|
2011
|
|
|
ez al zuen Imanolek pauso erabakigarri hori emateko Yoyesen" unea" aukeratu, hain juxtu bera emakumea ez zelako? (Euskal gizon hainbesterentzat bezala emakumeak
|
zuen
eta duen leku sakratu bezain eskuragaitzaren aldeko hautu heroikoan?)
|
|
|
Oinarrian Juan de Arano izen deiturak ditugu; bukaeran genitiboaren hondarkia eta artikulua daude. Nabarmentzekoa da Juan horrek euskarako [j] palatala
|
zuela
eta duela hasieran, ez espainoleko [x] zintzurkaria.
|
|
2014
|
|
|
Ez dute han hemenkako agertze soilek, kosturik gabeko posizionamenduek, pentsaera baten funtsa aldatzen, BECeko lau urtetako beila batek esaterako. Antzerki idazte ekintzak eskatzen du definitu, izendatu edo agerian bota konflikto gordinean sartzea, taula gainekoek bizi tresna
|
duten
eta dugun hizkuntzarekin pertsonaia guziei xantza bera ematea, gure aitzinean sortzen den eta trenkatzen den ekintza garatuz. Eskola, mezua edo erakaspena prozesuan daude eta ez bukatzeko lezoinean.
|
|
|
Erantzun nion tutak ez genituela jo, egun argiz mintzatu ginela, galarrotsak eta toberak zituela nahasten. Pentsatu dut orduan kulturan erantzukizunak
|
ukan
eta dituen batek gauzak nahasten baditu, zilegitasun edo utilitate zerbait atxikitzen duela testu honek. Urkizuk, Peillenek eta enparauek barka diezadatela, haiek bakarretan errepikatua berriz zerotik abiatzea.
|
|
2019
|
|
|
Horregatik, eta aztertzen ari garen garaian 1 eta 2 pertsona izenordainen existentzia konfirmatzen dutelako, Hirugarren Burguaren kotatzat hartu ditugu adizki hauek. Dena den, adizki hauek ez zioten hasiera eman Hirugarren Burguari,
|
dut
eta duk/ dun adizkiek baizik. Hauek izan ziren lehendabizikoak eta, hala ere, ez ditugu ikurtzat hartu bi arrazoiengatik:
|
|
|
Bistan da prozedura bera erabiliz ezinezkoa egin zitzaiela hortik jarraitzea eta ez zuten bertze aukerarik izan prozeduraz aldatzea baino:
|
dugu
eta duzu adizkiek garbi uzten dute zein izan zen prozedura berria. Dena den, singularreko adizki horiekin deskubritu zuten alorra erabat definitua geratu zitzaien eta buru belarri sartu ziren hirugarren eremu honetan:
|
|
|
gure mendera soinu biribil horiek iristeak frogatzen du erabilgarria dena ez dela galtzen; eta aurkakoa, erabilgarria ez dena dela baztertzen dena. Horregatik, zu eta bere adizkiak singularrera eraman zituztenetik,
|
duk
eta dun adizkien erabilera murrizten joan da. Hortik inferitzen ahal da, 3 pertsona izenordainak asmatu ez bazituzten, haien beharra sumatu ez zutelako izan zela.
|
|
|
Alor honetako emaitzetan ederki ikusten ahal dugu Bigarren Burguan ekoiztu zituzten adizkien eragina: aipatu dugu da, du adizkiek dut,
|
duk
eta dun asmatzeko izan zuten eragina; eta orain aipatu behar dugu gara eta zara asmatzeko dira adizkiarena.
|
|
|
Adibidez: leizetan edo etxoletan bizi ziren garaietan
|
duk
eta dun adizkiak izateak bere abantaila zeukan; eta hortik erraz ikusten da nondik etortzen zaion erabilgarritasuna: duk erabiltzean bazekiten hiztunak erraten zuena gizon batentzat zela, eta, alderantziz, dun adizkia erabiltzean, emakume batentzat zela.
|
|
|
2. Da eta du saileko adizkiek frogatzen dute absolutiboaren existentzia; eta gara eta zara, eta
|
dugu
eta duzu adizkiak, komunztaduraz ere arduratzen zirela.
|
|
|
Oinarrizko adizkiak oraindik aztertu ez ditugulako ditu,
|
zituen
eta zuen saileko adizkiak jarri ditugu zerrenda horretan; hala ere, eta hau biziki azpimarratu nahi dugu, ez dugu erran nahi" beldur naiz" belaunaldiaren garaian indarrean zeudenik. Sail horiek, beraz, kentzaileari gehitu beharrean gaude.
|
|
|
Da, zen,
|
du
eta zuen saileko adizkiak trinkoak dira, bai; baina, ez konjugazio trinkoa erabiliz eskuratutakoak.
|
|
|
Gauza hauek ikusi ondoren, iruditu zaigu hoberena dela bereiztea adizki horiek (dugu, duzu, naiz, haiz, gara, eta zara) adizki hauetatik: da, dira, du, dut, duk,
|
dun
eta dute adizkietatik. Azken adizki hauek konfirmatzen dute aditz jokoetan singularra eta plurala, alde batetik, eta aditz pertsonak, bertzetik, indarrean zituztela, bai; baina, izen sintagmen formei buruz suposatu baino ez dugu egiten ahal.
|
|
|
Argi dago, oinarrizko adizkiak lortzeko, komunztadura izan zela ulertu behar zutena; eta NOR motako adizkiak indarrean jartzean, esaldietan lehenik, subjektua absolutiboan, eta gero, aditza komunztaturik asmatu zutela. Pauso horiek eman eta gero, ez gaitu gehiegi harritu NOR NORK motako esaldietan subjektua ergatiboan eta objektu zuzena absolutiboan izateak; eta aipatu dugun bezala,
|
dugu
eta duzu adizkiek erakusten dute objektu zuzenaren eta subjektuaren markaz jantzirik daudela. Adizki hauetan ziurtaturik dago, beraz, kontzeptu gramatikal hauen antzinatasuna.
|
|
|
|
Zituen
eta zuen saileko adizkiekin eraikitzen ahal diren esaldiek ba ote dute lekurik aditz konjugaziorik gabeko garaietan. Zaila dirudi.
|
|
|
• Oso deigarria da, bertze aldetik, dut, eta
|
duk
eta dun adizkiena; berezien artean berezienak izanik, atentzioa eskatzen dutela ematen du.
|
|
|
haien forma ikusi bezain fite, bertan behera utzi dugu. Kidekoak direnak,
|
genuen
eta zenuen adizkiak alde batean kokatu, eta horiek bai momentu berean asmatuak izan zirela onartu dugu; baina, zuten adizkia bertze alde batean kokatu bezain fite, hau izan da gure galdera: zein da zaharrena?
|
|
|
Aurretik
|
du
eta zuen adizkiak asmatzeko nola jokatu zuten ikusi eta gero, aztertzen ari garen prozedura honetan ez dugu ezer ikusi ez onartzeko. Hori bai, pauso hauek onartuz gero, ondorio zuzena hauxe da:
|
|
|
Batzuk oso modernoak dira: zarete, zineten, eta duzue, zenuten,
|
dituzue
eta zenituzten
|
|
|
Hurrengoak, aldiz, zaharragoak dira: nituen, hituen, zituen, genituen,
|
zenituen
eta zituzten ditut, dituk, ditun, ditu, ditugu, dituzu eta dituzte
|
|
|
Hurrengoak, aldiz, zaharragoak dira: nituen, hituen, zituen, genituen, zenituen eta zituzten ditut, dituk, ditun, ditu, ditugu,
|
dituzu
eta dituzte
|
|
|
Zaharragoak dira iraganaldiko hauek: genuen, zenuen nuen, huen
|
zuten
eta zuen ginen, zinen nintzen, hintzen ziren eta zen
|
|
|
Zaharrenen artean, dugu,
|
duzu
eta dute adizkiak, eta gara, zara eta dira adizkiak ditugu.
|
|
|
Ez dago dudarik, NOR NORK iraganeko 1 eta 2 pertsonakoak 3 pertsonakoa baino beranduago sartu zituzten gure hizkuntzan; horregatik, kronologia kontuan hartuta, lehenik,
|
nuen
eta huen baztertuko ditugu eta, azkenik, zuen. Hemen azpimarratu behar duguna ZEN adizkiaren protagonismoa da.
|
|
|
Gainerakoekin, ordea, zuzen zuzenean, pertsona izenordain markak ondotik jarri eta ziztu bizian joan ziren: du+ gu —> dugu du+ zu —> duzu horrela
|
dugu
eta duzu pluraleko paradigmak lortu zituzten.
|
|
2022
|
|
|
Bihotza ireki zuen, bere haurtzaroa azaleratu eta zuzenean adierazi zien entzuleei bere bizipena beraiekin lotura sendoa lortzeko, haiek ere bizi zezaten eta gorde bere oroimenean; arriskuari aurre egiteko jarrera garbia har zezaten. " Horregatik, egoera hau salatu nahi
|
dut
eta zuen begiak ireki."
|
|
2023
|
|
|
11 Kanka, Parasitos: Parasito sozialek legez bahitzen dute/ besteren kontura bizi dira, jendeari barre egiten diote/ oinutsik dantza egin nahi
|
dut
eta zuen kaskoak zapaldu/ ematen didazuen nazka ahaztu nahi dut, besterik ez. ezaxolatuki.
|