|
2013
|
|
|
Prozedura horren ordez, cognitio deiturikoaren prozedura ezarri zen. Prozedura berri horretan, epaile profesionala modu ofizialean hautatzen zen, eta beraren eskumenekoa zen arazoa
|
oso
osorik. Aurreko prozedura ereduan, alderik garrantzitsuena ahozkotasuna izan zen.
|
|
|
Teodosioren Kodetik eta Teodosioren ondoko nobeletatik ateratako konstituzio batzuk hautatu eta konstituzio hautatu horiek osatzen dute laburpena. Konstituzio horiez gain, bertara bilduta daude, halaber, Pauloren epaiei buruzko laburpenak eta Epitome Gai izenekoa
|
oso
osorik (zehatz esateko, Gaioren Erakundeak deiturikoaren bertsio galiarra). Era berean, Teodosioren aurreko bi kodexen laburpenak daude bilduta lan horretara; alabaina, kodex horiek bilduma pribatuak izan ziren, ez, ordea, ofizialak, eta, ondorenez, ez zuten lex deiturikoen tratamendua izan, baizik eta Ius deiturikoarena.
|
|
|
deituriko bildumaren garaian, demandatzaileak ez bazuen hogeita hamar eguneko epean jasotzen iudex deiturikoak berari adjudikatu ziona, demandatzaile horrek demandatua mehatxa zezakeen, baita heriotzarekin ere. Demandatzaileak indarra erabil zezakeen demandatua magistratuaren aurrean ager zedin (eta, kasu horretan, ez zen beharrezkoa
|
oso
gizabidetsua izatea); eta, orduan ere, demandatuak ez bazuen ordaintzen edo ez bazuen ordainketa hori bermatzen, magistratuak baimena eman ahal zion demandatzaileari, horrek demandatua kateatu zezan hirurogei egunetan zehar. Epe horretan, demandatzaileak, kateatua?
|
|
|
emantzipazioa bazegoen jasota, ez esanbidez, bai, ordea, isilbidez,. XII Taulak? izeneko lege horretan, eta, ondorenez, ez zen ulertu behar legea
|
oso
osorik eraldatzen zenik.
|
|
|
Azken alde hori betidanik formarik gabekoa zen, eta hala zirauen. Bestalde, prozedura
|
oso
mugatua zen iraupenari zegokionez. Magistratua eskuduna zen lehenengo zatian, eta zati hori, dudarik gabe, oinarrizkoa zen; baina, egia esateko, bigarren zatia izaten zen, alde handiarekin, denboran zehar gehien luzatzen zena.
|
|
|
Juristek idazten zituzten erreskriptoak. Jurista horiek Inperioaren kantzelaritzaren zerbitzupean zeuden, eta, eskuarki, indarreko zuzenbidea adierazi eta argitu baino ez zuten egiten;
|
oso
gutxitan egiten zituzten aldaketa esanguratsuak.
|
|
|
Egin eginean ere, zinezko mauka bihurtu ziren, bertatik arau juridikoak atera ahal zirelako, lege testu labur eta soilagoak osatzeko. Justinianoren Bildumak zituen helburu eta konplexutasunarekin alderatuta, testu horien maila zientifiko juridikoa eskasa zen
|
oso
, baina, hala eta guztiz ere, VI eta VII. mendeetan kontsultaren bat egitera hurbiltzen zirenei zaila egiten zitzaien horiek ulertzea.
|
|
|
Batzuek eutsi nahi zioten zuzenbide erromatarraren aplikazioak lehendik zuen sendotasunari, baina, zeregin horretan, honako zailtasun hau atzeman zuten: maiz sarri, zuzenbide horren edukia zehaztea zail gertatzen zen
|
oso
. IV. mendeko jurista praktikoak jakin bazekien zuzenbide onena aurkituko zuela ospe handiko juristen idatzietan, kasurako, Paulo eta Ulpianoren idazkietan.
|
|
|
Kulturaren batasun horri helduta azal daiteke, hain justu ere, zuzenbidea eta erlijioa elkarri hain lotuta egotea Erdi Aroko literatura berantiarrean. Batzuetan, zuzenbide erromatarraren eta teologiaren arteko nahasteak ekarritako emaitza arraroa zen
|
oso
, jakintzagaiak bereizita ikustera ohituta zeuden begi modernoentzat. Hori gertatu zen, esaterako, Satanen prozesuari buruz XIV. mendean agertu ziren herri tratatuekin.
|
|
|
Italian jakituria juridikoaren maila
|
oso
handia izan arren, elizak zabaldu zituen kontzeptu juridiko erromatarrak, baita Europako lekurik urrutikoenetara ere; leku horietan, erakunde erromatarrak desagertu ziren, Inperioaren aginteak lurra jo zuenean. Ingalaterrako erreinu anglosaxoniarrek ez zuten lege agindu berezirik eman euren mendeko galiar erromatarrentzat.
|
|
|
Metodo hori Digestoaren azken tituluan, De diversis regulis iuris antiqui, 50,17, izenekoan, erabili zen oroz gain; titulu horretara berrehun «erregela» bildu ziren gutxi gorabehera, asko jokarau orokor gisa. Glosagileek
|
oso
gogoko zituzten distinctiones izenekoak; halakoetan, sailkapen zeharo landuak egin ohi zituzten, zatiketa eta azpizatiketa askorekin, eta, maiz sarri, taula diagramatikoen bidez irudiztatzen zituzten zatiketa horiek. Autu baten gaineko kontrako ikuspegien bildumak (dissensiones dominorum) egin ziren, baita quaestiones deitutakoenak ere, gai bati buruzko eztabaidenak, alegia; eztabaida horietan ikuspegi bakoitzaren aldeko argudioak agertzen ziren, testuetan oinarritutakoak, eta eskuarki solutio batekin.
|
|
|
Horietatik batzuen jatorria erromatarra zen ezbairik gabe, hala nola, saldutakoaren balioaren erdia baino gutxiago jaso duen saltzaileak eginiko salaketarena (laesio enormis), eta halakoak, apika, demanda formularioetatik kopiatu ziren. Prozeduraren atalak gai horren inguruko lan erromatar kanonikoen eragina erakusten du; kontratuaren zatiari dagokionez, orobat, usu erabili ziren iturri erromatarrak, tokiko ohiturazko zuzenbidean alor hori ez baitzegoen
|
oso
landuta.
|
|
|
Epaile izan zen Todiko hiri txikian, baina arin sartu zen irakaskuntzan buru belarri, lehenengo Pisan eta gero Perugian, bertan hiltzeko. Bizitza labur hori zuzenbidean murgilduta eman zuen, eta, horrexegatik, beraren lana oparoa izan zen
|
oso
. Gai zehatzei buruzko tratatuak ez ezik, Corpus iuriseko zati guztien gaineko iruzkin sakonak ere idatzi zituen, eta halakoen lehendabiziko argitalpenek folioko bederatzi liburu bete zituzten.
|
|
|
XIX. mendean ez zegoen bereizketa argirik zuzenbide erromatarraren eta zuzenbide zibil modernoaren ikertzaileen artean, baina XX. mendean, ordea, zabaldu egin da bi horien arteko banaketa. Europako kode zibilak eraldatzerakoan, oro har, lana emeki emeki eta zatika egin da; Italiak eta Holandak, berriz, bi kode
|
oso
sartu dituzte. Italiak 1942an eta Holandak
|
|
|
Azken horren azterketaren oinarri izan dira arkeologoek egintza juridikoak biltzean aurkitu dituzten taulak. Ebidentzia horiek baliozkoak dira
|
oso
, jarduneko zuzenbidea erakusteko, baina ez, ordea, argudio juridiko moduan. Antzinaroko sistema juridiko horiek ez dute ekarri jurista erromatarrekin alderatzeko moduko jurista mota berezirik.
|
|
|
Horren ondorioz, laburpen txikiak zabaldu ziren, zuzenbide horren oinarrizko atalak jendearengan hurbiltzeko, Erakundeak batik bat, baita ikasleei halakoak buruz ikasten laguntzeko; laburpen horietako batzuk aforismoen bitartez idatzi ziren, eta beste batzuk bertsoz. Digestoa
|
oso
luzea zenez gero, beste modu batera jardun behar zen; horrenbestez, ahaleginak egin ziren irudien indarraz baliatu eta bertara bildutako gaiak ezagutarazteko. Johannes Bunoren Memoriale iuris civilis romani lana 1673an argitaratu zen; lan hori izan zen, hain justu ere, harako ahaleginik kontuzkoena, bertan Digestoko liburu guztien gaiak azaltzen baitziren grabatu xeheen bitartez.
|
|
|
Herri germaniarretan, Holandan esaterako, XVII. mendeko ikertzaileak ere zuzenbide erromatarraren bertsio germaniarra identifikatzen hasi ziren. Georg Adam Struvek laburpen
|
oso
ona argitaratu zuen 1676an Jurisprudentia Romano Germanica Forensis izeneko lanean eta gutxi gorabehera data berean Nicholaus von Beckmann austriarrak Ius novissimum Romano Germanicum deitutakoa argitaratu zuen. Edonondik begira dakiola ere, XVIII. mendean idazle germaniar gehienek laburpen lan horiek bazter utzi eta ondokoa azpimarratu zuten:
|
|
|
Rotako epaien bildumak XIV. mendetik argitaratu ziren, auzitegia Avignonen zegoenean. Lehenengo biltzailea Thomas Fastolf deitutako auditore (edo epaile) ingelesa izan zen; horrek
|
oso
ondo ezagutzen zuen aurrekari judizialak year books izenekoetara biltzeko eginera ingelesa.
|
|
|
basailua da jabea, eta, horretara, jaunaren interesa lur zortasunekin lotzen da gehiago, lurraren gaineko bide zortasunarekin, adibidez. Analogia hori esanguratsua zen
|
oso
, lur zortasuna preskripzioaren bitartez azkendu ahal zelako. Bide eskubidearen titularrak eskubide hori egikaritu ezean, edota jabeak bidea itxi eta titularrak ez bazuen ezer egiten epe zehatz batean, lurra zama horretatik aske geratuko zen.
|