|
2000
|
|
|
¡ sagardua! Nastuban egiten da;
|
nola
sagar klase asko dan...
|
|
2003
|
|
|
Etilenoak, heltzean zenbait landarek proportzio handiagoan lehortzen duten gas substantziak, zapore mikatzak ematen dizkie. Horregatik, ez dira elikagai batzuen ondoan gorde behar, hala
|
nola
sagarrak, bananak, meloiak, mertxikak… Hozkailuan, bizpahiru astez gorde daitezke, freskoak badira. Izoztu ere egin daitezke denbora gehiago iraun dezaten, 8 hilabete arte.
|
|
2005
|
|
|
Zitrikoak (laranja, mandarina, pomeloa, lima, limoia), marrubiak, fruta tropikalak (kiwia, papaia, anana, mangoa, litchia…), meloia, mugurdia edo sagarra dira bitamina gehien dutenak. Gehienak zurituta jaten dira, oskola gogorregia dutelako, baina ez da komeni hori egitea azal biguneko frutetan, hala
|
nola
sagarrean, baizik eta jatorrizko egoeran garbitu eta kontsumitu. Pieza horien bitaminaren edukia mamiarena baino hiru edo bost aldiz handiagoa da.
|
|
2007
|
|
|
Vodkaren definizioa aldatzeko egin den proposamenak kontsumitzailea informazioaren bidez babestearen alde egiten du, vodka tradizionalaren eta beste vodka mota batzuen artean etiketa bereizia eta argigarria ezarriz. Gauzak horrela, vodka produktu ez tradizionaletatik lortzen denean, hala
|
nola
sagarretatik edo mahatsetatik, produktuaren etiketak “… (e) tik sortutakoa” zehaztu behar du, eta, ondoren, alkohol etilikoa sortzen den lehengaiaren izena. Alkohol etilikoa nekazaritzako bi produktutan edo gehiagotan sortzen bada," vodka nahastua" dela adieraziko du etiketak.
|
|
2008
|
|
|
Steve Gill en arabera (Institute for Genomic Research institutua), “hesteetako mikrobiomaren barruko aldaketa batek mikrobio onuragarririk ez izatea edo halakorik ez izatea eragiten du maiz, eta metabolismoan akatsak eragin ditzake, eta hesteetako hantura gaixotasuna bezalako patologiak garatzea eragin dezake”. Bakterio onuragarriek onura ugari dakarkiote osasunari, lagundu egiten baitute aktiboki sintetizatzen B1 eta B6 bitaminak, eta zenbait azukre asimilatzen, hala nola xilanoa eta zelobiosoa, landare jangarrien pareta zelularrean daudenak, hala
|
nola
sagarrak edo azenarioak. Bakterio horiek ere hesi gisa jokatzen dute, patogenoen kolonizazioa galaraziz, eta, gainera, organismoa babesten dute digestio lanetako hondakinek edo beste bakterio batzuek eragindako ondorio negatiboetatik.
|
|
2009
|
|
|
Gainera, beroak lagundu egiten du fruta karamelizeen azukrearen zati bat hartzen, eta horrek platera gehiago gozatzen du. Pieza solteak, hala
|
nola
sagarra, udarea edo melokotoia, zaporetsuak dira, sasoiko fruta mazedonia gisa prestatzen diren bezala, hala nola melokotoiak, marrubiak eta sagarrak.
|
|
|
Beste aldean, azpizuna, tomate errearekin, txanpinoiekin eta patata txipekin (0,4 g gatz besterik ez) osatutako plater konbinatua dago. Gatz “ezkutua” ere aurkitu zen postre gozo batzuetan, hala
|
nola
sagar tarta izozkiarekin (ia 1,6 g gatz) edo sagar errezko postrea banilla izozkiarekin, errazio bakoitzeko 0,9 g gatzarekin. Jatetxe berean, egiten den aukeraren arabera, kontsumitzaileak soberan gaindi dezake egun osorako gomendatutako gatz ekarpena otordu bakar batean.
|
|
|
Entzima multzo jakin bat sortzen duen eta ia izaki bizidun guztiei eragiten dien oxidazio erreakzio bat da entzima pardeatzea. Elikagaietan, fenomeno hori gertatzen da fruta batzuk ebakitzean, hala
|
nola
sagarrak. Minutu gutxira, moztutako azala ilunago bihurtzen da.
|
|
|
Entzima hori elikagaien oxidazio prozesuan parte hartzen duen beste alderdietako bat da. Horren gainean jarduteak “kolore ilunen eraketa atzeratu edo prebenitu” dezake prozesu horretarako bereziki prestatutako produktuetan, hala
|
nola
sagarretan, udareetan, aranetan, bananoetan, patatetan edo zainzurietan. Tirosinaren oxidazioa Estraktuak tirosinaren oxidazioari nola eragin diezaiokeen aztertzeko egindako esperimentuek erakutsi dute luteolina (zenbait landaretan dagoen konposatua) dela tirosinaren oxidazioan efektu inhibitzaile gutxi eragiten duena.
|
|
|
Araua porru, kalabazin, pepino, azenario, zainzuri, tipula, meloi, sandia edo baratxuriei aplikatzen zaie. Beste batzuentzat, hala
|
nola
sagarrak, zitrikoak, mertxikak edo udareak, forma eta pisu berariazkoak izatera behartzen duen kalitate araua jasotzen da.
|
|
2010
|
|
|
Egun batean, baina, alferrik nenbilela iruditu zitzaidan: ...nuen, garai bateko zaldunek Grial Santua bezala; bazuen nire ikasmahaiak kaxoi bat, sagarrarentzako ezkutaleku bikaina izan zitekeena, Domingo ere han ibiliko ez balitz noiznahi, arkatz baten bila edo paper baten bila edo auskalo zeren bila, Domingorekin hasia bainintzen berriro lo egiten gela berean, ama, nik hobera eta hobera egiten nuela egiaztatu zuenean, bere gelara itzuli baitzen; azkenean,
|
nola
Sagar Santua gelan nahi bainuen, nigandik ez oso urruti, bere energiarekin eta eragin onuragarriekin ingura nintzan, aulkira igo eta armairuaren gainalde lauan ipini nuen; eta ni, goizetan jaiki ahala, aulkira igo, sagarra eskuan hartu, muxua eman, begiak goratu, eta halaxe egiten nion otoitz Goikoari: –Izan dadila sagar hau, Jauna, ez denboraren mendeko, baizik eta betiko, Helenari diodan maitasuna bezala?; sinetsi ere, sinetsi nuen, halako batean, neure otoitzaren fruituetan, hain egiten nion asmo onez otoitz Aita Jainkoari eta hain iruditzen zitzaidan ezinezkoa aita on bat nire asmo onen aurka azaltzea?; horregatik, sagarra usteltzen igarri nuenean, sekulako nahigabea izan nuen, ni neu ere, bat batean, barrutik usteltzen hasi banintz bezala; burua altxatu gabe egon nintzen ordu batzuetan, eta gaua ere ez nuen ongi igaro; izan ere, zer ari zitzaidan Guztiahalduna esaten?; nire maitasuna eder hasi zela, baina gero usteltzera egingo zuela?; harik eta pentsatzen hasi nintzen arte aita on batek beste arrazoi bat behar zuela, nik une hartan ezin ulertu nuena eta biharamuneko lehen orduan aurkitu nuena, esnatu bezain laster?
|
|
|
banana, marrubiak, meloia edo sandia. Beste batzuk murtxikatzen zailagoa egiten zaie, hala
|
nola
sagarra, gogorra delako. Barazkiekin antzeko zerbait gertatzen da.
|
|
|
egunero elikagai bat elikagai naturalari proposatzea, adibidez, fruta bat, entsalada txiki bat edo osoko arroz pixka bat hornigai tomatearekin. Entsaladak eta barazki gordinak (azenarioak eta pepinoa, esaterako) osagai nahasketarekin eskain daitezke, hala
|
nola
sagar eta intxaur entsalada, oilaskoarena anarekin, azenario entsalada koloretsua, endibiak ganbekin iradokitzailea edo entsalada misto ikusgarria haurrentzako ontzi batean. Fruitu lehor eskukada bat egunero edo hainbat plateretako osagai gisa.
|
|
|
Egun batean, baina, alferrik nenbilela iruditu zitzaidan: ...nuen, garai bateko zaldunek Grial Santua bezala; bazuen nire ikasmahaiak kaxoi bat, sagarrarentzako ezkutaleku bikaina izan zitekeena, Domingo ere han ibiliko ez balitz noiznahi, arkatz baten bila edo paper baten bila edo auskalo zeren bila, Domingorekin hasia bainintzen berriro lo egiten gela berean, ama, nik hobera eta hobera egiten nuela egiaztatu zuenean, bere gelara itzuli baitzen; azkenean,
|
nola
Sagar Santua gelan nahi bainuen, nigandik ez oso urruti, bere energiarekin eta eragin onuragarriekin ingura nintzan, aulkira igo eta armairuaren gainalde lauan ipini nuen; eta ni, goizetan jaiki ahala, aulkira igo, sagarra eskuan hartu, muxua eman, begiak goratu, eta halaxe egiten nion otoitz Goikoari: " Izan dadila sagar hau, Jauna, ez denboraren mendeko, baizik eta betiko, Helenari diodan maitasuna bezala"; sinetsi ere, sinetsi nuen, halako batean, neure otoitzaren fruituetan, hain egiten nion asmo onez otoitz Aita Jainkoari eta hain iruditzen zitzaidan ezinezkoa aita on bat nire asmo onen aurka azaltzea...; horregatik, sagarra usteltzen igarri nuenean, sekulako nahigabea izan nuen, ni neu ere, bat batean, barrutik usteltzen hasi banintz bezala; burua altxatu gabe egon nintzen ordu batzuetan, eta gaua ere ez nuen ongi igaro; izan ere, zer ari zitzaidan Guztiahalduna esaten?; nire maitasuna eder hasi zela, baina gero usteltzera egingo zuela?; harik eta pentsatzen hasi nintzen arte aita on batek beste arrazoi bat behar zuela, nik une hartan ezin ulertu nuena eta biharamuneko lehen orduan aurkitu nuena, esnatu bezain laster...
|
|
|
Eta horra
|
nola
sagar debekatuak hartzera akuilatzen du, emateko ordez. Akatsa ez da jakitatean baina jakitate hori zuentzat atxikitzea.
|
|
2011
|
|
|
Alergia horren eragile nagusia alergeno gisa deskribatu izan den proteina Pru p 3 da, lipidoen transferentzia proteina. Hala ere, zenbait azterketatan taumatinak alergeno gisa deskribatzen diren arren zenbait frutatan, hala
|
nola
sagarra, kiwia, gereziak eta platanoa, baita polenetan ere, orain arte inork ez zituen lotu melokotoiaren alergiarekin.
|
|
|
Postrerako, fruta pieza bat baino ez da aukera bakarra plater bat denbora frutekin prestatzeko. Beste modu ohikoenetako bat da elikagai estrategikoak izateko moduan prestatzea, hala
|
nola
sagar erreak. Beste elaborazio batzuetako betegarri gisa ere erabil daitezke, sagar tarta baten kasuan, edo bizkotxo bateko apaingarri gisa.
|
|
|
Aurpegian garbitutako metaforiko batek baino ez du balio biztanleen artean aldian aldian zabaltzeko. Adibidez, dieta monotematikoak, hala
|
nola
sagarraren edo alkatxofaren dieta, dieta dietak, hiperproteikoak edo berriak diruditen baina duela hamarkada batzuk modan zeuden beste batzuk, hala nola odol taldearen dieta.
|
|
|
Eguneroko otorduetan elikagai “aliatuak” egon lukete, dieta osatzen duten gainerakoekin konbinatuta. Kolesterolaren aurkako hamar elikagaiak Oloa, garagarra eta beste ale integral batzuk, lekaleak, berenjena eta okra, fruitu lehorrak, landare olioak (oliba olioa nabarmendu daiteke), frutak, hala
|
nola
sagarrak, mahatsak, marrubiak eta zitrikoak, soja, arrain koipetsua eta, behar izanez gero, esterolez eta estanolez aberastutako elikagaiak eta zuntz gehigarriak, “kolesterolaren aurkako” elikagaien zerrendan sartzen dira. Kontsumitzailearentzako interesik handiena elikagaien osagaiak eta horiek plasmako kolesterola murrizteko dituzten moduak ezagutzea da, eta, aldi berean, osagai horiek kontsumitzeko moduak ikastea, eguneroko menuetan ohiko moduan integratzeko.
|
|
|
entsaladan, zopetan, kremetan, paté begetal gisa, hala nola garbantzuekin egindako humusa, okelen edo arrainen horniketa. Berenjena, okra eta frutak, hala
|
nola
sagarrak, mahatsak, marrubiak eta zitrikoak. Landare horien eragin hipokolesterolemiantea, neurri batean, zuntzak eragiten du.
|
|
2013
|
|
|
Barietatearen arabera kontserbatzen dira. Batzuk giro tenperaturan ere egon daitezke, hala
|
nola
sagarretan, mandarinetan edo laranjetan. Aldiz, freskoenak, marrubiak, aranak, abrikotak edo nipperoak, hozkailuan gorde behar dira, eta hiru egun igaro baino lehen kontsumitu.
|
|
2014
|
|
|
|
nola
sagar ale batek nire eskuan itxaroten duen goizean
|
|
2015
|
|
|
Arazoaren zati bat biltegiratze modua izan daiteke, eta erruduna, etileno izeneko gasa. Konposatu kimiko organiko hori hainbat fruta sortzen dute, hala
|
nola
sagarrak, udareak, meloiak edo bananak, heldu ahala, uzta bildu ondoren heltzen jarraitzen baitute. Gas horrekiko sentikorrak diren beste fruta batzuetatik gertu biltegiratzen badira, sandia edo nektarina gisa, horiek ere berehala galtzen dira.
|
|
|
Gainera, landareen klorofilaren galera edo zurtoina laburtzea ere eragiten du. Zenbait frutek, hala
|
nola
sagarrek eta udareek, etilenoa sortzen dute heltze prozesua hasten denean. Aldiz, gereziak edo ahabiak ez dute eteno askorik egiten.
|
|
|
Kontserba irekietarako, barazki gordinak eta plater kozinatuak kontsumitzeko prest, bost egun. Arrautzak eta gurinak bi eta hiru aste bitartean iraun dezakete. Fruta batzuk, hala
|
nola
sagarrak, mandarinak edo laranjak, giroko tenperaturan eduki daitezke.
|
|
2016
|
|
|
Adanek eta Ebak ezin zuten paradisuan gertaturikoa ahantzi, batez ere,
|
nola
sagar inoxente bat jateagatik zigortuak izan ziren, berak amatzerakoan oinaze latzak edukitzera kondenatu zuela eta senarra lan egitera eta ogia bere izerdiz irabaztea ere. Halere, Kain eta Abel amatu zituenean, ez zuen sobera oinazerik sentitu, eta igarritakoak hainbestekoak ez zirela pentsatu zuen orduan.
|
|
|
Bere saihetseko orbanaren arrasto hitsari so eginda, oroitzen zen gizona nola ibili ziren baratze eder hartan,
|
nola
sagarrez ase egin ziren eta bereziki nola haserretu zitzaien Jainkoa, baina hori lehen zen, beno, gaurko zentzutik geroago. Gauza ederra baitzen geroko oroitzapenak izatea, usu hala baita alderantzizko bizia kurritzen denean, eta horretaz segur zeuden.
|
|
|
Faktore horien guztien ondorioz, bilketa programa oso zorrotzak garatu dira, fruta ustelen hondakinak gera ez daitezen, eta biltegiratze eta banaketa baldintzek fruta kontsumitzaileari lehenbailehen iristea bermatu dezaten. Baztertu beharreko lizuneko elikagaiak eta bestelakoak Lizuna hainbat elikagaitan ager daiteke, hala nola ogian eta zerealetan, beste fruta batzuetan, hala
|
nola
sagarretan edo mahatsetan, barazkietan, gaztetan, haragian, fruitu lehorretan edo elikagai egosien hondarretan. Estatu Batuetako Nekazaritza Sailaren arabera (USDA), lizuna duten produktu batzuk kontsumi daitezke kaltetutako zatia ezabatzen bada, baina beste batzuk hobe da botatzea, arriskutsuak izan baitaitezke.
|
|
2018
|
|
|
Beste batzuei letxuga eta arto naturala gustatzen zaizkie (zurtoin gabe). Txakurrak ere har ditzake frutak, hala
|
nola
sagarra eta platanoa, eta baita barazki egosiak jan ere, brokolia, lekak edo kalabaza, adibidez. Twitterren Eva San Martini jarrai diezaiokezu.
|
|
2020
|
|
|
«estra», «I. mota» eta «II. mota» kategorietan sailkatzen dira. Beste produktu batzuetarako, hala
|
nola
sagarrak, kiwiak edo zitrikoak, ohiko forma eta pisua zutenak bakarrik merkaturatu ziren, baina permisibitate handiagoa eman zen. Erlaxazio hori gorabehera, eta Ingeniari Mekanikoen Institutuak 2013 urtean argitaratutako ‘Global food, waste not, want not’ txostenaren arabera, «landatik ateratzen denaren %30 ez da inoiz merkatura iristen kalitate irizpideen eta irizpide estetikoen faltaren ondorioz».
|
|
|
Etxadietako argizaria Irudia: congerdesign Esaten da ekoizle batzuek argizariz estaltzen dutela fruta gainazala, hala
|
nola
sagarrak, itxura ikusgarriagoa izan dezaten eta gehiago saltzeko. Egia esan, hori erdizka egia da.
|
|
2021
|
|
|
Gomestio baserriari dagokionez, XV. mendeko eraikina da, eta urte luzez egon da erabili gabe. Sagardoa egiten zen han, eta jarduera horretako tresnak aurkitu zituzten, hala
|
nola
sagarrak zanpatzeko prentsa. Eraispen sailkatua egin zuten, eta jatorrizko egurrezko eskeletoa utzi zuten agerian.
|
|
|
Elikagaiei azukrerik eta edulkoratzailerik ez gehitzea da emaitzak emango dizkigun irtenbidea. Aukerarik onena jakiak azukre naturalak (intrintsekoak) dituzten elikagaiekin gozatzea da, hala nola fruta deshidratatuak, mahaspasak, aran pasak eta datilak nahiz fruta naturalak, hala
|
nola
sagar errea edo banana. Kanela, koko birrindua edota kakao purua ere beste hiru aukera on dira.
|
|
2022
|
|
|
Hala, fruta klimatikoen heltze prozesua erregulatzen du, eta fruta horiek uztaren ondoren ere sortzen dira (klimatikoak ez direnek kantitate txikitan ekoizten dute, eta, uzta bildu ondoren, ez die eragiten). Fruta klimatikoak batera gordetzen baditugu, hala
|
nola
sagarrak eta tomateak, sortzen duten etilenoak azkartu egingo du heltzea, batez ere etilenoa kontzentratzeko moduko espazio itxi batean jartzen badira, paperezko poltsa gisa. Gasak sortzen ditu letxugak?
|
|
|
Bestalde, edari horiek hartzea elikagai osasungaitzak kontsumitzeari lotuta dago, ondoren ikusiko dugun moduan. Freskagarrien kutsadura efektua Freskagarri bat edaten dugunean, elikagai osasungaitzak jaten ditugu, hala nola patata frijituak, pizza edo hanburgesak, eta ez elikagai osasungarriak, hala
|
nola
sagarrak edo udareak. Hori Esaderen txostenean nabarmentzen da, non korrelazio handia baitago freskagarrien gastuaren eta snack en gastuaren (bereziki patata frijituen) artean; erlazio hori, berriz, ez da hain estua edo ez da hain estua freskagarrien eta fruten kontsumoaren artean.
|
|
2023
|
|
|
Garrantzitsuena eskuak urarekin eta xaboiarekin behar bezala garbitzea da, manipulatu aurretik, erabili bitartean eta ondoren, kutsadurarik sor ez dadin. Halaber, garrantzitsua da gordinik jan behar ditugun frutak eta barazkiak garbitzea, hala
|
nola
sagarrak, cherry tomateak edo azenario eta pepino karraskariak. Jateko egokia den lixiba erabiltzea gomendagarria da arrisku populazioarentzat, hala nola, haurrentzat, haurdunentzat eta adinekoentzat.
|
|
|
zuntz gehigarria ez ezik, hortzak gastatzen ere laguntzen die, etengabe hazten ari baita. Gainera, komeni da fruta eta landare zati txikiak eskaintzea, hala
|
nola
sagarra, brokolia eta azenarioa, baina noizbehinka eta kopuru txikitan, digestio arazoak saihesteko. Horrela izan behar du jerboko kaiola Animalia txikia den arren, bizitzeko behar duen espazioak zabala izan behar du.
|
|
|
Garrantzitsua da sasoiko elikagaien kontsumoa sustatzea, hala nola kalabaza, aza, perretxikoak, babarrun lehorrak, babarrunak, zerbak, espinakak, berenjenak eta batata. Garaiko frutak ere sar daitezke, hala
|
nola
sagarrak, mandarinak, granadak, laranjak, mahatsak eta basoko frutak, hala nola masustak, ahabiak edo andere mahatsak. Imagen:
|
|
|
Denboraldiko osagaien artean fruitu lehorrak daude, hala nola gaztainak, zapore biziko basoko fruituak eta era guztietako perretxikoak. Pureak, zopak, gisatuak eta erregosia, entsalada epelak eta postreak frutekin egiteko garaia da, hala
|
nola
sagar erreak, udareak ardoarekin edo konpotak. Iradokizun hauek sukaldariek prestatu dituzte, eta era askotako jakiak jateko eta dieta aberatsa eta ekonomikoa lortzeko pentsatuta daude.
|
|
|
Hamaiketakoetan eta askarietan, frutak izango dira protagonista. Fruta zatiak jan daitezke modu naturalean, edo errezetak prestatu, hala
|
nola
sagarrak eta laranjak fruitu lehorrekin. Imagen:
|
|
|
Aurkezpenari dagokionez, brotxeta sinple batzuetatik hasi, eta banakako kopatxo eta zuhaitz batzuetara arte presta daitezke. Horietan, fruta garbiak eta zatituak jarriko dira (fruta mamitsuentzako sakabola txiki baten laguntzaz, hala
|
nola
sagarra, meloia edo melokotoia). Oso aukera originala eta ikusgarria da mazedoniak fruta oskolen barruan aurkeztea, ontzi gisa.
|