekin –bihotzaren arrazoiekin, beraz– buruaren benetako arrazoiekin baino; gauzak zeudèn puntuan, ordea, hura ez zen engainuetarako eta iruzurretarako ordua; esan nahi baita Reginak garbi ikusi zuela une hartan senarrak irekitako bidean barrena egin behar zuela, halako eran, non esan nahi ez zituenak ere esan baitzizkion, harengandik entzun nahi ez zituenak entzunda gero:
|
|
|
" Ez duzu hilko!"; Domingok ez baitzuen artean ahaztuta erlijioa; aitzitik: oinarritzat zuen, konfesioa eta Jauna hartzea ohikoak
|
zituen
behinik behin; non zegoen, baina, Jainkoa?; erlijioa zela-eta, Domingok edonoiz oroitu behar zuen, bestalde, sarjentua ere Jauna hartzera hurbiltzen zela, igandeetan zelaian izaten zutèn mezan; zer engainu zen hura, ordea?; bere ezinean, sarjentuaren urrezko hortza ostia ukitzen imajinatu zuen Domingok: ezetz, hurrengoan ez zuela Jauna hartuko, sarjentuarekin batera ez bederen!; non zegoen, bada, Jainkoa, lauzpabost segundoko zeruaren ondotik hain infernu luzea eskaintzen ziona, ehun litro ozpin ezti tanta bakoitzeko?; pobreen eta ezinduen alde mintzatu zen Kristo, baina bazirudien ezen garaileen alde lerratu zela berriro, sarjentuaren eta beraren arteko auzian ez baitzegoen zalantzarik nor zen garaile, nor galtzaile; oroz gain, baina, Domingo ahituta zegoen:
|
|
|
hots, berak egin behar zuen irri lehendabizi, nola egin baitzuen, atzetik bulegariak jarraitzen zitzaizkiola, baita hizlariaren eta entzuleen arteko hormak orduantxe hautsi ere; bulego buruak ere irri egin zuen, jakina, baina harena beste irri bat zen ausaz, beste irri bat zen seguru –irri asimetriko bat: eskuin aldean irriago zena, nolabait esatearren, ezkerrean baino–, ezkutuko kezka batek biribiltzen utziko ez balio bezala; izan ere, Domingoren irriak behartzen zuen, alde batetik, baina bera ere –bulego burua– ongi ohartzen zen –jakiteko motiboak
|
bazituen
behinik behin, urte askotako esperientziaren ondotik– behin hormak eraitsiz gero ireki zitekeela zoritxar guztien pandora kaxa: mendekoak menderatzailea menderatzeko bidea, alegia; Domingo, baina, abiada bizian zihoan eta, behin abiada hura hartuta, nekez geldituko zen:
|
|
2015
|
|
|
Hamar minutu gehiago, eta autobusaren geralekuan zegoen. Arin ibili ez zen arren, edo hala uste
|
zuen
behinik behin, arnasa pixka bat pasatuta zeukan.
|
|
2018
|
|
|
Memoria historiko bat esango genuke gaur apika; imajinario bat, mitologia bat. Baina memoria historikoarekin, zeinek ere eman behar omen baitio edukia nortasunari, esan dugu, identitatearen arazorik ez omen dutenentzat ere (kuestionatzen ez
|
duten bitartean
behinik behin), arazo handitxoak daude egon: Zein. Espainiak?
|