|
2023
|
|
|
Senak diotso Aia alderantz abiatu behar duela, han, ezin konta ahal hitz eta esaera gordeta dauzkate berarentzat herritarrek. Kilometro gutxiko bidaiatxoa
|
du
aro bidaiariak. Lehendabizi, Asteasutik irten eta Andazarrate mendatean gora egingo du, Goiballara auzoa zeharkatuta; handik, txiri txiri, paisaia zoragarriaz gozatuz, beherantz egingo du harik eta Aiako erdiguneko Kaskoa auzoarekin trink egin arte.
|
|
|
Jardun aditza ea euriarekin ere erabiltzen duten jakin gura
|
du
aro bidaiaria. Antza, bai, baina aditz horretaz ez ezik beste batez ere baliatzen dira eibartarrak:
|
|
|
Mukiak gogorturik
|
ditu
aro bidaiariak, eta solas zorroaldia bukatutzat eman du. Biziki eskertu die ultzamarrei haien ekarpena, eta euskaraz solas egiten eta bizitzen segi dezaten animatu ditu:
|
|
|
bela, ormatxistor eta ormatxorro. Lehendabizikoak mendebaldeko kandelarekin du zerikusia; bigarrenak, irudi zaporetsuak, iraun egiten du, Etxalekun hasirik, Suarben barna, Eugiraino; azkena, aurrenekoz aditu
|
du
aro bidaiariak, izotz burruntziaren isuria iruditako hartzen duena. Giro beroa ikusirik, elizitazioa elurroldeetarantz lerratu da:
|
|
|
Seguru antzean zeresan askorik emango dio Juan Martinek aro bidaiariari. Behin aurkezpenak eginda, aro bilkurari ekiteko, berba bitxi baten berri izan
|
du
aro bidaiariak, eta hartaz itaundu gura die bergararrei: zelan deitzen diote trumoiari?
|
|
|
Elurrolde txikiak berbabide, goi auzunetan bizi direnak edurluetzi hitz elkarketaz baliatzen dira, baina, gaur egun, galzorian dago horrelako terminoa, Elexpururen ustez. Elurraren gainean ez ezik, izotzarenean ere ikertu gura
|
du
aro bidaiariak. Orain arte aditutako zenbait berbaren berri eman diote, baina bat deigarri gertatu zaio oso:
|
|
|
Atertzera egin du, eta ostarteak ageri dira hodeitzarren artean; Zegaman ez dira hodeiak, lainoak dira, Euskal Herriko hainbat herritan bezalaxe. Ohiko lainoak solasbide, jakin nahi
|
du
aro bidaiariak hitz berezirik erabiltzen duten herrian; adineko batek esplikatu du lehen hegoakatza maiz ahoratzen zutela, Altsasu aldetik sartu eta Otzaurten gelditzen zen lainoari irizteko; gaur egun, aldiz, galzorian bide dago, arkatzak idatzita hegotik etortzen zaien hegoakatz izendapen eder hori.
|
|
|
Egunokin usu egin du euria, eta horixe aprobetxatu nahi
|
du
aro bidaiariak solasbidea bustirantz lerratzekoz: " Denbora zirzil hunekin eztaiteke lanik egin", dio adineko batek; euri zirzila gailendu zaie, eta ezer gutxi egin ahal izan dute.
|
|
|
Arbizuarren egua aprobetxatu nahi
|
du
aro bidaiariak. Gipuzkoan berriz ere sartzeko grina etorri zaio.
|
|
|
ekaitz lurrina dago, usain berezia; jende askok sentiberatasun berezia dauka ekaitzekiko: eratu aurretik antzematen ditu, behialako dohain eta ahalmen horietariko bat izango balu bezala; horrexegatik aprobetxatu nahi
|
du
aro bidaiariak erasoaren ingurukoetan sakontzeko. Aidegaizto ñirñirkari eta dirdiratsua islatu da museoko leihoetan zehar:
|
|
|
Nolanahi ere, kementsu eta adoretsu dabil eguneko herritarren azken hitzak azaleratzeko. Hego haizea lagun iritsi da aro bidaiaria Asteasura; haize zipriztintze hori tarteko, asteasuarrei erasaten dien haizeen gainean aritu nahi
|
du
aro bidaiariak. Ipar haizea mintzabide, bi izendapen darabiltzate bertaratutakoek:
|
|
|
Noizbait, norbaitek adierazi die galegoei esker ona Euskal Herriko haizeak izendatzeko hainbesterainoko ekarpena egiteagatik. Horrelaxe uste
|
du
aro bidaiariak. Harrigarri egiten zaio aro bidaiariari galego haizea izatea, eta ez haize galegoa; badirudi sakonean" galegoen haizea" ren antzeko zeozer egon litekeela.
|
|
|
Agian, oker egonen da aro bidaiaria, baina segur aski aldaera hori erabiltzen den herri bakarra izan liteke. Ikerkizun
|
du
aro bidaiariak. Elurra eta hotza solasbide, elur maluta hitz elkarketa ezezagun gertatzen zaie:
|
|
|
Berueten ez bezala, hasmentan, ez die solas eman nahi haizeen inguruan: bestelako solasgaia nahi
|
luke
aro bidaiariak. Oraingoan, gogora etorri zaizkio Berueten berriki adituriko elorpits eta elorpikor hitzak.
|
|
|
Solas beste eginez, ohiko eran, elizitatuz, etxarriarrak ekaitzak bil litzan nahi
|
luke
aro bidaiariak. Ekaitzari ostotseantsi deritzo, naturari lotutako izendapena:
|
|
|
jakitun dago orain arte aditutako hainbat euri solas baliatzen dituztela larraundarrek. Hori dela-eta, kontrako norabidea jorratu nahi
|
luke
aro bidaiariak, eta galdetu die euria jarduteko eskatzen duten. Batek erantzun dio noizean behin lehorte handi samarrak izaten direla, gero eta maizago:
|
|
|
Arotiztegiratzekoak arotiztegiratu
|
ditu
aro bidaiariak. Arras kontent dago.
|
|
|
Giro umelaz baliaturik, euri solasak erabili nahi
|
ditu
aro bidaiariak, ekaitzaldia gero eta nabariagoa baita: ez da ohiko lankarra, euri mehettoa, ez; ostoseauntsia da, zaparrada ekina eta sendoa.
|
|
|
Elurrak bazter guztiak zuritu aitzin, lekutu nahi
|
luke
aro bidaiariak beste herri batera, Etxalekura, hain zuzen ere; bestela, aitzina joan ezinik egonen da, eta horrek gibelera dezake aro bidaia. Lau herri egunean du helburu, eta oraingoz beteaz doa hasmentatik gogoan erabili duen asmoa.
|
|
|
Atertu duelarik ere, su giro dago gaur Etxalekun, beheko sutatik hurbil egoteko modukoa. Hotza solasbide, alderdi hori jorratu nahi
|
luke
aro bidaiariak, ea inguruko herrietan aditu gabeko hitzik erabiltzen duten. Solas berak edo kidekoak aditu ditu, eta, azkenean, Berueten susmatutakoa bete da:
|
|
|
Hagitz berekia gertatu zaio Etxalekuko uzta eta aitzina joateko gogoa hartu du hiztunen adimen begiak ereindakoa biltzeko asmoz. Ultzama hurbil
|
du
aro bidaiariak, eta nahiz eta hango euskara kamusturik egon, Suarbe herrian biltzekotz da zenbait ultzamar prestu eta gisakorekin.
|
|
|
Hotz handia ari du Suarbeko elizan, baina ultzamarren gogo aldartea bero beroa da. Egun guzian euri anitz egin duenez gero, horixe nahi
|
luke
aro bidaiariak solasbide. Euriari iguri deritzo Ultzaman.
|
|
|
Harri eta belarri dira anaiak hainbesteko zehaztapena entzunik! Urrendutako eman behar
|
du
aro bidaiariak ele gogokoenen saioa. Orain Sohütako eta inguruetako eleak entzun nahi ditu, eta horretarako elizitatzeari ekin dio.
|
|
|
Elestari bikainak, gisakoak eta jakintsuak. Ekialdeko haizearen izendapenak ere bitxiak eta entzun gabeak
|
ditu
aro bidaiariak: haizemehia, idorra eta gorria:
|
|
|
Handik artez artez, baina bide bihurgunetsuan barrena, Soluan eta Gallete auzuneak zeharkaturik, beherantz egin du Lekeitiora iristeko. Han, zenbait herritarrekin hitzordua
|
du
aro bidaiariak, Lekeitioko udaletxeko areto batean, tartean Andoni Seijo Lekeitioko Berbak liburuxken egileetariko bat eta Sabiño Madariaga zuzentzaileetariko bat. Hiztegi oparoa ei daukate lekeitiarrek:
|
|
|
Han, areto batean biltzekoa da zenbait herritarrekin, tartean arrantzale ohi ugarirekin. Aro bidaian bisitatzen duen Bizkaiko azkenengo herria
|
du
aro bidaiariak. Horixe uste du, sikiera.
|
|
|
au phezia. Ebiari buruzko gainetiko eleak adituak
|
ditu
aro bidaiariak; arren, anaiaren zama sobera ez kargatzera deliberatu da.
|
|
|
Kadira banatan jarri eta elestatzen hasi dira aroari buruz, oro har. Holatan uste
|
du
aro bidaiariak Pagolako lexikoari argazki eijerra egin diola, nahiz, zenbaitetan, elizitatu eta galde egin behar ukan. Ekhiaz ari direlarik, emaztekietariko batek erran du Yuanes handia deitzen diotela.
|
|
|
Non dagoen aintzako harturik, muga gainditu eta Aldude aldera joateko gogoa hartu du, betiere haizegoa lagun. Esker mila elkarri erranik, gisako gisakoak izan dira esteribartarrak, Alduderatzeko asmoa
|
du
aro bidaiariak: kontu anitz ikasirik doa.
|
|
|
Eguraldi hotz, baina aretoko giroa gori gori dago, bertaratutakoak elekari galantak baitira. Berotasun hori dela-eta, eguraldiaz beraz mintzatu nahi
|
du
aro bidaiariak. Hagitz aro ona delarik," aro auta ari digu" erabiltzen dute baztandarrek; iazko idortea zela-eta," egualdia zaildu du" lokuzioaz baliatzen dira; ibiltzeko giro ona izanez geroz," ibilgiro ona dago"; gau ederrari gauatz deritzo; gaualdi txarra, ordea, gauate da; lan egiteko aro aproposari nekagiro eta, bestalde, ezaguna da mahatsa biltzen dutela Baztan aldean, txurie deritzon ardo zuria egiteko.
|
|
|
Hurbil hurbil
|
du
aro bidaiariak Sara, zenbait kilometro baizik ez. Hego ekialdeko haizeak eztiki bulkatu du ipar mendebalderantz.
|
|
|
Hotzaren eremura lerratu nahi
|
du
aro bidaiariak elepidea, ea ele berezirik baliatzen duten. Azken herrietakoak aditu ditu, baina kontu batzuek eman diote atentzioa:
|
|
|
Haizegoaren fereka ez ezik, Urdazuri ibai ederraren hil artinoko bidaia baliatu nahi
|
du
aro bidaiariak. Donibane Lohizunen du itsas hilobia Urdazurik.
|
|
|
Aretoko berotasunaz baliaturik, kontzeptu hori jorratu nahi
|
du
aro bidaiariak, bidaiaren azken herrietan ez baita horretaz mintzatu. Sargoria hizpide, hiru hitz aditu ditu aro bidaiariak zorroratzeko modukoak; aurrena, zalboi:
|
|
|
Lesakaratzeko, ipar haizeari laguntza eskaturik harantz bulka dezan, hasteko eta behin atzera egin behar
|
du
aro bidaiariak, Behobiaraino; han, hegoalderantz egin du, Biriatu ezkerraldean utzirik. Bidasoa ibaiaren ondoko errepidean zehar, Bera herria hegoaldetik trabeskatu du eta, aitzinxeago, Bidasoaren gaineko zubian eskuinetara egin eta Lesakara iritsi da.
|
|
|
Azken urteotan hotz handirik pairatu ez dutelarik ere, hotz eta izotzaren erresumetan gaindi egin nahi dute bidaia itsasuarrek. Irudi du eremu horretan zer erran franko dutela, eta hori profitatu behar
|
du
aro bidaiariak. Une batez anaiari so egin, eta plei plei murgildurik da solasaldian.
|
|
|
Bisaia begi irribarretsu eta lagunkoiak hautematen dituzte, bazter guzietan gisan ongi anitz hartu dituzte. Oraingoan ere, harira joan nahi
|
du
aro bidaiariak eta ez unarazi eta gogaitarazi herritarrak. Hastekotz, erran die mugertarrei, solas bat hautekotz zein hautatuko luketen.
|
|
|
Oraingoan, ez, baina glazunak erraten dute, gaskoiaren edo frantsesaren mailegua. Aipatu dituzten gaineratiko eleen errepasoa egin du, baina guzi guziak zorroratuak
|
ditu
aro bidaiariak; une honetan aiseago dabil anaiaren laguntza eskerga tarteko.
|
|
|
Barnera sartu eta jarri ondoren, atariko aurkezpen eta azalpenak egin ditu aro bidaiariak, anaia gelako bazter batean dagoelarik, behar beste ohar hartzeko prest. Harira joan nahi
|
du
aro bidaiariak, eta Azkue hizkuntzalariaren aipu bat irakurri die, euskaraturik, jatorrizko pasartea gaztelaniaz baita: Sortelegunei buruzko aro igarpena.
|
|
|
Aurrenik, hilabeteen eremu jorratu zaharra azaleratu nahi
|
du
aro bidaiariak. Ekin eta urtarrilarekin agitu da lehendabiziko sorpresa:
|
|
|
Hilabeteak utzi eta Ortziren erresuman gaindi ibili nahi
|
du
aro bidaiariak. Ekaitza aipatu eta iduri du ez dutela erabiltzen; adarraire elea gelaratu dute ekaitzari irizteko; adarraitu aditza ere entzuten da, ekaitza sortzeko joera gailentzen delarik.
|
|
|
Hainbesteko berotasunak bulkaturik, euriaren eremura lerratu nahi
|
du
aro bidaiariak ea ezusterik hartzen duen. Deabrua agertu da berriz ere:
|
|
|
baliteke izotz zuria izatea, kolore zuria dela-eta. Izotz burruntziekin tema berezia
|
du
aro bidaiariak, eta zuzenean erran gabe, azaldu die nolakoak diren. Elkarri behatu eta batek erran du:
|
|
|
Bertze eremu bateko eleak erabili nahi
|
ditu
aro bidaiariak, eta zer hautatuko, ekaitzaren eremura jo du ortzi lurgainaren zantzuari jazarrika. Trumoia ortzantza eta ihurtzuria da Garazi aldean; ortzantz garbia da, ortzi+ azantz, ortziren hotsa, baina, zer ote dago ihurtzuriren barnean?
|
|
|
Tximista airegaxtoa da; airea da gaiztoa, ez ortzia. * Ortzigaixto elearen arrastorik ez
|
du
aro bidaiariak; oinaztua, ordea, ximixt (a) da. Anaiek jasoriko azken herrietako eleen arabera, sailkapen hori izaten da usuena; bestalde, ortziren adar erogarriari hortzadarra erraten diote.
|
|
|
Giroa hoztu nahian, zentzu onean, naski, hotz eta elurrarekikoak jorratu nahi
|
ditu
aro bidaiariak. Musean bezala, txikitik handira egin du; elur maluta edo elurgatza da.
|
|
|
Pixka batean iharduki eta ongixko aditu dute zer dela-eta ibiltzen diren anaiak Euskal Herriko herrietan gaindi. Prestu prestu oharteman dituenez geroz, bilera ongi bideratu nahi
|
du
aro bidaiariak elizitazioaren bidez.
|
|
|
Antzigarra izotz babada ere bada. Garbi
|
zuen
aro bidaiariak Nafarroako haranetako hiztunek lexiko arrunt oparoa izanen zutela hotzaren inguruan: errealitateak baldintzatzen du eguneroko lexikoa.
|
|
|
Euriaren eta hotzaren erresumen nondik norakoak ikertu nahi
|
ditu
aro bidaiariak, Larraine bortuko herria izanik. Euriari buruz, orain artio jasorikoak entzun ditu.
|
|
|
Zentzumen guztiak paratzen dizkigute dantzan. Zentzumen oro bereganatu nahi
|
du
aro bidaiariak, Euskal Herrian barrena eginiko aro bidaia honetan. Herriz herri joango da, hitzen dirdira, hots, lurrin eta zapore gozoaren bila:
|
|
|
Berbaroa dago kultur etxean, marmara zoko moko guztietan. Eguneko hirugarren eguraldi bilera
|
du
aro bidaiariak, eta oraindik kementsu dabilen arren, arotitzak azaleratzeari lotuko zaio berandu baino lehen, gaua hurrengo herrian eman nahi du eta. Atariko aurkezpenak egin eta argibideak emanik, hasteko eta behin, euri itxura hartu duenez gero, aro bidaiariak euriarekikoak ikasi nahi ditu.
|
|
|
Ekaitzarekikoak albo batera utzita, elurraren eta hotzaren gainekoak jorratu nahi
|
lituzke
aro bidaiariak. Elur maluta dela-eta, bi hitz erabiltzen omen dira Hernani aldean:
|
|
|
Herri hotzeko ospea izanda, elur malutari zelan deritzon jakin nahi
|
du
aro bidaiariak: mataza erantzun diote.
|