|
2000
|
|
|
Hortik datoz, etorri ere, Erromako legeetan diren izenik gabeko kontratu anitzak. Kontratua egiteko askatasuna ezin beste ezerk ere mugatu, justizia, ohitura
|
on
eta onura publikoak baino.
|
|
|
Hortik datoz, etorri ere, Erromako legeetan diren izenik gabeko kontratu anitzak. Kontratua egiteko askatasuna ezin beste ezerk ere mugatu, justizia, ohitura
|
on
eta onura publikoak baino.
|
|
|
Panpina bada, baztertu egiten dugu sufrimendua, minduta ezin baitugu irudikatu. Izakiak geratzen zaizkigu, eta hauekin imajinazioa sen
|
onaren
eta esperientziaren arabera aplikatzen dugu.
|
|
|
Adibidez, ‘objektu batek termometro bat ez badu ukitzen, orduan elefanteak arrosak dira’ baldintzazkoa egiazkoa litzateke. Jakina, interpretazioa zentzugabea deritzogu sen
|
onaren
eta zientziaren ikuspegitik, baina hura eusten duen eskema logikoa ez. Horregatik, bada, formalizazio mota hau, laguntza baino gehiago, zama bihurtzen da zientziarentzat.
|
|
|
Baina honek ere eraman dezake gaizki ulertura. Badirudi Hamletek dioenak
|
ona
eta txarra, guregandik kanpoko munduaren ezaugarriak ez diren arren, gure gogo egoeren ezaugarriak direla inplikatzen duela. Baina esan nahi dudana da gogo egoera ez dela ez ona, ez txarra, zentzu etiko batean, gogo egoerarekin, deskriba dezakegun gertakari batez ari garen heinean.
|
|
|
Te kikara batean galoi bat bota arren, te kikara batek hartzen duen ur neurria baino ez du hartuko te kikarak, eta era berean gure hitzek gertakariak baino ez dituzte adierazten. Esan dut gertakari eta proposizioei dagokienez balio erlatiboa baino ez dagoela,
|
on
eta txar erlatiboak bezalakoak, eta beste horrenbeste. Jarraitu baino lehen, utz iezadazue nahiko argia den adibide batekin agertzen.
|
|
2001
|
|
|
Ez al du hitz egin xehetasun handiaz gerrateari buruz eta gizakien arteko harremanei buruz? Eta baita
|
onak
eta gaiztoak direnei buruz ere. Edo ezjakinak eta adituak direnei buruz?
|
|
|
Ez al du hitz egin xehetasun handiaz gerrateari buruz eta gizakien arteko harremanei buruz? Eta baita
|
onak
eta gaiztoak direnei buruz ere. Edo ezjakinak eta adituak direnei buruz?
|
|
|
Sok. Ondorioz, badira eta izan dira, halaber,
|
onak
eta hain onak ez diren margolari asko.
|
|
|
BAI. b) Zer egin behar dut? MAITATU(
|
ona
eta baita egia eta ederra ere).
|
|
|
Bestalde, nork du onaren, ederraren eta egiaren argipen osoa, guztiz osatua85? Nork baietsi ona ez dela ederra eta egia; ederra ez dela
|
ona
eta egia; egia ez dela ona eta ederra. Inolako zalantzarik gabe baietsi beharrekoa, aldiz, zera da:
|
|
|
Bestalde, nork du onaren, ederraren eta egiaren argipen osoa, guztiz osatua85? Nork baietsi ona ez dela ederra eta egia; ederra ez dela ona eta egia; egia ez dela
|
ona
eta ederra. Inolako zalantzarik gabe baietsi beharrekoa, aldiz, zera da:
|
|
|
Berezko joerei eta gurariei buruz, Kanten ildoari jarraitzen dio Erich Frommek, gurari fisiologikoen asetzea ez dela ez ongia eta ez gaizkia baietsiz: " Gurabetetzea —tentsio fisiologiko baten arintzea izanik— ez da ez
|
on
eta ez txar" 100 Zera ahazten dute, gizakiaren gura fisiologikoak maitagogoaren gogo bihurtzen direla berez berehala, askotan. Gizakiaren gura fisiologikoak ez direla animaliaren gurak.
|
|
|
a) norberaren zentzumenek eta adimenak urri, ilun eta oker jaso eta ematen dizkiguten datuetatik; b) bakoitzaren gogo epailea ilun eta motel egotetik. a) puntuak zera esan nahi du: kontuz aritu behar dugula gure adimenak eta zentzumenek ematen diguten informazioak
|
ontzat
eta aldaezintzat ematean, batez ere besteek jasotakoen kontra datozenean. Informazio horiek gizakien ekintzei berrizkoak baldin badira, oso zaila izaten da ekintza horiek beren osotasunean jasotzea.
|
|
|
Irudi hau gureganatuz, zera esan dezakegu: maitagogo den gizakiak bere bizitza guztian diharduela, bere barrengo senak eraginda, maitasunezko kapulua ehotzen, hegalari eder,
|
on
eta egiazko bihurtzekotan. Gizakiari maitatzea dario, beti maitariago bilakatzea.
|
|
|
Ona izatea zerbaiten dago (gauza edo egitea izan) edo zerbaiten zerbaiterako egokitasunean, ez gizakiagan. Era horretan definituz gero ongia, argitu egin litzateke zer den
|
on
eta zer ez den on gizakiarentzat une bakoitzean, zer hori aztertuz. Horrela balitz zientzia asko lirateke, giza natura aztertu eta gizakiarentzat ongia zer den zehazteko.
|
|
|
Nire gogoeta, hitz, egite eta ez egite guztien epailea ez dela lege bat, nahi besteko unibertsala izango bada ere; unean uneko egiaren,
|
onaren
eta ederraren maitasun zehatza, pertsonala baizik. Maitatuz aritzea, maitatuz maitaleago burutzea, hori dela gizakiaren eginkizuna, une orotan bete beharrekoa.
|
|
|
Zelan horiek jakin, ez badakigu gure amagan zetzan zigotoan —lehenbiziko zelula bakarrean— non zegoen geu bakoitzaren eraketa miragarria baina jakin jakinekoa (gogoratu arestian esana: gutxi gorabehera eta batez beste 300.000 zelula miragarri segundoko sortuz eta abar) gidatu zuen eta gaur ere gidatzen dirauen gizaginkode holistiko zehatza, adibidez eskuan egin berri dudan ebakitxoa bere
|
onera
eta ni osoaren onera ekartzeko milioika zelula erabiliz ari dena. Nork daki gaur gehiago?
|
|
2002
|
|
|
Hala ere, konparatzeko modukoak ote haien lana eta enpresaren arrakasta pertsonalki komeni zaion administratzailearena? Izan ere,
|
on
eta txar konparaziozko terminoak baitira. Zuon administrazioa ona, eraginkorra eta emankorra irudituko zaizue beharbada, baina ez dezakezue jakin administrazio hori interes pertsonala duen baten esku geratzen deino zein epiteto dagokion horri:
|
|
|
Aldiro aldiro egingo den azterketan argi geratzen badira enpresaburuaren borondate
|
on
eta lan egokia, berari emango zaio, behin betiko, espetxearen ardura. Inolaz ere ez da argitaratutakoa enpresaburuaren aurka erabiliko, ez eta beste hautagairik aurkeztuko ere, ez baita ez zuzen ez zuhur haren txostenaren emaitza gorabeheratsuak bolada luzean egindako lanaren aurka erabiltzea.
|
|
|
gizonezkoen eta andrazkoen kopuru desorekatua dela-eta, aski litzateke Panoptikoaren alde banatan leotz sail bereiziak eraiki eta sail batean gizonezkoak eta bestean andrazkoak jartzea. Sexu banaketa garrantzi handiko kontua dugu, komenigarria baita oso espetxearen martxa
|
onerako
eta, orobat, ikuskaritza eta diziplina egokiak ziurtatzeko, dezentziaren eta txukuntasunaren aurka lihoakeen ezein ekinbide saihestea.
|
|
|
Bistakoa da, beraz, espetxeetan arrunt bihurtu diren zarata, jendetza, joan etorri, eta, oro har, jendea ikustera ohitu den ikuskizun tamalgarriak ezinezko egiten dutela egoitzon martxa
|
ona
eta, are okerragoa dena, presoei beren lanarekin jarraitzea galarazten diela.
|
|
|
presoak elkarrekin nahasteko ondoko ezaugarriak hartuko dira kontuan: presoen klase jatorria, adina, egindako krimen gradua, maltzurkeria maila, borondate
|
on
eta damurako nahia. Irizpide horien arabera banatuko ditugu presoak leotzetan.
|
|
|
Espetxeen martxa
|
onak
eta presoen erreformak komenigarri ez ezik, beharrezko ere bihurtzen ditu neurriok guztiok. Ingeles jatorrizkoan esaten zaigu zein diren noizean behin presoei leotzetatik irten eta pasabideetan paseatzen uzteak dakartzan onurak.
|
|
|
Egoitza horretan ziurtatuak daude bizilagunen gizalege, askatasun eta segurtasuna; ez da inorengandiko umiliaziorik onartuko eta ezkontideak elkarrekin bizi dira. Preso ohiek ofizial, langile eta ikuskatzaileek adina eskubide edukiko dituzte eta denen artean banatuko da egoitzaren martxa
|
ona
eta industria ziurtatzeko ezinbestekoak diren eguneroko beharrak.
|
|
|
Eredugarri izatera zuzenduta dagoen zigor etxe batentzat, kapera publikoa garrantzi handikoa da; orobat da garrantzitsu kapera publikoa garbitasunari, osasun
|
onari
eta Panoptikoaren administrazioari dagozkion neurriak ziurtatzeko orduan.
|
|
2003
|
|
|
Osotasun hori harmonizatu behar da kontrako zatien arteko oreka berreskuratuta. Eriximakok ere maitasun
|
on
eta txarraren artean bereizten du, eta maitasun ona hain zuzen ere kontrako zatien oreka berreskuratzen laguntzen duena da, bai naturan eta baita ere gizakiarengan. Ikuspegi horrekin garaiko sendagile baten ikuspegia aurkezten zaigu, maitasunaren alde fisiko hutsa azalduz eta gainerako hitzaldien ikuspegi psikologiko eta metafisiko hutsarekiko kontrastea eskainiz.
|
|
|
Horren ondoren, Sokratesek maitasunari buruzko bere ideiak aurkeztuko dizkigu, baina bere teoriari Mantineako Diotima emakume apaiz baten ahotik jasotako errebelazio baten kutsua emanez. Diotimaren arabera maitasuna ez da ez itsusi ez gaizto, Sokratesek bere hitzaldiaren hasieran zioen bezala, eder eta itsusi,
|
on
eta gaiztoaren arteko zerbait baizik, iritzi zuzena jakintza eta ezjakintasunaren arteko zerbait den modu berberan. Faltan dituen ezaugarri horien ondorioz ezin du jainko izan, nahiz eta ez izan izaki hilkorra ere, bion arteko zerbait baizik:
|
|
|
— Horrelaxe da bada baita ere maitasunari buruz. Orokorrean gauza
|
onen
eta zoriontsu izatearen desira oro da" maitasun guztiz handi eta ororentzat iruzurtia". Eta batzuek hari beste modu askotara emanak, negozioetan, gimnasia zaletasunean ala filosofian, ez da esaten maitatzen dutenik ezta maitale direnik ere, beste batzuek ordea, mota batetik joz eta saiatuta, osoaren izena daukate, maitasuna, maitatzea eta maitaleak alegia.
|
|
|
Baina desberdinak desberdina nahi eta maite du, beraz bata da osasuntsuan dagoen maitasuna, eta bestea gaixoan dagoena. Eta Pausaniasek oraintxe zioen bezala, gizaki onei atsegin ematea eder dela, neurrigabeei ordea lotsagarri, hoc rrela, gorputzetan ere, gorputz bakoitzaren alde
|
on
eta osasuntsuei atsegin ematea eder eta beharrezkoa da, eta horren izena medikuntza da, alde txar eta gaixoei ordea lotsagarri eta ez zaie atseginik eman behar, mediku trebea izan nahi badugu behintzat. Medikuntza, labur esanda, bete eta husteko gorputzaren joeren jakintza baita, eta horietan maitasun ederra eta lotsagarria bereizten dituena mediku onena da, d eta ordezkatzen duena, maitasun baten ordez bestea eragiten, eta barruan maitasunik izan gabe lortu behar dutenengan maitasuna sortzen eta dagoena kentzen dakiena, hori mediku fina litzateke.
|
|
|
— Ez behartu beraz eder ez dena itsusi izatera, b ezta on ez dena gaizto izatera ere. Horrela Maitasuna ere, ez
|
on
eta ez gaizto ez dela ados zaudenez, ez ezazu ezta ere uste izan itsusi eta gaizto izan behar duenik, bi horien tarteko zerbait baizik.
|
|
|
— Eta ez al diozu gauza
|
onak
eta ederrak dauzkatenak zorioneko direla?
|
|
|
— Baina ados egon zara Maitasuna gauza
|
on
eta ederren faltagatik faltan dituen gauza horiexek desiratzen dituela.
|
|
|
Ezjakinek ere ez dute filosofatzen ez jakintsu bihurtzea desiratzen, horixe baita ezjakintasunaren okerra: prestu,
|
on
eta zentzudun izan gabe nahikoa izatea uste izatea; ezeren faltan ez dagoela uste duenak ez du desiratzen faltan ez duela uste duen hori.
|
|
|
Erregela finkoen bitartez muga ezin daitezkeen printzipioei helduta, orokorrean aipa daiteke hurrengo osagaiek ekarriko dutela printzipio horiek ondo erabiltzea edo ez: sen
|
onak
eta arrazoinamenduak, ikerketa eta esperientziak eman ahal diguten argitasunak, eta erabaki beharreko autuak dakartzaten egitate zein inguruabarren inguruko hausnarketek. Lege zientziaren zatirik oinarrizkoena horrexetan datza:
|
|
|
6 Nahi gabeko betebeharretan, karguak bat datoz betebeharron izaerarekin eta horiek izan behar dituzten emaitzekin. Hori dela eta, tutorearen betebeharra da umezurtza bera eta horren ondasunak zaintzea, haren ardurapean dauden bitartean; tutoreak, halaber, zaintza
|
onak
eta administrazio onak erakartzen duten guztia bete behar du. Ildo beretik ere, norbaiti ogibide publiko bat betetzera deitzen bazaio, nahiz eta berak ogibide hori nahi ez, behar bezala bete behar du.
|
|
|
Adiskidetasuna da, hain zuzen ere, lotura hori. Adiskidetasunak gizartean emaitza pozgarri asko eta asko sorrarazten ditu, dela lagunek elkarri egiten dizkioten zerbitzu
|
on
eta mesedeengatik, dela elkarri lotuta daudenen artean batak bestearengandik lortzen dituen laguntzengatik. Bistan denez, adiskidetasunak hedadura eta erabilera handiko harremanen katea ezartzen du, baina ez da nahasi behar orain arte azaldutako betebeharrekin.
|
|
|
Mesede horren izaera gainerako ondasun guztietatik desberdina da oso, eta, horregatik, ezin du inork bere buruarentzat gorde; alderantziz, guztiontzat berdin izatea nahi du, eta ahalegin guztiak egingo ditu besteek ere hori lor dezaten. Hori guztia aintzakotzat hartuta, norbaitzuk euren lagunei lotuta badaude lotura mota horren bitartez, besteen eta maite duten guztien
|
ona
eta onura bilatzen dute; eta on hori goraipatzeaz batera, beste edozein ondasun arbuiatzen dutenez gero, prest daude euren lagunengatik ondasunak eta bizia emateko, hori beharrezkoa izanez gero. Nork bere burua baino maitatzen ez duenak, ez du hori inoiz egingo bere lagunengatik.
|
|
|
Aurreiritzia eta erresistentzia gehiago dira arau salbuespen baino zientziaren garapen helduan. Gainera, zirkunstantzia arruntetan, ikerkuntza
|
onena
eta sortzaileena zein ohikoena ezaugarritzen dute. Eta nondik datozen jakitea ere ez da arazo larria.
|
|
2004
|
|
|
Subjektua munduaren parte bat ez denez, baizik eta munduaren existentziaren aurresuposizioa,
|
ona
eta txarra subjektuaren predikatuak dira, eta ez munduaren propietateak.
|
|
|
Zergatik etsigarri? Etikaren oinarrian eta jatorrian bizitzaren azken zentzuaz eta erabateko
|
onaz
eta baliotsuaz zerbait esan nahi izatea dagoelako eta neurri horretan berean, diosku jarraian Wittgensteinek, etika ezin da zientzia izan: " Gure kaiolaren harresien aurka joate hau erabat, zeharo etsigarria da.
|
|
|
|
Ona
eta txarra, beraz, bizitzaren zentzuaren araberakoak direla nolabait.
|
|
|
Marx, Freud eta Wittgensteinek, adibidez, Ilustrazioarekin umotzen eta sendotzen hasi zen razionalismoaren eragin handia jasan zuten eta, ohartu ez baziren ere, metodologia eta kontzeptualizazio positibistaren morroi bilakatu ziren maiz sarri, nor bere eran eta neurrian. Nietzschek, berriz, razionalismo positibistaren gehiegizko pretentsioak zuzen
|
onez
eta zorrotz oso salatu beharrez, filosofia klasikoaren eta pentsamendu sozialistaren ekarpen eta fruitu ukaezin anitz gutxietsi zituen, transzendentziarenganako fedea desitxuratuz kristautasunaren kritika soziologista eta historizista baten bidez, Marx eta Freuden antzera.
|
|
|
Noiz da borondate bat berez
|
ona
eta ez bitarteko bat. Ongia" eginbeharragatik eta ez joeragatik" egiten denean, hain zuzen ere (azpimarra gurea da; A 11= Ak IV 399).
|
|
|
Bizitza eta errealitate ekonomiko osoa balioaren kontzeptuan oinarriturik dago,
|
onerako
eta txarrerako, Marxek inork baino areago eta zorrotzago nabarmendu zuen bezala, bere azterketa erabakigarrien ezinbesteko mugak eta makurrak goiti beheiti. Orobat errealitate soziala, kulturala, zientifikoa, artistikoa...
|
|
2005
|
|
|
Historia gure buruetara dator, adibideak eta iritziak eskainiz. Adibideek aginte handia dute, garai
|
onenetakoak
eta herri hoberenetakoak direnean. Hori dela eta, nahiago izan ditugu greziarrak eta antzinako erromatarrak, beste herri batzuk baino.
|
|
|
Haiek halako idazleak irakurtzen ez badituzte, gutxienez Baldo irakurri behar zuten, hark erakutsi baitzuen. Jakituria handiaz, Inperioaren agintea errebindikatzen dutenen artean, liskarrak direnean, ez dagoela beste epaile, arrazoimen naturala baino, huraxe baita
|
onaren
eta gaitzaren arteko epailea. Horretan ere bat dator jakintsu franko.
|
|
2006
|
|
|
Sinets ezazu neure kabuz dakidala jadanik zer gertatzen den
|
on
eta zer gaizto (esla te kai ta cereia); lehen iritzirik gabeko haurra (npioj) nintzen arren (Homero, Odisea, XVIII,.
|
|
|
Ohorea izango da, seguruenik, balio taula aristokratikoan dauden ongiak laburbiltzen dituen kontzeptua; ohoretsua izatea, buruturiko balentriengatik izen
|
ona
eta ospea edukitzea da, jende arruntarengandik bereiztea; ohoretsua izatea, etorkizuneko gizabanakoen oroimenean iraun ahal izatea da32.
|
|
|
Odiseoren bila —heldutasunaren bila— abiarazi duen espediziotik itzultzen denean, ezin ugariagoak dira Telemako nagusitu delako seinaleak: Telemako bere buruaren jabe bilakatu da, lehen iritzirik gabeko haurra (npioj) zena gai da bere kabuz erabakitzeko zer den
|
ona
eta zer gaiztoa (esla te kai ta cereia) 60.
|
|
|
zeintzuk dira aipatzen dituzun erlazio horiek? Aztertzen ari garen kasu honetan, lehenik eta behin pertsona batengan borondate
|
ona
eta laguntzeko nahia ikusten ditut; gero, beste pertsonarengan gaizkinahia eta traba egiteko nahia. Haien artean aurkakotasun erlazioa dago.
|
|
|
[25] Dena dela, auzi horiek zuzen aztertuz gero, gertakarizko kontuak direla ikusiko dugu, eta ez sentimenduei dagozkienak. Pertsona zehatz bat dela-eta, aurreiritzietatik libre egoteaz gain, zentzu
|
ona
eta irudimen fina duen edo ez oso eztabaidagarria izan daiteke sarri askotan, eta azterketa eta ikerketa sakonak eska ditzake. Baina horrelako ezaugarriak dituena balio handikotzat hartuko dute eta estimutan edukiko dute gizaki guztiek.
|
|
|
Humek balio moralak —hau da, moralki
|
ona
eta txarra izatearen propietateak— beste zenbait propietaterekin alderatzen ditu, koloreak, hotsak eta beroa bezalako propietateekin, hain zuzen ere:
|
|
|
‘F’ izeneko filmak ordubete irauten duela arrazoimenak finka dezake, baita F filma 1989an egin zela ere. Baina, sentimenduak jokoan sartu ahala, filmen mundua aberasten da, koloreztatzen da, film
|
onak
eta txarrak bereizten ditugu, baita film barregarriak ere. Humek dioenez, sentimenduak ekoizteko gaitasuna dauka, eta berria den zerbait sortzeko gauza da.
|
|
2007
|
|
|
Hezkuntzaren inguruko jarduerak, beti ere," gizaki osoa" hartu behar du kontuan; zentzu honetan, interesgarria izan daiteke ikustea nola adierazi izan den hori pedagogiaren historian —esaterako— paideia eta Bildung kontzeptuekin. ...estatuetan sortutako ideia da, eta, Gudjons ek dioen bezala, aldi berean esan nahi du" bizitza forma praktiko bat" eta" filosofikoki zehaztutako giza formazio ideal bat" 29 Labur esan dezakegu, kontzeptu horrek giza prestakuntza orokor bat islatzen duela, zeinak aldi berean polis ean eraman beharreko bizitza sozio-politiko egoki bat eta bertutearekin loturiko bizitza indibidual
|
on
eta justu bat aditzera ematen duen. Paideiak, honela Bohm," hezkuntza fisikoa, politikoa eta estetiko morala biltzen ditu idealki"," bere helburua kultura orohartzaile bat da" eta" bere emaitza indibiduala gizaki osatua da, alegia, bere gaitasun fisiko, mental eta espiritual guztiak harmonikoki garatu dituena" 30 Zentzu honetan aipatu beharrekoa da, ere, paideia hori —gure" pedagogiaren" oinarrian dagoena— ez dela bestelako hizkuntzetan" hezkuntza" hitzarekin bakarrik itzulia izan, baizik eta baita" kultura" edota" humanitatea" bezalakoekin ere31 Azken batean kontzeptu horrek —egungo gure egoeratik orduko greziar egoerara dagoen aldean sartu gabe— zera erakusten digu:
|
|
2010
|
|
|
Inguruabar hori, dena den, bakarrik betetzen da lege erkideetan. Haatik, banakako manua, hots, pertsona bakarrarentzat emandakoa, amaitzen da berori eman zuena hiltzen denean edo kargutik kentzen denean, sen
|
onak
eta ohiturak erakutsi bezala. Gero azalduko dugu zergatik.
|
|
|
3 Egia hori begi bistakoa da berez, Jainkoaren legeetan, eta, horregatik, ez du egiaztapenik behar. Zin zinez, Jainkoaren legeak Jainkoaren ohorerako daude emanak (Jainkoak ez du besterik nahi eta ezin du kanporantz jardun, bera ez bada horretarako arrazoia); alabaina, Jainkoaren legeek ez dute berezko onuragarritasunik nahi, baizik eta gizakien
|
ona
eta poztasuna. Eta, Jainkoaren obrak guztiz perfektuak eta egokiak direnez gero, Jainkoaren legeak erkidego zehatz batentzat ematen direnean, erkidego horri poztasuna eta guztion ontasuna ekartzen dizkiote; hori indukzio bidez atera daiteke, nahiz lege naturaletik, nahiz Jainkoaren lege positiboetatik.
|
|
|
9 Ondorenez, lege naturala, esangura hertsian, moralari eta teologiari dagokie, lege naturalak giza adimenean baititu bere erroak,
|
ona
eta gaitza bereizi ahal izateko. Salmoaren hitzak erabiliz, Nork eman guri zoriona?
|
|
|
Eta San Isidorok, argiago oraindik, Jainkoaren lege esaten dio horri. Azken finean, horrek guztiak ondorioztatzen ditu legearen beharrizana eta erabilgarritasuna, legeak ematen baitio izaki arrazoidunari ahalmena,
|
ona
eta gaitza bereizteko. Horrek, egiatan, azalpen luzeagoa behar du; baina, antolakuntzaren eta argitasunaren mesederako, hori hurrengo liburuan egingo dugu.
|
|
|
Era berean, lege terminoa aplikatu zaio, ez bakarrik moralaren esparruari, baita arte guztiei ere, hala
|
on
eta zintzoei, nola dorpe eta trauskilei, arte guztiek, bidezkoek zein bidegabekoek, erregela eta neurri propioak baitituzte, zerbait egitera edo ez egitera eramaten dutenak. Bukatzeko, eta zailagoa bada ere, definizio horretatik dator aholkua legearen kontzeptuan sartzea, jarduera ororen erregela edo neurria delako, horrek hobe den honetara bultzatu eta on txikiagokotik baztertu egiten duela.
|
|
|
Hariari segituz, zuzenbide izena jartzen zaio, batzuetan, justua edo bidezkoa zer den atzemateko balio duen arteari. Bide beretik interpreta daiteke, isilbidez bada ere, Digestoaren legea; lege horretan, Ulpianok aipatu eta onartzen du Zeltsoren definizioa, alegia, zuzenbidea
|
onaren
eta ekitatezkoaren artea da. Definizio hori, legeari baino, hobeto datorkio jurisprudentziari, salbu eta artea esangura zabalean interpretatu eta arau edo jokarau guztiak barruratzen dituela ulertzen denean.
|
|
|
Lehenengo hauxe da: nola bereiz daiteke, kasu jakin batzuetan, zuzenbidea (ius), eta ekitatezkoa eta ona dena, baldin eta zuzenbidea ez bada besterik berez justua dena baino, eta, justua dena, era berean, ekitatezkoarekin eta onarekin identifikatzen bada; eta, bestetik, legearen ildotik hartuz gero,
|
onaren
eta justuaren oinarrizko printzipioa baldin bada, lehen esan dugun bezala. Nondik nahi begiratuta ere, zuzenbidearen eta ekitatezkoaren edo onaren arteko bereizketa hori hainbat autorek egiten dute, Luis Vivesek aipatu duen bezala.
|
|
|
Bestalde, Zizeronek hauxe idatzi du: Krasok behin eta berriz hitz egin zuen lege idatziaren kontra, eta
|
onaren
eta ekitatezkoaren alde.
|
|
|
zalantzarik gabe, norbaitek legea urratzen du, baldin eta, haren hitzez hitzezkotasunari erreparatuta, legearen borondatea hausten badu. Horregatik, beharbada, jurisprudentzia definitzeko esan ohi da
|
onaren
eta ekitatezkoaren artea dela. Zinez, legeak interpretatzeko orduan, kontuan hartu behar da beti zer den ona eta ekitatezkoa; kasu jakin batzuetan, aldiz, hitzez zorroztasuna bigundu beharra dago, ekitatezkoa eta berez ona den horretatik ez aldentzeko.
|
|
|
Horregatik, beharbada, jurisprudentzia definitzeko esan ohi da onaren eta ekitatezkoaren artea dela. Zinez, legeak interpretatzeko orduan, kontuan hartu behar da beti zer den
|
ona
eta ekitatezkoa; kasu jakin batzuetan, aldiz, hitzez zorroztasuna bigundu beharra dago, ekitatezkoa eta berez ona den horretatik ez aldentzeko. Gai hori gehiago sakontzeko, Diego de Covarrubias kontsulta daiteke.
|
|
2013
|
|
|
Antza denez, erlijiozale batzuek uste dute Jainkorik gabe, edo erlijiorik gabe, ez dagoela ez on ez gaizki etikorik. Areago, baleude ere, erlijiorik gabe ez legoke biderik
|
on
eta gaizki etikoa ezagutzeko. Erlijioak ematen digu behar dugun argitasuna ezaguera hori eskura dezagun.
|
|
|
jendeak, erlijiorik gabe, ezin ditu balioak atzeman. Jainkoak (erlijioak) ematen digu behar den argia egoera zehatzetan jakin dezagun zer den
|
ona
eta zer ez. Zergatik diote hori?
|
|
|
Ez dago garbi erlijioak nola ezagutaraz ditzakeen balioak, eta, azkenik, ez dago garbi erlijioak nola bultza gaitzakeen onak edo hobeak izatera. Jakina, erlijiozale asko eta asko pertsona
|
onak
eta eredugarriak dira. Ez dago zalantzarik.
|
|
|
Ez dago zalantzarik. Baina pertsona horiek
|
onak
eta eredugarriak direla diogunean, ebaluaketa etiko bat egiten ari gara prozesu etikoa deskribatzean aipatu ditugun parametroen arabera. Parametro horiek arruntak dira, eta ez dira sortzen Jainkoarekiko mendekotasunetik.
|
|
|
Jakina, baten batek esan dezake, ebaluaketa estetikoaren esparruan, ez dagoela aditurik, sariak ematea fikzio antzeko bat dela, instituzioek, zeinek bereizten baitituzte film
|
onak
eta txarrak, muntaia hutsala osatzen dutela: estetika kontuetan denak balio du!
|
|
2014
|
|
|
Horregatik bilatu du beti besteen begirunea. XIX. mendean zehar bizitza burgesaren kode oso bat landu zen tonu egokia determinatzeko, manera
|
onak
eta savoir vivre a ezartzeko. Horrela erakutsi nahi izan zion burgesiak bere gailentasun ekonomikoa gizarteari, gailentasun espiritual ezberdinen bidez:
|
|
2016
|
|
|
Bainan elgarrekilako bizitze hortan deus onik izaitekotz edo arrimu on batean ibilkatzekotz, premia da bat bederak bertzeren alderateko eginbideak betha detzan: buruzagiek lege
|
on
eta zuzenak ekhar detzaten, bai eta atxikaraz behar den zintasunarekin, agertu gabe batzuendako ikhustate sobraniorik eta bertzerendako aiherkunderik; premia da menekoek burnzagieri jauspena ekhar diozoten eta hekien nahiak arthoski begira detzaten; premia da gauza sakratu batzueri bezala beha dezagun batak bertzearen zuzeneri, eta ez dezagun elgarri den gutieneko bidegaberik egin; premia da, hit... Nihori ez egin hek guri egitea nahi ez dugunik, eta egin bertzeri hek guri egitea nahi ginituzken guziak (Erlisionea.
|
|
|
Dena dela, azkenean krudelkeria hori guztia munduaren eta progresoaren hoberako da: " Eta hautespen naturalak izaki bakoitzaren
|
onaren bidez
eta onerako soilki lan egiten duenez, gorputz eta buru dohain guztiek gero eta aurrerago joko dute hobezintasunerantz". 38
|
|
|
Gizakiaren kontzeptu dualistarekin, moralista kristauak irakasten du arima/ espirituaren eta gorputz/ haragiaren arteko teinkan, ongia espiritua nagusitzean datzala, gaizkia haragia nagusitzean. Abereek ez omen baitute espiriturik (arimarik), gorputza soil baizik, haien egintzak ez dira
|
onak
eta ez gaiztoak, indiferenteak baino; moraltasunetik landakoak.
|
|
2021
|
|
|
xumeak, hutseginkorrak, bukatugabeak, norabide eta erritmo askotarikoak, unean uneko subjektu eta borroken araberakoak... Genesi eta amaiera bateraturik gabe, etengabeko kritika, irudikapen eta eginean mamitzen diren osotasun alternatiboak dira, ez leku
|
onaren
eta gurearen arteko tentsioan. Bide horretan, Euskal Herrian kokatuta, pare bat erronka aipatuko ditugu jarraian.
|
|
|
Ez dago kanpoalderik.
|
Onerako
eta txarrerako, besteen eskuetan bizi gara" (Garces 2013: 65).
|
|
|
Rousseauk ere bide beretik jotzen zuen. " Gizona", naturaz, askea eta burujabea zen(" harremanik gabe"," hurkoen beharrik gabe"," bere buruaz aski"," tratu askean"," libre, osasuntsu,
|
on
eta zoriontsu" aritzen zen giza basa) eta" bere kontserbazioa" zen lehen legea. Lege goren horri segika, kontratugile buru jabeen kontserbazioa zen kontratu sozialaren xedea:
|
|
2022
|
|
|
Aitzitik, filosofiaren arerio nagusia beti izan da iritzi estandarizatua: sen
|
onaren
eta sozialki pentsagarria denaren irizpideren batzuk aintzat hartuta, zergatiaz galdetu gabe pentsatzen eta onartzen den hori. Grezian doxa deitzen zioten, iritzia.
|