|
2001
|
|
|
Halaz ere, esan dut hitz bitan Ormaetxea idazlea
|
nola
sortu zitzaigun. Gipuzkoa Nafarroetako mugan artzain, ikazkin eta nekazarien artean hazia eta bizia zen basa mutikoa Xabierra eraman zuten Jesusen Konpainiaren ikastetxera.
|
|
2005
|
|
|
Liburuaren lehen atalean, sarrera moduan, Garapen Iraunkorraren aurrekariak ditugu aztergai: kontzeptua noiz
|
nola
sortu zen, zein izan diren orain arteko bere historian mugarririk aipagarrienak, eta hori guztia nola gauzatu den nazio artean, Europan, Espainian eta Autonomia Erkidegoan.
|
|
2006
|
|
|
Zoragarria izan behar du mundua bere osotasunean ulertzeak:
|
nola
sortu zen eta zergatik den gaur egun den bezalakoxea. Erlatibitatearen teoria orokorrarekin eta quantumen teoriarekin beste teoria bakar bat atera, zazt!, eta hor legoke, grabitatearen teoria kuantikoa:
|
|
|
Baina emazteak familiarik ezin izan". Misterio kutsu eta guzti, kontu jalea adi, familiarik izan ezin zuen emaztearekin aitaren ondorengoak
|
nola
sortu ote ziren entzuteko jakin minez.
|
|
|
Eta zerk laguntzen du ekimen eraginkor eta berritzaileak sortzen?
|
Nola
sortzen dira euskalgintzaren ekinbidea freskatzen eta arnasberritzen duten proposamenak eta ideiak. Honatx, zenbait hipotesi xume:
|
|
2008
|
|
|
Gure garaiko paisaia berriak sortzen dituzte, baina parke eolikoak ez dira mapetan agertzen. Mapek ez dute esaten zeintzuk diren inguru horretan dauden zuhaitzak, zeintzuk diren bertako biztanleen istorioak, nola bizi diren,
|
nola
sortu ziren han dauden aintzira horiek guztiak. Misterioa salbatzearren ezkutatzen dituzte mapek halako informazioak.
|
|
|
Leihoan islatuta, neska gazte bat musika entzuten, bere buruarengandik ihes egin ezinik. Hermannek ez daki nor den Maite, baina Sirak mezu horrekin azaldu nahi dio nola bizi dituen berak distantziako harremanak,
|
nola
sortu dezakeen irudimenak espazio komun bat momenturen batean. Hermannek aspaldi antzemanda ditu Siraren barne munduaren ibilerak.
|
|
2009
|
|
|
PÃo Baroja eta Pérez Galdós Madrileko Retiro parkean elkarrekin paseoan zebiltzan batean, nobelagile lanaren alde teknikoei buruz hasi omen zitzaion Fortunata y Jacintaren egilea Barojari:
|
nola
sortzen diren pertsonaia sinesgarriak; nola girotu behar den eszena bat; noiz komeni den elkarrizketa sartzea, noiz narrazioa; zer alde on eta txar dituen lehendabiziko pertsonan idatzitako kontakizun batek...
|
|
|
Kantetan ere bada banderaren aipamenik. Bandera katalana aipatzen da, adibidez, hura
|
nola
sortu zen azaltzen duen elezahar itxurako kanta batean. Non eta noiz sortu zen benetan ez badakigu ere.
|
|
|
Kantagintza, beraz, esanahi sozial eta politikoz betetako adierazpen kultural bat bihurtu da denborarekin, hala Herrialde Katalanetan nola Euskal Herrian, eta oso baliagarria izan daiteke bi herrion nazio nortasunaren parte bat itxuratzea lortu duen horren esangura esparrua
|
nola
sortu den aztertzeko orduan. Gainera, bere erabilera hipotetikoaren esparru politikoaren mugak gainditzean, nazioaren ideiari berari esanahia eman eta, aldi berean, nazioa bera definitzen duen gorputza, letra larriz esanda?
|
|
|
Indibiduoak bakarrik, hain zuzen ere. Eta
|
nola
sortzen den gizarte bat. Indibiduoek egiten duten hitzarmen edo kontratu baten bidez. Horren arabera, Estatu baten zilegitasuna ez dator, bada, esentzia edo forma misteriotsu batetik baizik eta une jakin batean sinatutako kontratu batetik.
|
|
|
Nazionalismo jakin bat justifikatzeko pentsatua izatea. Horregatik ahazten dute benetako arazoa, hau da, gizartea
|
nola
sortzen eta eratzen den. Hori ikasteko Darwinengana jo behar dugu.
|
|
|
Izan ere, desioak ezabatuz, kosmosarekin batasun mistikoa, nirvana alegia, nola berreskuratu irakasten du. Juduen helburua bestelakoa da, hau da, hitzarmenaren bidez herri bat
|
nola
sortu, hain zuzen.
|
|
|
–Ba ote dakizu
|
nola
sortzen dituzten gure pailazoek beren istorioak?
|
|
2010
|
|
|
Gauzak horrela, ezer gutxi zegoen eliza katolikoan gazteentzat. Orduko egoerarekin alderatuta, miraria dirudi, azken urteotan
|
nola
sortu diren, urte gutxiren buruan, hainbeste mugimendu eta, bereziki, baita gazte elkarteak ere. Honetan, asko saiatu zen Joan Paulo Bigarrena eta, berak pertsonalki, eragin handia izan zuen laikoen eta gazteen artean.
|
|
|
Baina oraingo krisialdi hau, ez dago garbi,
|
nola
sortu den eta nola edo noiz gainditu daitekeen. Benedikto XVI.ak 2009ko Urteberri egunen zera esan zuen:
|
|
|
Gizakia ez da salbuespena. Teoria zientifiko horrek azaltzen du, hautespen naturalaren bitartez,
|
nola
sortzen diren espezie berriak beste espezie batzuetatik. Azkenean, kostata berriro ere, erlijioa (erlijio katoliko ofiziala) amore ematen ari da.
|
|
2011
|
|
|
|
NOLA
SORTU ZIREN BANDOAK
|
|
|
Erromako enperadore Tiberio zen garaian, Kristoren 15 urtean, hasi ziren ezin ikusiok eta mendeetan zehar borrokatuko ziren euskaldunak elkarren aurka ankerki, Cain eta Abel bailiran. Baina
|
nola
sortu ote ziren tamaina horretako gorrotoak. Kronistek honela kontatu ziguten:
|
|
2018
|
|
|
Miragarria da hutsetik Anjelek
|
nola
sortu zuen Otto Petteko mundua; bai giroz bai hizkeraz, inolako erreferentziarik eta tradiziorik gabe, itzulpenaren ispilurik gabe, mundu bere eskuko bat sortu zuen erabat sinesgarria. Idazten ari zen garaiko argazki bat badut (alegiazkoa, ez genituen orduan telefonoak gauza horietarako erabiltzen eta) non Anjel ageri den bere etxeko langelan, Diccionario de Autoridades Retanaren 9 tomoak lurrean, apaletan, mahaian zabalduta, eta bera hitzen baten bila arima herratu moduan.
|
|
2019
|
|
|
horra, adibidez, baladak (eta, bide batez, ahozko tradizio poetiko osoa). Non eta
|
nola
sortu zen balada bakoitzaren jatorrizko bertsioa, ez dakigu. Nola zabaldu ziren ere ez.
|
|
|
Baina,
|
nola
sortu dira, ba. Beroari zer pasatu zaio laino zuritan aldatzeko?
|
|
|
Sarri entzuna da uztarri bereko hitz pare hori, batez ere azaleko mapak erreparatzen gauden une telebixtaren aurreko horietan. Gurean ez da gertatzen apenas, baina, beheko penintsula horretan, halako beroaldi labe gorikoak
|
nola
sortzen diren, Afrika haizeak jotzen duenean batik bat, egun batzuk segido eguzkiak gogor jotzen badu, lur azalaren lamada beroa pilatzen eta itotzen doa. Egoera horretan, haize biren fronteren bat etorri ezean, beroa pilatzeak aire masak goritu eta labea bertan sortzen du:
|
|
|
Gure terreno hauetako" paperak" oso gazteak dira, beste lurraldeetako kulturarekin konparatuz gero. Gutxi balio digute koarta tenporak, geurean, noiz eta
|
nola
sortu, kozkortu, gizendu eta mantendu ziren jakiteko. Paper zaharretan ondo aztarrikatu eta gero, gehienez ere, azken zenbat urtetako berri jakingo genuke?
|
|
2020
|
|
|
Ideia antzekoa da. Lizardiren poesia
|
nola
sortzen den esaten ari zaigu Lete, Xalbadorri buruz esan zigun bezala: zentzuen bidez hauteman, izadia miretsi, hunkitu, eta bihotzaren zaurietatik poesia erditu.
|
|
2022
|
|
|
...okian, zure aitak lan egiten du gau guztian eta zure amak lo egiten du egun guztian, zure aitak gaurgero ez dit hitz egiten eta zure amak ez dit erantzuten, eta halaxe segituko lukete nik hemendik alde egin arte, eta hiltzen naizenean beren panpina maitea galduko dute, bien artean kulunkatzeari utziko diot, bereziki inori zuzentzen ez zaion hitz lauso bat batagandik besteagana zamatuz ni beti, eta
|
nola
sortu ahal izan ninduten, misterio hutsa da, beharbada larrua jotzeko denboran doi maitemindurik egon ziren, baina ez dut uste, ahaztu egin dut ez dagoela zertan maitemindurik egon inori zakila gogortzeko edo hankak zabaltzeko, ez dago zertan maitasunean pentsatu, eta beharbada hori noiztenka gertatzen da, baina ez dizut aholkatzen, arriskugarria da aldi berean txortan egitea eta maitatzea, maita...
|
|
|
...ta, eta zer aurkitu ote zuten bularralde horretan, hanka horietan, bihotza operatu ote zioten, zainik erauzi ote zioten, medula, ezer ez dakit zeren ez dugu horretaz inoiz hitz egin, nola da posible ordea horrela markaturik egotea eta ezer ez esatea, ezer gertatuko ez balitz bezala, halakorik inoiz ikusi ez duen puta batekin larrua jotzea, halako desitxurakeriarik, eta neure buruari galdetzen diot
|
nola
sortu litekeen buztanik gorputz adabatu horretatik, nola litekeen zakila gogortzea eta hazia isurtzea, korritzea, nola litekeen barre egitea, jatea, iritziak izatea, lan bat, nola litekeen bere burua ez ikustea bainugelan ispiluko bonbila biribilez koroatuan, horra zergatik dudarik gabe maitasuna baden, bai, zentzu honetantxe da maitasuna ezer baino indartsuagoa, ama batek bere haurrari dion mait... Jean da Montreal zapaldu duen hungariar bakarra, tira, horixe da berak esaten duena, beso txiki bat du besaburutik zintzilik, giharrik gabeko besoa da, ezin du mugitu, alferrikakoa du, harrigarria bada ere, beso abortatua da bere ibiliaren erdian dilindan, udazkeneko hosto bat da neguaren joanari eusten diona, ez dauka beso hori mugitzerik beste besoak lagundurik ez bada, eta hori ere zirkunstantzia jakinetan besterik ez, janzten denean edo ohean bizkar gainean etzaten denean, batzuetan bere buruaren atzean jartzen du beso txango hori niri irribarrez begira, bestela bezala, guztiz natural egiten du, erreflexu bihurtu da, lanera abiatu aurretik etxean orrazten garen modura, oso litekeena da jaiotzetikoa izatea baina ez daukat aztarrenik, horra gauzarik estrainoena, ez dugu gai horri buruz inoiz hitz egin, ez, urte hauetan guztietan ez dugu inoiz horretaz hitz egin, ez dakit zertan den bizkarretik dilindan alferrik daraman besoaren historia, ez dugu inoiz gure enkontruetan sartu, gure artean gelditu da, hortxe, arrotz, eta aldiro saihestu beharra daukat beso hori, ukitzeko beldur bainaiz, eta hori ere natural bihurtu da, erreflexu bat, aldiro aldiro nire eskuak beso hori ez bestea laztantzen du tematsu mugimendu bertikal eta hozbera bat eginez, inoiz ez naiz gorputzaren beste aldera barrentzen, beso txikiaren aldera, ez dut inoiz ukitzen besterik pentsatzen ez baldin badut ere, eta zer ehundura ote du, hotz ote dago, gogo onez galdetuko nioke guztiarekin ere zergatik kontserbatzen duen, ote luke bere burua beso horretaz gabetu, anputatu, nolanahi ere ez dio ezertarako balio, ez bada dilindan egoteko eta jendea aztoratzeko, leku esajeratu bat hartzeko, gustura esango nioke gloria handiagokoa dela beso anputatu bat izatea beso atrofiatu bat baino, muturrean dilindan esku hila duena gainera, eta atrofiaturik eduki ordez anputatua baleuka bidaiarazi egin ziezaiokeen, historia bat eman ziezaiokeen, ospea, gerlan galdu nuen, beso hori gihartsu bezain abil zen, hainbat etsai kalitu zituen, buruz buruko borroka batean galdu nuen, ia ia hil nintzen odolusturik, baina altxatu eta ibili egin nintzen bi orduz herriraino, baina hara heldu nintzenerako medikuak ezin izan zuen ezer egin, beranduegi zen, zainak kalteturik zeuden, bai, dilindaneko besoaren epopeia kontatu ezinik ez zukeen izango, baina ez, berak literaturaz hitz egiten dit, ez du sinesten ikasle naizela, guztiz harritzen du gaurko egunean, herrialde honetan inor puta eta ikasle, biak batera, izan ahal izateak, eta beso hil onartezin hori gure artean ez balego ez nuke harri koskorra mendi egingo, baina besterik ere bada, Jeanek orbain gorritzar handi bat du gorputzean lepotik zilborreraino, eta beste bi orbain iztergainetatik orkatiletaraino, ildo kirurgiko zabalak ile beltzetik barrena garrasika, igela bezala ireki zutela esaten dit beti, goitik hasi eta beheraino ireki zutela, lanabes oinarrizko eta herdoilak jandakoekin xerratu zutela, klitoria erauzten den herrialde horietan egiten duten bezala, zauria lokatzez estalirik eta berunezko eguzki galgak euli erruleak kitzikatuta, eta zer aurkitu ote zuten bularralde horretan, hanka horietan, bihotza operatu ote zioten, zainik erauzi ote zioten, medula, ezer ez dakit zeren ez dugu horretaz inoiz hitz egin, nola da posible ordea horrela markaturik egotea eta ezer ez esatea, ezer gertatuko ez balitz bezala, halakorik inoiz ikusi ez duen puta batekin larrua jotzea, halako desitxurakeriarik, eta neure buruari galdetzen diot nola sortu litekeen buztanik gorputz adabatu horretatik, nola litekeen zakila gogortzea eta hazia isurtzea, korritzea, nola litekeen barre egitea, jatea, iritziak izatea, lan bat, nola litekeen bere burua ez ikustea bainugelan ispiluko bonbila biribilez koroatuan, horra zergatik dudarik gabe maitasuna baden, bai, zentzu honetantxe da maitasuna ezer baino indartsuagoa, ama batek bere haurrari dion maitasuna da, indartsua, transzendentea, odol berekoarekiko maitasuna duzu, haurra nolanahikoa dela ere, guztiz arrosa edo birikarik gabea, baina hori ez da egia, zeren amek ez dute maitasun horrekin maitatzen, baliteke amek beren haurrak ez maitatzea, haur normalak izanagatik ere, baita mundura atrofiarik eta orbainik gabe etorriak badira ere, eta beharbada errazagoa da haurrak maitatzea elbarriak baldin badira, batek daki, eta bestalde Jean niri literaturaz hitz egiten tematzen da, ez esan, ez esan, esaten dit behin eta berriz idaztea heriotza printzipio bat dela esaten diodanean, hitzak ez duela objektuaren presentzia behar bere burua enuntziatzeko, hizpide dugun objektua beste nonbait ere egon daitekeela, hiru mendez gero lurperaturik, ez esan, ez esan, magia, eta Jean Paul Sartre, eta bizi duenaren aurrean sentitzen den higuina, hazten denaren aurrean ideien historian duen lekuaren kezkatan gabe, Jainkoa ordezkatu nahirik zientziak jaso duen porrota kontuan hartu gabe, gauzarik seguruenetan ere gorderik den erlijiotasuna adierazi, kimikan, genetikan, izara zimurtuen artean binakako trufan, elkarri tarrapataka esaten dizkiogun hainbat autoreren aipuak, baina dilindan duzun beso txangoa inoiz aipatu gabe, garrasika hoska ari zaizkigun orbainak inoiz aipatu gabe.
|
|
|
Jean da Montreal zapaldu duen hungariar bakarra, tira, horixe da berak esaten duena, beso txiki bat du besaburutik zintzilik, giharrik gabeko besoa da, ezin du mugitu, alferrikakoa du, harrigarria bada ere, beso abortatua da bere ibiliaren erdian dilindan, udazkeneko hosto bat da neguaren joanari eusten diona, ez dauka beso hori mugitzerik beste besoak lagundurik ez bada, eta hori ere zirkunstantzia jakinetan besterik ez, janzten denean edo ohean bizkar gainean etzaten denean, batzuetan bere buruaren atzean jartzen du beso txango hori niri irribarrez begira, bestela bezala, guztiz natural egiten du, erreflexu bihurtu da, lanera abiatu aurretik etxean orrazten garen modura, oso litekeena da jaiotzetikoa izatea baina ez daukat aztarrenik, horra gauzarik estrainoena, ez dugu gai horri buruz inoiz hitz egin, ez, urte hauetan guztietan ez dugu inoiz horretaz hitz egin, ez dakit zertan den bizkarretik dilindan alferrik daraman besoaren historia, ez dugu inoiz gure enkontruetan sartu, gure artean gelditu da, hortxe, arrotz, eta aldiro saihestu beharra daukat beso hori, ukitzeko beldur bainaiz, eta hori ere natural bihurtu da, erreflexu bat, aldiro aldiro nire eskuak beso hori ez bestea laztantzen du tematsu mugimendu bertikal eta hozbera bat eginez, inoiz ez naiz gorputzaren beste aldera barrentzen, beso txikiaren aldera, ez dut inoiz ukitzen besterik pentsatzen ez baldin badut ere, eta zer ehundura ote du, hotz ote dago, gogo onez galdetuko nioke guztiarekin ere zergatik kontserbatzen duen, ote luke bere burua beso horretaz gabetu, anputatu, nolanahi ere ez dio ezertarako balio, ez bada dilindan egoteko eta jendea aztoratzeko, leku esajeratu bat hartzeko, gustura esango nioke gloria handiagokoa dela beso anputatu bat izatea beso atrofiatu bat baino, muturrean dilindan esku hila duena gainera, eta atrofiaturik eduki ordez anputatua baleuka bidaiarazi egin ziezaiokeen, historia bat eman ziezaiokeen, ospea, gerlan galdu nuen, beso hori gihartsu bezain abil zen, hainbat etsai kalitu zituen, buruz buruko borroka batean galdu nuen, ia ia hil nintzen odolusturik, baina altxatu eta ibili egin nintzen bi orduz herriraino, baina hara heldu nintzenerako medikuak ezin izan zuen ezer egin, beranduegi zen, zainak kalteturik zeuden, bai, dilindaneko besoaren epopeia kontatu ezinik ez zukeen izango, baina ez, berak literaturaz hitz egiten dit, ez du sinesten ikasle naizela, guztiz harritzen du gaurko egunean, herrialde honetan inor puta eta ikasle, biak batera, izan ahal izateak, eta beso hil onartezin hori gure artean ez balego ez nuke harri koskorra mendi egingo, baina besterik ere bada, Jeanek orbain gorritzar handi bat du gorputzean lepotik zilborreraino, eta beste bi orbain iztergainetatik orkatiletaraino, ildo kirurgiko zabalak ile beltzetik barrena garrasika, igela bezala ireki zutela esaten dit beti, goitik hasi eta beheraino ireki zutela, lanabes oinarrizko eta herdoilak jandakoekin xerratu zutela, klitoria erauzten den herrialde horietan egiten duten bezala, zauria lokatzez estalirik eta berunezko eguzki galgak euli erruleak kitzikatuta, eta zer aurkitu ote zuten bularralde horretan, hanka horietan, bihotza operatu ote zioten, zainik erauzi ote zioten, medula, ezer ez dakit zeren ez dugu horretaz inoiz hitz egin, nola da posible ordea horrela markaturik egotea eta ezer ez esatea, ezer gertatuko ez balitz bezala, halakorik inoiz ikusi ez duen puta batekin larrua jotzea, halako desitxurakeriarik, eta neure buruari galdetzen diot nola sortu litekeen buztanik gorputz adabatu horretatik, nola litekeen zakila gogortzea eta hazia isurtzea, korritzea, nola litekeen barre egitea, jatea, iritziak izatea, lan bat, nola litekeen bere burua ez ikustea bainugelan ispiluko bonbila biribilez koroatuan, horra zergatik dudarik gabe maitasuna baden, bai, zentzu honetantxe da maitasuna ezer baino indartsuagoa, ama batek bere haurrari dion maitasuna da, indartsua, transzendentea, odol berekoarekiko maitasuna duzu, haurra nolanahikoa dela ere, guztiz arrosa edo birikarik gabea, baina hori ez da egia, zeren amek ez dute maitasun horrekin maitatzen, baliteke amek beren ...ta, eta zer aurkitu ote zuten bularralde horretan, hanka horietan, bihotza operatu ote zioten, zainik erauzi ote zioten, medula, ezer ez dakit zeren ez dugu horretaz inoiz hitz egin, nola da posible ordea horrela markaturik egotea eta ezer ez esatea, ezer gertatuko ez balitz bezala, halakorik inoiz ikusi ez duen puta batekin larrua jotzea, halako desitxurakeriarik, eta neure buruari galdetzen diot
|
nola
sortu litekeen buztanik gorputz adabatu horretatik, nola litekeen zakila gogortzea eta hazia isurtzea, korritzea, nola litekeen barre egitea, jatea, iritziak izatea, lan bat, nola litekeen bere burua ez ikustea bainugelan ispiluko bonbila biribilez koroatuan, horra zergatik dudarik gabe maitasuna baden, bai, zentzu honetantxe da maitasuna ezer baino indartsuagoa, ama batek bere haurrari dion mait...
|
|
|
Haizea isildu egin zen. Ez zekien
|
nola
sortua zen. Ez zekien nora hedatu zen.
|
|
|
" Burutik pasatu ere egiten ez zaizkigun emozioak edo nahiak" izango ditu supergizakiak. Tamalez, beti bezala, ez digu argitzen
|
nola
sor litezkeen emozio eta nahi berezi horiek. Hari laguntzera etorriko gara.
|
|
|
Marxek ez zuen nahi espiritua materiara mugatu; aitzitik, materiatik espiritura ematen den jauzia argitu eta azaldu nahi zuen. Behar materialek espiritua
|
nola
sortzen zuten argitu nahi zuen. Materialista erredukzionistez bestela, Marxek ez zuen kontzientzia edo espiritua ukatzen.
|
|
|
K. Lorenzek bezala, guk ere bizitzaren eboluzioak bi esku miragarri horiek
|
nola
sortu dituen galdetzen diogu geure buruari.
|
|
|
Aurrerapen eta askatasunaren ikuspegitik, hau da, boterearen ikuspegitik, kantuaren komunitateak bideraezinak izateaz gain, kaltegarriak ere badira. Komunitatearen ikuspegitik, ordea, gizon emakumeen arteko elkartasuna
|
nola
sortzen den gogorarazten digute. Eta haien irakaspena harrigarri samarra da, komunitatearen hasiera eta oinarria jaia baita.
|
|
|
69 Dogonek ehungailuaren metafora erabiltzen dute haiek ere, Jainkoaren antzera, mundua
|
nola
sortzen duten azaltzeko. Ehun orraziak hortzak irudikatzen ditu.
|
|
|
GRSPren barnean, nire lanek nagusiki aztertu dute
|
nola
sortzen diren federalismo multinazionala ezartzearen aldeko baldintzak herrialde batzuetan non dibertsitate nazionala baita ondasun politiko nagusia, estatu subiranoak bere legitimitatea oinarritu ahal izateko itunaren jatorrian dagoena.
|