|
2006
|
|
|
Ez!", esan izan digu behin baino gehiagotan Justinek. Ehun eta berrogeita hamar hiztun dituzte
|
Ni
Mi Pui herrian. Eta hona hemen beste hauek, hiztun on bakar batekin beren hizkuntza irakasteko liburu ederrekin.
|
|
|
Han behean, haranean, zaldizko hainbat, filmetako indioak bezala, ilaran. Izan ere,
|
Ni
Mi Pui edo, beste izen batez, Nez Perce indiarrak dira. Egun berezi bat ospatzen ari dira.
|
|
|
Erreserbaren izen ofiziala Nez Perce bada ere,
|
Ni
Mi Pui da tribu edo herriaren izen zaharra. Jatorrizko izena da, hemengoen hizkuntzan; bestea frantsesetik dator-eta, Sudur Zulatuak edo litzateke.
|
|
|
Jatorrizko izena da, hemengoen hizkuntzan; bestea frantsesetik dator-eta, Sudur Zulatuak edo litzateke. Lehenengo izena,
|
Ni
Mi Pui alegia, gehiagotan adituko dugu Nez Perce baino.
|
|
|
Batetik, bagara adineko bost bidazti –nolabait esan–, antolatzaile biez gainera; bestetik, Durangoko Kriskitin dantza taldeko kideak dira, hango zinegotzi batek lagundurik datozenak. Bada, Kriskitin taldeko batek, Jone izeneko neskak, indiarrekin zaletasuna du-eta, eskuko ekipaian hortxe ekarri du historia ofizialeko
|
Ni
Mi Pui ezagunenaren liburua. Gazteleraz, Eramos como el ciervo du izena.
|
|
|
Lehenik Nez Perce Tribal Turismo delakoaren arduradun Farran Penneyk egin digu berba.
|
Ni
Mi Pui hitzaren esangura Lurreko Herria dela esan digu, eta jarraitu du esanez indio nazioen artean Ni Mi Pui honek izena baduela, medikuntzan nabarmentzen baita, eta bisitari asko etorri izaten dela hona, munduko bazterretatik, eta gu geu ere ongi etorriak garela diosku azkenean.
|
|
|
Lehenik Nez Perce Tribal Turismo delakoaren arduradun Farran Penneyk egin digu berba. Ni Mi Pui hitzaren esangura Lurreko Herria dela esan digu, eta jarraitu du esanez indio nazioen artean
|
Ni
Mi Pui honek izena baduela, medikuntzan nabarmentzen baita, eta bisitari asko etorri izaten dela hona, munduko bazterretatik, eta gu geu ere ongi etorriak garela diosku azkenean.
|
|
|
Biblia osoa inprimatu nahi izan omen zuen-eta, nahiz eta azkenean asmoa erabat gauzatu ez, izenari tartea egiten zaio Idaho estatuaren historia liburuetan. Baita
|
Ni
Mi Pui herriaren ahozko tradizioan ere.
|
|
|
Han Marcus eta Narcissa Whitman bikotearekin bat eginda, Clearwater River ibaiaren inguru honetara etorri ziren. Marcus eta Narcissa Whitman Cayuse indioen artean geratu zirelarik, Henry eta Eliza
|
Ni
Mi Pui herrian sartu ziren. Azaroaren 2an izan zen horien lehenengo eguna hemen.
|
|
|
Bere Hear me, my chiefs –Adi niri, ene buruzagiok! – liburuan L.V. McWhorter idazleak dioenez,
|
Ni
Mi Pui haiei ulergaitz zitzaien jainko berri haren mezua. Ahalegindu omen ziren ulertzen, baina ezin.
|
|
|
Ahalegindu omen ziren ulertzen, baina ezin.
|
Ni
Mi Pui indioen erlijio zaharra itxuraz sinpleagoa baina bere sakonean askeagoa zen, asegarriagoa. Jainko mendeku zalerik, zertarako?
|
|
|
Nolanahi ere, garai hartan,
|
Ni
Mi Pui enborrekoekin batera, baziren hemen Cayuse izenekoak. Hauek antza estuago hartu zuten jainko berriarena eta haren gurtzaileena.
|
|
|
Otso Horiak 1877ko Nez Perce Gerra izenekoan parte hartu zuen eta, horra liburuaren garrantziaren funtsa.
|
Ni
Mi Pui herriaren historia ezagutzeko ezinbesteko ei da. Ezinbestekoa den beste liburua, Hear me, my chiefs, Lucullus Virgil McWhorterren semeak argitaratu zuen, 1952an, egilea bera 1944an hil baitzen.
|
|
|
Hori ezagutu baino lehen ezagutu dugu Ana Calkins, begiak esmeralden koloreko dituena. Hain berde, hain europar ze, galde egin behar izan diot ea
|
Ni
Mi Pui den. Baietz, eta gurasoetako bat indiarra izateaz gainera berton sortua eta hazia delako dela Ni Mi Pui, halaxe diost.
|
|
|
Hain berde, hain europar ze, galde egin behar izan diot ea Ni Mi Pui den. Baietz, eta gurasoetako bat indiarra izateaz gainera berton sortua eta hazia delako dela
|
Ni
Mi Pui, halaxe diost. Harrigarriagoa izan da izena Winter –Negua– duen neskatoaren kasua.
|
|
|
Ezin da gorde. Galdera
|
Ni
Mi Pui adineko gehienek erakusten duten ilearen luzeraz da.
|
|
|
Indiarren geroaz, odol garbitasunaz. Hiru mila bat dira
|
Ni
Mi Pui herrikoak, horietako ehun eta berrogeita hamar bat izanik beren jatorrizko hizkuntza menderatzen dutenak. Bada, Ni Mi Pui herria, hilzorian den herria!
|
|
|
Hiru mila bat dira Ni Mi Pui herrikoak, horietako ehun eta berrogeita hamar bat izanik beren jatorrizko hizkuntza menderatzen dutenak. Bada,
|
Ni
Mi Pui herria, hilzorian den herria! Antzinako lurrak galdurik, hizkuntzaz arrozturik, odola nahasturik –oi, Winter, afro amerikar Ni Mi Pui haren larruaren ederra; oi Ana Calkinsen kaukasiar begidun Ni Mi Pui blonda– nork esan du" hemen bada herri bat"," hemen herri bat izan zen" barik?
|
|
|
Bada, Ni Mi Pui herria, hilzorian den herria! Antzinako lurrak galdurik, hizkuntzaz arrozturik, odola nahasturik –oi, Winter, afro amerikar
|
Ni
Mi Pui haren larruaren ederra; oi Ana Calkinsen kaukasiar begidun Ni Mi Pui blonda– nork esan du" hemen bada herri bat"," hemen herri bat izan zen" barik. Hear me, my chiefs!
|
|
|
Bada, Ni Mi Pui herria, hilzorian den herria! Antzinako lurrak galdurik, hizkuntzaz arrozturik, odola nahasturik –oi, Winter, afro amerikar Ni Mi Pui haren larruaren ederra; oi Ana Calkinsen kaukasiar begidun
|
Ni
Mi Pui blonda– nork esan du" hemen bada herri bat"," hemen herri bat izan zen" barik. Hear me, my chiefs!
|
|
|
Sacajawea denen buru, 1805eko abuztuaren 12an Kontinenteko Banaketa Marra igaro zuten, egungo Idaho eta Montana estatuen artean zegoena bera. Halaxe sartu ziren Shoshone, Salish eta
|
Ni
Mi Pui herrien eremuetan. Behin horietan, Ipar Mendebaldeko Igarobide ospetsu bezain ezezaguna bilatzera jo behar zuten.
|
|
|
Behin horietan, Ipar Mendebaldeko Igarobide ospetsu bezain ezezaguna bilatzera jo behar zuten. Eskerrak
|
Ni
Mi Pui herria bidean agertu zitzaiena, bestela agur Clark & Lewis espedizioari.
|
|
|
Espediziokoak bideari berriz ekin ziotenean harainokoan erabili izan zituztenak baino kanoa hobeetan ekin zioten. Horiek nola taxutu,
|
Ni
Mi Pui haiek erakutsi zieten. Eta, kanoak hobeak zirela gorabehera, Ile Nahasiak izeneko buruzagiak Clearwater ibaian behera eginez Snake River delakora lehenik eta gero hortik Columbia ibaira iritsirik, Ozeano Barerako bidea erakutsi zien mapatxoa eman zien.
|
|
|
Negua han eman ondoren, hurrengo udaberrian itzulerako bideari ekin zioten. Bada, berriro igaro zituztelarik
|
Ni
Mi Pui herriaren ibaia, mendi eta zelaiak, berriro izan zuten bertakoen laguntza.
|
|
|
Clarkek eta Lewisek
|
Ni
Mi Pui herriaren laguntzaz zabaldu zuten Ipar Mendebaldeko bidean gora zabaldu zen izurria. 1840az geroztik kolonoak oldeetan etorri zitzaizkien memoria galtzen deneko denboretatik han bizi zirenei.
|
|
|
Gozoak ziren
|
Ni
Mi Pui herriaren ibaiak mendiak haranak lakuak basoak oro. 1855ean aspaldiko jabeek eta jabe berriek ituna sinatu zuten; aspaldiko jabeei aspaldiko ibai mendi haran laku baso ororen zatirik handiena uzten zitzaien, baina ez dena.
|
|
|
Eta halaxe iritsi zen Clearwater ibaira.
|
Ni
Mi Pui herriaren Erreserbara, alegia.
|
|
|
Ipuin antzekoa da, alegia mingotsenaren parekoa. 1860an, indiar neska batek
|
Ni
Mi Pui nazioaren Erreserbako mugarriak saihesten eta ezkutuko bideak erdiesten lagundurik, Elias Davidson Piercek eta beste zenbait gizonek, Clearwater ibaira egin zuten. Hantxe zegoen urregorria.
|
|
|
Urrearen aldarriak erakarrita, 1861ean jende andana sartu zen
|
Ni
Mi Pui herriaren Erreserban ostera ere. Indioek eurek ez zeukaten zer eginik, eta zurien gobernuaren ordezkariek astirik edo gogorik ez hura eragozteko.
|
|
|
Makina bat lagun etorrita eta hamaikatxo negozio sorturik, sukartu haientzat hutsaren hurrengoa ziren
|
Ni
Mi Pui nazioaren eskubideak. Urrearen sukarraren berotan hiritxoak sortu ziren, hala nola, Oro Fino eta Pierce.
|
|
|
1863an Erreserbari buruzko itun berria sinatu zuten, AEBen ordezkariak eta
|
Ni
Mi Pui herriko zenbait buruzagik; ez denek. Zurien hizkeran esanda, indioen artean alderdi bi sortu ziren; itunaren aldekoena eta itunaren aurkakoa.
|
|
|
Sinatu ez zutenen artean, Buruzagi Joseph Zaharra ospetsua eta beste buruzagi asko. Argitu behar baita
|
Ni
Mi Pui herrian ez dagoela piramide taxuko buruzagitzarik. Zein adarrak bere buruzagia du, buruzagi denak parekide dira eta, beraz, buruzagion artean da osaturik tribuaren adaburua.
|
|
|
Eta hortxe hasi zen gerraren xendra urratzen. Lau urteren buruan AEBetako gobernuaren armada
|
Ni
Mi Pui artean ere askeak erreserba mugatu berrian sartzen ahalegindu zen. Ni Mi Pui herriaren ibai mendi haran laku baso orotaz goza zezaketela –ezen ez jabe izan zitezkeela– uste zuten ‘matxinatuek’ ez zuten men egin.
|
|
|
Lau urteren buruan AEBetako gobernuaren armada Ni Mi Pui artean ere askeak erreserba mugatu berrian sartzen ahalegindu zen.
|
Ni
Mi Pui herriaren ibai mendi haran laku baso orotaz goza zezaketela –ezen ez jabe izan zitezkeela– uste zuten ‘matxinatuek’ ez zuten men egin.
|
|
|
Hau hil zelarik, askoz ere ezagunago izango zen haren seme Buruzagi Joseph. 1877ko maiatzean
|
Ni
Mi Pui askeei ultimatuma helarazi zitzaien. Edo borondatez erreserbara egin, edo bestela gerra.
|
|
|
1877 urtekoa. Erreserbari buruzko azken ituna sinatu gaberik aske bizi ziren
|
Ni
Mi Pui haiei ultimatuma helarazi zitzaien. Hilabeteko tartea zuten, ekainaren 14a bitartekoa hain zuzen, esparrura egiteko.
|
|
|
Tamalez edo, epea amaitzear zelarik, ekainaren 13an hain zuzen, hiru
|
Ni
Mi Pui gaztek kanpamendutik alde egin zuen. Sutan ziren gazteok, lehentxeago gizon zuri batek eurotako baten aita hil baitzuen.
|
|
|
Hantxe ekin zion Oliver G. Howard jeneralak
|
Ni
Mi Pui haien bila. Ekainaren 17an begiztatu zituen, White Bird Canyon izenekoan.
|
|
|
Indiar gerrari zenbaitek gehiago egin zion soldaduen multzo handi bati, horietako hogeita hamalauren heriotza eraginez.
|
Ni
Mi Pui bakarra ere ez zen hil.
|
|
|
Bufaloaren ehizan elkarrekin ibiltzen zirenak ziren herri bietakoak. Bada, Bele tribukoak topatu bai, baina zoritxarreko orduan; lagun usteko haiek eraso egin zieten
|
Ni
Mi Pui herrikoei.
|
|
|
Beste hilabete batez
|
Ni
Mi Pui herrikoek ihesean segitu zuten. Abuztuaren 9an eta 10ean AEBetako Armadak Big Hole –Zulo Handia– delakoan eraso zien.
|
|
|
Azken dantza Kriskitin taldekoek, eta azkenak izango ez diren malkoak denon begietan. Autobusa abiatu denean
|
Ni
Mi Pui herri Lapwai honetako lider espirituala hor dugu, autoan, negarrez. Hitz madarikatu, liderra!
|
|
|
Orain, hiru gau eta hiru goizen buruan, autobusak
|
Ni
Mi Pui jatorren Erreserbatik aterako gaitu. Gorputzez, arimaz ez.
|