|
2013
|
|
|
Modestino, Ulpianoren dizipulua, jurista handien artean azkena izan zen. Zerrenda horretan, azpimarratzekoa da Gaio sartu izana, horrek erakusten baitu bere lanak zer nolako entzutea
|
lortu
zuen denboraldi klasikoaren ostekoan. Legeak onartzen zuen, halaber, bigarren mailako lanetara jotzea, baldin eta izen handiko bost juristetatik batek edo batzuek bigarren mailako lan hori aipatuta bazuten.
|
|
|
Ez da gure egunetara heldu Teodosioren Kodearen jatorrizko testua; baina, hein handi batean, hori berregitea
|
lortu
da. Behe Inperioaren historia politikoa, ekonomikoa eta juridikoa zein izan ziren jakiteko, horixe da iturririk garrantzitsuena.
|
|
|
V. mendean zehar, tribu germaniarren etengabeko bultzadek
|
lortu
zuten, ezari ezarian, Mendebaldeko Inperioa desegitea. Mende horren hasieran, bisigodoek mendebalderantz jo zuten Alarikoren agintaritzapean eta Italian sartu ziren.
|
|
|
Sistema horren oinarriak ziren, besteak beste, kontzilioetako ebazpenak, Biblia eta aita santuen erabakiak; erabaki horiei dekretal deitu zitzaien. Elizako juristek zuzenbide erromatar laikotik atera zituzten oinarrizko kategoriak, eta zuzenbide horrek
|
lortu
zuen multzo bakar batera iturri desberdinak biltzea.
|
|
|
Tribu germaniarrek
|
lortu
berria zuten independentzia, eta euren burua gainezka ikusi zuten, hainbat gizabanako erromatizaturi orokorrean ahalbidetu zitzaielako euren erakunde juridikoak iraunaraztea. Horrela, zuzenbideari izaera pertsonalista eratxiki zitzaion, germaniarrek euren zuzenbide propioa baitzuten; gainera, germaniarrek ez zuten inolako ahaleginik egiten euren zuzenbidea beste inori ezartzeko.
|
|
|
Eurikoren asmoa zen mendeko erromatarrek eta bisigodoek bereizita irautea. Helburu hori
|
lortzeko
, ezkontza mistoak debekatu zituen. Horrek ez zuen eragotzi, ordea, beste gai batzuetan, zuzenbide erromatarraren zuzeneko eragina begi bistakoa izatea.
|
|
|
Esan gabe doa, horren ikuspegia erabilgarria dela legelari diren eta ez direnentzat. Hirugarrenez ere, euskarazko itzulpen egokia
|
lortzea
izan da helburu, hizkuntzaren kalitatea eta zehaztasun juridikoa bilatzen dituena. Horretan saiatu da lanari ekin dion taldea, lehendik ere taxu horren ahaleginak egin dituena.
|
|
|
mugatuta (begia begi truk). Ziur asko, errepresaliarako aukera hori alderdientzako pizgarria izango zen, alderdiok hitzarmena
|
lor
zezaten. Hori dela eta, talioia gertatuko omen zen, bakar bakarrik, ofentsagilearen familiak edo ofentsagileak berak ez zuenean lortzen ordainketa egiteko beste dirurik.
|
|
|
Ziur asko, errepresaliarako aukera hori alderdientzako pizgarria izango zen, alderdiok hitzarmena lor zezaten. Hori dela eta, talioia gertatuko omen zen, bakar bakarrik, ofentsagilearen familiak edo ofentsagileak berak ez zuenean
|
lortzen
ordainketa egiteko beste dirurik. Lesio txikien kasuan, bengantza ez zegoen onartuta; alderantziz, aldez aurretik diru kopuru finko batzuk ezarrita zeuden konpentsazio gisa.
|
|
|
erakutsi behar zuen plazan, merkatuko hiru egun jarraian, haren egoeraren berri jendaurrean emateko, eta, horrela, haren familiari eta lagunei aukera emateko, eurek konponbidea eskain ziezaieten. Prozedurak porrot eginez gero, azken mehatxua zen zoritxarreko zorduna esklabo gisa saltzea Erromatik kanpo, eta salmentatik
|
lortutakoa
zatitzea, kobratu gabe geratu ziren hartzekodunen artean. Eurek nahiago izanez gero, hartzekodunek zorduna hil zezaketen eta hura zatitan ebaki.
|
|
|
Zalantzarik gabe, herritar gehienek ulertu zuten. XII Taulak? izeneko legearen arauak egokitu egin zirela, eta, egokitze horren eretzean, dezenbiroek hura idaztean izan zuten helburua aldatu eta beste helburu bat
|
lortu
nahi zela. Dena den, juristarik kontserbadoreenak ere eroso zeuden honako ideia honekin:
|
|
|
Epealdi klasikoak klimaxa
|
lortu
zuen, Constitutio Antoniniana deiturikoa aldarrikatu eta hurrengo hamarkadan, batik bat, hiru juristaren lanari esker. Juristok Papiniano, Paulo eta Ulpiano izan ziren.
|
|
|
Papiniano nabarmendu egin zen, kasu zehatzen azterketan. Papinianok arazo juridikoei konponbideak ematen dizkienean, konponbide horiek ondo baino hobeto erakusten zuten haren sen moral sakona eta emaitza zuzena
|
lortzeko
guraria. Paulo eta Ulpiano ezagun egin ziren, iruzkin bikainak egiten zituztelako.
|
|
|
Zuzenbide horri Ius honorarium deitu zitzaion (ofizial publikoek ohoreak zituztelako). Errepublikaren bigarren erdian, zuzenbidea egiteko modu horren bitartez
|
lortu
zen, hain zuzen ere, garapen juridikorik handiena, gatazka zibilei dagokienez.
|
|
|
Zehatzago esateko, haien zeregina zen, egitezko egoera zehatz baten aurrean, formula edo defentsa bide egokiak iradokitzea. Eta haien zeregina zen, orobat, agiriak prestatzea, hala nola, testamentuak edota kontratuak, agiri horiei esker alderdiek eurek nahi zituzten emaitzak
|
lor
zitzaten, ez beste batzuk. Errepublikaren azken garaietako juristen kasuan, euren izen ona edo ospea zen haien iritzien euskarria.
|
|
|
Glosagile eta iruzkingileentzat nahiko izan zen litera bononiensis deitutakoa, hots, Bolognan XI. mendean erabilitako testu tradizionala, Digestoaren lehen argitalpen inprimatuen oinarri izan zena. Humanistek, ordea, Florentziako Liburutegi Laurentinako (F) eskuizkribua zaharragoa zela eta jatorrizkoarekin antzekotasun handiagoak zituela baieztatu zuten; edonola ere, ez zen erraza hori kontsultatzea, baimena gutxitan
|
lortzen
zelako.
|
|
|
Zäsi baino hogeita hamar urte gazteagoa izan arren, hiru liburu txiki argitaratu zituen, eta, horri esker, Zäsik eta biek urte berean erdietsi zuten ospea, 1518an. Liburu horietatik, Paradoxa izenekoak
|
lortu
zuen entzute handiagoa (jasotako iritzien kontrako erantzunak bildu zituen bertara). Alciato Milanen jaio zen eta Pavian ikasi zuen zuzenbidea, metodo bartolistaren azken maisuak ziren Maynoko Jason eta Filippus Deciusarekin batera; doktrina humanista erakargarriak ere harrapatu zuen jurista hori.
|
|
|
Aurrerantzean, ostera, zuzenbide pribatuaren barrena argiro bereizi ziren zuzenbide substantiboa, hau da, eskubide subjektiboen sistema, eta prozesu zibila. Logikari helduta, lehenengo eta behin pertsona bakoitzari legez dagokiona jakin behar da, gero hori
|
lortzeko
bideak eztabaidatu ahal izateko. Gisa horretan, ez da zuzena zuzenbide zibilaren azterketa hastea akzio eta prozedurak jorratuz.
|
|
|
ikertzaileen artean bakarrik erabili ohi ziren eta inoiz gutxitan aurki zitekeen halakorik liburutegi modernoetan, Ius communeren inguruko lanekin alderatuz. Azken horrek defendatzaile sutsuak
|
lortu
zituen. Testuaren jatorrizko esangurari lotzeko ideiaren kontra, communis opinio doctorumaren kontzeptua garatu zen.
|
|
|
Collectio Britannica hori 1080 urtea aldera idatzitako lan italiarra zen, eta horren eskuizkribu bakarra gorde da, liburutegi britainiarrean. Ezdakigu zehatz zein izan den Digestoko testu horien jatorria, baina, seguru asko, lanaren bildumariek Erromako artxibo batean edo Monte Cassino beneditar monasterioan
|
lortu
zituzten. Jakin badakigu, ostera, XI. mendeko
|
|
|
Bakanka hartutako arauaren ageriko esangura alda zitekeen ekitatearen arabera. Ekitate hori ez zen justiziaren ideia orokorra (equitas rudis), ezpada Corpus iuris osoa orokorrean aintzatetsita
|
lor
zitekeen ekitatea (equitas constituta). Hortaz, testu zehatza interpretatzean, ez ziren bakarrik aztertu behar autu berbera jorratzen zuten testuak; kontrara, arazo zehatza argi zezaketen testu guztiak izan behar ziren kontuan.
|
|
|
Glosagileak desberdintasunei lepoa ematen saiatu ziren, baina XIV. mendean iruzkingileek ere batera aztertu zituzten bi zuzenbide horiek. Kanonista asko laikoak izan ziren, eta zuzenbide bietan (in utroque iure) kualifikazioa
|
lortzea
nahiko arrunt bihurtu zen. «Zuzenbide biak» esaldia erabili ohi zen aldez edo moldez sistema bakar moduan ikusten zena aipatzeko, alegia, Europa osorako Ius commune gisa ikusten zena.
|
|
|
Bulgaroren dizipulua zen Giovanni Bassianok literatura juridikoaren genero berria bultzatu zuen: ordo iudiciorum izenekoa; horren helburua zen akzio zibilen esangura argitzea, alegia, akzio horiek nola hasi eta amaitzen ziren azaltzea, baita nola
|
lor
zitekeen halakorik ez aplikatzea. Bassianok adibide praktikoak eskaini zituen, libellus deitutakoaren bezalako demanda zehatza aurkezteko moduari buruz.
|
|
|
Ikasleok «nazio»ka sailkatzen ziren, euren jaioterriaren arabera. Erromaren erorialditik aurrenekoz, mendebaldeko zuzenbidea jakintzagai autonomo bihurtu zen, eta horren teknika zehatzak jakiteko, gogor ikasi behar zen hainbat eta hainbat urtetan; azkenean, lanbide kualifikazioa
|
lor
zitekeen.
|
|
|
Federico Bizargorri enperadore gaztea 1155 urtean Erromarantz zihoala koroa jasotzeko, Bolognan gelditu zen, batetik, zuzenbideko doktore ospetsuak ezagutzeko, eta, bestetik, laguntza izateko, aldarrikatu nahi zituen lege batzuk justifikatzerakoan. Doktoreen babesa
|
lortu
zuenean, Constitutio habita deitutakoa aldarrikatu zuen; bertan, «ikasketen erromes» moduan deskribatu ziren Bolognara zuzenbidea ikasten zihoazenak, eta halakoei zenbait pribilegio eman zitzaizkien. Zehatzago esanda, Federico enperadoreak aintzat hartu zituen ikasleen korporazioak, euren burua botigo moduan gobernatzeko ahalmena emanda.
|
|
|
XIII. mendearen hasieran ikasleek
|
lortutako
indarra hain esanguratsua zen, hiritik banantzen saiatu zirela. Udal agintariak erantzun zuen ikasleak geldiarazteko ahaleginak eginez, baina azkenean aita santua ikasleen alde jarri zen.
|
|
|
Zernahi gisaz, Iheringek ez zuen guztiz zokoratu nazio izaera, zuzenbidea zehazteko faktore gisa. Garapen juridikoari begira, egoerarik aproposena zen indar kontserbadoreen eta progresisten arteko oreka
|
lortzea
, horrek ahalbidetuko zuelako zuzenbidea apurka apurka baina ziurtasunez garatzea. Halako oreka erdietsi zuten herrien adibide gisa antzinako erromatarrak eta herri ingelesa aipatu zituen.
|
|
|
Maineren baieztapen zehatz batzuk beranduago eztabaidatu ziren, eta lortu ere, zenbait autorek ospea
|
lortu
zuten horien kontra eginez; bide beretik, hurbiltze orokor horrek kontuzko eragina izan zuen antropologia eta soziologiaren lehenengo ikerketen gain. Ulerbidez, Ferdinand Tonniesek idatzitako Gemeinschaft und Gesellschaft lan ospetsuan (1887) elkarren kontra jartzen diren gizarte talde biak, erkidegoa eta gizarteak, Maineren bereizketan dute oinarria, alegia, statusari nahiz kontratuari lotutako gizarteen arteko bereizketan.
|
|
|
Frantzian, betidanik bereizi ziren ohiturazko zuzenbidea eta zuzenbide erromatarra, agian eskualdeak desberdintzen zirelako ohiturazko zuzenbidea edota zuzenbide idatzia izatearen arabera. Ohiturak batzeko mugimenduaren eskutik
|
lortu
nahi zen ohiturak idatziz biltzeko lan bat, baina horren ondorioz ohiturok zaharkituak geratu ziren; ildo bertsutik, ahalegin izugarriak egin behar izan ziren, Pariseko Ohitura lanean oinarritutako ohiturazko zuzenbidearen muin erkidea identifikatu ahal izateko. 1679an Luis XIV.ak Frantziako zuzenbidearen «errege irakasleak» izendatu zituen unibertsitateetan, horiek herri hizkuntzan irakasteko, eta ez latinez.
|
|
|
Neurri hori 1727 eta 1747 urte bitartean jarri zen indarrean goi eta behe Austrian. Maria Teresak, Karlosen oinordekoak, kodeketa osatuagoa
|
lortu
nahi zuen.
|
|
|
Maineren baieztapen zehatz batzuk beranduago eztabaidatu ziren, eta
|
lortu
ere, zenbait autorek ospea lortu zuten horien kontra eginez; bide beretik, hurbiltze orokor horrek kontuzko eragina izan zuen antropologia eta soziologiaren lehenengo ikerketen gain. Ulerbidez, Ferdinand Tonniesek idatzitako Gemeinschaft und Gesellschaft lan ospetsuan (1887) elkarren kontra jartzen diren gizarte talde biak, erkidegoa eta gizarteak, Maineren bereizketan dute oinarria, alegia, statusari nahiz kontratuari lotutako gizarteen arteko bereizketan.
|