|
2005
|
|
|
Alde batetik, lurralde konbergenteetan eta zamalkadura handien bitartez lurrazal kontinentalaren gainean kokatutako litosfera ozeanikoen (ofiolitak) mantuko arrokak analiza daitezke. Mantuko arrokak zuzenean aztertzeko beste aukera bat ere badago, mantuan
|
sortutako
magmek sarritan urtu gabeko mantuko arroka zatiak azaleratzen dituztelako. Arroka zati horiei xenolito deritze, beraien konposizioaren eta garraio gisa erabili duten magmen konposizioaren artean lotura zuzenik ez dagoelako.
|
|
|
Astenosferako deskonpresioa tenperatura egonkorrean gertatzen denez (> 1.280 °C) bertako peridotiten fusio partziala hasten da. Era horretan
|
sortutako
magmak mafikoak dira. Magma mafikoek gaineko litosfera baino dentsitate txikiagoa dutenez, gorantz abiatzeko joera izango dute.
|
|
|
Astenosferan
|
sortutako
magma kopuru bat lurrazalaren azpian pila daiteke lurrazalaren azpiko pilaketa magmatikoa (magmatic underplating) izenaz ezagutzen den prozesuaren bitartez. Lurrazalaren azpian pilatzen ez dena sumendietatik azalera daiteke lurrazala zeharkatuz (6.14 irudia), edo bidean gelditu.
|
|
|
Riftaren azpiko astenosferan
|
sortutako
magma mafikoek tenperatura handia dute (1.100 °C), eta lurrazal kontinentalean magmen pilaketak gertatuz gero, inguruko arroken fusio partziala eragin dezakete. Lurrazal kontinentaleko arroken fusio partzialak magma feltsikoak sortzen ditu.
|
|
|
Oro har, lurrazal kontinentalaren hasierako loditzea azaltzeko bi dira plazaratu diren eredu nagusiak, bata, subdukzio prozesuekin eta, bestea, kolisio prozesuekin lotuta. Subdukzioan oinarritutako hipotesiak iradokitzen du lurrazal kontinentala kontinente ertz aktiboen azpian hondoratzen ari den litosfera ozeanikoaren eraginez
|
sortutako
magma mafikoen igoera eta intrusioen ondorioz loditzen dela (12.5.A. irudia). Mantuko magma gorputzen hozketak eta kristalizazioak inguruko lurrazalaren arrokak berotzen ditu, magma granitiko ugariko gune mugikor bat eratuz.
|
|
|
Lehendabiziko ereduak eraikitzeko erabili ziren datu nagusiak aurretik aipatutako hirurak izan ziren: mantuan
|
sortutako
magma mota ezberdinen agerpena, lurrazalean burututako bero fluxuaren neurketak eta 670 km-ko sakoneran etenune sismiko garrantzitsua zegoela erakusten zuten datu geofisikoak.
|
|
|
Zenbait ikertzailek, aldiz, izaera kalkoalkalinoa magmen arteko nahasketen ondorioa izan daitekeela proposatu dute. Mantuan
|
sortutako
magma mafikoek goranzko bidean uharte arkuko lurrazala berotuz fusioa eragin dezakete eta magma azidoak sortu. Era horretan sortutako magma azidoen eta mantuan jatorria duten magma basikoen arteko nahasketak serie kalkoalkalinoko arrokak sortzen ditu.
|
|
|
Beraz, subdukzioarekin batera hondoratutako sedimentuetan edo lurrazal ozeanikoan barneratutako ura gaineko plaka zamalkatzailearen manturaino igaro daiteke, horren fusio partziala eraginez. Esperimentuek, aldiz, erakutsi dute era horretan
|
sortutako
magmak arku magmatikoetan azaleratzen direnak baino askoz ere silizeoagoak direla.
|
|
|
Mantuan sortutako magma mafikoek goranzko bidean uharte arkuko lurrazala berotuz fusioa eragin dezakete eta magma azidoak sortu. Era horretan
|
sortutako
magma azidoen eta mantuan jatorria duten magma basikoen arteko nahasketak serie kalkoalkalinoko arrokak sortzen ditu.
|
|
|
Era horretan
|
sortutako
magma toleitikoak arkuko lurrazalaren azpian pilatzen dira eta kristaltze frakzionatua aktibatzen da. Magmen pilaketaz sortutako ganbera magmatiko handiek gaineko lurrazalaren fusioa eragin dezakete eta magma azidoagoak sortu.
|
|
|
Plaka zamalkatzailearen mantuan
|
sortutako
magmek, azaleratu aurretik, elementu bateraezinetan aberastutako lurrazal kontinental lodia zeharkatu behar dute. Magmen eta lurrazala osatzen duten arroken arteko ezberdintasun kimiko nabariengatik, handia da gorantz abiatzen diren likidoek, kutsatzeko?
|
|
|
Bertan, magmen fusio, asimilazio, pilaketa eta homogeneizazio prozesuak gertatzen dira, eta kopuru bat solidifika daiteke ere. Ondoren, konpresioaren eraginpean eta ondorengo lasaitze urratsetan lurrazala loditu egiten da eta mantuan
|
sortutako
magma berriek garraiatutako beroak aurreko gabroen fusioa eragin dezake. Era horretan, dentsitate txikiagoko magma tonalitikoak eratzen dira, lurrazal kontinentalean zehar gora eginez eta plutoi tonalitiko homogeneo handietan solidifikatuz.
|
|
|
Uharte arkuetan bezala, arku kontinentaletako estreinako magmen jatorria plaka zamalkatzilearen mantuko peridotitetan bilatu behar da, zeina fusioa hondoratzen ari den plakaren deshidratazioaren eraginez fluidoak gehitzen direlako (eta agian magmak ere) gertatzen baita. Seguru asko, era horretan
|
sortutako
magma primarioa olibinodun basalto toleitikoa litzateke. Baina konposizio horretako magmak uharte arku gazteetan baino ez dira azaleratzen, bertako lurrazala oso mehea baita.
|
|
|
Arroka intrusiboen artean, arroka bolkanikoetan bezala, mantuan jatorria duten baina azalera heldu aurretik solidotzen diren magmak (fusio urrats bakarrekoak) eta magma mafikoen birfusioaren bitartez sortutakoak (bi urratseko fusioa) bereiz daitezke. Magma berrien solidotzearen eta konpresioaren eraginez, lurrazala loditu ahala, mantuan
|
sortutako
magmek zailagoa izango dute lurrazalaren oina zeharkatzea eta gero eta gehiago izango dira bertan kristaltzen direnak.
|