|
2001
|
|
|
Garbiketarekin hondakin makroskopikoak kentzen dira, baina biofilmak kentzeko desinfekzio egokia behar da. Legionella biofilmak
|
sortzeko
gai da hoditeria, hodi edo hozte dorreetan; eta Pseudomonas generoko beste bakterio batzuekin batera bizi daiteke, bizirik irauteko. Gainazal “gogorrak” eta ura desinfektatzea oinarrizko neurrietako bat da higiene baldintza onak izateko, bai industrian, bai etxean.
|
|
|
Misoak beste elikagai batzuen digestioa eta aprobetxamendua laguntzen du, entzima naturalen, laktobazilitoen, gatzarekiko erresistenteak diren legamien eta gure gorputzarentzat onuragarriak diren beste mikroorganismo batzuen edukiagatik, eta eragin desintoxikatzailea du. Lezitina du, azido linoleikoa (gizakiarentzat funtsezkoa den gantz azidoa; hau da, elikaduratik hartu behar du nahitaez, organismoa ez baita kolesterolik
|
sortzeko
gai), kaloria gutxi ditu eta B12 bitaminaren kantitate oso txikia du. Eragozpen nagusia, tamaria bezala, sodio edukia da, eta hori kontuan hartu behar dute elikaduraren sodioa murriztu behar duten pertsonek (gehiago misoan, zereal hartzigarri bat, soja eta itsas gatza).
|
|
2002
|
|
|
Ibilgailua gidatzean, ibilgailua sigi saga dabilela ikusten badu, TCDak larrialdi seinaleekin abisatuko du gidariak atseden hartu behar duela. Ricardo Chicharro proiektuaren zuzendariaren arabera, TCDa abiadura automatikoki murrizteko eta ibilgailua martxan dagoenean tiraldiak
|
sortzeko
gai da. Mugimendu horrek pilotua esnatuko du ezinbestean.
|
|
|
«Gure elkarrizketa eta komunikazioa emantzipazio jarduera bihur daitezen, errespetuzko elkarbizitza eta garapena izan daitezen, beharrezkoa da solaskideek esperientzia pertsonal biziak partekatzea, beren buruari zerbait transmititzeko gai direnak», azaldu du Esmeraldo Cano doktoreak, Geriatrian espezialista. Horrela, sentimenduak, ilusioak, beldurrak, lorpenak, pozak, porrotak, proiektuak edo kezkak pertsonen arteko loturak
|
sortzeko
gai bihurtzen dira, komunikazio egokia ezartzen denean. Bizitzeko arrazoia Bizitzaz gozatzea da goizero ekiteko arrazoi nagusia.
|
|
|
Hiesaren aurkako txerto eraginkorra egiteko zailtasunetako bat GIB birusaren aniztasuna da, gripearen birusak bezala hainbat forma hartzen baititu defentsa immunologikoaren sistemari eragiteko. GIBak proteina (gp120) bat darama ezaugarri kimiko aldakorrekin, eta horrek zaildu egiten du proteina horren forma ugariak ezagutaraziko dituzten antigorputzak
|
sortzeko
gai den txerto bat egitea. Ikertzaileek ikusi dutenez, gp120 molekula guztiek ezaugarri komunak dituzte, eta, horiei esker, GIB birusaren andui guztiei 4 CDak lotzen zaizkie, batez ere, T4 linfozitoen gainazaleko proteinak.
|
|
|
“Aurkikuntza hori etapa garrantzitsua da gorputzak GIBari nola aurre egiten dion ulertzeko”, azpimarratu zuen Linqi Zhang doktoreak, ikerketen zuzendariak. “Pertsona batzuen immunitate sistemak nola kontrolatzen duen GIBaren bidezko infekzioa, fenomeno hori baliatuko duten tratamendu berriak
|
sortzeko
gai izan gaitezke”, gehitu zuen. Aurkikuntza horrek azal lezake zergatik bizi diren “epe luzeko progresiboak ez diren” pertsona seropositibo gutxi batzuk hiesa eta gaixotasun horrek dakartzan patologiak garatu gabe.
|
|
|
Koloratzaile horren geneetan izan dezakeen eragina aztertzeko egindako esperimentuek, oro har, emaitza negatiboak eman dituzte, nahiz eta kasu batzuetan, produktuaren definiziorik ezagatik, emaitzak zalantzazkoak izan. Hala ere, produktu kimikoki definitua ez denez, haren konposizioa fabrikazio metodo zehatzaren araberakoa denez, egiaztatu ahal izan denez, produktua lortzeko amoniakoa erabiltzen bada, prozesuan zehar substantzia bat sortzen da (2 azetil (5) tetrahidroxibutilimidazol), eta substantzia horrek sistema immuneari eragin diezaioke, bai eta animalietan konbultsioak dosi handitan
|
sortzeko
gai diren beste konposatu batzuei ere. Karotenoideak (E) E motakoak, alfa, beta eta gamma karotenoa; E b Bixina, norbixina (Rocou, Annato); E c Capsantina, capsorrubina; E d Licopeno; E motako landare azidoa, Beta Pigmenta Naturan, pigmentu horiek dira, antozianoekin batera, udazkeneko hostajeko kolore sorta zabalaren erantzuleak.
|
|
2003
|
|
|
Estatu Batuetan, Europan eta Japonian, Israelez gain, gaitasun handiko animalia transgenikoak sortzeko programak egin dira, eta gero arrakastaz klonatu dira. Deigarrienak dira esnean giza intereseko proteinak
|
sortzeko
gai diren ardi transgenikoak sortzea. Gaur egun, azterketa hori saiakuntza klinikoaren fasean dago gaixo hemofilikoetan, edo haragi produktibitate handiko txerrietan, teorian behintzat giza kontsumorako.
|
|
|
Gaur egun, azterketa hori saiakuntza klinikoaren fasean dago gaixo hemofilikoetan, edo haragi produktibitate handiko txerrietan, teorian behintzat giza kontsumorako. Erlojugintza biokimikoa Dolly hil ondoren, pharming kontzeptuaren inguruan sortutako itxaropenak, interes farmakologikoak dituen abeltegi bat
|
sortzeko
gai den industria gisa ulertuta, zalantzan jarri dira neurri batean. Askoz gogorragoa izan da, ordea, klonetan eta, hedaduraz, transgeniko klonatuetan oinarritutako abeltzaintza industria bat eraikitzeko aukeraren gaineko eragina.
|
|
|
Esne hortzek hezur ehun eta nerbio ehuna
|
sortzeko
gai diren zelula amak dituztela jakin dute.
|
|
|
Horrela egin zion klonazioa Dolly ardiari. Orain ernaldutako obulua aprobetxatu behar da, enbrioi artifizial bihurtuta, era guztietako organo eta ehunak
|
sortzeko
gai diren zelula amekin. Adituak ziur daude egunen batean zelula bat atera eta" programatu" ahal izango dutela bihotz edo gibel bihurtzeko, adibidez.
|
|
|
Eguzki plakak teilatuetan jarri ohi dira, itzalik gabeko eremuak behar baitituzte eta eguerdiko eguzkiari begira egon behar baitute. Gehien eskatzen direnak plaka fotovoltaikoak dira, elektrizitatea
|
sortzeko
gai direnak. Etxeko ur beroa lortzeko, igerilekuak berotzeko edo berokuntzarako eguzki plaka termikoak ere erabiltzen hasi dira.
|
|
|
Baina hori ezinezkoa izango zen uztaren errendimenduak, bioteknologiaren aurrerapenei esker, aurrera egin ez balu. Aurrerapen horietako bat arroz barietate hibrido bat garatzea da, 130 egunetan hektareako 13 tona ale
|
sortzeko
gai dena. Hazkundearen mugak Erromako Klubaren «Hazkundearen mugak» (1972) txostenetik, mundua aurrerapen zientifikoen katalogo gero eta handiagora joan da, eta, promesa guztiak gorabehera, ez du lortu gosea eta pobrezia errotik ateratzea.
|
|
2004
|
|
|
Sagu immunodeprimituetan egindako probek, giza azalaren inplanteak baztertzen ez dituztenez, emaitza onak eman dituzte eta zauriek orbaintzea lortu dute. Giza pazienteen saiakuntza klinikoak hastear daude, eta saguen emaitzen arabera, larruazal transplantea ezin hobeto egokitzen da, ez da errefusa izaten, eta odol hodiak
|
sortzeko
gai ere bada; beraz, larruazaltzat hartzen da. Adituak azaldu zuenez, larruazal emaile ideala haurra da, bere epidermisak zelula amak mantentzen baititu eta azkarrago sortzen baitute ehuna; beraz, larruazal emaileko aposituak presta daitezke eta pazienteetan jar daitezke, behar den unean.
|
|
|
Alergologiako adituek diotenez, sentsibilizazio bide bat amaren esnea izan liteke, eta, horren bidez, amak hartzen duen behi esnearen proteina kopuru jakin bat bularreko haurrari pasatuko litzaioke. Sentsibilizazioa antigenoekiko esposizioaren araberakoa da, eta elikagaiak dira alergia
|
sortzeko
gai diren antigenoekiko lehen harremanetako bat. Hori dela eta, garrantzitsua da berariazko jarraibide dietetiko bat ezartzea amarentzat, bai bularra ematen den hilabete guztietan, bai haurrarentzat, pixkanaka elikagaiak sartuz.
|
|
|
Hiru metroko sabai altuera (90 metro kubiko) duen 6 x 5 metroko egonaldiaren kasuan, 3.200 behar dira giro normalerako, 4.000 inguru berorako eta 4.500 – 6.000 oso berorako. Aire girotuko aparatu eramangarriak, 500 eurotik gorako prezioak dituztenak, 2.000 frigoria baino gehiago
|
sortzeko
gai dira; beraz, egokiak dira edozein pisu ertainetako geletarako. Gainera, finko ez daudenez, behar den lekura eraman daitezke.
|
|
|
Kanadako zientzialariek zelula amak identifikatzen dituzte saguen pankrean, intsulina
|
sortzeko
gai direnak
|
|
|
Aurkikuntza zientifiko bat da, eta itxaropen berri bat eskaintzen du intsulina mendekotasuna duen diabetesaren aurkako borrokan, Nature Biotechnology zientzia aldizkari ospetsuak atzo argitaratu zuenez. Aurkikuntzaren egileetako batek, Torontoko Unibertsitateko Genetika eta Mikrobiologia Saileko Simon Smukler irakasleak, aurkikuntza “zirraragarritzat” jotzen du, batez ere kontuan hartuta zientzialariek denbora asko daramatela pankrean zelula ama berriak bilatzen, eta zelula horiek intsulina
|
sortzeko
gai direla, odolean dagoen glukosa kantitatea erregulatzen duen hormona. Ikertzaileek, orain, beren ikerketarekin jarraitzeko asmoa dute, identifikatutakoak zelula amak direla baieztatzeko, eta bi baldintza betetzen dituztela egiaztatzeko:
|
|
2005
|
|
|
Giza enbrioi zelula ametatik abiatuta, New Yorkeko Sloan Kettering Memorial Minbiziaren Zentroko adituek lehen aldiz lortu dute gantz zelulak, kartilagoa, hezurra eta muskulua
|
sortzeko
gai diren zelula mesenkimal aitzindarien kopuru mugagabea bideratzea. “PLoS Medicine” aldizkarian argitaratzen den aurkikuntza material organikoa berritzeko erabil liteke.
|
|
|
“Energia berriztagarria sortzeko gaitasuna hain da handia, ezen energia eskari guztiei erantzuteko aukera teorikoa ere plantea baitaiteke, ez soilik energia elektrikoaren eskariari erantzuteko, zeren eta 2050ean proiektatutako energia totalaren penintsulako eskaria halako 10,36 baita”, erakunde ekologistaren arabera. Badira zenbait teknologia 45 urte barru aurreikusitako elektrizitate eskaria baino gehiago
|
sortzeko
gai direnak: eguzki energia termoelektrikoa (35 aldiz), lurreko haize energia (zortzi aldiz), eguzki energia fotovoltaikoa (bost aldiz), eguzki tximinia (hiru aldiz), fotovoltaikoa eraikinetan (bi aldiz), itsasoko haize energia (1,2 aldiz) eta olatuen energia (1,1 aldiz).
|
|
|
Lurreko haize energia. 915.000 MW instala litezke, 2050ean herrialdearen guztizko beharrak zortzi aldiz asetzeko energia
|
sortzeko
gai direnak. Madrilek izan ezik, erkidego guztiek “sobera” beteko lituzkete beren energia beharrak bide horretatik.
|
|
|
Aurkikuntzak bidea ireki zuen gaixotasun sendaezinak eta errefusa gabeko transplanteak tratatzeko. Zelula amak espezializatu gabeko zelulak dira, laborategian ugaltzeko eta organismoaren 200 zelula mota baino gehiago
|
sortzeko
gai direnak. Enbrioiaren lehen estadioetan daude, eta, pixkanaka, zelula espezializatuetara bideratzen dira.
|
|
2006
|
|
|
Era berean, ikertzaileek ikasi duten jokabide baten ondorio da hidrofobia. Mª Jesús Andrés Pérez psikologo klinikoaren eta Kabinete Psikomotorreko zuzendariaren arabera, laguntza psikologikoko zentro pribatu batek «uretan esperientzia desatsegin bat edo gehiago izan izana, beste pertsona batzuen abertsio esperientzien lekuko izatea edo gehiegizko beldur edo kezkak, oro har edo bereziki urarekiko, transmititu izana arazo hori
|
sortzeko
gai diren faktoreak dira». Fobia espezifikoa objektu bati, izaki bizidun bati edo egoera jakin bati beldur irrazionala, gehiegizkoa eta jarraitua da.
|
|
|
Sortu organoak Klonazio terapeutikoa, funtsean, obulu baten nukleoa kentzea eta haren ordez ehun helduaren zelula bat jartzea da, adibidez, bihotza. Uste denez, eragiketa horri esker, organo osasuntsuak
|
sortzeko
gai diren zelula amak lortuko lirateke, garatzen ari diren eta, hain zuzen ere, Andaluziako legeriak sustatu nahi dituen laborategiko tekniken bidez. Prozesu horren abantaila nagusia da lortutako ehunak bateragarriak izango liratekeela zelula heldu horren emailearekin, eta hori oso garrantzitsua da transplantea behar duten edo leuzemia duten pertsonentzat. Andaluziako lege proiektuak espresuki debekatzen du zelulak ugalketa helburuekin birprogramatzeko teknikak erabiltzea.
|
|
|
Gure nortasuna osatzen duten emozioak eta esperientziak artxibatzeaz arduratzen da memoria. Estatu Batuetako zientzialariek, ordea, agerian utzi dute elementu asaldatzaileak eguneroko gertaerak baino hobeto inprimatzen direla memorian, eta kezkak edo aurkezpen txarrak ere oroitzapen faltsuak
|
sortzeko
gai direla.
|
|
|
60.000 megawatt (MW) instalatzea. Energia Eolikoaren Europako Elkarteak (EWEA), EBko sektore ia osoa ordezkatzen duenak, “UpWind” proiektua jarri du abian “haize haztegiak” hobetzeko, ehunka MW
|
sortzeko
gai diren turbina ugarirekin. Proiektu honetan Espainiako hainbat enpresa eta ikerketa zentrok parte hartzen dute, zehazki Robotiker eta Cener Ciemat fundazioek eta Fiberblade Eolikoa eta Ecotecnia enpresek.
|
|
|
Teknologia garatuta, gero eta gehiago aprobetxatzen da klimatizazio sistema gisa edo energia elektrikoaren iturri gisa. Adibidez, Mengibarren (Jaen) dagoen Olioaren eta Olibadiaren Parke Zientifiko teknologikoak (Geolit), 2007ko hirugarren hiruhilekoan, biomasatik abiatuta ur beroa eta hotza
|
sortzeko
gai den Espainiako lehen zentral termo frigorifikoa jarriko du martxan, berokuntza eta aire girotuaren zerbitzurako. Iberese enpresa bizkaitarrak 33.000 m2 inguruko proiektua garatuko du, Parkean dauden enpresa eta erakundeen eskariak asetzeko.
|
|
|
Milaka ampere Barne egitura ere bateria konbentzionalen antzekoa da. Banda bakarreko sareta oso finak erabiltzen ditu; lodiera eta azalera txikia dutenez, ehunka edo milaka ampereko potentziak
|
sortzeko
gai dira, eta soinuaren eskakizunen erritmoan ematen dituzte. Merkatuko ahaltsuena, tuningaren zale amorratuenentzat erreserbatua, 8.400 ampere zerbitzatzeko gai da bost segundoz.
|
|
2007
|
|
|
Transmisio errazeko gaixotasun biral hori, izurriteak
|
sortzeko
gai dena, berragertu egiten da Espainian, kontrolpean 20 urte igaro ondoren.
|
|
|
Edari alkoholdunek, tabakoarekin eta beste substantzia batzuekin batera, drogaren tratamendua jaso dute hainbat autonomia legeren eskutik. Tratamendu horretan sartzen dira, edozein bidetatik hartuta, jarreran aldaketak eragiteko, osasunerako eta ongizate fisiko edo psikikorako ondorio kaltegarriak eragiteko eta mendekotasuna
|
sortzeko
gai diren substantzia guztiak, eta, oro har, organismoaren funtzio bat edo gehiago alda ditzaketenak. Legezkotzat jotzen denez, badirudi edari alkoholdunek, hainbat azterketa zientifikok eman nahi izan dizkioten onura guztiez gain eta zenbait produktu sustatzeko berariazko araudien babesean, ondorio kaltegarriak eragin ditzaketela eta kontsumitzaileari mendekotasuna sor diezaioketela.
|
|
|
Gibelari, bilisari eta pankreari eragiten diote. Egoera ahularen aurka borrokatzeko giro egokia
|
sortzeko
gai da. Horia erabiltzea pertsona barnerakoietan edo nerbio sistema indartu nahi duten pertsonetan gomendatzen da.
|
|
|
Horregatik, bi multinazionaletako adituak 2003tik ari dira lanean butanola modu lehiakorrean ekoizteko sistema batean. 2006an jakinarazi zuten oraingoz Erresuma Batuan egingo dutela erregai hori, zehazki, azukrearekin etanola ekoizteko eraikitzen ari ziren Britainia Handiko Elikagaien Elkartearen lantegi batean, eta 2007an 35 milioi litro butanol
|
sortzeko
gai izango direla kalkulatu dute. Ohiko gasolinarekin nahas daiteke, autoetan etanola baino proportzio handiagoan egokitzapenik egin beharrik gabe.
|
|
|
«Oraindik ere jakin behar dugu zer etengailu biokimiko eta epigenetiko behar den LAPKS hartzailearekin espermatogoniak MASC bihurtzeko. Etengailu hori aurkitzea funtsezkoa izango da zelula horiek eskariz
|
sortzeko
gai izateko», esan du Marco Seandelek, Rafiiren laborategiko ikertzaileak eta Naturen argitaratutako lanaren lehen egileak. Ikertzaileek etengailu hori bilatuko dute, baina ziur aski ez giza espermatogonien zelula multipotenteak lortzen saiatu aurretik.
|
|
|
Ikertzaile estatubatuarrek espermatozoideen zelula aitzindariak berrprogramatzen dituzte, hainbat ehun
|
sortzeko
gai izan daitezen
|
|
2008
|
|
|
Irudia: helixwindHaren arduradunek diote, gainera, mantentze kostuak txikiagoak direla, eta haize askoz indartsuagoak aprobetxa ditzaketela, ohiko turbinek baino askoz energia gehiago
|
sortzeko
gai direlako. Xinhua egunkariaren arabera, Txinak urte erdirako horrelako sorgailuak izatea espero du, 400 eta 5.000 watt arteko ahalmena dutenak.
|
|
|
Fatxadetarako eta estalkietarako panel zeramikoak garatzen dituzte, elektrizitatea
|
sortzeko
gai izango direnak
|
|
|
Valentziako Unibertsitate Politeknikoa (EHU) proiektu baten buru da, Materialen Teknologia Institutuaren (ITM) bidez. Proiektu horren helburua da fatxadetarako eta estalkietarako panel zeramikoak garatzea, kostu txikiko material fotovoltaikoak erabiliz energia elektrikoa
|
sortzeko
gai izango direnak. Erakunde akademikoaren iturriek azaldu zutenez, urte gutxiren buruan eraikinen fatxadek herritarrak elektrizitatez hornitzea nahi da.
|
|
|
Eritasun alergikoekin lotutako ikerketa molekularra eta genetikoa azken aurrerapen teknologikoez baliatzen dira banakako molekula alergenikoak garatzeko, diagnostiko eraginkorragoa egin eta alternatiba terapeutiko berriak
|
sortzeko
gai direnak.
|
|
|
Giza Herentziaren eta Medikuntza Molekularraren saileko ikertzaileek teknika bat garatzea lortu dute laborategian, giza ehunetik abiatuta, intsulina sortzen duten beta zeluletatik eratorritako zelulak landatzeko. Zelula horiek I. motako mellitus diabetea duten pazienteei transplantatu dakizkieke, eta, teorian, giza organismoan intsulina
|
sortzeko
gai izango lirateke. Intsulina sortzen duten zelulak ordezkatzea da etorkizuneko ikerketen giltzarrietako bat Shimon Efrat ikerketaren arduradun nagusiaren arabera, prozedura hori odol transfusioa bezain erraza izan liteke etorkizunean.
|
|
|
Transglutaminasak (TGM) lisina hondar baten ν amino talde baten eta glutamina hondakin baten γ carboxamida talde baten artean proteinak batzeko gai diren entzimak dira. Horrela, proteinekiko erresistentzia handia duen zelula barneko edo arteko lotura bat
|
sortzeko
gai dira, hau da, proteinaren haustura. Teknika horri esker, haragiaren, arrainaren edo ogiaren masak portaera hobea du, eta proteinaren egonkortasuna eta elikagaien testura hobetzen dira.
|
|
|
potentzia, larrialdiko egoerak konpontzeko nahikoak. Norentzat lumen horiek lortzeko, 3M ko pikcoproiektoreak diodo seriea 1,5 metrorainoko diagonaleko irudi bat
|
sortzeko
gai diren LEDak, 50 hazbeteko pantaila, gehienez 640 x 480 pixeleko bereizmena duena. Gailu horiek USB ataka baten edo VGA irteera baten bidez konektatzen dira ordenagailura, mugikorrera edo MP3 erreproduzitzailera.
|
|
2009
|
|
|
Lehen lau egunetan, gelaxkak garbitzea izaten da haien lana; hamargarren eguna bitarte, larbak elikatzen aritzen dira (erregina jelea, eztia eta polena ematen dizkiete), eta bi aste dituztenean, polena biltegiratzeari ekiten diote, harik eta sabelaldea heldu eta argizaria
|
sortzeko
gai bihurtzen diren arte (abaraskak berrosatzeko erabiltzen dute argizari hori).
|
|
|
Hatsa eragiten duten arrazoien %90 ahoan sortzen dira. Oro har, halitosiaren jatorria aho barrunbean bizi diren milioika bakteriotan dago, usain txarreko konposatu sulfuratu lurrunkorrak
|
sortzeko
gai baitira. Horregatik, oso garrantzitsua da aho hortzetako higiene egokia egitea.
|
|
|
Beste zientzialari batzuk, berriz, Szostak ek proposatzen duena baino haratago doaz. Los Alamos Laborategi Nazionaleko (AEB) Hans Ziock ikertzaile protokelularrak uste du bizimodu sintetiko berriak zelula mailako nanomakina txiki batzuk izan liratekeela, energia eta substantzia kimikoak erabiltzeko eta beren buruaren kopiak
|
sortzeko
gai direnak. Nolanahi ere, espezialitate horretako ikertzaileek onartzen dute ezen, etorkizuna oso baikorra den arren, oraingoz aurrerapenak oso hasiberriak direla eta ezin direla bizitza sintetiko gisa hartu.
|
|
|
nolabaiteko sentsibilitatea izatea eta esleitutako eginkizuna betetzeko egoera fisiko eta psikiko egokietan egotea. Boluntario ideala enpatia
|
sortzeko
gai dena da, hau da, beste pertsona baten arazoak ulertzen dituena, bere egiten dituelako. Espainia borondatezko tradizio gutxiko herrialdea da.
|
|
|
Sitesekin sortutako orrien adibide batzuk Organiccity mugimenduaren laintranet dira, edo Googleren langile batena. Egokia intranetak sortzeko Google Sites ek Google Page Creator ordezkatuko du, hau da, ez erabiltzeagatik ahanzten den bilatzailearen aurreko proiektua, gehiegi erabiltzen delako eta automatikoki egunera daitezkeen orrialde dinamikoak
|
sortzeko
gai ez delako. Aditu askok adierazi zuten Page Creatorrek baino web orri hobeak sortzen zituela Blogger zerbitzuak (Googleren blogak atzemateko zerbitzua).
|
|
|
Kontuan hartzen den beste alderdi bat da egonaldi luzeko espazioko misioetan dietaren aldakortasuna handitzeko erabiltzen erraza dela. Nutrizio osagarriak Giza elikadurara igaro den CELSSaren beste esperimentu bat mikroalga andui batzuk (Crypthecodinium cohnii) landatzea izan da, modu naturalean eta kantitate handietan azido docosohexaenoikoa (DHA)
|
sortzeko
gai direnak. Laborantza aztertu zen, astronauten dietari laguntzeko elikagaietan kontzentratutako osagarri dietetikoa diseinatzeko, eta mantenugai horretan aberastutako elikagaiei gehitzen zaien gehigarri bihurtu da.
|
|
|
Zentral elektriko birtualek energia berriztagarriak sare elektrikoan integratzen lagun dezakete. Horrela, hurrengo urteetan energia berriztagarria
|
sortzeko
gai diren kontsumitzaileen kopurua handitu ahal izango litzateke. Zentral elektriko birtualek, gainera, beste abantaila batzuk dituzte.
|
|
|
Duela 25 urte, ozono geruzako zulo aurkitu berrian jartzen zuen arreta munduak, eta potentzia handietako liderrak Montrealen (Kanada) biltzen ziren, haren hedapena geldiarazteko. Zientzialariek orain azalduko dute fenomeno hori Antartikako berotze globalaren eragina arinduko duen armarri bat
|
sortzeko
gai izan dela. Izan ere, zuloak areagotu egin du haize hotzen eragina kontinente izoztuaren inguruan, batez ere hegoaldeko polotik datozenak (“vórtex” deitzen zaie) eta sartaldekoak, eta horrek lagundu egiten du inguruko ohiko tenperaturei eusten.
|
|
|
Gerardine Botte taldeko arduradunetako baten arabera, behi batek energia eman lezake 19 etxe ur beroz hornitzeko. Ikertzaile horien sistema prototipo fasean dago oraingoz, eta 0,5 watt
|
sortzeko
gai da soilik. Hurrengo fasean, merkaturatu daitezkeen gailu eraginkorragoak, handiagoak eta merkeagoak lortu behar dira.
|
|
|
Gailuak azterketaren xede zen gernu beraren energia lortzen zuen. Biotxip horren arduradunetako batek, Ki Bang Lee-k, adierazten zuen bateriak, 0,2 mililitro gernuarekin 1,5 watt
|
sortzeko
gai denak, ateak irekitzen zituela gaixotasunak etxean detektatzeko sistemetarako. Hala, pazienteek beharrezkoa denean bakarrik joan lukete medikuarengana.
|
|
2010
|
|
|
Haritzak, arteak eta hurrondoak behar ditu hazteko baina sustrai handiak dituztenak soilik, besteak ez dira lurrarekin ahaidetu eta honddo harrigarria
|
sortzeko
gai.
|
|
|
Big Island en dago, Hawaiin, uharteko Energia Naturalen Laborategian (NELHA). 2 MW energia
|
sortzeko
gai da, mikro CSP panel bereziei esker. 2015erako 30 MW lortzea da helburua.
|
|
|
Espazioko bidaia luzeetan hornidura behar izateaz gain, bidaia horietan hondakin asko sortzen dira, eta horiek kudeaketa eta biltegiratze arazoak sortzen dituzte. Laurogeiko hamarkadan, zientzialari talde batek planteatu zuen konponbidea, hondakinak berrerabiliz elikagaiak eta oxigenoa
|
sortzeko
gai izango zen sistema autosufizientea sortzeko ideia zabaltzean. Urte batzuk geroago, ekimen hori Melissan (Micro Ecological Life Support System Alternative) gauzatu zen, espazioan bizitzari laguntzeko Europako proiektu handinahi batean.
|
|
|
Bakterioaren aurkako txertoak E.coliren aurka behi aziendan borrokatzeko moduetako bat txertoak dira. Horietako batek E. coli 0157: H7 andui bateko zelulak ditu, eta proteina immunogeniko ugari
|
sortzeko
gai da, ezaugarri jakin batekin: animalien traktu gastrointestinalean E. coli kolonizatzea eragozten duen erantzun immunologikoa estimulatzea.
|
|
|
Gaixotasun hori, oro har, arina da, baina erraz heda daiteke kutsatutako elikagaiak edo ura kontsumitzean. Parasitoa desagerrarazi eta kutsadurarik ez
|
sortzeko
gai diren tekniketako batzuk izoztea eta tenperatura altuak aplikatzea dira, eta horien eraginkortasuna piezaren lodieraren araberakoa izango da. Bost zentimetro inguruko lodierarekin, elikagaia 60 ºC tan 15 minutuz edukitzen bada, parasitoa eta kisteak (arrautzak) hilko dira.
|
|
2011
|
|
|
Hala ere, eta fikzioa dirudien arren, teknologia hori elikagaien eskura ere egon daiteke, eta horrek aurrerapauso handia ekarriko du elikagaien sektorean. Eremu horretako garapen nagusietako bat da animalia bizietatik ateratako zelulak erabiliz muskulua
|
sortzeko
gai diren teknika berriak sortzea. Zelula horiek, gero, in vitro lantzen dira eta hainbat prozesu teknologikoren mende jartzen dira.
|
|
|
“Zelula terapia pankrea transplante solidoaren ordezko gisa ikusten da. Teknika intsulina
|
sortzeko
gai diren zelula berriak sartzea da”, azaldu du. Fernando Domínguez doktoreak, Kirurgiako XVIII. Bilera Nazionalaren batzorde antolatzaileko lehendakariak, nabarmendu du iaz Nafarroako Osasun Zerbitzuan bakarrik 9.500 ebakuntza egin zirela kirurgia orokorrean eta digestio aparatuan, eta horietatik heren bat presakoak izan zirela.
|
|
2012
|
|
|
Ondoren, amaren bihotzean sartu ziren fetuaren zelulak isolatu eta laborategian landu zituzten. Han ere bihotz ehun berria
|
sortzeko
gai zirela ikusi zuten: kardiomiozitoak (bihotz muskuluko zelulak), taupadak, eta hodi txikiak osatu zituzten endotelio zelulak.
|
|
|
Irtenbide horrek edarien industria goitik behera alda dezake, errentagarria izateaz gain, edari hotzak kontsumitzeko modua alda baitezake. Orain arte, merkatuan eskuragarri zeuden edarien ontziek “autokalentagarriak” baino ez zituzten baimentzen, hau da, nahi den unean beroa
|
sortzeko
gai ziren produktuak, hala nola zopak, txokolateak edo kafeak, erabiltzeko. Sistema hori haurrentzako elikagai ontziratuak berotzeko ere erabiltzen zen, edozein lekutan tenperatura egokian kontsumi zitezkeenak.
|
|
|
Hori dela eta, badirudi txertoan oinarritutako estrategia berri baten ideia etorkizun handiko alternatiba bat dela, beste terapiekin batera pertsona askorentzat arazoaren amaiera ekar lezakeena. Ideia da organismoa nikotinaren aurkako antigorputzak
|
sortzeko
gai izatea. Antigorputz horiek odolera sartzen direnean elkartzen dira, eta, hala, hesi hematoentzefalikoa ez pasatzea lortzen da, hau da, garunera iristea.
|
|
|
1,8 1,8 Bideratzaile berriek aplikazioak izan ditzakete funtzio jakin batzuk egiteko eta konektatutako gailuen sare osoa kontrolatzeko. Gaur egun, bideratzaile berriek banda zabalagoa emateko eta irismen eta segurtasun handiagoa duten etxeetan sare birtual birtualak
|
sortzeko
gai izateaz gain, aplikazio txikiak ere sar ditzakete ekintza zehatzak gauzatzeko edo etxeko sare batera konektatutako beste gailu batzuk kontrolatzeko. Gainera, < ahref= »https ://www.consumer.es/tecnologia/ hardware/ routers wifi duales.html»174, haririk gabeko konexioa da banda bikoitzean.
|
|
|
Horregatik, askotan, txokolateaz hitz egiten da sexuaren ordezko gisa. Britainia Handiko Mind Lab laborategiek egindako ikerketa zientifiko batek esan zuen, 2007an, ahoan botatako txokolatea musu sutsua baino plazer handiagoa
|
sortzeko
gai dela. Plazer horrek zentzumenak esnatzeko eta sentsualitatearen aurrean jartzeko gaitasuna izango luke.
|
|
2013
|
|
|
Testuak dioenez, «ez da komeni goroldioak eta likenak erabiltzea, lehorrak izan arren, ez baitaude hilda, latentzia aldi batean baizik». Halaber, jakinarazi du «goroldioak eta likenak dira ehunka urteko prozesu motel batean lurzoruak
|
sortzeko
gai diren organismo bakarrak, eta horiek gabe higadura prozesuak azkartzen dira«. Goroldiorako aukera bat da balio ez duten edo erabiltzen ez diren oihalak eta arropa ehunak berrerabiltzea.
|
|
2014
|
|
|
erorketa txikiak gertatzeko arrisku handiagoa Katuaren oreka sistema sofistikatuak sorpresa bat gehiago du oraindik ere. Hasiera batean, zailagoak ziren felidoak, altuagoak zirelako; felidoak jausgailu bat
|
sortzeko
gai dira beren gorputzarekin, lau hankak luzatu eta bizkarra modu nabarmenean biribildu baitute. Hala, katuak handitu egiten du gorputzaren marruskadura azalera, airearekin, marruskadura handitzen du, eta, ondorioz, jaitsieraren abiadura murrizten du.
|
|
|
Haurdun dauden emakumeek haurdun ez daudenek baino alergia arrisku handiagoa dute, baita gizonek ere. Betidanik, edozein pertsonarengan alergia
|
sortzeko
gai diren substantziak izan dira tindagaiak, baina horrek ez du esan nahi haurdun egon behar duenik. Izan ere, Europako araudiaren arabera araututa dauden produktuak, «berez ez dira arriskutsuak, ia ez dira arriskutsuak, azala ukitu gabe badago, ia ez da batere deuseza», ohartarazi du Grimalt ek.
|
|
2015
|
|
|
NS Choicesen iritziz, «eztia azukrea da, eta, beraz, ez du lagunduko hortzetako txantxarra prebenitzen». Baina, gainera, eztiak haur baten hesteetan toxinak
|
sortzeko
gai diren bakterioak izan ditzake, botulismoa eroango luketenak, gaixotasun oso larria. Kontsumoko, Elikagaien Segurtasuneko eta Nutrizioko Espainiako Agentziako Batzorde Zientifikoa bat dator aurreko jarrerarekin, hau da, «prozesatze metodoek ezin dute bermatu C. botulinum espezieko esporarik eztian ez eta landare espezieen infusio batzuetan».
|
|
2016
|
|
|
Baina, gainera, espezialistek gomendatzen dute haurra maitatzen duen bitartean dieta osasungarria eta orekatua egitea. Hala ere, ez du zertan beldur izan bere haurrarentzat esnea ekoizteko, zeren eta, emakume askok uste ez duten moduan («umea gosez geratzen da behar adina esnerik ez dudalako»), bere gorputza haurrak eskatzen dion esne guztia
|
sortzeko
gai da. Nola azaltzen du’ Amagandiko edoskitzea:
|
|
2017
|
|
|
3dko inprimagailuak, nola funtzionatzen dute? inprimagailua ordenagailu baten laguntzaz egindako diseinu digital batetik abiatuta hiru dimentsioko irudiak
|
sortzeko
gai den makina da. Horrela, pantailan marraztutako 2D marrazki bat lortzen da, hiru dimentsioko prototipo erreal batean:
|
|
2018
|
|
|
Irudia: Pixabay Elektrizitatea sortzen duten instalazioak Eta oraindik ere badaude elektrizitate merkea
|
sortzeko
gai diren landare gehiago. Fotosintesia egiten duten landareen metabolismo naturala ere aprobetxa daiteke, mugikorra kargatzeko energia ateratzeko.
|
|
2019
|
|
|
Gainera, erakunde berean urte asko daramatzaten langileek enpresarekiko konpromiso maila handia izaten dute, eta oso arduratsuak izaten dira. Adinetan, kohesionatuan eta motibatuan parte har dezaketen taldeak
|
sortzeko
gai izatea da erronka. Baina gazteek ere ideia berriak ematen dituzte, ezagutza teknologikoa… Enpresek ikuspuntu desberdinak izan behar dituzte, eta bi muturrak, pertsonen eremuan, nahasteko gai direnak izango dira seguruenik arrakastatsuenak eta denboran iraungo dutenak.
|
|
|
Baina gazteek ere ideia berriak ematen dituzte, ezagutza teknologikoa… Enpresek ikuspuntu desberdinak izan behar dituzte, eta bi muturrak, pertsonen eremuan, nahasteko gai direnak izango dira seguruenik arrakastatsuenak eta denboran iraungo dutenak. «Erronka da adina, kohesioa eta motibazioa duten taldeak
|
sortzeko
gai izatea, horiek batu ahal izateko», dio Boixaderek. Diziplina anitzeko taldeak eraikitzeko gai ez bagara, gazteen eta helduen artean, konpetentzietan eta ezagutzan kohesionatuak, elkarrekin lan egiten dutenak, arazo bat izango dugu:
|
|
2020
|
|
|
Garrantzitsua da horrelako elikagaiak leku fresko eta lehorretan kontserbatzea. Hezetasuna handia bada, lizunak gara daitezke, eta horietako batzuk mikotoxinak
|
sortzeko
gai dira. Oso konposatu toxikoak dira, eta minbizi mota batzuk eragiten dituzte (adibidez, giltzurruna edo gibela).
|
|
2021
|
|
|
Gelatina ez da bere konposizioaren parte. Produktu horietan propietate gelifikatzaileak dituzten beste substantzia batzuk erabiltzen dira, hau da, gelak
|
sortzeko
gai direnak. Zehazki, karagenatoak eta garrofin goma dira, alga mota desberdinetatik eta algarrobo izeneko zuhaitz baten hazietatik lortutako osagaiak.
|
|
2022
|
|
|
Arrantza aparailuak. Plastiko eta mikroplastikoen bidezko kutsadura
|
sortzeko
gai diren produktuak. Kutsatzaile organiko iraunkorrak (COP) askatzeko gai diren produktuak.
|
|
|
Gainera, elikagai industrian azpiproduktu eta hondakin asko sortzen dira, autokontsumorako energia iturri berriztagarri bihur daitezkeenak. Espainian badaude adibide batzuk elikagaien industria energia jasangarria
|
sortzeko
gai dela erakusten dutenak. Logistika eta garraio jasangarriagoak diseinatzea.
|
|
|
Muin gorria (ehun mieloidea ere deitzen zaio) eta muin horia ditu, eta gantza eta ehun konjuntiboa ditu. Hezur muin gorriak odol zelula amak ditu (zelula hematopoietikoak), odoleko zelula guztiak —globulu gorriak, globulu zuriak eta plaketak—
|
sortzeko
gai direnak, ezinbestekoak baitira sistema immunologikoaren bizitzarako eta funtzionamendu onerako. Hezur muina eman:
|
|
|
Zer dira biotoxinak? Itsas biotoxinak itsas organismoetan metatutako substantzia toxikoak, batez ere fitoplanktona irensteagatik hau da, toxina horiek
|
sortzeko
gai diren alga mikroskopikoak. molusku bibalbioak, ekinodermoak, tunikatuak eta itsas gastropodoak arrantzan, itsaski bilketan edo akuikulturan dute jatorria, eta biotoxinak metatu eta gizakiak kontsumitu ditzake.
|
|
|
Polen ernamuinak lore berri bat sortzen du, eta horrek haziak sortzen ditu, eta horrela hurrenez hurren. Ugalketa begetatiboa edo exuala Garatuta dagoen eta, zenbait prozesuren bidez, genetikoki berdina den beste organismo bat
|
sortzeko
gai den gizabanako baten zelula bat edo gorputzaren zati bat askatzean datza. Biderketa mota hori guraso bakarrarekin egin daiteke, eta hori da organismo sinpleetan egin daitekeen bakarra.
|
|
2023
|
|
|
Horren adibide dira Freshkia markako hotzean prentsatutako zukuak, Comfresh enpresa espainiarrak merkaturatuak. Ontziaren behin betiko diseinura iristeko, konpainia horrek DALL E 2 sarbide libreko softwarea erabili zuen, hitzetatik abiatuta irudiak
|
sortzeko
gai dena. Hori erabiliz, 11 diseinu edo “mundu sortzaile” sortu dituzte, beraiek deitzen dieten bezala, bat zapore bakoitzeko.
|
|
|
Hori dela eta, eraginkorragoak gara energiaren ikuspegitik, karbono aztarna murrizten baitugu”, dio Segalesek. Enpresa adimentsuagoak kontsumitzaile adimendunagoentzat, produktu hobeak diseinatu eta
|
sortzeko
gai diren makinen bidez: etorkizuna dagoeneko hemen dago eta denei egiten die mesede.
|
|
|
Mikotoxinen presentzia handiagoa elikagaietan Mikotoxinak onddo genero batzuk modu naturalean sortzen dituzten substantzia kimikoak dira. Elikadura arloko Segurtasunaren eta Nutrizioaren Espainiako Agentziak (AESAN) azaldu du gure osasunerako arrisku larria dakartela, ehunka moho espezie daudela horiek
|
sortzeko
gai direnak eta elikagaietan haz daitezkeenak tenperatura eta hezetasun baldintza jakin batzuk gertatzen direnean. Giro hezeak eta 24 ºC eta 28 ºC arteko tenperaturak konposatu horien garapena errazten du.
|
|
|
Pikuak elkarri lotutako banakako fruitu txikiak dira. Piku freskoen barietate komertzialek zapore gozoa eta testura leuna dute, eta fruitua polinizaziorik gabe
|
sortzeko
gai dira, barruan enbrioirik ez duten haziak sortuz. Hala ere, beste barietate batzuk, hala nola Esmirnak, lehorrak merkaturatu ohi direnak, polinizatu egin behar dira.
|
|
|
Iraungitze data Iraungitze data muga hori gainditu ondoren osasunerako berehalako arriskua ekar dezaketen elikagaietan jartzen da, adibidez, poltsa entsalada batean edo oilasko gordinaren erretilu batean. Kasu horietan, ordea, bakterio patogenoak gara daitezke, hala nola salmonella edo listeria, eta gaixotasunak
|
sortzeko
gai dira. Horregatik, beharrezkoa da data hori zorrotz errespetatzea eta elikagai horiek muga hori gainditzen dutenean botatzea.
|
|
|
Horregatik, UNICEF Españan hainbat eragileren lankidetza sustatzen dugu, ingurune seguruak, edozein indarkeria motarik gabekoak eta hezkuntza eremuan babesleak sortzeko. Hau da, haurren sozializazio espazioetan, mundu birtualean barne, babes faktoreak
|
sortzeko
gai dira. Zergatik gertatzen da eskolako jazarpena eta nola prebenitu dezakegu?
|