|
2004
|
|
|
Besteak beste, hasierako puntua jarriz, Bizkaian bizpahiru abiapuntu ditut nik nagusi. Lehen lehena, ekimen politikoarena, ordu arteko forutasuna gainditu zuena, Euskal Herri
|
oso
baten asmopean. Euzkadi jarri zion izena hark batasun horri.
|
|
|
Gastelarren menpian eta eurakin eikezan artu emonak gatik eurakin bat eginda lez egozan; dana zan berton erderia, errijetan egozan gixon agindudun gustijak ziran erdeldunak, eta geure euzkera ederrari guda gogorra egiten eutsen. Emenguak be, asi ziran euren (gaztelaren) izkuntzagaz pozik (zoritxarrez gaur be geyenak orretan dagoz, batez be, emakumiak) eta euzkeria, lenengo erdi eta gero ija
|
oso
aztu jaken. Geure lege ain ederrak kendu, ostu euzkuezan, eta oitura eta okandu garbijak zapaldu eta loitu ebezan; orregaz, euzkaldunen zinizmena be asko makaldu eta otzitu zan.
|
|
|
Hizkuntzaren aldetik hasieran eragina izan zuen, Bizkaian, batik bat prentsan eta lehen eskola liburuetan, baina Sabinoren euzkerak beste idazle asko zertxobait kutsatu zituen: Lauaxeta eta Lizardi, lparraldean
|
oso
gutxi, Mirande izan ezik.
|
|
|
Arazoa, eta benetan larria, euskal nazionalismoaren familia ideologikoan lerrokatzen diren euskaltzaleen lana akademikoa nahiz bestelakoa sistemaz deskalifikatzearena da. Badirudi horrelako salatzaileak hauek bai
|
oso
erudi to eta intelektualak inungo nazio eta estaturi atxikirik gabeko hiritar uniber tsalak direla, egungo izaki globalizatuak. Aranaren garaian, eta ondoren, ez al ziren alderdi politiko jakin batekoak izan lehen aipatu diren horiek guztiak?
|
|
|
Ederki esana. Musí ka hori
|
oso
ezaguna da, egun asko saltzen dena klase politikoan eta ez gutxi literatura akademikoan. Zalantzarik ez entzungarria ere badela, maila teoriko an kultura eta politika bi esparru automo diren neurrian.
|
|
|
Arraza gauza bat da, arrazakeria deitu ohi zaiona, jokabide politiko eta ideologikoengatik bereizkeriaren praxia islatzen duenean, eta beste gauza bat,
|
oso
desberdina, arrazaren kontzeptua zentzu genetikoan erabiltzen denean, maila akademikoan, alegia. Azken adiera honen harira, L. F. Cavalli Sforza Stanford-eko genetista ospetsuari jarraiki (273), arrazaren kontzeptuak «dirau
|
|
|
Aipatu berri dugun bezalako bitxikeriak salbu, orokorrean
|
oso
zaila da giza talde desberdinetan denboran zehar dirauten ezaugarriak zein diren jaki tea. Hautemandako herentziazko ezaugarri guztietan ageri dena da, gizabana koen arteko desberdintasunak garrantzitsuagoak direla arraza taldeen artekoak baino.
|
|
|
|
Oso
besterik da, Euskal Herritik at, termino horren inguruan Yacer La pouge k, edo Gumplowicz ek, edo Houston Stewart Chamberlain ek, Joseph Arthur Gobineau k, eta beste hainbatek egiten duten irakurketa garbiki arra zista, batez ere, hitlerismoarekin politikan ondorio genozida izugarriak ekarri ko dituena. Lekuz kanpokoa baino askoz harago, guztiz deitoragarria iruditzen zaigu nazismoa eta aranismoa ez direla berdintzekoak esatea hutsa (278), ager pen publikoetan esan izan den bezala, zeren Euskal Herria, orduko Alemani arekin konparatuta, oso bestelako egoera soziopolitiko batean aurkitzen bai tzen, zapaldua eta inmigrazio masibo baten pean.
|
|
|
Oso besterik da, Euskal Herritik at, termino horren inguruan Yacer La pouge k, edo Gumplowicz ek, edo Houston Stewart Chamberlain ek, Joseph Arthur Gobineau k, eta beste hainbatek egiten duten irakurketa garbiki arra zista, batez ere, hitlerismoarekin politikan ondorio genozida izugarriak ekarri ko dituena. Lekuz kanpokoa baino askoz harago, guztiz deitoragarria iruditzen zaigu nazismoa eta aranismoa ez direla berdintzekoak esatea hutsa (278), ager pen publikoetan esan izan den bezala, zeren Euskal Herria, orduko Alemani arekin konparatuta,
|
oso
bestelako egoera soziopolitiko batean aurkitzen bai tzen, zapaldua eta inmigrazio masibo baten pean.
|
|
|
«Ellos y nosotros» artikuluan
|
oso
garbi adierazia datorren bezala, «maketo filoak», azken batean, politikoki eta ideologikoki «espainolistak» direnak di ra, euskal nazioaren kontra nazio espainolaren legea ezartzen dutenak. Na zioen arteko oposizioa da hor tartekatzen dena, baina diferentzia handi honekin:
|
|
|
Modu hatera edo bestera, Sabino Arana, mende bat pasa eta gero ere,
|
oso
bizirik dago. Eta hala dago, batik bat, beste testuinguru batean aurkitzen ba gara ere, oraindik ere berak harrotutako gaien inguruan gabiltzalako itzuli mi tzuli eta funtsezko arazo horien muina ulertu eta aterabidea bilatzeko krisei lua eskuetan utzita joan zelako.
|
|
|
Izan ere, gutxitan eta orduan zeharka eta lan desberdinetan, aipatzen ditu sintaxi eta morfologi arazoak. Sail horretan besteek esanera mugatzen bada ere, beste gaietan, hala nola ortografian eta fo netikan, etimologian, izendegian, hiztegian eta,
|
oso
bere bidetik ibiltzen da. Alderdi hauek, eztabaidagarrienak hain zuzen, aztertuko ditugu segidan, Eus kal Pizkundearen bilakabidean beren arrastoa handia ala txikia utziko du tenak.
|
|
|
Bigarren parada bere Proyecto de Ortografía (1896) argitaratu zuenean izan zuen, Aranak bere liburu hau ar gitara eman baino hilabete bat lehenago atera baitzen, eranskinean esaten du en bezala. Zalantzarik ez da Azkuek azken hau ere
|
oso
ongi ezagutzen zuela, baina hemen ere haren aipurik ez. Horregatik, Sabino Aranak ez du onartzen Azkuek ezar dezan bere iritzia beste guztien gainetik eta, ondorioz, berea izan dadin azken hitza.
|
|
|
Behin eta berriz ageri den bezala,
|
oso
estu hartzen du Kanpion. Euskal tzalea izateak ez du salbatzen, Unamuno eta Vinson-en antzera:
|
|
|
Zailtasunak, antza, ez zituen gainditu, euskaraz seiren bat titu lu besterik ez baitziren agertu. Beste aldizkariekin ere antzeko zerbait gertatzen da, euskararen presentzia
|
oso
testimoniala deJa. Dena den, ondoko tauletan ze haztuta datozen datuei begiratzen badiegu, Aranari euskal idazle deitzeko adi na arrazoi badela iruditzen zaigu (106).
|
|
|
XLIV). Lerro beretik arituz, hitzaurrea euskaraz egiten duen Lino Akesolok azpimarratzen duenez, askok Arana euskararen batasunaren areriotzat jo izan dute, baina
|
oso
ezjakinean, zeren < < Bidasoaz andiko eta emendikoak egindako batzar jakiñ arek ez euken euskera batuagaz ikustekorik, euskal idazkera edo ortografiagaz baiño, eta Arana tartean zala Batzar aretan lortu ez zana, ortografi bata suna, geroago lortu zan, Euskaltzaindia sortu zenean, eta Aranak erakutsitako bidetik> > (Op.,!, XVII). ).
|
|
|
Egia esateko, eta
|
oso
barrutik, esaldi batean Aranaz esan eta idatzitakoe tatik ez dugu beste ezer hoberik inon kausitu. Sekulakoa da.
|
|
|
Hau guztia euskara berria iruditzen zaio. Ez hala, ordea, Euzkerea koentzat, hauentzat, «orlegi», adibi dez, «belegi»ren (amarillo) antzera,
|
oso
egoki asmatua baita herri senaren ere dura, edo herri soilaren ahotik zuzen jasoak, Kirikiñok, adibidez, «zirijol» (ji deo) eta «txirringuts» (bicicleta) bezala.
|
|
|
Baina berak, beti hala jokatu zuen ala ez alde batera utzita, esparru zientifikoan arrazoiaren autoritatea besterik ez zuen onartzen» (255). Bestalde, Aranari berari irakurria diogu, bi lekutan be deren bai,
|
oso
alferra zela irakurtzeko. Gutxi irakurtzeak bere desabantaila handiak ditu, batez ere, ikerketa mailan, beste iturrriak ere ezagutu beharreko ak izaten baitira aurrera egin ahal izateko.
|
|
|
Batzuen ustez, idazle zahar asko irakurri zituen. Bizkaikoak seguru as ka bai, hala nola Astarloa, Zabala, Kapanaga, Añibarro, Fray Bartolomé, El gezabal, Uriarte (256), eta, bereziki, Mogelen Peru Abarka,
|
oso
zehatz (257); Hemaniko Agustín Kardaberaz ere bai. Bonaparte, Van Eys, Intxauspe eta, ai patzen dituen arren, ez bide zituen irakurri Iparraldeko klasikoak, ez Etxepa re, ez Leizarraga, ez Azular.
|
|
|
Urte gutxi geroago Donibane Lohizuneko La Tradition Basque izeneko jaialdiez iritzi
|
oso
kritikoa izan arren, hara gure eramatearen al de agertzen da Bizkaiko eta Lapurdiko tradizioak trukatzeko. Segurutik, han ez zelako izan, ez zen enteratu nola Adema «Zaldubi» kalonjeak, lehendabi zikoaz, «Zazpiak Bat> > en aldeko ohiua bota zuen Donibanen eta A. Villasan tek dioen legez:
|
|
|
Antzerkia ere naziotasuna eratzeko
|
oso
baliagarritzat jotzen du. Irakur
|
|
|
Beste batzuentzat, espainiazaleentzat, aspaldiko partez
|
oso
erasokor ari diren horientzat, Sabino Arana aipatzerakoan badirudi euren aurkako zerbait esan dela, eta gaur eguneko testuinguru europearrean izan litezkeen adierazle rik ezezkorrenak egozten dizkiote, batez ere arrazakeriazale eta xenofobo hu tsa izan zela. Horretarako, bada, Aranaren mezuak eta lanak berezko duten tes tuinguru historikotik atara besterik ez dute egiten behin eta berriz.
|
|
|
Sabinoren lanaren azterketan sakontzen ahalegintzea; lan dutako esparruetan egin zituen ekarpenetan sakontzen ahalegintzea. Horrexe gatik, hain zuzen ere,
|
oso
erakargarri eta garrantzitsu deritzot mintegiaren helburuari: euskararen iraunerazpenerako, berreskuraketarako eta normalkun tzarako Sabino Aranaren ekarpena analitikoki berrikustea.
|