|
2007
|
|
|
Eusko Ikaskuntzak lau aldizkako argitalpenak kaleratu zituen 1920 eta 1930.eko hamarkadetan: ...s> Vascos.> Eusko> Ikaskuntzaren> Deia> hiruhilabetekaria, Anuario> de> la> Sociedad> de> Eusko> Folklore> urtekaria, Memoria> de> la> Sociedad> urtekaria eta Revista> Internacional> de> Estudios> Vascos> seihilabetekaria, azken hau 1918an Julio Urkijok
|
sorturikoa
eta 1921ean Eusko Ikaskuntzaren aldizkari o, zial bihurtu zena. Gure lanerako lehenengoaren informazioaz baliatu gara, Eusko Ikaskuntzaren batzarren berri ematen duelako.
|
|
|
Herria astekaria nola zen
|
sortu
eta nola den atheratzen, 1962 Batasun eta nortasun, 1963.
|
|
2008
|
|
|
Vennemann ek antzinako hidronimia europarrari buruz plazaratu zuen hipotesia interes handiarekin irakurri genuen, H. Krahe k gaia
|
sortu
eta lehenengo aldiz tratatu zuenetik jatorriz indoeuroparra konsideratzen zen hidronimia orain Vennemann eus kararen bitartez azaltzen saiatzen zelako, batez ere. Vennemann en hipotesia (1994) sinplea da.
|
|
|
Herri euskaldunetako hizkera bultzatzeak beste helburu bat ere badu. Hizkuntza bat familian eta lagunartean erabiltzen denean, orduan lortzen da hiztunaren eta hizkuntzaren arteko lotura, orduan lortzen da hiztunaren eta hizkuntzaren arteko jolasa, eta hizkuntzarekin jolas egiten denean, berez sortzen dira hitz eta esapide berriak, eta, denok dakigunez, hizkuntzak iraungo badu,
|
sortuaz
eta sortuaz joan behar du etengabe. Hain zuzen, euskalkien arabera, hitz egin, berba egin, elestatu, mintzatu esan ohi dena, Nafarroako alderdi batzuetan jolas egin esaten da, eta horixe da, nafarrek ez ezik, gainerako euskaldun guztiok ere egiten ikasi behar duguna:
|
|
|
ikastera. Eta ikastetxeetan euskara ona ikasten da, dudarik gabe, baina gazteen eguneroko jardunean egitura okerrak ere
|
sortzen
eta hedatzen dira oharkabean, eta baita ondo sustraitu ere, gurasoek eskolaren eta gainerako eragileen lana osatzen ez dutenean. Baina, jakina, gurasoek ez badakite euskara, ona?, nor ausartu gazteek darabilten euskara zuzentzera?
|
|
|
Gaur, eta gure hizkuntzaren egoeran, ez dira lexikografoak bakarrik kontuan hartu behar, hiztegi batuak oinarrizko 40.000 formak laster izango baititu, baina eguneroko bizitzarako hori baino gehiago dugu: hiztegi berezituak, terminologia, alegia, egunero
|
sortzen
eta osatzen ari da, gramatikako erabilera berriak ere ageri dira, ahozkoa eskura izatea komeni da. Erreferentzia corpusak guztiei erantzun behar die, eta guztiok izan behar dugu eskura modu erosoan eta azkarrean.
|
|
|
1.3 Erregistro mistoa. Idatziz
|
sortu
eta ahoz igortzen diren testuei dagokien erregistroa da, hain zuzen ere, ikus entzunezko komunikabideetan nagusi diren testuei dagokiena. Erregistro mistoa ahozkotasunaren eta idatzizko tasunaren elkargune zabala da, honako ezaugarri pragmatiko eta testual hauek dituena.
|
|
|
Horixe zen, preseski, Mitxelenak azaltzen ziguna hizkuntzaren eta dialektoaren arteko ezberdintasuna, nolabait, planeta sateliteen artean dagoena bera dela zioenean. Eredu batua
|
sortu
eta indartzen den neurrian, dialektoak hizkuntza nagusi hori du erreferente eta jarraibide, sateliteak bere planeta duen bezala. Eta konturatu ez baga ra ere, euskararen arloan azken urte hauetan euskalkien balioespenean, hierarkia bera mamitu da:
|
|
|
Horietaz gain, badira egitekoak oraindik ere: Orotariko> Euskal> Hiztegia> eta Hiztegi> Batua> osatzea eta amaitzea, hitzak
|
sortu
eta beste hizkuntzetakoak etxekotzea eta, Nafarroan, testu idatziak urri samarrak izanik, ahozkotasunari lehentasuna ematea, ahozko hizkuntza xehero jaso eta argitaratzeari, alegia. Euskaltzaindiak badu zeresana hiztegigintzan:
|
|
|
Ez genuke ahantzi behar eus karaz bizi nahi duen gizartea ezin dela Euskaltzaindiak halako kontzeptuak euskaraz nola behar duen noiz erabakiko zain egon, gizarteko premiak akademia batek eraba kiak har ditzakeen baino lasterrago aldatzen eta berritzen direlako. Hori esanik, ez dugu adierazi nahi
|
sortu
eta zabaldu diren hitzak besterik gabe onartu behar direnik, errealitatea hor dagoela eta merezi duen heinean aintzat hartzekoa dela baizik. Eta, horretarako, azken urteotako testugintzaren corpus informatizatuaren premia begi bistakoa da.
|
|
|
(zorionez, osasunaren kezka
|
sortu
eta zabaldu da gizartean). Testu horiek hizkuntza naturala erabiltzen dute eta sintaxi librea, baina hainbat termino espezializatu erabili ohi dituzte.
|
|
|
Beha gure mendigoren bortuetan, adibidez, nola ikusten ditugun, Baiguratik Okaberaino mairu harri eta harrespilak batetik eta lehengoen pilota plaza eta soroak bestetik, horietan orotan hasi zirela gure arbasoen herriak. Horrek zituzken eman, jendea herritartzearekin, gure herri ttipiak lehenik, haundiagoak gero, beren plaza eta elizekin, hantxetan
|
sortzen
eta garatzen zela elgarren eta herriaren bizia.
|
|
|
75 urte ditu orai garaztar hunek eta badu zer konda bere pilotari denbo raz. Behorlegin
|
sortua
eta Donazaharren haunditua, hor zen pilotan hasi Belokeko ikasle gazte joan aitzin. Huntarik Ahurti ez urrun, horra hor lehen xapelgoak Curutchet bat eta bere hainekoekin desafioan han gotarrak beti alde ez bazituen ere komentukoak.
|
|
|
3.2.2 Atal zaharren izenburuak desagertarazi, atal berriak
|
sortu
eta atal horiei izenburua jarri
|
|
|
P. Zabaletak bakarrik?) pertsonaiak: BAT GIZONA, BI GIZONA, HIRU GIZONA, GIROA ARAZLEA, DEIEMAILEA, TXAKOLINMAIXUA, DENAK EDO HERRIA
|
sortu
eta testuan sartu behar izan zituzten, baita pertsonaia horiek burutu ekintzak ere: txurrutak, tinbal kolpeak, isil uneak, eszenak edo zatiak.
|
|
|
Atalak kendu,
|
sortu
eta izendatze berri horretan nabarmentzen da gehienik Gandiagak, Hiru> gizon> bakarka> liburua antolatzerakoan, izan zituenen laguntzaileen eskua, inprentako argitalpenean nabariak baitira Txakolinaren> ko olerkien banaketa berria. Ohar bedi irakurlea
|
|
|
Testua arindu, atal berriak
|
sortu
eta berrantolatu, atal berri horiei izen berriak ipini... ez dira aldaketa, inuzenteak?. Azkenengoa (k), batez ere.
|
|
|
Aldaketa horrek polisemia esanguratsua
|
sortu
eta indartzen du Hiru> gizon> bakarka> testu berrian, zeinen arabera poema liburuaren protagonistak, euskal edota herri minorizatuen kulturaren bultzatzaileak, alegia, zeinekin eta Bibliako pertsonaia miretsienekin (Jesukristo barne) berdinduta agertzen zaizkigu.
|
|
|
Hala ere, Txakolinaren> ospatzean soilik lehendabiziko lau salmoak agertzen ziren. Salmoez atal berri bat
|
sortu
eta atal horri izenburu hori jartzeak B. Gandiagaren protagonismoa eskatzen du, derrigorrez, V. VI. eta VII. salmoak idazteko konpromisoa olerkariak berak hartu behar izan zuen, zeren bakarrik lehendabiziko lau salmoekin ez baitzuen antolatzaileak atal berririk sortuko. Beraz atal berri hori osatzeko eta atal horretarako lau olerki berriak idazteko eginbeharra B. Gandiagari dagokio.
|
|
|
13 Azken oharra: Nik egina gaingiroki azaldu dut, gehiegizko zehazta sunik gabe, Hiru gizon bakarka Gandiagaren obra delako, guztiz berea, berak
|
sortua
eta mamitua. Beraz, mekanografiatutik argitaratura, ez dago liburu berririk:
|
|
|
Geroztik, argitaletxe, talde sozial edo pertsonaia eragileren baten inguru an
|
sortu
eta zabaldu izan dira almanaka, urtekari, egutegi, agenda eta antzeko aldizkariak. Gogoratu besterik ez dago:
|
|
|
Laburki bederen, gogora dezagun zein inguru sozial eta historikotan
|
sortu
eta garatu zen Egutegia.
|
|
|
Jeanek lehenagotik zuen buruorde karguarekin jarraitzen zuen. Hori kontuan izanda, A. Villasante euskaltzainburu zen garaian, batik bat Ipar Euskal Herriko ordezkaritza
|
sortu
eta eraman zuen Jeanek, gai hau aurreko kapituluan azaldu dugularik. Horrez gaiz, Villasante berak proposatuta, batzarretako moderatzaile izendatu zuen Haritschelhar, horretarako berak baino doe hobeak zituela uste baitzuen.
|
|
|
1981an
|
sortu
eta laster, hasi zen bere egitasmo nagusia hausnartzen eta eztabaidatzen, hain zuzen, Deba (1981), Donaixti Ibarre (1982), Markina (1984) eta Gasteiz (1985), lau Dialektologia Jardunaldien eraginez, Euskal Herriko Hizkuntza Atlasa, hots, aurrerantzean EHHA akronimoaz ezagutua. Lau jar dunaldiotan plangintza hausnartzen eta gauzatzen hasi zen, batzordeburu, hasieran Patxi Ondarra bazen ere, egitasmoaren arduradun Jean zuelarik.
|
|
|
Echepareren biziaz gauza guti dakigu eta bizi zen Nafarroako parteaz ere ez dugu informazio handirik. Segurtzat jo dezakegu hura
|
sortu
eta hazi zen denborako Nafarroa, erresuma gisa, oraino bat zela, eta hartan gaztelera zela administrazio hizkuntza, segurenaz ere Donibane Garazi hiriko bizi publiko an ere nagusi, G. Reicherrek (1958) azpimarratu bezala.17 Ordea, Nafarroako mendiz haraindiko eskualdea, aspaldi, partez Baionako elizbarrutiari lotua zen, eta partez Akizekoari, eta pentsatzekoa da kultura gaietan Akitaniako eta Fra...
|
|
|
Ikusi dugunaz, Echeparek erabili gaietan arrazoi guti da haren literatura mundua Erdi Aroan kokatzeko, are gutiago hartan Erdi Aroko herri kultu raren agerbide baten ikusteko. Gauza guti dakigu mundu hartaz baina harri garri litzateke orduko herri kulturak
|
sortu
eta hazi kantu tematiketan emaz teen aldeko argumentaziorik aurkitzea. Dela emazteez, dela amodiozko ha rremanez, lapurtuak barne? 29 eginikako olerkietan idatziengatik, arrazoi osoz dio Orpustanek:
|
|
|
Tradizio horren
|
sortzeaz
eta izan zuen bilakaeraz, gauza guti derrakegu, hain zuzen Echeparek baitigu haren lehen berri segura ematen, 35 eta alde horretarik inprimatuaren munduko garai hartako haren ordezkari egin deza kegu, funtsean Oihenartek (1665) berak (gaitzerranik haatik) egin zuen beza la, Etchegaray, Logras eta Etcheberriren idazlanak aipatuz bestalde. Echepare garai hartan jadanik bizi zen tradizio batean sarturik, inprentatik kanpo mol datua izan zen euskal koplagintza bat, segur aski kantuari ere lotua, izan zela onartzen dugu, eta gisa hartara interpretatzen Echeparek berak errana, hots, koplak egiteko erabili antzea ez zuela euskaldunen artera ekarri, baizik ere segitu eta garaiko gaiak erabiliz bere> ignoranciaren> araura> (hots, egilearen apaltasunaren topos hura bazterturik, bere> maneran) inprentaren bidez plaza ratu eta mundu guziari ezagutarazi.
|
|
|
35 Leizaolak (1951, 87 or.) Beotibarko batailaren kantuan ere neurri bereko neurtitz erri maduna kausitzen dela seinalatzen du (lehen erran bezala, berak 4/ 4/ 4/ 3 definitzen badu ere). Dena den, bataila XIV. mendekoa izanik, ez da argi Garibay eta Zaldibiaren bitartez baizik ezagutzen ez dugun kantu hau (hots, galdu ez ziren hiru neurtitzak), noiz eta nola
|
sortu
eta finkatu zen. Badaiteke guregana heldu izan den zatia bera ere puska bat geroago egina izatea (Mitxelena 1964, 68 or., Juaristi 1986).
|
|
|
Izan ere, 1916ko hitzaldiaren abiapuntua, guztiz tradizionala zen: euskara mendi inguruan, baserri giroan
|
sortu
eta bizi izan zela adierazten zuen. Hiriak, agertu zirenetik, arrotz izan zitzaizkion hizkuntzari.
|
|
|
Era berean XIX. mende erdialdetik Andaluziako zenbait fenomeno folkloriko, bereziki flamenkoa, baina baita sevillanak eta beste ere, beren jatorrizko herri eta giro lokalizatuetatik atera ziren Espainia osoko hirietako café cantante espektakuluen bidez ospetsu bihurtzeko386 Garai honetan azaldu ziren orobat kafetegi dotore askotan ferra arkudun apaindurak eta bestelako dekorazio «moriskoak». Eta hola, atzerritik zetorren moda orientalista, espainiar eliteek sustaturiko «arte nazionala», eta merkatu estatalaren finkatzetik
|
sortu
eta hedatu ziren masagizartearentzako ikuskizun folkloristek, bat egin zuten espainiar estereotipo andaluzistaren eraikuntzan.
|
|
|
Ormaetxeak Azkueren gidaritzapean egingo zuen lan70 Ondorioz, 1926 urtean hasita Euskaltzaindiak urtero 3.000 pezetako diru partida eskaini zion hiztegiari71 Azkue, Ormaetxea eta normalean baita Olabide ere, berariaz biltzen ziren aldika aldika hiztegiko lanak burutzeko. Azkue hiztegi batzordeko buru zen, eta hasteko hiztegi berrian agertu beharreko neologismoak
|
sortzeko
eta hautatzeko irizpideak finkatu gura zituen. Alemanez horretarako segitzen ziren bideak ezagutu nahian Bähr i idatzi zion72, eta ondoren aleman eredua erreferente gisa hartuz gaiari buruzko artikulu bat idatzi zuen73 Akademiak lehendik sortuta zeuden euskarazko milaka neologismo ere bildu zituen, horretarako urgazleen laguntza baliatuz74.
|
|
|
Diktadura faxista gailenduta, Bilbon azken mende erdian haziz joandako kazetaritza eredua, Azkuek
|
sortua
eta bere apopilo Bustintzak sabindar bidera eramana (eta hogeita hamar urtez garatua), kolpera akabatu zen. 1888tik 1937 arteko urteetan, Azkue sabindarrekin lehian ibili zen aldizkariaren kontuan, baina arriskua «goitik» zetorrenean, euskarazko publikazioak babesteko edozer egiteko prest egon zen.
|
|
|
San Fraiskuren komentuko Astarloa edo Bilboko Juan Mateo Zabala edo Etxebarriko Sarria frantziskotarra adibide garbiak dira. Baina Vicenta Mogel eta Jose Paulo Ullibarri ditugu XIX. mendeko lehen erdian euskaltzaletasuna zentzu politikoan
|
sortu
eta garatu zutenak. Literatur genero desberdinak euskaraz produzitu zituzten eta hirigunean euskararen eragina zabaltzen saiatu ziren.
|
|
|
Barandika, 1876an, foruen oinarrietan finkaturik zegoen erakundetze politikoaren defendatzaile sutsua izan zen. Eta Bilboko liberalen frustrazio giroan, Bilboko Euskalerria Elkartea
|
sortu
eta euskaltzaletasuna ekimen sozial bihurtuz Bilboko institutuan euskararen erakundetze prozesua abian jarri zuten. Abertzaletasun kulturalaren zentzua ez ezik politikoa ere gorpuztu zen eta Azkuek giro horretan bere ekarpenak egin zituen.
|
|
|
Berrogeita hamabost urte zituen Azkuek Euskal Akademia
|
sortu
eta bertako buru izatea lortu zuenean. Euskaltzaindiko lanei buru belarri ekin ahal izateko 1920an institutuko euskara katedran erretiroa hartu zuen.
|
|
|
Norte Bilboko egunkari katolikokontserbadoreak, zutabe bateko sei lerrotan aipatu zuen berri bera, inolako komentariorik gabe265 Eta hiri bereko El. Liberal egunkari errepublikarsozialistan albistea agertu ere ez zen egin266 Beraz, eskuindar eta ezkertiar ezabertzaleentzat Euskal Akademia aski indiferentea zen bitartean, jeltzaleek protagonismo handia eman zioten gaiari. Atal honetan Akademia
|
sortu
eta aurreneko hilabeteetan, oraindik lehen araua eman aurretik, jeltzaleek egin zioten harrera ikusiko da.
|
|
|
Ez. Kirikiñorengan?, baina bai ordura arte sabindar gotorren jarrerak izandako zenbait idazlerengan, adibidez Mikel Arrutza bilbotarrarengan367 Dena dela, Akademia onartzeko joera hau, geldirogeldiro garatu zen, ez zatiketa hasi eta berehala. Hola, Akademia
|
sortu
eta hiru urte igaro behar izan ziren EJBk auzi hau ofizialki tratatu arte. Bilbon 1923ko apirilaren 1ean izan zen «Pro integridad patria» izeneko ekitaldi jendetsuan.
|
|
|
Halaber Azkuek Iparraldeko hautagai posible gehiagoz egiten zion galdera Broussaini, eta, aukera gisa, Daranatz, Constantin eta Lacombez eskatzen iritzia. Akademiko izateko baldintzen artean euskaldun izatea
|
sortzez
eta hizkuntzaz, linguistika jakintzak izatea eta lanerako prest egotea aipatzen zizkion, asmoa Akademia hamabostero Donostian biltzea baitzen229 Ikusten denez Akademia aktibo bat sortu nahi zuen Azkuek.
|
|
|
araudiaren arabera Akademia euskal Diputazioen babespean sortu behar zenez, lau probintziotako korporazioek araudia aztertu eta ofizialki onartu arte ezin urrats berririk egin. Bitarte horretan, hala ere, prestaketa lanek aurrera segitu zuten, akademikogai posibleen izenak aipatuz, etab. Giro horretan, 1919ko martxoan, Azkuek Broussaini kontatu zionez, ez zen optimistegia Akademia
|
sortu
eta izango zuen geroaz:
|
|
2009
|
|
|
Euskaltzain asko prentsakoak ziren, izan. Azkue bera prentsa sortzaile da, Ibaizabal eta Euskeltzale
|
sortu
eta zuzendu dituena. Urkixo RIEV en sortzaile eta zuzendaria da.
|
|
|
1896tik aurrera, Balentin Berrio Otxoa ikastetxearen sorkuntza bultzatuta. Euskal Izkindea gramatika ez ezik, irakurgaiak, ortografia proiektuak eta euskara ikasteko metodoak
|
sortu
eta argitaratu zituen, Institutuko ikasleentzat batik bat. Garai hartan bultzatu zituen euskarazko bi aldizkari ere:
|
|
|
Hurrengo urteetan, telefoniari buruzko hainbat lan idatzi eta argitaratu zituen: Apuntes sobre telefonía (1921), Medidas eléctricas y mecánicas (1924), Comunicaciones de Guipúzcoa (1925), Disposiciones legislativas sobre Telefonía (1926), La corriente Telefónica (1927) eta Telefonoaren
|
sortze
eta aurrerapena (1929).
|
|
2010
|
|
|
badagoela lotzerik alderdi diskurtsiboa marko sozial eta instituzionalekin. Beraz, estudiatu daiteke mintzaira gizarte harremanak
|
sortzeko
eta ezartzeko modu gisa; aldi berean, gizarte harremanok bideratzen dituzte diskurtso molde batzuk. Sermoia, horrela bada, instantzia enuntziatibo edo sozio diskurtsiboak baldintzatutako eta legitimatutako praktika diskurtsiboa da.
|
|
|
Diskurtsoa testua
|
sortzeko
eta testua burutzeko prozesu multzoa edo mekanismoa da; mekanismo hori, baina, estuki lotua dago enuntziazioari eta prozesu intersubjektiboari. Bi alderdi horiek faktore eragileak direnez gero, norma edo norabidea markatzen dute.
|
|
|
Beraz, testuaren eta komunikazioedo ekoizpen egoeraren arteko erlazio hau azal daiteke esanez gizarteak moldatzen duela diskurtsoa baina diskurtsoak, era berean, egiten ere duela gizartea: egiten du jakintzagaiak definitu, pertsonen identitate soziala
|
sortu
eta mamitu, eta baita pertsonen eta taldeen arteko erlazioak eratu ere. Diskurtsoa praktika soziala da.
|
|
|
Badirudi kristaua fededuna gai dela, baduela ikuspuntu bat, eta, orobat, gaitasuna duela nolabaiteko diskurtsoa
|
sortzeko
eta burutzeko, bere kabuz pentsatzeko. Baina, argi dago, ez da kristau fededuna diskurtso horren kontzeptuen ekoizlea, horiek denak kanpotik ezartzen zaizkio-eta.
|
|
|
Praktika horiek baliabide kognitiboa dira, forma antitetiko moduan emanda datorrena. Orobat, harreman interaktiboen erregulazio estrategia dira, munduak
|
sortzeko
eta banatzeko tresna bat. Beti ere izatezko heterogenetasun baten arabera.
|
|
|
e) Bizkaian eta, batez ere, Gipuzkoan gertatu zen kale giroko buru jasotze etnokultural hori46 Bertsolaritza berriro zabaltzen eta asentatzen ari zen unean kanta berria
|
sortu
eta zabaldu zuen, bestelako asmoz eta bestelako bezeria batentzat, kaleko euskaltzale jendeak. Euskara indarberritzeko saioa ahozko jardunera mugatu gabe gazte jendearen alfabetatze lana hartu zuen xede, bestalde.
|
|
|
Aldi berean, aski bestelako fenomenoa hasi zen gizartean zabaltzen. Une batetik aurrera euskaldun berriak
|
sortzen
eta ugaltzen hasi ziren han hemen68 Hiriburuetan (edo hiri nagusien inguruan) antzeman zen berrikuntza hori argienik, lehen hamarkada haietan, eta alde askotara zabaldu zen gero. Hiriburuetako eta unibertsitateesparruko panorama soziokulturalaren osagai ezagun eta goranzkoa bihurtu zen euskaldun berri landua, une batetik aurrera69 Elebidun aktibo ziren, oro har, euskaldun berri horiek:
|
|
|
127 Glotodidaktikaren eta metodo onen garrantzia orain baino sarriago azpimarratzen zen orduan. Saiatu ere irakasle talde bat baino gehiago saiatu zen urte inguru haietan, ikasle gazteak (eta ez hain gazteak) euskalduntzeko metodo egokiak
|
sortzen
eta eskola munduan zabaltzen. Errazegi gutxiesten da orduko saio zabal hura, egungo egunean
|
|
|
V.3.2 Ikasmaterialak
|
sortzeko
eta produzitzeko diru-laguntzak
|
|
|
Ikasmaterialgintzaren eragile nagusia industria ekimen hori izan da: bertan
|
sortua
eta hazia da, partez; estatutik gure koordenatuetara moldatua da, beste zati batean. Ekarpen sendoa egin diote biek euskal ikasmaterialgintzari.
|
|
|
|
Sortzea
eta produzitzea ez da aski. Materialen zabalkundea egin behar da horrekin batera, testu-liburuak eta atlasak, hiztegiak eta metodoak, bideoak eta CDROMak ikasle irakasleen eskuetara iritsiko badira.
|
|
|
aurrera begirako kemenez eta ilusioz jardungo duen Euskal herriaren ernamuin ditugu, onean eta gaitzean, belaunaldi gazteok. Hor
|
sortzen
eta trebatzen dira etorkizuneko euskal idazleak, kazetariak, artistak, aztertzaileak, kirolariak, plaza-gizonak eta andreak. Horiek gabe jai du euskarak:
|
|
|
Euskal hezkuntzaren historian ikastolak dira eskola euskaldunaren sortzaile, ekintzaile eta berritzaileak. Ikastolen historia sozialari so eginez gero, bistakoak dira euskal gizartearen historiarekiko uztardurak, herritik
|
sortu
eta herritarrekin elkarrekintzan aritu baitira. Ikastolak eta euskal gizartea elkar elikatze baten historiaren subjektuak dira.
|
|
|
Interes eta arrazoi asko nahastu ziren gatazka ideologiko hartan. Baina, funtsean, ikastolek garaiko euskal gizartean bizi zen gatazka ideologikoa bera nozitu zuten, ikastolak gizartetik
|
sortu
eta gizartean sustraituta zeuden neurrian. Horrela, gizarteko beste arloetan bezala, euskal abertzaletasunean zeuden joera eta ikuspuntu ezberdinak ikastoletan emandako eztabaidetan islatu ziren.
|
|
|
hainbat gizarte erakundek festa berezi bat antolatzen zuten han, dirua bildu ahal izateko. Hala, ikuskizun ezberdinekin batera, ibilbide bat
|
sortu
eta parte hartzaile bakoitzak diru kopuru bat ematen zuen ibilbidean egindako kilometroen truke. Ideia hura entzunda, hasieran zalantzak egon ziren batzordekideen artean, eta erotzat ere hartu zuten Erguin.
|
|
|
1936ko gerra aurretik
|
sortu
eta jardun zuen erakundea izan zen EIB. Horregatik, erakunde berriari ere izen bera jartzea ez zen kasualitatea izan.
|
|
|
Bi ziren bideo proiektu haren helburuak. Batetik, bideo euskarriaren bitartez erraz barneratzeko moduko edukiak eskaintzea ikastolako ikasleari, harengan ikasteko gogoa
|
sortuz
eta pentsamendu kritikoaren garapena sustatuz. Bestetik, ikastolako irakaslegoaren prestakuntzari begira bideoa euskarria izatea, edukiak transmititzeko baino, irakasleari alde metodologikoetan sakontzeko aukera eskaintzeko.
|
|
|
Bistan da, ikastolen mugimendua mugimendu eraikitzailea zen oraindik. Eta Euskal Eskola Publikoaren lege proiektua aurkeztearekin batera, Elkartasun Kutxa
|
sortzea
eta Konfederazio nazionalerantz pausoak ematea izan ziren II. Batzar Nazionalean harturiko erabaki nagusiak. –Konfederazioa bazegoen jada, baina Seaska, legalki, ez zen horren partaide.
|
|
|
Gizon eta emakume eleanitzak
|
sortzea
eta hezitzea zen, beraz, Eleanitz proiektuaren helburua, euskara ardatza edo enborra zela beti. Eta horixe bihurtu zen, hain zuzen, proiektuaren logoa:
|
|
|
Jose Luis Sukiak berak hartu zuen Partaideren ardura, Partaideko zuzendari izendatu zutenean. Eta, haren esanetan, elkartea
|
sortu
eta lehendabiziko urteetan ikastolen biziraupena izan zen Partaideren lehentasun nagusia. –Biziraupena diodanean ez dut debalde esaten, egoera oso gogorra zelako.
|
|
|
Nafarroan lehen ikastola
|
sortu
eta 40 urtera etorri zen, beraz, herrialdeko ikastola guztien legeztapena. Ezbairik gabe, albiste gozoa Nafarroako nahiz Euskal Herriko ikastola guztientzat.
|
|
|
Hilean behin, bertan elkartzen ziren ikastola pilotuetangaiaren ardura zutenak eta Ikastola Elkarteko teknikariak, eta mintegiaren bitartez lan praktiko guztia bideratzen zituzten: kezkak eta oztopoak azaldu, bidea finkatu, tresnak
|
sortu
eta ikastoletan indarrean jarri. Finean, ikastola bakoitzak bere bidea egin behar baitzuen, bere behar eta errealitatearen araberakoa.
|
|
|
Bestetik, gizartea euskalduntzeko ikastolek duten konpromisoa. Eta horrek eskatzen du komunitatean beste partaidetza bat edukitzea, inguruan euskararekin ari diren beste eragileekin harremanak
|
sortzea
eta elkarlana garatzea. Hizkuntz Proiektuarenak ez ezik, bi helburu horiek Euskaraz Bizi egitasmoarenak ere badira.
|
|
|
Ikastolak gizartearen erantzuna dira,
|
sortzez
eta ekitez; eskola eta hezkuntza ikusteko, gauzatzeko eta garatzeko molde berria. Ikastolak adibide dira gizarte berrikuntzan, adibide paradigmatikoa, Marce Masak dioenez, honako bost arrazoi hauengatik:
|
|
2012
|
|
|
izan dezatela. Jatorrizko testuaren zentzua, beraz, funts edo esentzia finko, itxi, zehatz eta oso gisa ulertzen da itzulpenaren epistemologia modernoan, idatzia (eta, beraz, desitxuratua, ilundua) izan aurretik autorearen gogoan
|
sortu
eta osatu den asmo garbi eta puru gisa. Jatorrizko testua aztertuz eta arakatuz zentzu puru edo transzendental hori aurkitzea da itzultzailearen lehen egitekoa, eta zeregin horretan ez dute inolako funtziorik betetzen testuinguruak, testuartekotasunak, itzultzailearen ikusmoldeak edo testuz kanpoko beste ezein faktorek.
|
|
|
Lehenengo postmodernismo mota 1950eko hamarkadan
|
sortu
eta 1960ko hamarkadan indarra hartzen hasi zen kontrakulturaren jarrera litzateke, edoabangoardia sozial eta artistikoetan agertu zen sentsibilitate berria. Oso mugimendu eklektikoa da, guztiz demokratikoa, eta humanismo liberalaren izaera errepresibo eta esklusibistaren aurka jotzen du (Bertens 1995:
|
|
|
Azkenik, Belgikan eta Herbeheretan
|
sortu
eta israeldar ikertzaileen artean zabaldu ziren itzulpen ikasketa deskribatzaileek hirugarren mugimendu baterako bidea ireki zuten. Polisistemen teoriaren jatorri estrukturalistatik urrundu nahian, Theo Hermans, André Lefevere, José Lambert, Susan Bassnett eta Lawrence Venuti adituak itzulpenikasketak ikuspuntu postestrukturalistago batetik aztertzen hasi ziren.
|
|
|
Bestetik, aurreko egoerari aurre egiteko, itzulpena erresistentzia moduan erabiltzen zen: literatura lan arrotzak erabat desitxuratuz eta Quebec-eko egoerara moldatuz, hizkuntza eta kontzientzia nazional bat
|
sortzeko
eta indartzeko erabiltzen zen itzulpena. Simonek, kulturaren definizio postmodernoago batean oinarrituz, bi joera muturreko horien arteko irtenbide bat proposatzen du:
|
|
|
Dekonstrukzioak deseraiki nahi dituen erreferentzia kontzeptual horien artean garrantzitsuenetakoa, itzulpengintzari dagokionez, jatorrizko testuaren eta autorearen nagusitasun edo autoritatea da.38 1960eko hamarkadaren bukaeran Frantzian
|
sortu
eta gerora Europa osoan hedatu eta garatuko diren hainbat ideiak zalantzan jarriko dute jatorrizko testuaren originaltasunaren ideia. Alde batetik, Tel Quel aldizkariaren inguruan bildutako idazleek proposatutako, intertestualitate?
|
|
|
Euskararen apologia eta erlijioaren zabaltzea helburu zuten itzulpenen alboan, bestelako xede batekin egindako itzulpenak hasi ziren agertzen XVIII. mendearen bigarren erdian, funtzio hezitzaile eta moralizatzailea betetzeko egindako alegia itzulpenak, hain zuzen. Frantzian
|
sortu
eta Xabier Maria Munibe Peñafloridako kondeak 1764an eratutako Euskal Herriaren Adiskideen Elkartearen bidez Euskal Herri guztira hedatu ziren Ilustrazioaren ideien ondorioz, hezkuntzaren beharraren kontzientzia zabaldu zen euskal idazle eta itzultzaileen artean, eta funtzio didaktiko hori betetzeko genero egokienetako bat alegiena suertatu zen.
|
|
|
Bigarren itzulpen joera, zentzuzkoa, literatura laikoaren itzulpenekin nagusitu zen; Zizeron idazle erromatarrak proposatutako itzulpen irizpideetan oinarritzen da. Itzulpen librea XVI. eta XVII. mendeetan Frantzian
|
sortu
eta ondoren Europako beste herrialde batzuetara hedatu zen pentsamolde platonikoan oinarritzen da;. Les belles infidèles, gisa izendatu izan den joera honen helburua, ez zen jatorrizkoa bere hartan transmititzea baizik eta ederraren arau abstrakto batera hurbiltzea, denbora eta espazioaz at kontzebituriko zerbait bailitzen ederraren ideal hori?
|
|
|
Jadanik aipatu dugun Hitzen ondoeza hiztegi moduko liburua ere helburu horrekin egina da, ondoezak jota edo gaixorik dauden hitzak birpentsatuz, hitzen, mintzairen eta lengoaiaren higadura eta akidura? gainditzeko, eta esanahi berriak
|
sortuz
eta lengoaia hobetuz, gizarte erlazioen hobekuntza, lortzeko (Sarrionandia 1997:
|
|
|
Poetaren baitan poema egiten ari delarik, bihurpen sakon bat gertatzen da, izkiriatzear dagoen testua hitzez hitz definitu orduko bere baitan
|
sortu
eta emendatuz joan den testu ilunago eta izkiriatu gabeko baten translazioa da. Irakurlearen baitan ere, gogoeta hari hau jarraitu eta hasierako ideiarekin loturik, irakurritako poema azken batean aldez aurretik esistitzen zen, hutsune gisa behintzat (Sarrionandia 1995a:
|
|
|
atalean, literatura marginala: . Literatura marginala da egitura edo marko ofizialetatik aparte
|
sortu
eta zabalduriko idazleena? (Sarrionandia 1989:
|
|
|
Sorburu testuaren, transmisioaren eta harremanen postulatuen bidez, Sarrionandiak bere poema apokrifoen atzean jatorrizko testu bat badagoela sinetsarazi nahi dio irakurleari, eta sorburu testu horren eta bere itzulpenaren artean transmisio edo harreman batzuk izan direla. Sorburu testu hori, ordea, ez da inork inoiz idatzitako testu konkretu bat, idazleak, izkiriatzear dagoen testua hitzez hitz definitu orduko bere baitan
|
sortu
eta emendatuz joan den testu ilunago eta izkiriatu gabeko, bat baizik (Sarrionandia 1995a:
|
|
|
da zenbat eta pista edo adierazgarri gehiago agertu, norentzakoarentzat ironia hautematea errazagoa izango dela eta, ondorioz, agerikoagoa izango dela ironia. Pentsatzekoa ere da esatariak badituela estrategiak edo bitartekoak enuntziatu ironikoak
|
sortzeko
eta beraz, bitarteko horiek identifikaturik ironia hautemateko adierazgarri edo pistak ere identifikatuko genituzkeela. Esate baterako, esatariak bere burua gutxiesten duelako itxurak egitea bera, edo inozentzia faltsu bat simulatze hutsa aski adierazgarri izan daiteke enuntziatu hori ironikoa dela atzemateko.
|
|
|
– Gure gureak baititugu biak, eta barka biezat. Kamiñazpi, k?, gure artetik
|
sortuak
eta geron antzera taxutuak. (LIB II:
|
|
|
Multzo hau aldakorra da, hizkuntza trukeak ere mugikorrak baitira: sinesmen berriak
|
sortzen
eta sartzen dira oinarri horretan, oinarria aberasten, hornitzen da. Aberaste hornitze hauek ezinbestekoak dira teoria pragmatikoarentzat (eta bereziki aztergai ditugun enuntziatu parentetikoak interpretatzeko), honen deskripzioaz eta sorrarazten duten mekanismoez komunikazio trukearen barrenak ezagutzen aurrera egingo genuke eta.
|
|
|
XX. mendearen erdi aldera152
|
sortu
eta oraindik gaur egun bizirik dirauen literatur aldizkari hau aski esanguratsua gertatuko zaigu garai bateko euskal irakurleaz, eta, bereziki, Mitxelenaren norentzakoaz zertzelada batzuk irudikatzeko. Azken batean, aztergai ditugun Mitxelenaren kritika horiek guztiak urtez urte eta aldian aldian153 (bitartean gutxi gorabehera) aldizkari horretan bertan plazaratu zituen.
|
|
|
– Gure gureak baititugu biak, eta barka biezat. Kamiñazpi, k?, gure artetik
|
sortuak
eta geron antzera taxutuak. (LIB II:
|
|
|
Gure enuntziatuek, bada, datozen edo etor daitezkeen enuntziatuak eskatzen ditu, hots, etor daitezkeen enuntziatuen erantzuna aurresuposatzen du. Bestela esan, guk enuntziatua
|
sortzen
eta igortzen dugunean, norentzakoak (balizkoak nahiz errealak) eman liezazkiokeen erantzun eta kontrako arrazoiak ere aintzat hartzen ditugu; bere erantzunaren arabera doitzen ditugu. Beraz, diskurtsoa zuzentzen zaion honek eman diezazkiokeen erantzunak esatariaren enuntziatua (eta diskurtsoa, noski) baldintza dezake eta bere antolamenduan eragin.
|
|
|
246), objecteur en puissance? deritzo; izan ere, norentzakoak, esatariak
|
sortu
eta igorritakoari eragozpenak jar diezazkioke eta kontrako arrazoiak bideratu. Ondorioz, esatariak sortzen duen berbaldia ez du komunikatu nahi duen horren gainean bakarrik sortzen; horrez gain, norentzakoaren arabera ere doituko du, norentzakoaren balizko diskurtsoa bere diskurtsoan aurreratu eta birsortuz35.
|
|
|
(Bakhtine 1975). Eta esatariak norentzakoaren jarrera erantzule hori espero du bere enuntziatua eta berbaldia
|
sortu
eta kanporatzen duenean, honekin txandakatzen dituelako esatariak bere zereginak.
|
|
|
Egiaz erraitera, bide zaharra. Bakoitxaren bezala, gertakariak herrokan agertzen dira, epe labürretan,
|
sortzearen
eta hiltzearen artean. Gertakari horik bildürik dirade herri eta güne hanitxetarik.
|
|
2013
|
|
|
Politikarien parte hartzea eta elizgizonen lekua kontuan hartuz eta jakinez XIX. mende bukaerako eztabaida politiko handienetarikoa Elizaren eta Estatuaren bereizte xedeari buruzkoa zela, ez gara harrituko Eskualduna astekariak orduko eztabaida politikoetan bere iritzia ematen zuela jakiteaz. Giro politiko beroaren erdian
|
sortu
eta garatu zen. Eskola arloan, Frantziako Gobernuak, irakaskuntza eskumena eta baimena kendu nahi zien apaizei, eta eskola laikoa bultzatu.
|
|
|
Eskualduna astekariaren ildo editorialean eragin handia izan zuen gertakari hark, eta errepublikar laikoen eta Elizaren aldekoen arteko gatazkaren oihartzuna etengabea zen astekari hartan. Testuinguru horren azaltzearen interesa ez datza soilik astekaria zein girotan
|
sortu
eta garatu zen kontatzearen beharrean. Beharrezkotzat jo dugu, bistan da, astekariaren nondik norako horiek guztiak ematea.
|
|
|
Zentro eskuinean, Le Temps, Le Soir eta L. Eclair ziren ezagunenak. Eskuinekoetan zeuden Le Figaro, 1864an
|
sortua
eta L. Echo de Paris, 1883an sortua. Biek ere Action Française mugimenduko kideen artikuluak argitaratzeko ohitura zuten.
|
|
|
Adibidez, 1908ko apirilaren 3ko zenbakian, l. Action Française egunkaria
|
sortu
eta zenbait egunera, nahiz eta egunkari haren berririk ez eman, Eskualduna astekariak artikulu gogor bat egin zuen Emile Zolaren kontra, zehazkiago Charles Maurras Action Française mugimenduko kide eta diputatuak Frantziako Legebiltzarrean, Dreyfus aferaren harira, Zolaren kontra egin zuen mintzaldia goraipatuz. Patrick Cabanelekdio Dreyfusen kontrako haien pisua biziki handia zela frantses nazionalismoan.
|
|
|
Azpiko taulan ageri den bezala, astekaria
|
sortu
eta urte batera, 1888an, 850 erosle zeuzkan astekariak. 1889an ehun erosle gehiago lortu zituen.
|
|
|
Egiazko jauzia 1904tik landakoa izan zen. Eskualdun Ona
|
sortzearekin
eta talde zaharrean bereizketa izan ondoan, Hiriart Urrutik hats berria eman zion astekariari eta edukia aberasteaz gain, irakurle berrien bila ere abiatu zen. Pierre Broussain funtsezkoa izan zen astekariaren berregituraketa eta zabalkundean, Xarritonen iritziz, bereziki Hazparnen zabalduz.
|
|
|
Weberrekdio gehiengoak frantsesa ez jakitea ez zela arazoa batasun administratiborako, baina bai, ordea, batasun politikorako. Jean Claude Caron eta Michel Vernusen arabera, XIX. mendean Europan nazionalismoa
|
sortzeko
eta zabaltzeko arrazoiak nagusiki hiru esparrutakoak ziren: batetik, industriaren garapenak eta aldaketa ekonomikoek lurralde batasun baten beharra piztu zuten; giza taldeak ez ziren gehiago beren eskualdeetan bakartuak izan, eta hori areagotu zuen garraioaren garapenak.
|
|
|
Hego Euskal Herrian Sabino Aranak bultzatutako abertzaletasuna
|
sortzen
eta garatzen ari zen bitartean, Ipar Euskal Herrian euskararekiko atxikimenduak helburu desberdinak zituen. Ez zegoen kontzientzia nazionalik, ez eta ere nortasun kontzientziarik.
|
|
|
Edukin analisia kualitatiboa erabili du Eneko Bidegainek, editorialak eta gerla berri-emaileen artikuluak arta berezi batez tratatuz. Bainan lehenik Eskualduna agerkaria nola
|
sortu
eta nola hedatu den azaltzen du. Indar handiko astekaria zen.
|
|
|
Eduki azterketa egiterakoan, indizeak sailkatzeko irizpideak finkatu, kategoriak
|
sortu
eta sailkapen zehatza egin da Bardin, Marie Christine d. Unrugeta Patxi Juaristi Larrinagajarraituz. Eduki azterketan sartu aitzin, testuinguruaren arloan, Eskualduna astekariaz beraz azalpenak eman nahi izan ditugu, ahal bezain xeheki.
|
|
|
Alde batetik baziren, Jean Baptiste Daranatz() ezpeletarra eta Baionako apezpikuaren idazkari izan zena eta Curutcheteta Laurent Hirigoyen() apaiz eta irakasleak. Bestetik baziren Mixel Elizanburu Anai Innocentius() eta Arnaud Agirre Anai Juvenal (1850Ibarrolako erretorea eta bertsolaria, Jean Ithurry() larresoroarra, gramatikariaeta Napoleon pastoralaren egilea, Gaston Larre() arrangoiztarra, Larresoroko apaiz eskolako irakasle eta Miarritzeko Santa Eugenia eliza eraikiarazi zuena, Dominique Giron() Bidarten
|
sortua
eta Heletako bikario, Liginagako eta Ainhoako apaiz izana, Dolhagaray, Jean Oihenart() sohütarra, azken urteetan Muskildin apaiz egona eta garai batez Saint Pierre eta Miquelonen egona, Janbattitt Etcheberry() Donaixti Ibarren sortua, Uztaritzeko serorategiko omonier egona 1843tik eta Escualdun laborarien adiskidea euskarazko lehenbiziko almanakaren sortzailea. Jean Etcheverry Kanboko bikario izan zenak anitz parte hartu zuen.
|
|
|
129 Garai hartako apaizen zerrenda ikusiz, Jean Curutchet baizik ez daiteke izan, 1846an Hendaian
|
sortua
eta 1907an hila.
|
|
|
Elizgizon horiez gain, beste zenbait laiko ibili ziren astekarian, hala nola Ainhoan
|
sortu
eta Ezpeletan hazi zen Jean Duvoisin() kapitaina eta Biblia osoaren itzultzailea, Gustave Berdeco Lore Jokoetan parte hartu izan zuen idazle eta bertso egile garruztarra, Auguste Fourcade idazlea, Etchandy Atharratzeko medikua, Charles Minjonnet() astekariaren jabe eta buruzagietariko bat, urte anitzetan Baigorriko kontseilari nagusi izan zena eta Charles Harispe diputatuaren iloba, Léon Hiriart...
|
|
|
...medikua, Charles Minjonnet() astekariaren jabe eta buruzagietariko bat, urte anitzetan Baigorriko kontseilari nagusi izan zena eta Charles Harispe diputatuaren iloba, Léon Hiriart() Baionako liburutegiko artxiboaren arduradun eta idazlea, Amédée de Laborde Nogués() baionarra eta Uztaritzeko auzapez, kontseilari na gusi eta diputatua, ofizioz abokatua, Hazparneko Hyppolyte Ritou notarioa1866an
|
sortua
eta 1905ean ordu arte lagun zuen Pierre Broussain auzapezarenkontra kontseilari nagusi izateko aurkeztu zena, Léon Cabillon baigorriarraeta arrandegiko nagusia, Alexandre Mendiboure 1858an Saran sortua bainaurte gehienez Baigorrin mediku gisa egona, Sarako Augustin Etcheverry() zapataria, Antton Abadiak antolatu kopla lehiaketetan hainbataldiz parte hartu eta 1869an lehen saria irabazi zuena, ed...
|