|
2000
|
|
|
Ondasun motak aipatzerakoan, gozamenaren erabilera soila eta jabetzaren gozamena bereiztu ditugu. Errenta eta eskubide sailak zenbatu ditugu, horiek norbanakoaren ondarean
|
sartzeko
modukoak direlako.
|
|
|
Ez dezagun ahantz hurrengo puntua. Kontua ez da, oro har, dibortzioa ona den jakitea, baizik eta noraino den komenigarria, legeek hertsitzeko duten ahalmenaz baliaturik, berez aske den zerbait horretan eskua
|
sartzea
, batez ere, aintzat hartzen bada halako autuetan bihotzak eta sentimenduek dituzten pisua eta garrantzia.
|
|
|
Elkarte arruntetan ondasun eta langintzaren batuketa soila dago. Ondasunak halabeharrez
|
sartzen
dira ezkontzan; kontratu horren izaera norbanakoen batuketa da.
|
|
|
Aurrekoak gorabehera, luzatu egin dugu hogeita bost urteak arte gurasoen baimena, ezkontza gauzatu ahal izateko. Ezkontza gisako ekintza batek bizitza oso baten zoriona erabaki dezake; jakituria gutxikoa litzateke, irrista beldurgarrien erresuman
|
sartuta
, laburregi jokatzea eta seme alaben erabakia eta gurasoen zuhurtzia fermuki estekatzen dituen denbora laburtzea.
|
|
|
Noraezekoa da diruak salneurria izatea, salneurri hori munta txikikoa gertatzea premiazkoa den ber. Diruaren korritu zentzuzkoak enpresa jarduera guztiak bultzatzen ditu; ematen die —laborantza berrietan euren burua
|
sartu
nahi izanez gero—, salneurri arrazoizko baten barruan, xede horretarako laguntzak eskuratzeko itxaropen oinarriduna; merkatari eta ekoizleak antolatzen ditu, arrakasta osoz, atzerriko industriarekin lehian ibiltzeko.
|
|
|
Merkataritza mota horien eragiketak, ia beti, loturik egon ohi dira administrazio eta politikaren ikuspegi nagusiei. Hortaz, Kode Zibil baten egitasmoan
|
sartzen
ez diren lege bereziak dira gai horiek arautu beharrekoak.
|
|
|
Pozgarri da, berebat, usadio, erregela eta goiburu askoren bilduma eta tradizio jarraitua izatea. Horrela, gaurkoan ere atzokoan egin den ber epaitzen da eta ez daude ageriko judizioetan bestelako aldaketak, argien aurrerakadak eta inguruabarren indarrak
|
sarturikoak
baino.
|
|
|
" Enpirismoaren bi dogma" (1951) artikuluan Quinek seinalatu bezala," [m] urnztagamtasun (reductivism) erradikalak, enuntziatuak unitateak bailiran ulertuta, sentimen datuen hizkuntza bat zehazteko eta geratzen den beste diskurtso esanahiduna, enuntziatuz enuntziatu, hizkuntza hartara itzultzeko eginkizuna hartzen du bere lepoan. Enpresa honetan
|
sartu
zen Carnap bere Der logische Aufbau der Welt ean" (QUINE, W.: 1951," Dos dogmas del empirismo":
|
|
|
Carnapek aukeraturiko esperientzia hauek, neurri batean, Whiteheaden ‘denborazkotasunen’ antza dute: hots, saski itxurako zerbait dira, non une batean bizi izandako guztia
|
sartzen
den. Ikus MOULINES, C.U.:
|
|
|
Enuntziatu berri bakoitza, bata bestearekin harmonizatuak izan diren enuntziatuen osotasunaren aurrean jartzen da. Enuntziatu bat zuzena da osotasun honetan
|
sar
badaiteke. Sartu ezin dena, errefusatu egiten da ez zuzena delako.
|
|
|
Enuntziatu bat zuzena da osotasun honetan sar badaiteke.
|
Sartu
ezin dena, errefusatu egiten da ez zuzena delako. Enuntziatu berria errefusatu beharrean, existitzen diren enuntziatuen sistema osoa alda daiteke, enuntziatu berria sartu ahal izan arte; oro har, haatik, erabaki hau zuhurtasun handiz hartzen da.103
|
|
|
Sartu ezin dena, errefusatu egiten da ez zuzena delako. Enuntziatu berria errefusatu beharrean, existitzen diren enuntziatuen sistema osoa alda daiteke, enuntziatu berria
|
sartu
ahal izan arte; oro har, haatik, erabaki hau zuhurtasun handiz hartzen da.103
|
|
|
Vienako Zirkuluaren proiektuak jasotako kritikek —ikusmolde estandarrarenak, 1960ko hamarkadako historizistenak, etab.— hura neurri handi batean zapuztea lortu badute ere, ezin zaio nolanahi ere filosofiarentzat ekarri duen lorpen garrantzitsu baten meritua kendu, alegia: pentsamendua bide argi, zehatz eta zorrotzaren ildotik
|
sartzea
, honek dakartza ondorio egoki guztiekin. Vienarren helburua filosofia zientifikoa jorratzean zetzan, eta horretarako tresneria kontzeptual plurala eta aberatsa erabili zuten:
|
|
|
Schlicken ustez, ‘emandakoaren’ aurrean jartzen garenean ez dugu ezagutzarik lortzen; honek, ezagutza izan dadin, kontzeptuaren baitan edo, zehatzago, emandakoa transzenditzen duen esanahia daukaten funtzio kontzeptualen baitan erori behar du. Hau da, pentsamendua ez bada tartean
|
sartzen
, ez dago ezagutzarik; asko jota, emandakoaren inpresioak jaso guran, sentimenen erabilera bat agertuko zaigu, ez besterik. Baina hau patata zomorroari ere gerta dakioke.
|
|
|
Zerk bereizten ditu, beraz, hautemandako ezaugarriak unibertsaletatik? (...) Edozein erantzun posiblek faktore berri bat
|
sartuko
luke bereizketaren oinarri lez, horrela abiapuntu inmanentearen oinarrizko printzipioa sakrifikatuz. Zeren, orduan, zuzenki ‘ezagutzen’ ditugun elementu konplexuak eta objektua erabat desberdinak izango lirateke.
|
|
|
Beraz, enpirismo inozoaren aurka, Schlickentzat ezagutza ez zen behatutakoaren edota hautemandakoaren esku utzi behar. Abstrakziora abiatu behar dugu Ockhamen labana apurtzeko beldurrik gabe, digresio metafisiko eta etereoetan
|
sartzeko
beldurrik izan barik. Beti egongo dira kontzeptuak beren bitartez abstrakziorantz eta ezagutzarantz hurbilduz joateko, nahiz eta horretarako ezagutzaren eta ‘ezagutza zuzenaren’ arteko bereizketaren beharra, irudien (Vorstellungen) eta kontzeptuen (Begriffe) arteko desberdintasunaren beharra eduki.
|
|
|
Hots, bi ezagutza mota daude soilik, enpirikoa eta logikoa, hirugarrenik gabe. Diziplina ezberdinak hauetariko batean
|
sartzen
ote ziren ikusteko, haiek aztertu beharra zegoen, ea Vienako Zirkuluak proposaturiko frogak gainditzen zituzten. Eta ez bakarrik metafisika, baita teologia edo etika diziplinak ere; soziologia ere analizatzear zegoen, eta psikologia, ekonomia, historia, denak egiaztagarritasun frogaren azpian kokatuz.
|
|
|
Zirkulukoek uste zutenez, filosofia metafisikarekin identifikatzen bada, orduan beharbada filosofiak ere gure bizitza aberats lezake, baina inola ere ez ezagutzarik eman; ezagutza sortuz gero, ezagueraren adarren saskian
|
sartu
behar bailukete. Baina, esate baterako poesiarekin gertatu bezala, hori ezinezkoa litzateke:
|
|
|
Egiaztagarritasunak esanahia badakar, baina zerbait egiaztatzeko nahikoa bada imajinatzeaz, orduan ez da gehiegi irabazten, alderantziz baizik: ateak irekitzen dizkio imajinazioaren izenean ezagutzaren munduan
|
sartu
nahi den guztiari: ‘Absolutua’ imajinatuta, berari buruzko enuntziatuak egiaztagarriak lirateke; herensuge hegalaria imajinatuz gero, gauza bera, eta horrela segituz dena da on batera ailegatu arte.
|
|
|
Proposamen berri honek zioenez," adierazpen bat egiaztagarria eta, ondorioz, esanahiduna da, bertatik eta beste premisa batzuetatik, baina ez bakarrik premisa hauetatik, behaketazko adierazpenen bat ondoriozta badaiteke" 80 Horrela, bada, orain enuntziatu baten egiatasuna edo faltsutasuna determinatzeko egokiena behaketa da. Haatik, nolanahi, metafisikak berriro ere aurkitzen ditu argudioan arrakala nahiko zabalak egiaztagarritasunaren eraikinean
|
sartu
ahal izateko, bertsio berri honek edozein enuntziaturi eslei baitiezaioke esanahia. Eta Ayerrek kritika hau begi onez ikusi zuen, bere adibide honetan ikus daitekeen legez:
|
|
|
Lehenengo eta behin, egiaztagarritasun printzipioa soilik partaide batzuen esku geratu zen, eta berauek ziren printzipio hau beste batzuk baino hobea zela frogatu eta erakutsi behar zutenak. Bestaldetik, Schlicken ‘eskuin alderdiak’ distortsio pragmatisten aurkako iritzia bere egin zuen, zeren, Carnapek haiek erlatibismopean
|
sartu
nahi ez zituen arren, erlatibismo haztegia zen nolabait. Egiazkoa zer zen nahi zuten jakin, zer eta zeintzuk ziren egiazko enuntziatuak edota postulatuak, hau baitzen modu bakarra ezagutzari oinarri finkoa eskaintzeko.
|
|
|
Ikuspuntu aniztasuna, hortaz, nabarmena zen. Enpirismo logikoaren eragina, zentzu honetan, erabat indartsua izan zen, eta zientzia zer zen ala zer ez zen zedarritzeko joerari ekin zion —Popperren ildotik, batez ere—86 Ez da arraroa ikustea, hortaz, neurketa eta egiaztagarritasunetik urrun zeuden ikerketa joerek —psikoanalisia edo sasizientziak, esate baterako— ezin izan zutela zientzi akademian
|
sartu
.
|
|
|
Hots, zientziaren zati batzuk ezagutza ez zirela esatera ailegatu ziren; bestela esanda, zientzia ez zela zientifikoa. Zentzugabekeria honen aurrean, ikusi moduan, printzipioa ahuldu zuten, baina ondorioz metafisikak berriro ere ezagutzaren diskurtsoan
|
sartzeko
zekarren mehatxua kontuan izanik.
|
|
|
Haatik, Vienan ere ez zen antxume egon. Ailegatu bezain pronto eraikin eta etxeak konpontzeko zegoen erakunde batean parte hartzera
|
sartu
zen. Bizitza modu berri bateko diseinu arkitektonikoen erakusketa bat antolatu zuen, izugarrizko arrakasta lortuz eta, ondorioz, Vienako Udaletxearen babesaz, behin betiko erakusketa izatera helduz.
|
|
|
2) Bestaldetik, Vienako Zirkulua hizkuntzaren eta munduaren arteko erlazioaz ere arduratu zen, esparru honetan bere tesi bereizgarriena
|
sartuz
: egiaztagarritasun printzipioa, alegia.
|
|
|
Termino hauek perpaus batzuen barne adierazten dira, eta perpaus horiek objektu batzuek, baldintza batzuk direla-eta, era jakin batean jokatzen dutela adierazten dute. Vienako Zirkuluaren ikusmoldeak, eta harrezkero ikusmolde estandarrak, ‘x objektua disolbagarria da’ bezalako enuntziatu bat ‘x uretan
|
sartzen
bada, orduan x disolbatuko da’ behaketazko enuntziatu batera murriztu zitekeela uste zuen. Edota ‘x objektuak c Celsius gradutako tenperatura du’ enuntziatua ‘termometro batek x objektua ukitzen badu, orduan termometroak c Celsius gradu erregistratuko ditu’ enuntziatuaren baliokidea dela zeritzoten.
|
|
|
Vienako Zirkulua korronte filosofiko ez bateratu lez ikusteko egungo interes berrituak, Neurathen irudia berrirakurketen goi mailako postuetan jarri du121 Orain arte ikusi ditugun tesiak gehienbat Zirkuluaren alde positibista eta enpiristarenak izan dira, beharrezkoak azken finean vienarren programa hain aberats eta plurala ongi uler dezagun. Baina, nola ez, horrelako interpretazio batek eskema horretan zehatz mehatz egokitzen ez diren ideiak arriskuan jartzen ditu, saski berean ortodoxia eta heterodoxia
|
sartuz
—heterodoxia arbuiatzen ez duenean— Eta horregatik, hain zuzen ere, Zirkuluaren aurkako kritikak nahikoa izan du interpretazio estandar hura erasotzearekin, ideia heterodoxorik egongo ez balitz bezala.
|
|
|
Gu hemen ibilbide nagusi bat erakusten ahaleginduko gara, Zirkuluaren jite enpirista eta positibista bere neurri juxtura mugatzeko. Mugapen honetan, Zirkulua oro hartuz, Hume, Comte eta Mach
|
sartuko
ditugu, alde batera utzitako Stuart Mill, Avenarius edota Helmholtz ere eraginkorrak izan zirela jakin arren.
|
|
|
Zailtasunak etorkizunaren inguruan datoz, aurresatearekin. Ezin dugu etorkizuneko gertakarien inpresiorik eduki, baina badirudi horietako gertakari batzuk nabariak direla, adibidez, eskua sutan
|
sartzen
badugu erreko garela. Zerk laguntzen gaitu horrelako inferentziak egiten?
|
|
|
A) Gertakari auzien inguruko arrazoiketak zergatikotasun edo kausalitate erlazioan oinarritzen dira dirudienez: erreko gara eskua sutan
|
sartuz gero
, baina sua horrelako ondorioen zergatia delako. Suak erreak eragiten [kausatzen] dituela nola dakigun jakitean datza arazoa.
|
|
|
Esan dugunez, Zirkulua ez zen itxia eta ez zegoen une bakoitzean partaideak zeintzuk ziren guztiz jakiterik, Edgar Zilselekin gertatu lez, inork ez baitzekien serioski parte hartzen zuenentz. Beste askok, intelektual talde desberdinetan
|
sartuta
egon arren, batez ere Reichenbachen Zirkuluan Berlinen, lotura sakonak zituzten, pertsonalak eta teorikoak, Vienakoekin. Esan daiteke ‘Vienako Zirkulua’ izenak pentsalari horiek guztiak besarkatzera heldu dela, nahiz eta oro har ‘enpirista logiko’ edo ‘positibista logiko’ izenak erabiliz ezagunagoak diren37.
|
|
|
Alabaina, Zirkuluaren kontaktuak ez ziren hor gelditu. Zientzia zehatzen epistemologiari buruzko beste kongresu bat antolatu eta gero —1930ean Konigsbergen—, munduari buruzko beren ikuspegiak Austriako mugak zeharkatzea lortu zuen beste Estatu askotan
|
sartzeko
. Polonian izugarrizko harrera izan zuen, eta bertako
|
|
|
Krimenaren egileak, Johann Nelbock izeneko Schlicken ikasle ohiak, mehatxu ugari bidali zizkion aldez aurretik. Baina poliziak Schlicki babesa eskaini zionez, gaztea psikiatriko batean
|
sartu arte
behintzat, honek ezin zuen ezer egin. Azkenean eroetxean sartu zuten, laster ateratzeko baina.
|
|
|
Baina poliziak Schlicki babesa eskaini zionez, gaztea psikiatriko batean sartu arte behintzat, honek ezin zuen ezer egin. Azkenean eroetxean
|
sartu
zuten, laster ateratzeko baina. Handik irten bezain pronto, gainera, mehatxuka hasi zitzaion berriro ere, nahiz eta behin eta berriroko abagune hauetan irakasleak jaramonik ez egin.
|
|
|
Pentsamendu mota honek bere garaipenak Amerikan ospatzea ez da kasualitatea". Baina Heidegger ez zen inolaz ere bakarra izan positibismo logikoa sekula izandako filosofia traketsenen artean
|
sartu
zuena. Hor zeuden baita ere Frankfurteko Eskolako filosofoak, beti prest positibismo logikoa kritikatzeko, hura inkonsistentetzat eta zentzugabekeriatzat joz:
|
|
|
Neokantiarren ardura nagusi bat forma/ eduki bereizketa izan zen —Zirkuluaz geroztik teoria/ behaketa bereizketa lez ezagunagoa— Planteamendu hau, hain zuzen ere, Vienako Zirkulua osatu baino pixka bat lehenago sortu zen, Historiaurreko Vienako Zirkulua deiturikoan —ikus 2 atala— Neokantiarren eraginak nabari ditzagun, hurrengo testu hauek izan behar ditugu kontuan: Schlicken Raum und Zeit in der gegenwartigen [Espazioa eta denbora fisika garaikidean] (1917) eta Allgemeine Erkenntnislehre [Ezagutzaren teoria orokorra] (1918), Reichenbachen Relativitatstheorie und Erkenntnis Apriori [Erlatibitatearen teoria eta apriorizko ezagutza] (1920) eta, nahiz eta Vienako korrontean guztiz
|
sartuta
egon, Carnapen aipaturiko Aufbau a (1928) 17 Denetan honako tesi hau sostengatzen zen, hau da, ezagutza naturala —ezagutza formaletik bereizten dena— bi elementuk osatzen dutela: alde batetik, formak —ezagutza kontzeptuala, intelektuala— eta, bestetik, edukiak —esperientziak emandako ezagutza— Enpirismo tradizionalaren aurrean, osagai formalen beharra eta garrantzia onartzen zuten naturaren izaera ezagutzeko unean —Kantengandik urrundu arren—, Vienako Zirkuluarentzat osagai horiek berraztergarriak baitziren.
|
|
|
" Salbu" hitzaren beste erabilpen txarra dugu, beste adibidea" existentzia" edo" hunkitzea" hitzaren erabilpen txarra den bezala. Orain zuen buruan
|
sartu
nahi dut adierazpen etiko eta erlijiozko guztietan gure hizkuntzaren erabilpen txar berezia dagoela. Adierazpen hauek guztiak, hasiera batean, badirudi konparazioak besterik ez direla.
|
|
|
Norbaiten buruan egia
|
sartzeko
ez da aski hura baieztatzea, baizik eta hutsegitetik egiaraino doan bidea aurkitu behar da.
|
|
|
Hau da: ohitura hauek printzipio baten arabera ordenatzen dira; printzipio hau Frazerrek azaldutakoa baino orokorragoa da eta gure arimetan hain
|
sartuta
dago ezen aukera guztiak ezin baititugu imajinatu. —Aise imajina dezakegu, adibidez, tribu baten erregeak begi guztien bistatik kanpo izan behar duela, baina baita tribuko gizaki bakoitzak ikusi behar duela ere.
|
|
|
Ferrater Morarekin, Raimundo Drudis Baldrichek
|
sartu
zuen lehen aldiz Wittgensteinen filosofia iberiar penintsulan. Zoritxarrez ez du inoiz pentsalari austriarrari buruzko liburu handirik idatzi.
|
|
|
Biografia hau egiteko, testu, gutun eta datu sekretuak eskuratu zituen filosofo honek. Gai guztietan, apurkor eta delikatuetan ere bai (homosexualitatean, politikan, Ingalaterrarekiko erlazioan, bere bizitza pribatuan), modu leunean
|
sartu
da, sakontasuna eta eraginkortasuna galdu gabe. Gomendagarria da, bai kontsulta gisa, bai sarbide gisa.
|
|
|
Ez da ideia makala Tractatus a liburu honekin batera irakurtzea. Eta ez da ideia makala ere Tractatus ean
|
sartzea
Regueraren" Cuadernos de guerra" lana irakurriz
|
|
|
Wittgenstein hau zeremoniaz, erritoez, mitologiaz, antropologiaz, erlijioaz, magiaz, etikaz, estetikaz, arteaz, metafisikaz arduratzen da. Hizkuntza aztertuz, Vienako filosofoa etika erromantiko existentzialean
|
sartzen
da. Wittgenstein hau sortzaile eta artista da, Nietzscheren bidean, eta Sadabak freskotasun eta naturaltasun handiz erakusten digu bidea (nahiz eta bidearen zati batzuk zaharkituta egon).
|
|
|
Udan, estetika, psikologia eta erlijioari buruzko hitzaldiak Cambridgen. Azaroan, Mooreren erretiroa zela-eta, haren katedra lehiaketan
|
sartu
zen. Urte honetan ere Tagoreren The King of the Dark Chamber oso liburu preziatua bihurtu zen Wittgensteinentzat.
|
|
|
Oharra: Jarraian liburu gutxi batzuk ematen ditugu irakurlea Wittgensteinen bizitza eta lanetan
|
sar
dadin. Amaieran [G] erantsita dutenak gaztelaniara itzulita daude.
|
|
|
Zorrotza eta fidagarria, 30 urte beterik ere. Esan dezakegu ia liburu zientifikoa dela Habsburgen kulturan
|
sartzeko
, bai historia intelektualean, bai historia sozialean. Wittgensteinen bizitza ikasten hasteko, irakurleari labur geratuko zaio, ikerketa estimagarria den arren.
|
|
|
Uztailean Krausen Die Fackel aldizkaria irakurri zuen. Abuztuan, bere borondatez, Austriako armadan
|
sartu
zen. Gerran zehar egunkari bat idazten aritu zen:
|
|
|
Abuztuan aske utzi zuten eta Austriara joan zen. Irailean Vienako Irakasle Eskolan
|
sartu
zen. Abenduan Hagan Russellekin bilera Logisch philosophische Abhandlung idazkia aztertzeko eta argitaratzailea aurkitzeko asmoz.
|
|
|
Nire ustez, argi eta garbi, egungo ohitura modernoaren barruko izaera berez da lazgarrikeria iruditzen zaiguna, eta giza sakrifizioei buruz ezagutzen ditugun gertakariek ohitura ikusteko bidea besterik ez dute erakusten. Ohituraren barruko izaeraz mintzatzen naizenean, ohituraren inguruko gorabehera guztiak adierazten ditut; eta gorabehera hauek ez daude halako jaialdiaren kontaketan
|
sartuta
, gorabeherok ez baitira jaia zehazten duten ekintza bereziak, nolabait esatearren jaialdiaren espiritua baizik. Hau adieraz dezakegu gauza batzuk deskribatuz, adibidez, zer jende motak hartzen duen parte jaialdian, bere portaera beste egoeratan, hots, bere izaera, zer joko motatan aritzen diren gainerantzean.
|
|
|
Eta, irudi honen bidez, sakontasuna lortzen du bat batean. Jakingo bagenu botoiez egindako pastela, kasu batean, nolabait, botoiak egin dituenaren ohoretan prestatua izan dela, eta eskualdean ohitura honek bizirik iraun duela, ohitura honek bere" sakontasuna" galduko luke, non eta sakontasun hau ohituraren beraren gaurko itxuran
|
sartuta
ez badago. Baina halako kasuan hurrengoa esaten da:
|
|
|
Puska horietako bat ikatzez belzten dute erabat. Zati guztiak kapelu batean
|
sartzen
dituzte. Banan banan eta begiak estalita, zati bana ateratzen dute denek.
|
|
|
Hala, Austria Hungariako Inperioan sortutako artista, zientzialari eta pentsalariak (Freud, Weininger, Schonberg, Webern, Berg, Mahler, Brahms, Strauss, Kokoschka, Schiele, Klimt, Klinger, Kubin, Loos, Otto Wagner, Kraus, Hofmannsthal, Schnitzler, Roth, Trakl, Rilke, Kafka, Hertz, Boltzmann, Kelsen, Schumpeter, Hayek, Mauthner, Vaihinger, Avenarius, Mach, Schlick, Neurath, Godel, Brouwer, Popper, Zweig, Musil eta Kakaniako beste seme alaba batzuk) gizaki modernotik haratago daude, Robert Musilen esanetan, hil ondoko edo hil osteko gizakiak direlako. Haiekin Aro Berria krisian
|
sartu
zen, kultura postkantiarrean, Nietzschek sortutako ildoan, giza gaindikoak zirelako, hori jakin gabe, Habsburgen inperioaren eta jainkoen gainbeheran.
|
|
|
beti harrituta geratuko gara gauza baten edo bestearen aurrean. Hala eta guztiz ere, maiz balio guztiak (etika, estetika, erlijioa, kultura eta beste hainbat) sare batean
|
sartu
nahi ditugu, metodologia batean, errezeta liburu batean, behin betiko. Baina, zoritxarrez edo zorionez, hori ez da posible.
|
|
|
Zientziak ‘perplexitas’ ahazten du maiz, pentsatuz edozein arazotarako metodologia bat badagoela. Baina zientziak ezin ditu paradoxa etiko eta estetiko guztiak azaldu metodologia batetik (Aristotelesek etika posibilitatearen jakiturien artean
|
sartu
zuen eta zientzia beharrezkotasunaren jakiturien artean; Kantek lehenengoa arrazoimen praktikoan sartu zuen eta bigarrena arrazoimen teorikoan). Zientziak ezin ditu mirari etiko eta estetiko guztiak isildu, Wittgensteinek etikari buruzko hitzaldian agerian utzi duen moduan:
|
|
|
Zientziak ‘perplexitas’ ahazten du maiz, pentsatuz edozein arazotarako metodologia bat badagoela. Baina zientziak ezin ditu paradoxa etiko eta estetiko guztiak azaldu metodologia batetik (Aristotelesek etika posibilitatearen jakiturien artean sartu zuen eta zientzia beharrezkotasunaren jakiturien artean; Kantek lehenengoa arrazoimen praktikoan
|
sartu
zuen eta bigarrena arrazoimen teorikoan). Zientziak ezin ditu mirari etiko eta estetiko guztiak isildu, Wittgensteinek etikari buruzko hitzaldian agerian utzi duen moduan:
|
|
|
" Esperientzia batek, gertakari batek, naturaz gaindiko balioa duela iruditzearen paradoxa da". Badago modu bat paradoxa honi aurre egiteko joeran
|
sar
nadin. Utz iezadazue munduaren existentziaren aurrean hunkipenaren esperientzia berriro bururatzen, eta utz iezadazue hura deskribatzen modu desberdin samar batean.
|
|
|
Wittgensteinek lapitzez idatzitako paper batzuk utzi zituen. Frazerren liburuari egindako komentarioak ziren eta ziur asko Frazerren liburuan
|
sartzea
zen asmoa. Hauek dira bigarren zatia (MS 143 deitzen dituztenak).
|
|
|
Edizio honen euskaratzailea Iñaki Iñurrieta da eta bere lana aparta izan da. Guk bere lanari jarraitu diogu, batzuetan aldaketa gutxi batzuk
|
sartu arren
.
|
|
|
Wittgensteinen oharren edizio honetan ohar gutxi batzuk kanpoan geratu dira. Ohar hauek eskuizkribuaren hasieran zeuden eta testu mekanografiatuan ez ziren
|
sartu
, kalitate eskasa izateagatik (eskuizkribuan Wittgensteinek ‘S’ bat jarri zien —’S’ ‘schlecht’ da, hau da, ‘kaskarra’—). Ohar hauek hurrengoak dira:
|
|
|
• 1903 Linz-eko eskolan
|
sartu
zen, hiru urtez ikasteko. Eskola honetan (epean) ikaskide famatu batekin egin zuen topo:
|
|
|
" Britainia Berriko Gazelle penintsulako natiboen artean bada elkarte sekretu bat, Ingniet edo Ingiet izenekoa. Hara
|
sartzean
, gizon guztiek gizaki edo animalia baten itxurako harria hartzen dute, eta aurrerantzean beren arima harri hari nolabait lotuta geratzen dela jotzen dute".
|
|
2001
|
|
|
Kanpotik kritika erraza duten diskurtsoak dira, ez baitaukate frogagarria den oinarririk. Gainera, kondaira horien zenbait zati kondaira beraren beste zatiekin kontraesanetan
|
sar
daitezke, hala nola beste kondairekin. Esate baterako, Jeronimo indiarrak bere herriaren kontaera fundatzailea den arrano eta pinuaren arteko borrokarekin ematen dio hasiera bere autobiografiari.
|
|
|
Hezkuntza formalari bost eta zazpi urte bitarteko adinarekin ekiten zioten eta hemezortzi urterekin bukatu. Behin adin honekin," efebia" zeritzon garaian, gizonezkoak armadan
|
sartzen
ziren. Hezkuntza formal hau, nahiz eta derrigorrezkoa ez izan, desiragarria bilakatzen zen gizartearen presio eta premia kolektiboak zirela-eta.
|
|
|
Eta ahozko literaturak aldaketarako beta handia ematen du (nork ez ditu ezagutzen, adibidez, Boga boga abestiaren bertsio ezberdinak?). Hala ere, K.a. VII. mendean bertsio kanoniko bat ematen saiatu ziren, nahiz eta errezitatzaileek beraien aldaera propioak
|
sartzen
jarraitu —beste nonbaiten entzundakoak edota beraiek propioki asmatutakoak—, interesgarriagoak iruditzen zitzaizkielako. Gainera, inprobisazioak zirela-eta, inork ez zien rapsodei ezertxo ere aurpegiratzen:
|
|
|
honetarako, definizio zuzen baten erregelak eta ondorioztatze egoki batenak behar ditugu. Eta honez gain, ezinbestekoa da solaskidearen ahalmenen onarpen zintzoa egitea, berdinen artean eztabaidatuz; baldintza hau ez da betetzen norbait eztabaida batean irakaspenak emateko asmoz
|
sartzen
bada eta irakaspenik hartzeko prest ez badago, ezta ere solaskideen arteko maila intelektuala ezberdinegia izanik solaskideren baten iritziak besteentzat interesik gabeak bihurtzen badira. Eta, azkenik (azken baldintza), solaskide bakoitzak sostengatzen dituen iritziekin identifikatu beharra dauka:
|
|
|
Honenbestez, Periklesen garaiko harrotasun horiek eta besteen gain egotearen kontzientzia ere krisian
|
sartu
ziren, etsipena nagusi zen garai bati bide emanez. Gerra bukatu ondoren botere hutsune asko izango dira, eta urte gutxiren bueltan botere aldaketa ugari izango da (demokrazia, oligarkia, berriro demokrazia...), garai ezegonkor eta gizarte egoera nahaspilatu batean sartuz.
|
|
|
Honenbestez, Periklesen garaiko harrotasun horiek eta besteen gain egotearen kontzientzia ere krisian sartu ziren, etsipena nagusi zen garai bati bide emanez. Gerra bukatu ondoren botere hutsune asko izango dira, eta urte gutxiren bueltan botere aldaketa ugari izango da (demokrazia, oligarkia, berriro demokrazia...), garai ezegonkor eta gizarte egoera nahaspilatu batean
|
sartuz
. Aurreko mendeko egoeran ez bezala, boterea lortzeko borrokak eta konspirazioak ugariak izango dira gerra bukatu ondorengo lehen urteetan (azkenik Periklesen garaiko demokraziaren antzeko bat ezarriko da); eta giro horren adibidetzat har dezakegu Sokratesi egindako epaiketaren salaketak (K.a.
|
|
|
Izan ere, olerkari epiko on guztiak ez dira on arte bati esker, inspiraturik eta jainkoren batek harturik esaten baitituzte olerki eder hauek guztiak; antzeratsu gertatzen zaie olerkari liriko horiei. Beraien buruaren jabe izan gabe, koribanteek dantza egiten duten gisara, olerkari lirikoek beraien kantu ederrak konposatzerakoan ez dira beraien buruaren jabe; baina, behin harmonian eta erritmoan
|
sartzen
direnean, bakanteak bezala aritzen dira eta jainko batek hartuak dira. Jainkoren batek hartutako bakanteei gertatzen zaien moduan gertatzen zaie olerkari lirikoen arimei, beraien buruaren jabe ez direnean ibaietatik eztia eta esnea ateratzen dutela, baina beraien buruaren jabe direnean, ez.
|
|
|
Sok. Ondorioz, nire kuttuna zaren hori, bai Homerorenean, bai gainerako olerkarienean lon trebea dela esaten badugu ez dugu hanka
|
sartuko
; zuk zeuk aitortzen duzulako pertsona bera epaile egokia izango dela gai berIWN. Nai.
|
|
|
Sok. Esan iezazkidazu orain Nestorrek bere seme Antilokori esaten dizkion bertsoak, Patrokloren omenezko zaldi lasterketan bihurgunean
|
sartu
behar denerako neurriak har ditzan nola bultzatzen duen. lon. Baina makur zaitez zu zeu, dio, bi haietatik zertxobait ezkerretara eserlekuan eta astindu eskuineko zaldia zure oihuez adore emanez, eskuekin aho uhalak lasaitzen dituzun bitartean.
|
|
|
18 Koribanteak: Zibelesko apaizak ziren, eta bakanteen orgietan gertatzen zen antzera, zenbait melodien eraginez eroaldi antzeko batean
|
sartzen
ziren.
|
|
|
Famatuak dira Platonek bere Akademiaren aitzinean idatzi zituen hitzak: " ez dadila matematikaria ez den inor
|
sar
". Platonek geometria aritmetikara bihur zitekeela pentsatzen zuen, dimentsio geometriko guztiak bata bestean bihur baitaitezke:
|
|
|
berdintasuna (justizia bakarra da) eta ezberdintasuna (bidegabekeria moduak ugariak dira) kontrajarrien kasuan, gehiegikeria (bikoitza) eta gabezia (erdia) erlatiboenean. Gauza bat bere neurritasunaren ikuspegitik aztertzerakoan gauza horren ideiaren eremuan
|
sartzen
gara.
|
|
|
Horregatik, Platon ez da bere pentsamenduaren zainetan odol metafisikorik gabeko pentsalari olinpikoa: gatazka errealitatearen baitan
|
sartu
du. Bere ongiaren ideia ez da aurrezarritako harmonia batena, maila kosmikodun indarren arteko borrokaren ondorio baizik.
|
|
|
Izan ere, olerkari epiko on guztiak ez dira on arte bati esker, inspiraturik eta jainkoren batek harturik esaten baitituzte olerki eder hauek guztiak; antzeratsu gertatzen zaie olerkari liriko horiei. Beraien buruaren jabe izan gabe, koribanteek18 dantza egiten duten gisara, olerkari lirikoek beraien kantu ederrak konposatzerakoan ez dira beraien buruaren jabe; baina, behin harmonian eta erritmoan
|
sartzen
direnean, bakanteak bezala aritzen dira eta jainko batek hartuak dira. Jainkoren batek hartutako bakanteei gertatzen zaien moduan gertatzen zaie olerkari lirikoen arimei, beraien buruaren jabe ez direnean ibaietatik eztia eta esnea ateratzen dutela, baina beraien buruaren jabe direnean, ez.
|
|
|
Beraz, ez da begiak zorroztuz edo arrazoiketa arretaz jarraituz desagerrarazi dezakegun ilusioa. Makila uretan
|
sartzean
okertzen da, badakigu benetan ez dela horrela gertatzen, baina ezin dugu bestela ikusi. Ezagutzaren baldintza subjektiboa objektuaren ezagutzatzat hartzean datza ilusioa.
|
|
|
Adimenak bere erregelen bidez sentsuen aniztasuna biltzen du judizioetan, eta arrazoimenak bere aldetik judizioak lotzen ditu (maior, minor eta conclusio) eta inferentziak eginez printzipioak sortzen ditu. Arrazoimena erregelen aniztasunean batasuna
|
sartzen
saiatzen da, adimenak begiespenarekin egiten duen antzera. Arrazoimena, beraz, ez zaio esperientziari lotzen zuzenean, baizik eta adimenari.
|
|
|
Gure ezagutza ez da soilik hautemapenez osatzen, hau da, begiespenean jasotakoaren kontzientzia soilez. Hautemapenek espazio eta denboran agertzen den aniztasun bat ematen digute; baina hori benetako objektu ezagugarri bihurtzeko sintesi erregelak erabili behar ditugu, aniztasun horretan batasuna
|
sartuz
benetako objektu bat osatzeko10 Esperientziak sintesi bat eskatzen du, hautemapenen elkarketa (sintesi) jarraikorra. Gorputz bat jasotzean bere pisua sentitzen dudala esan dezaket, baina hori nire inpresio subjektibo soila da.
|
|
|
Gainera, arrazoimenaren erabilera praktikoaren eremuan ere
|
sartzen
da eta eremu horren garapenerako osagaiak aurreratzen ditu.
|
|
|
7 Ongi ezaguna da Jacobik esandakoa, berbaitango gauzarik gabe ezin naiz
|
sartu
Kanten sisteman eta berbaitango gauzarekin ezin naiz bertan geratu (F.H. Jacobi:
|
|
|
... noizbait ezagutzaren potentzia garbiaren (bai teoriko eta bai praktiko) batasunean
|
sartu
ahal izatea eragiten duen itxaropena eta den dena printzipio bakar batetik ondorioztatu; giza arrazoimenari beharrezko zaiona, ez baitu atseden osorik lortzen bere ezagueren batasun zeharo sistematikoan izan ezik.110
|
|
|
Aztergai hau —ni neu— objekturik hurbilena izanik, gairik zailena da, aberatsena, hitz eta adierazpen guztiek mila bider mila eratan helezina bere sakon zabalean. Nire gogo hondoko ur sakonetan murgilean
|
sartzen
saiatzen naiz, baina ez dut lortzen azal azaletik zerbait ikustea besterik. Itsaso mugaezina dago beherago, harantzago.
|
|
|
Gauza berezko edo artezko ederrak egin edo ikusi nahian ibili, ederra maite dugulako egiten dugu. Eginkizunetako etikan ez dira
|
sartzen
zuzenean egia eta ederra, baina maitatzearen etikan bai, barru barruan daude.
|
|
|
Baina definizioan definitu gabearen azalpen egokia ipiniz gero —muga ezina argi zehaztuz—, definizio egokia eman daiteke. Eta horrela da gure kasuan, gizakiaren definizioan ‘maitasuna’
|
sartzen
dugulako, muga edo definiezina den maitatzea. Gizakia horrela definitzea nik egiten dudan bereizketa garbia eta bakarra da.
|
|
|
Gizakiaren definizioan zehaztezin maitasuna
|
sartuz gero
, argi dago gizakiagan ezin dugula legerik kokatu. Kantek dioenez," Aldi orotan zer den zuzen eta oker, arauaren bitartez jakin beharra dago" 91 Kantek eginkizuna gizakiaren ‘adarretan’, potentzietan ipintzen du, arrazoimenak nahimenean ipintzen duen determinazioan.
|
|
|
Eta filosofia ikasketetan
|
sartuz gero
, agnostizismo labirinto katramilatsuraino heldu zen. Ibilaldi luze gogorra egin zuen.
|
|
|
Ez du horrek esan nahi ez dudala neuk osagai eta ondorio horiei buruz iritzi desberdinik. Ez da, baina, hemen, lekua, zehaztasun eztabaida horretan
|
sartzeko
.
|
|
|
" VI. Tesi honen ingurumari zientifikoak". Ez bada ere kapitulu hori bere tesian zuzenean
|
sartzen
, erabat dago liburuari lotuta. Eta nahikoa litzateke" zientziaren bi jokabideez" dioena, libururik edo lanik txalogarrien interesgarrientzat goraipatzeko.
|
|
|
Adibidez, kausalitatearen printzipioaren azterketa edo ideia unibertsalena, zientzialari orok ere darabiltzan kontzeptu unibertsalena. Fenomeno horiek arazo metafisikoen sailean
|
sar
ditzakegu. Eta oraindik gogoaren ariketak geratzen dira, gogoetak, goragoko mailan.
|
|
|
Funtsezko printzipio honek zera alboratzen du: zientziaren alor bereizian erlijioa edo jainkoren bat
|
sartzea
.
|
|
|
Zigoto bakoitzak bere ama zehatzak eskaintzen dizkion baldintza bereizietara (zigoto/ enbrioi/ fetuak berak ere biziki eragindakoetara, jakina) egokitu behar duen bezala, bere kodearen eraginpean. Eta argi dago gure adierak ez duela inolako teleologiarik edo helbururik
|
sartzen
ikerketa zientifikoan, eboluzioaren eragile naturala non bila jardun proposatzen baino; gizaki bakoitzaren burutzea bere gizaginkodean ipintzeak inongo teleologiarik eskatzen ez duen bezala.
|
|
|
Roman Garatek benetan sakon eta zabal idatziak lekuko. Ni ezin naiz
|
sartu
—ez naiz gauza— azterketa horretan. Baina, nire iritziz, oinarrizko arazo bat geratzen da argitzeke legearen menpeko etika guztietan:
|
|
2002
|
|
|
Presoek ez daukate ihes egiterik, ikuskatzaileen zaintzapetik ihes egingo balute ere, kanpoan dauden hamaika oztoporekin egingo bailukete topo eta, beraz, ihesaldietan pentsatzerik ez dago, inondik inora ere. Hori horrela, beraz, leihoak ipiniko dira leotzetan, ez bakarrik preso dagoenari zor zaion begiruneagatik, baizik eta osasuneta garbitasun baldintza oinarrizkoenek hori eskatzen dutelako; arrazoi ekonomikoek ere horixe eskatzen dute, espetxe barruan egin beharreko lanek argi ugari eskatzen dute-eta; zer merkeagorik, bada, leihoetatik
|
sartzen
den argia baino!
|
|
|
Gauzen eginbide egokia bermatzeko ondoko baldintzok betetzen direla ziurtatuko da presoa askatasun egoerara itzuli aurretik. Ezerk eragozten ez badio, preso ohia armadan
|
sar
daiteke, ohituta baitago bera baino goragokoak diren nagusiei obeditzera; soldadu ona izatera irits liteke, beraz. Inor beldur izan daiteke, ordea, preso ohiez osatutako armada batek ez ote duen bere izen ona alferrik zikinduko.
|
|
|
Gaur artean ezagutu izan ditugun plan onenetan ere epaile bakarrak banan banan ikusi behar izaten zituen auskalo zenbat gelaxkatan banaturik zeuden presoak, haietako bakoitzarekin egon behar izaten zuen eta bakoitzari galdeketa bera errepikatu behar izaten zion; egun bakar bat ehunka presorekiko lanak egin ahal izateko. Gure Panoptiko honetan, aldiz, ez da halakorik beharrezkoa izango, epaileak espetxean
|
sartzearekin
batera bere begien bistan edukiko baititu preso guztiak.
|
|
|
Ohar bedi, gainera, espetxe arruntetan, magistratuaren bisita ustekabekoa izanagatik ere, erraz ezkuta daitekeela eta, alafede, halaxe egin ohi dela, gauzen benetako egoera; izan ere, epaileak espetxearen zati bat arakatzen duen bitartean, gainerako zatiak osatu eta konpondu egiten baitira; denbora nahikoa izaten da, halaber, presoak behar bezala prestatu eta epaileari zer erantzun behar dieten ongi irakasteko. Panoptikoan, berriz, magistratu bat espetxean
|
sartzen
denerako dena geratzen da haren begien bistan.
|
|
|
Ziega edo gela hauetan gertatzen dena ikusi ahal izateko bi leiho dituzte: kanpokotik argia
|
sartzen
da eta barrukoa dorrearen begi bistara kokatuta dago. Argiaren bidez erdiko dorreko zaintzaileak jakingo du zer ari den gertatzen ziega edo gela bakoitzean.
|
|
2003
|
|
|
— Sokrates hori auzokoen aterpe batera arrimaturik geldirik dago eta nik deituta ere ez du
|
sartu
nahi.
|
|
|
— Beraz —esan omen zuen Eriximakok—, norberak nahi duen adina edatea erabaki denez, eta batere derrigorrezkoa ez izatea, horren ondoren oraintxe
|
sartu
den flautista haizea hartzera bidaltzea proposatzen dut, bere buruarentzat jotzera ala barruko emakumeentzat nahi badu, eta guk gaurkoa hitzaldietan pasatzea elkarrekin. Eta nolako hitzaldietan ere azalduko nizueke, nahi baduzue.
|
|
|
Eta maitea bertan behera utzi edota arriskuan egonik ez laguntzeari buruz, inor ez da horren koldarra Maitasunak berak ausardian jainkozko bihurtuko ez duena izaera ausartenaren pareko izan arte. Eta erabat Homerok zioena, b jainkoak zenbait heroirengan"
|
sartzen
zuen kemena", horixe bera ematen die Maitasunak maitaleei beregandik sortua.
|