|
2004
|
|
|
tu ziren 1800an erret aginduaren onespena
|
lortu
zutelako. Bilkuren ondori
|
|
|
Inork ere ez du
|
lortu
aginterik ezartzea eta azpiratzea euskaldunen borondatea. Baina XVIII.mende bukaeran eta XIX.mende hasieran burrukak daude Euskal Herrian eta zergatia aurkitu beharra zegoen, aukera bat lejitimatzeko hiru helburu nagusiren arabera:
|
|
|
Hala ere, euskarararen erabilpena gero eta arruntagoa bihurtzen ari zen XIX.mendean barrena, euskaldunei begira mezuak eta ideiak burutzeko. Euskaraz pentsatu beharra zegoen, euskaldunen atxikimentua
|
lortzeko
. Eta datu hau berria zen hegoaldean.
|
|
|
Foru administrazioaren garaian, 1877.arte, Batzar Nagusietan eztabaidak euskaraz eta gaztelaniaz egiten ziren. Bat bateko itzultzaileen bidez guztien arteko ulermena
|
lortzen
zen. Eta buruzagiren batek bere mezua era zabalean hedatu nahi zuenean, euskaraz eta gaztelaniaz hitzaldia egiten saiatzen zen.
|
|
|
1888an euskararen katedra
|
lortu ondoren
, R.M. Azkuek Bilbon bere programa indarrean ezarri zuen. Euskararen gorpuztea hiriko eta gizarte berrian erabilgarria izan zedin:
|
|
|
Baina Bilboaldeko merkatal eta industri giroko burgesiaren mordo handi batek, gaztelania zuen etxeko hizkuntza, etxe bereko neskamearena euskara izan arren. Gaztelaniaz hasi eta hezi zen baina gazte gazterik, bere Abandoko Euskal Herriaren ikuspegi zabalagoa
|
lortu
zuen. Gurasoen familia erbesteraturik zegoela, Iparraldeko Euskal Herria ere ezagutu zuen.
|
|
|
1898an hauteskundeetan arrakasta
|
lortu
zuen, V. Txabarrik bultzatzen zuen kandidaturaren aurka joanez, aberats berrien kazikismoaren aurkako kandidaturaren buru agiri zen. Bizkaiko Diputazioko diputatu probintziala bihurtu zen, Bilboko barrutian aukeratua.
|
|
|
Aurrerantzean, euskara ez da bitarteko tresna edo sinbolo hutsa izango, helburu jeltzalea
|
lortzeko
edo justifikatzeko, bere baitako berezko balio duen zerbait baizik. Hizkuntza batek funtzionalitatea lortu ezean, alperrik du biziraupena, galdu egin da eta; baina bestalde, bigarren mailako hizkuntza baten indartzea lortzeko, beste izpiritu edo indarra beharrezkoa izango dela aldarrri
|
|
|
Aurrerantzean, euskara ez da bitarteko tresna edo sinbolo hutsa izango, helburu jeltzalea lortzeko edo justifikatzeko, bere baitako berezko balio duen zerbait baizik. Hizkuntza batek funtzionalitatea
|
lortu
ezean, alperrik du biziraupena, galdu egin da eta; baina bestalde, bigarren mailako hizkuntza baten indartzea lortzeko, beste izpiritu edo indarra beharrezkoa izango dela aldarrri
|
|
|
Aurrerantzean, euskara ez da bitarteko tresna edo sinbolo hutsa izango, helburu jeltzalea lortzeko edo justifikatzeko, bere baitako berezko balio duen zerbait baizik. Hizkuntza batek funtzionalitatea lortu ezean, alperrik du biziraupena, galdu egin da eta; baina bestalde, bigarren mailako hizkuntza baten indartzea
|
lortzeko
, beste izpiritu edo indarra beharrezkoa izango dela aldarrri
|
|
|
Euskal gizartean bazuen izan berezko balio euskaldun ugari oraindik bizi zirelako. Beraz, Bizkaia edo Euskadiren independentzia
|
lortu
arte ez zen itxaron behar, euskararen zabalkundea eta geroa ziurtatzeko, batez ere euskara hizkuntza bizia zegoen tokietan. Hala ere, euskaltzaletasunaren aldeko grina pizteko, euskal abertzaletasuna premiazko politika zen, euskararen aldeko irrnotasuna sendotzeko.
|
|
|
Bere ekintzabide politikoan garaian garaiko legeak aintzat hartzen jokatzeko asmoa zuen aurrerantzean, gizartean eragin sakonago gihartzeko, zeregin handiak ikusten baitzituen, helburu politiko nagusiak
|
lortzeko
bidean.
|
|
|
Euskara, eguneroko komunikabidean agirikoa bihurtzen hasi zen. Ondoren 1917an, Bizkaiko Diputazioan gehiengoa
|
lortu
zutenean, R. Sota Aburto presidente zela, F. Landaburu eta K. Elgezabaltzi diputatu probinzial jeltzaleen ekimenez, berehala bultzatu zuten Eusko Ikaskuntzen bilkura eta ondorengo Euskal Akademiaren aldeko erakundetzea harik eta lortu arte
|
|
|
Ondoren 1917an, Bizkaiko Diputazioan gehiengoa lortu zutenean, R. Sota Aburto presidente zela, F. Landaburu eta K. Elgezabaltzi diputatu probinzial jeltzaleen ekimenez, berehala bultzatu zuten Eusko Ikaskuntzen bilkura eta ondorengo Euskal Akademiaren aldeko erakundetzea harik eta
|
lortu arte
|
|
|
Itziar Lakak hasiera hasieratik aitortzen du uka ezina dela Aranak euskalari eta euskaltzale batez ere, eragile gisa bizkaie raren erabilera idatzian izan duen eragina, eta hori, bere ustez, politikari abertzalea izatetik datorkio: «Arana hiperbizkaieraren garaiko euskaltzalea du gu, hain zuzen ere botererik eragingarriena
|
lortu
zuen euskaltzalea. Hala iza ki, abandotarraren eginetan politikak izan zuen lekurik nagusiena.
|
|
|
Iritzi hori sostengatuko du beti (31). Nazionalista katalanen helburu politikoa, Espainiako estatu boterea
|
lortzea
da, deszentralizatzea (32); euskal nazionalistena, aldiz, Espainiarekin etetea. Katalan nazionalismoan orokorre an ikuspegi hau nagusitu izan bada ere, badirudi egun independentziaren al deko aukera indartzen hasia dela.
|
|
|
Haren garrantzia handia delarik ere, bigarren mailakoa da arrazaren alde an. Honen arrazoia da, hizkuntza, galduz gero ere, berreskura daitekeela, hiz tegi on bat eta gramatika on bat lagun; arraza, ordea, behin endekatuz gero, ezin da lehengo egoera garbia
|
lortu
.
|
|
|
Euskera ori jarri bearko da nagusi eskola guztietan, beren goetarik gorenoetarañokoetan, erri batzar eta batzarretako eta gizarteko agiri guztietan. Olantxe euskalki bakotxean batasuna
|
lortuaz
...» (Op.; OC, I, XVII).
|
|
|
Zentzu honetan, Aranarenak badu gaurko tasunik, seriotan galdetzea baita, euskal kasura etorrita, literaturaren garape nak XX. mendeaz geroztik zer nolako eragina izan duen nazio askapenean. Euskal Pizkundeak, Aitzol buru zela, fede itsua ezarri zuen 1936ko gerraurre ko literatur mugimenduan; posfrankismoko azken hamarkada hauetan bide za bala ireki izan zaio literaturari eta bere ugaritasunean
|
lortu
da, Madriletik pa sata, euskal idazle batzuk atzerriko hizkuntza batzuetan ezagutzera ematea ere itzulpenen bidez. Baina zer suposatu du literaturaren loraldi honek aberrigin tzaren gorakadan. Honetaz eztabaida publikorik ez da egin.
|
|
|
(109) < < Euskal Herriko hizkuntza ofiziala ez izateaz gainera, euskerak bestelako problema asko ere zeuzkan bere barruan: dialektotan banaturik egotea, literatur eredu batuaren premia, or tografi araurik eza, hitz berrien arazoa, Frantzia eta Espainiako erakunde politikoen aurrean ha besa
|
lortu
beharra etab. Guzti horretarako, XIX mendeko euskaltzaleek ongi zekusatenez, beha rrezkoa zen Euskeraren Akademia sortzea. Asmo horrekin 1901ean Hendaian eta hurrengo urtean Hondarribian Bidasoaz haranzko eta honanzko idazle eta euskaltzaleak bildu ziren, baina aranis ten setakeriagatik nonbait, ez zuten projektu hura mamitzerik izan> > (< < Euskararen historia> >, in Intxausti, J. (zuz.):
|
|
|
Honen 1092ko otsailaren 15eko erantzunean (136), puntu hauek zehazten dira: a) idazkariak ez dituela bete hitz emandako lanak, b) bera izan zela Ortografiaren eta Literaturaren sailak nahastu nahi izan zituena,
|
lortu
ez zuen arren, e) Hendaiako batzarkide guztiak ez zirela izan euskalariak (euzke rálogos), eta, alderantziz, euskalariak oro ere ez zirela deituak izan, d) arau ortografikoak, ez hitzez berehala, Adema eta Kanpionek nahi zuten bezala, bai zik azkerketa sakon baten ondoren finkatu behar zirela, Aranak proposatu be zata, e) proiektu egile bakoitzak izan zezala berea aurkeztu eta defendatzeko...
|
|
|
Horretarako helburu amestuak eta eginak bereizi behar, talde inte resak eta norberarenak, arazo linguistikoak eta bestelakoak. Hendaiakoan ezer gutxi
|
lortu
zela. Baiki.
|
|
|
Baiki. Han adostasunik
|
lortu
ez zelako, erabaki zen, hain zu
|
|
|
Hau ere egia. Zerbait
|
lortu
zen, halere: euskararen aldeko elkarte batí hasiera ematea eta Euskaltzaindiaren so rrerari bide irekitzea.
|
|
|
Sabino Aranari egin izan zaion kritikarik zorrotzena, beharbada, Batza rrean bere kide ez gaituen bidez gehiengoa
|
lortu
nahi izanarena da, Kanpio nek Guilbeau ri gutun batean planteatu ziona: «Esto es muy grave, pues den tro de esa forma elástica, caben no sólo los pescadores de Elanchove, sino hasta las gentes que sólo sepan hablar castellano o francés y no sepan ni leer ni escribir» (147).
|
|
|
XLIV). Lerro beretik arituz, hitzaurrea euskaraz egiten duen Lino Akesolok azpimarratzen duenez, askok Arana euskararen batasunaren areriotzat jo izan dute, baina oso ezjakinean, zeren < < Bidasoaz andiko eta emendikoak egindako batzar jakiñ arek ez euken euskera batuagaz ikustekorik, euskal idazkera edo ortografiagaz baiño, eta Arana tartean zala Batzar aretan
|
lortu
ez zana, ortografi bata suna, geroago lortu zan, Euskaltzaindia sortu zenean, eta Aranak erakutsitako bidetik> > (Op.,!, XVII). ).
|
|
|
XLIV). ..., hitzaurrea euskaraz egiten duen Lino Akesolok azpimarratzen duenez, askok Arana euskararen batasunaren areriotzat jo izan dute, baina oso ezjakinean, zeren < < Bidasoaz andiko eta emendikoak egindako batzar jakiñ arek ez euken euskera batuagaz ikustekorik, euskal idazkera edo ortografiagaz baiño, eta Arana tartean zala Batzar aretan lortu ez zana, ortografi bata suna, geroago
|
lortu
zan, Euskaltzaindia sortu zenean, eta Aranak erakutsitako bidetik> > (Op.,!, XVII). ).
|
|
|
Mugimendua ibiliz frogatzen den bezala, euskarak edozein adierazpen motatarako baduela berezko gaitasuna frogatzeko, Sabino Aranarekin aupatzen den Euskal Pizkundean
|
lortzen
diren emaitzak aipatzen ditu, nola literaturan hala prosa zientifikoan, bereziki irakaskuntzarako egindako testuliburuetan. Desberdintasunak hizkuntzaren berrikuntzari dagokion puntuan sortuko dira, eta maila honetan, euskara garbiaren nolakoa izango da aranazale garbiak eta besteak bereiziko dituena.
|
|
|
Hizkuntzen bizitza ez da jokatzen bakarrik familian eta herritar soilen artean, hor bereziki, nazio batek bestea zapaltzen duen testuinguru historikoan baizik, are gehiago, gure kasuan bezala, hizkuntzaren izaera politikoak duen garrantziaz inor guxi jabetu izan ez denean (227). Borroka ez da ematen hizkuntzen artean, herrien artean baizik, eta hor herri menpetuaren hizkuntzak bere garaipena kulturaren bidez
|
lortu
be har du. Horixe da, hain zuzen, Altuberen planteamenduari falta zaiona (228), hots, arrazonamendu soziolinguistikoa.
|
|
|
rían 1886an jaioa, Almansa ra (Cáceres) joan zen bizitzera bere familiarekin 1878an, baina eus karari ondo eutsi zion. Madrilen matematika eta fisikan lizentziatura
|
lortu ondoren
, Guadalajara n irakasle zegoela, Azkuek deiari erantzunez, Euskal Herrira 1899an itzuli eta, berehala, Euskalzale eta Ibaizaba/ aldizkarietan hasi zen idazten eta geroago, Azkuek Europan egiten duen epealdian(), Bizkaiko Diputazioko Euskarako Katedran Azkueren lekua hartu zuen. Azkuek laurogei inguruko ikasle kopurua utzi zion.
|